Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді инвестициялардың есебі

Варрантты сатушы түлға болып сол шартты қағаздарды шығаратын (эмиссияны жүзеге асыратын) және варрант сатыгі алушыларға қатысты (тиесілі) міндеттемелерді кабылдайтындар. Бағалы кағаздардың варрантбойыншаалынған бағасы, сол варранттын аткаратын бағасы-болып аталады. Варранттар кей жағдайда бағалы кағаздын өзімен бірге үсынмлады және олардын құны бағалы

варрантгардан бөлінуі мүмкін, егер бағалы кағаздар нарығында (рыногында) өз бағамына ие болса жәнё дербес қызмет ете алса.

Фъючерлік контракт - мәміле жасасу кезіндебелгілі бір уакытмерзімі ішінде белгіленген бағалар бойынша уағда етілген қүндылыктар көлемін жеткізіп беру туралы келісім жасалған кұнды қағаздар. Фьючерлік контракт мәмілеге қатысушыларға қор күндылыктарын жеткізумен ғана аякталмауы мүмкін, бірақ ол накты тауарды жеткізіп беруд; де қарастыруы мүмкін. Бұл жағдайда фьючерлік контракт мәмі леге катысушылардың біріне контрактының күны мен биржалык баганын арасындагы айырманы төлеуді карастырады, Фьючерлік контракттар бойынша есеп айырмсу әрбір катысушыға міндеттемелерінін орычдалуына кепілдік беретін сомалар келіп түсетін биржалык есеп айырысу (клирингтік) палатасы аркылы жүзеге асырылады.

Төменде 403-ш і "Баскалай каржыл ык. инвестициялар" шоты бойынша шоттар корреспонденциясы келтіріліп отыр.  

№	Шаруашылық  операцияларының  мазмұны	Сомасы,  тенге	Шоттардың  корреспонденциясы
			Дебет	Кредит
1	Ақша  қаражаттарының  депозиттерге, сертификаттарға, бондарға,  қазыналық ноталарға,  шартты құнды  қағаздарға  жасалған инвестициясы	600000	403	441, 451, 431, 432, 671, 687
2	Берілген  заемдар,  депозиттер  бойынша  есептелген  пайыздар	68000	332	724
3	Есептелген   пайыздар бойынша  төлемдер  алынды	68000	441, 451, 431, 432	332
4	Қазыналық  вексельдер,  бондар, шартты құнды  қағаздар сатылды. - вексельдер, бондар  және шартты құнды  қағаздар   алу бағасы бойынша  құнына; - вексельдер, бондар  және шартты  құнды  қағаздар   сату бағасы  бойынша  құнына; - қазыналық  вексельдер, бондар  және шартты құнды қағаздар  үшін аударылған сомасына	120000   135000   135000	843   334, 441, 451, 431,432	403   723   334

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

403 шоты бойынша талдамалы (аналитикалық) есеп қаржылык салынымдар түрлері мен объектілер бойынша (ел ішівде және шетел бойынша белек) жүргізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2. Қысқа мерзімді инвестициялардың  ағымдағы құнын  және ұзақ мерзімді  қаржылық инвестициясын қайта бағалауын анықтау.

 

Қысқа  мерзімді инвестициялардың  ағымдағы  құнын  анықтау. Әрбір шаруашылыкты жүргізуші субъект ағымдағы (нарықтық) құн бойынша қысқа мерзімді қаржылық инвестицияларды есепке алуға құқылы.  Бұл кезде, есеп саясаты нарық жағдайының өзгерісіне тәуелді етіп, нарык, құнының кезеңдік өзгерісімен бірге қарастырылады. Егер кәсіпорын иеленгендегі алынған қаржылык инвестициялары листингтік биржаның  қорына енгізілген болса, онда олардың құнын кез келген кезде анықтау қиынға соқпайды. Керісінше жағдайда, қаржылық инвестициялар қор биржасында түзетіліп жазылмаса, онда нарықтық  құнына белгілі бір есептеулерді жүргізе отырып, иеленген қаржылық  инвестициялардың табыстылығына байланысты анықтауға болады.

Табыстың тіркелген (фиксаждалған) деңгейі бар облигациялардың құнын анықтау. Облигация құны ағымдағы ақшалай төлемдер тасқынының құны ретінде қарастырылуы мүмкін. Жыл соңында төленетін пайыздық табыс төлемі және оның номиналдық құны (N) облигацияны бағалау үшін  мынадай теңдік пайдаланылады:

 

Мұндағы:  Р - облигацияныц ағымдағы құны;

С — жыл сайынғы төлеуге жататын номиналдық табыстың пайызы;

к — жабылу мерзіміне дейінгі алынатын табыс;

п - облигацияны өтеу (жабылу) мерзіміне дейінгі қалған мерзімі. Облигациялардың басым бөлігі бойынша проценттер жылына бір рет емес, екі реттеленеді. Соның нәтижесінде тендікті былай етіп өндеуге болады:

 

