Мектеп жасына дейінгі балаларды ертегілер арқылы ұлттық отансүйгіштікке тәрбиелеу

МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе..........................................................................................................................3

 

1 Мектеп жасына  дейінгі балаларды  ертегілер  арқылы ұлттық отансүйгіштікке тәрбиелеудің теориялық негіздері........................................9

1. Мектеп жасына дейінгі балаларды  ертегілер арқылы шығармашылығын қалыптастырудың зерттелуі.................................................................................9

1.2. Қазақ халық ертегілері  арқылы балабақшада тіл мәдениетін  меңгерту.......30

 

2  Мектеп жасына дейінгі балалардың оқу-тәрбие үрдісінде ертегілер арқылы ақыл--ойын  қалыптастыру әдістемесі...............................................36

2.1 Мектепалды даярлық  топта ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде  ертегілерді қолдану.......................................................................................................................36

2.2 Мектепалды даярлық  тобы балаларының ертегілерге  танымдық қызығушылығын қалыптастыру  жолдары..............................................................55

2.3 Тәжірібиелік-эксперименттік  жұмыс................................................................67

 

Қорытынды..............................................................................................................79

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................................................................82

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

   «Білім туралы» Заңның 10-бабында көрсетілгендей жалпы білім беру жүйесі үздіксіздігі қамтамасыз етіліп, білім беру деңгейлері өзара байланыста, сабақтастырыла жүргізілуі тиіс.

Баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуы сәби кезінен басталады.  Ол үшін балаға барлық жағдай жасалуы керек. Өмірге келген  әрбір бала бақытты болуы тиіс[1].

      Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты Қазақстан халқына жолдауында: Заманауи білім беру жүйесінің және кадрларды қайта даярлаудың негізгі бағдарында «Балапан» бағдарламасы 2020 жылға дейін ұзартуға шешім қабылданғанын көрсеткен [1].

    Қоғамның алдына  қойған мақсаттарына сәйкес білім  беру жүйесінің алғашқы сатысы  мектепке дейінгі оқыту мен  тәрбиелеуде балаларды мектепке  дайындау мәселесіне ерекше мән  беріледі. Бұл шақта балалар мектепке  дейінгі балалықты аяқтап мектепте  жүйелі оқуға, білім алудың баспалдағында  тұрады.

      Қазақстан  Республикасының «Білім беру  туралы» заңында «Балаларды міндетті  мектепалды даярлау мәселелері»  туралы қаулысына сәйкес тәуелсіз  қоғам азаматын тәрбиелеп өсіру  міндеттері, білім беру саласындағы  мемлекеттік саясат принциптері, білім беру жүйелерінің құрылымы  нақты айқындалып көрсетілген [2].

     Аталған міндетті жүзеге асыру мақсатында  «Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті мектепке дейінгі  оқыту мен тәрбиелеудің стандарты»,«Мектепалды даярлау тұжырымдамасы», «Қазақ балабақшаларындағы үзіліссіз тәрбие тұжырымдамасының», «Біз мектепке барамыз» бағдарламасы жасалды [3,4,5].

     Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Білім және ғылым министрлігінің балалар білімі мен тәрбиесі сапасын көтеруге, олардың еліміздің өткендегі тарихына, мәдени мұрасына шығармашылығын қалыптастыруға байланысты  қойып отырған міндеттерін жүзеге асыруды көздейді. Балабақшада халықтың мәдени мұрасынан, соның ішінде ауызекі шығармашылығынан білімді балалар «Тіл дамыту», «Көркем әдебиет», «Сауат ашу және жазу» ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде меңгереді. Алайда шектеулі жоспармен өтілетін бұл ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде халықтың ауызекі шығармашылығы түгіл, оның бір ғана бағыты – ертеңгіні толығымен меңгертіп шығу мүмкін емес. Бұл мәселені шешуде балалардың шығармашылығына, таңдауына қарай ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті мен ертеңгіліктердің ролі ерекше. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті мен ертеңгіліктерде ертегілерден меңгерген білімін тереңдете түседі: халықтың тұрмыс-қарекеті, өмірге көзқарасы мен дүниетанымы, талап-тілектері, наным-сенімі, салт-дәстүрлері, мінез-құлқы, үлгілі өнегесі сияқты білім негіздерін меңгереді.

