Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді инвестициялардың есебі

-              жеке инвестициялары (әрбір инвестициясы) бойынша.

Бұл кезде сатып алынған бағасы ағымдағы (нарықтық) бағадан  жоғары болса, онда олардың   айырмашылығы шығыс ретінде танылады, ал керісінше жағдайда —  табыс ретінде танылады.

Енді біз баланс құнын анықтаудың тәсілдеріне бір мысал келтіріп көрейік.

Инвестициялардың  түрлері	Сатып  алу құны	Сатып  алынған кезеңдегі (моментіндегі) ағымдағы (нарықтық) құны	Ауытқулары (+,-)
Акция «А» компаниясы	280,	300,0	+20,0
«Б» компаниясы	220,00	210,0	-10,0
«С» компаниясы	150,0	150,0	-
«Г»  компаниясы	170,0	165,0	-5,0
Акция  жиыны	820,0	825,0	+5,0
Облигация «К» компаниясы	100,0	130,0	+30,0
«М» компаниясы	150,0	40,0	-110,0
«Н» компаниясы	170,0	180,0	+10,0
«П» компаниясы	190,0	200,0	+10,0
«О» компаниясы	200,0	190,0	-10,0
Облигация жиыны	810,0	746,0	-70,0
Қоржынның барлығы	1630,0	1565,0	-65,0

 

Жоғарыда көрсетілген варианттың   біріншісі бойынша қысқа  мерзімді қаржылық инвестицияның құнын анықтайтын болсак, онда ағымдағы кезендегі құны сатып алу құнынан 65 мын теңгеге (1565 - 1630) теріс айырмасы болғанын көреміз,  демек ол шығыс ретіңде танылады.

Ал екінші вариант бойынша акцияны  баланстык құны ең  кіші баға ретінде сатып алынды (820 мын тенге 825 мын теңгеден аз), ал облигацияның баланстык кұны ең  кіші баға ретінде ағымдағы (нарықтық) бағасынан алынды (740 мын тенге 810 мың теңгеден аз). Осы вариантта біріншісі 5 мың теңгеге оң айырмашылығын берген,  яғни ол табыс ретіңде танылды, ал екіншісі 70 мың  теңге теріс айырмашылығын берген, яғни ол шығыс ретінде танылды. Нәтижесінде, екінші варианттың да, бірінші варианттың  да айырмашылығы бірдей соманы (65 мың   теңгені) берген.

Үшінші вариант бойынша қысқа мерзімді қаржылық инвестиция мынадай баланстық құны құрайды:

"А" компаниясы  -             280,0 мын тенге     сатып алу құны бойынша;

"Б" компаниясы   -            210,0 мын тенге      ағымдағы құны бойынша;

"С" компаниясы -              150,0 мын тенге      сатып  алу құнымен ағымдағы 

                                                                              құны бірдей;

"Г" компаниясы -               165,0 мын тенге     ағымдағы құны бойынша;

"К" компаниясы -               100,0 мын тенге     сатып  алу құны бойынша;

"М" компаниясы-      40,0 мын тенге       ағымдағы құны бойынша; 

"Н" компаниясы-               170,0 мың тенге     сатып алу құны бойынша;

"П" компаниясы-              190,0 мын тенге      сатып алу құны бойынша;

"О" компаниясы -              190,0 мын тенге      ағымдағы құны бойынша;

              -? -                         1495,0 мын тенге

Бұл варианттағы  135 мың  теңге (1630,0 – 1495,0)  теріс  айырмашылығы  ретінде, шығыс ретінде танылады.

¥зақ мерзімді  қаржылық  инвестиция бухгалтерлік баланста төмендегідей жолмен анықталады:

-  сатып алу құнымен;

-  қайта бағалау құны ескерілген құнмен;

-  сатып алынған құнымен және ағымдағы құнның  ең кіші (төменгі) бағасымен бағаланады, яғни қоржындық  бағалы қағаздар негізінде.

¥зак мерзімді қаржылық  инвестицияларды қайта бағалау үшін:  қайта бағалаудың мерзімін анықтау қажет және бір уақытта ұзақ мерзімді инвестициялардың  бір ғана түрі қайта бағаланады.

Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияның қайта бағаланған сомасы меншік капиталының  өсіміне жатқызылады. Инвестициялар құны төмендеген жағдайда азайту  сол инвестицияның  үстеме бағасьның сомасы есебінен жүргізіледі. Бір инвестицияның үстеме сомасы жок  болған жағдайда (жетіспесе) оның құнының төмендеуі зиянға есептелінеді. Инвестицияның  үстеме бағасының сомасы, бұрын құны төмендеген болса, сол инвестицияның  зияны өтелгеннен кейін меншік капиталына жатқызылады,  яғни сол сомаға өседі.