Мысал. Субъект өзінін есеп саясатында кыска мерзімді каржылык инвестицияларды ағымдағы (нарықтағы) құны бойынша есепке алады және сол инвестицияның номиналдық табыс проценті 11% болған, ал оның жабылу мерзімі 17 жылға белгіленген, алынған облигацияның құны 1400 теңге құраған. [12,329 бет]

Шығарылған облигацияның өтеуіне дейін қалған кезеңі үшін (6 жыл) табысы, 36% құраған. Облигациялар бойынша проценттер жылына екі рет төленеді. Облигацияға ие болғаннан кейін он екі ай еткен соң  кәсіпорын оларды сату жөнінде шешім қабылдайды. Есеп саясатына сәйкес қыска мерзімді инвестиииялардың  ағымдағы кұны жыл сайын өзгеріп отыруы тиіс. Енді біз облигациялардың   ағымдағы  құнын   анықтайық.

— жабу мерзіміне дейін алынатын табысы — 25% (облигациялар бойынша барлығы 36% қарастырылған, оның 11%-і төленіп үлгерді, сол себепті қалған  табыс 25% (36-11));                                                                                                                                                                                                                                                                       

—          номиналдық проценттік табысы - 154 теңге құраған (1400 х 11%), (154:2= 77 теңге);

—    облигациялардың  жабылуына дейінгі мерзімі - 5 жыл (6-1).

Бұл жағдайларда облигациялардың нарықтық құнының формуласы мына түрде  көрінеді.

 

Осыдан р=871,9 тенге болған.

25% бойынша жыл сайынғы төлемдердің 5 жылға арналған дисконттау ставкасы 2,689-ға тең - 5 жылдан кейінгі бір мезгілдік төлем үшін дисконттау ставкасы 0,327-ге тең. Жыл сайынғы проценттік төлемдер 154 теңге құраған. Сонда р=. 2,683 х 154 + 1 400 х 0,327 = 871,9 тенге.

Мерзімі шектелмеген облигациялярдың ағымдағы құнын анықтау. XIX ғасырдың басында шығарылған британдық консоли, мерзімі шектеусіз міндеттемелер, яғни белгіленген проценттік табыстарды мәңгілік төлеп отыру британ үкіметінің міндеттемелері болып табылған. Егер мұндай облигацияларға салынған қаражаттар С мөлшеріндегі жыл сайынғы төлемдерді мәңгілік алып отыруды қамтамасыз ететін болса, онда оның ағымдағы құны р=С/к-ге тең, мұндағы к - тәуекелсіз мөлшерлемесі мен тәуекелді сыйақының сомасы ретінде иесіне мерзімі шектеусіз қажетті табысты алуына мүмкіндік жасайды.

Біз жылына 1000 теңгелік төлеммен мәңгілік қамтамасыз ететін бағалы қағазды сатып алдық делік. Егер к-ның қолданыс таба алатын деңгейі 14%-ті құрайтын болса, онда облигацияның нарықтық құны:

р = 1 000/14% * 100% = 7 142 теңгені құрайды.

Табыстың қолданыс таба алатын денгейі өзгерген кезде (табыстылықтың нарықтық деңгейі) облигациялардың да құны өзгереді.

Шартты бағалы қағаздардың құнын  анықтау. Варрант белгілі бір акциялар саны  бойынша белгілі бір акциялардың бағасын анықтауға болатындағын білдіреді немесе керісінше, яғни белгілі бір бағасы бойынша белгілі санын анықтайды. Акциялардың нарықтық бағасы р-ға тең делік; варрант бойынша белгіленген акциялар бағасы П, бір варрантқа V акцияларды сатып алуға болады, онда варрант бағасы:

 

Цв=(p-П) x V

 

Мұндағы  Цв — варрант құны.

Акциялардың  нарықтық бағаларының әрбір өзгерісі кезінде варранттың ағымдағы  құны   да  өзгереді.                                                                                                                                                                

Опцион — бұл бағалы қағаз, белгіленген мерзімде белгілі бір баға бойынша, белгілі бір акцияның санын сату ("колл"-опцион) немесе сатып алу ("пут" опцион) құқығын көрсетеді.

Опционның  ағымдағы құнын мына формула бойынша анықтайды:

Цо=(р-П)xк--S,

Мұндағы:

р - контракт біткен күніндегі акцияның бағасы;

П — опциондык контракт жасалған кездегі акцияның бағасы;

к - опциондык контракт бойынша акцияның сомасы;

S — опционның сатылатын бағасы

Егер де акцияның нарыктық бағасы өзгерсе, опционның ағымдағы бағасы да өзгереді.