    Мұнда көзделген басты мәселелердің бірі – баланың жас және жеке дара,  даму ерекшеліктеріне сай, айрықша қабілетін ескере отырып, мектепке даярлау міндетін жүзеге асыру болып табылады.

    Бұл проблеманың тағылымдық идеясы, тәрбиедегі әлеуеті қазақстандық ғалымдардың іргелі (Қ.Жарықбаев, С.Қалиев, С.Ұзақбаева, М.Балтабаев, К.Қожахметова, Ж.Наурызбай, Р.Төлеубеков, Қ.Бөлеев, т.б.), және қолданбалы (А.Мұхамбаева, Е.Сағындықов, А.Мағауова, Г.Бахтиярова, Б.Мұқанова, т.б.) зерттеулерінде жан-жақты қарастырылады [9, 10]

     Халықтың ауызекі  шығармашылығының мүмкіндіктерін  бала тәрбиесінде пайдалануды  тек бүгінгі күннің проблемасы  деп қарауға болмайды. Ол қайсыбір  кезеңдерде болмасын педагогика  ғылымының зерттеу объектісінен  түскен емес. Оның өнегелі үлгілерін  өскелең ұрпақ тәрбиесінде пайдалану  қажеттігін кезінде көптеген  алыс және жақын шетел педагогтары  балалардың ертегіге деген қызығушылығын  қалыптастыру мәселелері (Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо, К.Д,Ушинский, Н.А.Добролюбов, В.Г.Белинский, В.А.Сухомлин-ский, А.С.Макаренко), қазақ даласының ойшылдары, (Қорқыт, Әл-Фараби, Баласағұн, Қашқари, Ахмет  Яссауи), ғұлама ағартушылары (Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, М.Жұмабаев, т.б.) өз еңбектерінде айтып, іс-тәжірибелерінде дәлелдеп берген [6, 7, 8]  .

     Халықтың ауызекі шығармашылығы тарихшылар, этнографтар, философтар, өнертанушылардың еңбектерінде (М.О.Әуезов, Ә.Марғұлан, С.Қасқабасов, А.Жұбанов, Б.Қазыханова, т.б.) көрініс тауып отыр [11].

      Сонымен  бірге мектепке дейiнгi тәрбиенің  ғылыми-теориялық және әдiстемелiк  мәселелерiн зерттеген: Р.Аралбаева, Р.М.Жұмағожина, Ф.Жұмабекова, Г.Меңлiбекова, Н.Храпченкова, Т.Иманбеков, А.Е.Манкеш, С.Жиенбаева, Р.Керімбаева, А.Салиева, А.Исқақова, К.Метербаевалар т.б. педагог-ғалымдардың  еңбектерiн атауға болады [12].

     Алайда, жоғарыда  аталған зерттеушілер мектеп  жасына дейінгі балаларды ертегілер  арқылы шығармашылығын  қалыптастырудың  жаңа жүйесін құрудың мәселесін  қарастырмаған. Сондықтан да, нарық  экономикасы жағдайында мектеп  жасына дейінгі балаларға «Қатынас»  білім беру саласында ертегілерді  пайдалану ерекшеліктерін қамтамасыз  ету, балалардың ой-өрісін, дүниетанымын, сауаттылығын, тілін, ойын дамытудың  теориялық, ғылыми-әдістемелік жағынан  шешу қажеттілігі өз дәрежесінде  қолданбау аралығында қарама-қайшылықтың  бар екендігі баршамызға аян.