Ұзақ мерзімді қаржылык инвестициялар құны төмендеген жағдайда сөзсіз бұл инвестициялардың  баланстық  құны  қайта қарауды талап етеді. Құнды тап осылайша төмендету  әрбір инвестиция үшін жеке анықталынады және есептелінеді. Бұл кезде инвестицияланған субъектідегі инвестордың үлес салмағы және тәуекелділіктің түрі ескерілуі керек.  Қаржылык инвестициялар   есептен   шығарылғанда,  оны сатқаннан түскен пайда мен баланстың  құнының  арасындағы айырмасынан шығындарды алып тастағаннан кейін (брокердін немесе диллердін қызметі) ол не табыска, не шығысқа жатқызылады.  Егер инвестиция бұрынырақта  қайта бағаланған немесе ағымдағы құны бойынша бағаланған болса, онда қайта бағалау сомасы табысқа немесе қабылданған есеп саясатына сай бөлінбенген табыска жатқызылады.

Ұзак мерзімді қаржылық инвестиция қыска мерзімді инвестициясына өтетін болса, онда оның  сатып алу мен баланстық   құны ең  төменгі баға бойынша аударылады.

Егер инвестиция бұрынырақта  қайта бағаланған болса, онда қайта бағалау сомасы аудару кезінде шығарылып тасталынады.

Егер де қысқа  мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы құнмен есептелсе, онда ол баланстық  құн бойынша аударылады.

Бұл арада бұрындары жүргізілген қайта бағалау сомасы инвестицияның табысы болып саналады.                                                                                                                                                                                                                                            

Қысқа мерзімді инвсстицияларды ұзақ  мерзімді инвестицияға аударсак, онда: олар сатып алу және  ағымдағы құнның   ең төменгі бағасы бойынша немесе ағымдағы құны бойынша  (егер де олар бұрындары осы құны бойынша көрсетілген болса) бағаланады.

Енді біз бұл калай есептелетіндігі туралы, бір мысал қарастырып көрейік:

-   акцияның инвестициясы;

-   облигацияның инвестициясы;

-   басқа да қаржылық ивестициясы.

401 "Акциялар" шотында кәсіпорынның, баска кәсіпорындардың, банктердің және т.б.-дың акцияларын алуға жұмсалған сомалары есептелінеді Акция — акционерлік қоғамнын капиталына белгілі бір соманың салынғанын куәландыратын жөне ол оның иесіне дивиденттер түрінде табыстың бір бөлігін алу кұқын беретін бағалы қағаз.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           Акцияларды алған кезде 401 иАкциялар" шотының дебеті бойынша және төмендегі шоттардың кредиті бойынша шоттардың корреспонденциясы жасалынады: сатып алынған акциялардың сатып алу құнына — 671 "Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысулар", 687 "Еаска кредиторлық карыз және төлемдер", 641 "Еншілес серіктестіктерге қарыз", 642 Тәуелді серіктестіктерге қарыз", 643 "Бірлесіп бақыланатын занды тұлғаларға қарыз. [2,322 бет]

Акцияларды алған кезде есеп айырысу шоттарын жанай өтіп, ақша қаражаттарының шоттарын пайдалануы мүмкін: 401 — шоттың дебеті, 431 "Ел ішіндегі валюталық шоттағы нақты акша", 432 "Шетелдегі валюталық шоттағы нақты акша" шоттарының кредиті - шет мемлекеттердің банкілер мен компанияларынын акцияларын алғанда; 441 "Есеп айырысу шотындағы нақты ақша", 451 "Кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақша" — Казакстан Республикасынын ішкі нарығындағы акцияларды алғанда.

Акцияларды саткан жағдайда және басқа да жағдайда олар есептен шығарылса, онда акцияның баланстық құнына 843 "Бағалы қағаздарды сатумен байланысты шығыстары" деген шоты дебеттеледі де, және 401 "Акция" кредиттеледі, сосын ол 301 шотының дебеті бойынша және 723 шоттың кредиті бойынша көрсетіледі.

Мысал. "Шығыс" ААҚ ағымдағы жылдың маусымында жай акцияны алған болатын:

-  "Цемент"   А АК - 10000 дана 300 теңгеден әрбір данасын;

-  "Темир"     ААҚ — 8000 дана 450 теңгеден әрбір данасын;

-  "ІВ8"          ААҚ - 5000 дана 200 теңгеден әрбір данасын.