      Олай болса, айқындалған қарама-қайшылықты ғылыми-педагогикалық  тұрғыдан шешу, мектеп жасына  дейінгі балаларға ертегілерді  оқытып, талдау үстінде оның тәрбиелік  мәніне, халықтық идеясына ерекше  көңіл бөлу мүмкіндіктерін, мазмұндарын, әдіс-тәсілдерін қарастыру, біздің  зерттеу жұмыстарымыздың көкейкестілігін  анықтайды.

Ертегіні оқып-білу балалардың эстетикалық талғамын, құндылық көзқарасын қалыптастырумен бірге, эмоциялық сезімін және адами асыл қасиеттерін жетілдіреді.

      Халықтың  ауызекі шығармашылығының мүмкіндіктерін  бала тәрбиесінде пайдалануды  тек бүгінгі күннің мәселесі  деп қарауға болмайды. Ол қайсібір  кезеңдерде болмасын педагогика  ғылымының зерттеу объектісінен  түскен емес.

        Бұл  қайшылықтардың шешімін табу  мақсатында мектеп жасына дейінгі  балаларға ертегілер арқылы ақыл-ойының  даму жолдарын анықтау біздің  зерттеу проблемамызды айқындауға  және тақырыпты «Мектеп жасына дейінгі балаларды  ертегілер арқылы ұлттық  отансүйгіштікке тәрбиелеу» деп алуымызға негіз болды.

Зерттеу мақсаты. Мектеп жасына дейінгі балаларды ертегілер арқылы отансүйгіштікке  тәрбиелеуді теориялық-әдістемелік тұрғыда негіздеу және әдістемесін жасау.

Зерттеу  нысаны. Мектепке дейінгі ұйымдардың оқу-тәрбие  үрдісі.

Зерттеу пәні. Мектеп жасына дейінгі балаларды ертегілер арқылы отансүйгіштігін қалыптастыру.

Зерттеудің міндеттері:

        - Мектеп  жасына дейінгі балаларды ертегілер  арқылы шығармашылығын  қалыптастырудың  теориялық негізі тұрғысында  қарастыру.

        - Мектепалды  даярлық тобы балаларының ертегілерге  деген шығармашылығын қалыптастырудың  мазмұны мен өзіндік ерекшелігін  анықтау;

        - Қазақ  халық ертегілерінің мектеп жасына дейінгі балаларының шығармашылығын қалыптастырудағы  мүмкіндіктерін негіздеу;

Зерттеудің ғылыми болжамы. Егер, қазақ ертегілер арқылы мектеп жасына дейінгі топ балаларының шығармашылық қабілетін, ой-өрісін, адами қасиеттері мен эстетикалық талғамын дамытуды, оны меңгеруге тұрақты шығармашылығын қалыптастыруды талап етеді. Ал бұл болса, жеке тұлғаның ішкі көзқарасына сыртқы жағдайдың әсері барысында психологиялық заңдылықтарды пайдаланғанда, балаларды тұрақты шығармашылықты туындататын оқу мен тәрбиенің тиімді жолдары, табылғанда ғана жүзеге асады.

Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері. Философтардың, психологтар мен педагогтардың жеке тұлға мен оның дамуындағы іс-әрекеттің ролі туралы білімінің мәнін, мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық ертегілеріне шығармашылығын қалыптастыру проблемасын зерттеудегі тұлғалық-әрекеттік көзқарасын ашып көрсететін тұжырымдамалар құрайды.

Зерттеу базасы. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс Тараз қаласының №14 балабақшасының мектепалды даярлық топ балаларымен жүргізілді.

Зерттеу көздері. Қазақстан Республикасы Үкіметінің ресми құжаттары, Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы, ҚР Президентінің Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2050» Қазақстан халқына Жолдауы, Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті «Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеудің» стандарты, «Біз мектепке барамыз» бағдарламасы, Білім және ғылым министрлігінің халық педагогикасын, ұлттық мұраны дәріптеуге байланысты тұжырымдамалары, кешенді бағдарламалар, оқу-әдістемелік құралдар, ғалымдардың еңбектері.

Зерттеу әдістері. Зерттеу проблемасы бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, фольклорлық әдебиеттерге  тақырып бойынша теориялық талдау жасау, мектепалды даярлық тобында жүргізілетін жұмыстарды талдап, қорытындылау, тәрбиешілердің озық тәжірибесін оқып-үйрену, жинақтап қорытындылау, мектеп жасына дейінгіоқу процесін бақылау, сауалнама жүргізу, әңгімелесу, эксперимент нәтижелеріне баға беру, материалдарды математикалық-статистикалық тұрғыда өңдеу.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

        - Мектеп  жасына дейінгі балаларды ертегілер  арқылы шығармашылығын  қалыптастырудың  теориялық негізі тұрғысында  айқындалды;

       - Мектепалды  даярлық тобы балаларының ертегілерге  деген шығармашылығын қалыптастырудың  мазмұны мен өзіндік ерекшелігі  анықталды;

- Қазақ халық ертегілерінің  мектепалды даярлық топ балаларының  шығармашылығын қалыптастырудағы  мүмкіндіктері негізделді;

Зерттеудің практикалық мәнділігі. Мектеп жасына дейінгі балаларды ертегілер арқылы шығармашылығын қалыптастырудың педагогикалық негіздері тақырыбындағы жұмысты балабақшада оқу іс–әрекет барысында, болашақ тәрбиешілерді даярлауда жүйелі қолдануға болады.         

Зерттеудің құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Мектеп жасына  дейінгі балаларды  ертегілер  арқылы ұлттық отансүйгіштікке  тәрбиелеудің теориялық негіздері

1.1 Мектеп жасына дейінгі балаларды  ертегілер арқылы шығармашылығын қалыптастырудың зерттелуі 

 

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңының негізгі міндеттерінің бірі баланың интеллектуалдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуды міндеттесе, Қазақстан Республикасының дарынды балаларды анықтап, оларды қолдау көрсетіп дамыту концепциясы шығармашылық қабілетті дамытуға бағытталған білім саласындағы нормативті-құқықтық құжаттары адамның шығармашылығын дамытуды басым бағыттардың бірі ретінде қарастырады. Сондықтан жеке тұлғаның шығармашылық мүмкіндігін, шығармашылық қабілетін, шығармашылық ойлауын әрбір адамның жаңа білімді игеруіне, интеллектісі мен ойлау қызметінің артуына қажетті ықпал ретінде дамыту өзекті мәселелердің біріне айналып отыр [2].

   Өйткені қоғамның  алға қарыштап дамуы шығармашыл  адамдарға қабілеттерін дамыту  негізінде білім беруді көздейді. Бұл мектепке дейінгі кезеңнен  бастап баланың шығармашылық  ойлауын, шығармашылық қиялын дамытуға  көңіл бөлуді міндеттейді.

   В.В.Давыдов «жеке  тұлға негізінде шығармашылық  бастау жатыр: жеке тұлғаның маңызы  оның жасампаздыққа мұқтаждығына  және қабілеттілігіне байланысты»  деп есептеген. Б.Д.Эльконин шығармашылыққа  мынадай анықтама береді: «Шығармашылық  – бұл ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалған нәрсе, бұрынғы  нәрселердің механикалық қайталануы  емес, өзінің соңылығыменен, біртумалығымен  ерекшеленетін болса, өзін-өзі кәуландыратын, дәлелдейтін болса, онда бұл нәрсені  туғызған шығармашылық акт туралы  сөз қозғауға болады» [13].

   Мектепке дейінгі  білім – үздіксіз білім берудің  алғашқы басқышы. Осыған сәйкес  балаға белгілі бір көлемдегі  білім, білік, дағдыларды меңгертумен  бірге табиғат, қоршаған дүние  туралы түсініктерін кеңейте  отырып, оларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту – бүгінгі күннің басты талабы. Осы талап тұрғысынан алғанда, оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан алуан түрлі әдіс-тәсілдерін іздестіру, жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.