Осы алынған акциялардың жиынтығы, "Шығыс" ААҚ акцияларының шамамен 20 %-тін ғана құрайды, яғни аталған қоғам олардың кызметіне айтарлықтай әсер ете алмайды.

"ІВ8' ААҚ-ында акцияны алуымен байланысты брокерлердің қызметі 15 мың теңге құраған.

Бір акциямын ағымдағы құны мынаны құрады:

	Ағымдағы жылдын 1-ші маусымына	Ағымдағы жылдың- 31-ші желтоқсанына	Келесі жылдың 1-ші маусымына
"Цемент" ААК	295	315	300
Темір" ААК	455	475	460
"ТВS" ААҚ	200	250	250

"ІВ5" ААҚ ағымдағы  жылдың қарашасында қайта сату  мақсатында алған болатын, бірақ ол сатылмай қалды,сондыктан оны келесі жылдың басынан бастап, ұзақ мерзімді инвестицияға өткізу туралы шешім қабылданды.

"Темір" А АҚ үзақ  мерзімді иелік ету мақсатында 5000 акцияны алған болатын, бірақ кәсіпорында және инвестициясының саясатында езгерістердің болуына байланысты оны келесі жылдың. мамырында сатуына тура келді, бұндай шешім акданда қабылданған болатын.

"Цемент" ААҚ 10000 дана акциясына 100 мың тенге дивиденд тиесілі болатын, бірак сол дивиденд сәуірде жарияланғанымен ағымдағы жылдың қыркүйегінде төленді.

"Цемент" ААҚ ағымдағы жылдың сәуірінде қайтадан 10000 акцияның деңгейінде 150 мың тенгеге дивиденд жарияланды.

Кәсіпорынның есептік саясатында қысқа мерзімді қаржылық инвестицияны ағымдағы құны бойынша, ал ұзақ мерзімді инвестицияны сатып алу құны бойынша есептеуді қарастырған болатын.

Енді біз осымен байланысты шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.

№	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сомасы, теңге	Шоттар корреспонденциясы
			дебет	кредит
1	2	3	4	5
1.	Қаржылық инвестициясы алынған: -"ІВS" ААҚ компаниясы қысқа мерзімді - сатып алынған акцияның құнына (5000x200) - брокерлік кызметтің кұнына жиыны - ұзақ мерзімді: "Темір" ААК акциясы  "Цемент" ААҚ акциясы "Шығыс"' ААҚ акциянын құнын да, өткен жылдың  дивидентін де төледі	1 000 000 15 000 1 015 000   3 600 000 2 900 000 100 000	401 401     401 401 332	671, 687 671     441 671 671
	Сатып алынған қаржылық инвестицияның құны, барлығы	7 515 000
2	Сатушыға   қаржылық  инвестицияның құны  төленді (1000000+15000+2900000+100000)	4 015 000	671,687	441
3	«Цемент» ААҚ  акцияға  қосылған  дивиденд  құны төленді	100 000	441	332
4	Қысқа  мерзімді  қаржылқ инвестицияның   ағымдағы  құнының өзгеруіне  байланысты  және ұзақ мерзімді   категориясына  өтуіне   байланысты, 1-ші  қаңтардан    бастап  оның баланстық құны  болып  саналады.    «IBS» ААҚ  акциясы  (5 000х250-1 015 000)	235 000	401	727
5	«Цемент»  ААҚ  акциясы  бойынша  дивиденд  есептелінді	150 000	332	724
6	«Темір» ААҚ 5 000 акциясы  сатылды инвестицияның  баланстық  құнына (5000х450) сатудан түскен табыс сомасына	2 250 000 2 250 000	843 441	401 723
7	«Цемент»  ААҚ  акциясы  бойынша  дивиденд  алынды	150 000	301,441	332
8	Қысқа  мерзімді  қаржылық инвестицияның  ағымдағы  құнының  өзгеруіне  байланысты «Темір»  ААҚ акциясы  ұзақ мерзімді  инвестициясынан қысқа  мерзімді  инвестициясына  ауыстырылды  30 000 тенге  (8000-5000)х460-8000-5000)х450)	30 000	401	727
	«Шығыс»  ААҚ 1-ші  маусымға  қалған қаржылық инвестициясын  көрсетті. ұзақ мерзімді «IBS» ААҚ  акциясы -1250 мың  тенге  (23500+1015000) «Цемент» ААҚ  акциясы -2900 мың тенге Қысқа  мерзімді «Темір»  ААҚ  акциясы – 1380 мың  тенге  (3600000-2220000+30000)