Акцияның ағымдағы құнын аныктау. Акцияның  әрекет ету мерзімі шектелмейтіндіктен, жыл сайынғы  алынатын дивиденд тұрақты болсын делік және оның абсолюттік деңгейі "Д"-ға тең болсын, онда оны анықтайтын формула мынадай болады:

Мұндағы:

Ца- акцияның  құны;

к, - пайыздық  мөлшерлемесі

Акцияның  нарықтық құны әртүрлі әдіспен бағаланады және онда инвесторлардың  екі типі бар деп топшыланады. Олардың  бірі дивидендті жабуғ а талпынса, ал басқасы акция құнының  өсімін көздейді. Осыған сәйкес, акцияның нарықтық бағасының орташа сомасын анықтайық:

 

Мұндағы:

Р – акцияның  нарықтық құны

Х-акцияның  бағамдық  құнының өсетіндігін  көздейтін инвесторлардың  үлес  салмағы «бағамдық» (у=1)

у – акцияның  бағамдық құнының  өсетіндігін көздейтін инвесторлардың үлес салмағы, "бағамдык" (у~1);        

ц,- бұрындары сатылып кеткен акциялардың бағасы.

Акцияның  нарықтық  бағасын шығарған кезде х пен у деңгейінің  тәуелділігі байқалады: бір кезде "бағамдық" басым болса, ал бір кезде керісінше, "дивидендтік» басым болады. Сірә, бұл екеуі де акцияның  нақты бағасын бағалай алмайды.

Акцияның ағымдағы құнын есептейтін әрі танылған моделі қалыптасқан жоқ.

Дегенмен де, акцияның  нарыктық бағасын болашақта күтілетін дивидендтер ағыны бойынша есептеуге болады деп топшыланған пікірлер де жок емес. Ол, негізінен өткен жылдардың  орташа деңгейінен алынады. Акцияның  нарықтық  құнын анықтайтын формуланың  түрі мынадай болады:

Мұндағы:

Д1- кезең үшін күтілетін дивиденд;

к - акция бойынша қажетті табыс денгейі;

∑- 1 ден ∞ дейін кезең ішінде болашақ дивидендтің дисконтталған құнының сомасы;

Рак - акцияның нарықтық құны.

Егер инвестор акцияны бір жыл ұстап және акцияның құнын п мөлшерлемесі бойынша өсірсе, онда акцияның ағымдағы құны мынадай болады:

  немесе  

 

Мұндағы:

Д - жыл соңына күтілетін дивиденд;

п - жыл бойындағы акцияның  өсу қаркыны, %

і – дисконттың  мөлшерлемесі (күтілетін дивидендті ағымдағы құнға келтіру).

Мысалы, кәсіпорын өткен жылы акцияға өз пайдасынан 1 мың теңге

дивиденд төлеген және сәйкесінше бірнеше жыл ішінде жыл сайын орташа

есеппен дивидендті 5% өсіп отырған, сондықтан инвестор өсу қарқынын сақтаса, акцияның  бағасын 5% өсірсе, ол кезде күтілетін дивидендтің  деңгейін анықтауға болады:

  мың тенге.

 

Қазіргі жағдайда, бағалы қағаздың  ағымдағы құнын анықтаған кезде міндетті түрде дағдарысқа сай етіп түзетулер жасау керек. Шамамен дағдарыстың  өсім қарқыны (һ),  бірліктің үлесі ретінде көрсетілсе, онда дағдарыстың  жылдық өсімі былайша бейнеледі (1+һ).

Шын мәніндегі жылдык табыс (Кр), былайша анықталады:

немесе 

 

Мұндағы:

Ки – жылдық  номиналдық (атаулы) мөлшерлемесі.

Инвестицияларды қайта бағалау. Ұзақ  мерзімді  қаржылық инвестицияларды қайта бағалау үшін қайта бағалаудың мерзімділігін  анықтау керек; ұзақ мерзімді инвестициялардың бір түрін бір мезгілде ғана қайта бағалаған жөн.

Ұзақ  мерзімді қаржылық инвестициялардың үстеме бағасының сомасы меншік капиталын өсіреді. Инвестицияның  құны кеміп кетсе, онда ол инвестицияның үстеме бағасының есебінен төмендетіледі. Егер инвестицияның үстемесі болмаса, онда ол шығынға жатқызылады.

Бұрындары төмендетілген инвестиция құны осы кездегі инвестицияның  үстемесінің есебінен өтеліп, қалған сомасы меншік капиталына қосылады.

Егер де ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияның құны қайта бағалаудың нәтижесінде азайса, содан соң  көбейсе, алдынғы ұзақ  мерзімді қаржылық инвестицияның  азайған құны өзінің  бастаг.кы калпына келтіріледі. Сол калпына келтірілген сома кабылданған есеп саясатына байланысты табыс немесе таратылмаған табыс ретінде танылады.

Мысал. "Шығыс" ААҚ 800 мын теңгеге үзақ мерзімді каржылык инвестициясын алған. Есептік саясатқа байланысты үзақ мерзімді каржылык инвестициясы каржылық есеп беруде жылына бір рет жүргізілетіндіктен кайта бағаланған сомасымен көрсетіледі. Ал егер де бүрындары кайта багаланған инвестициялар есептен шығарылған кезде сомалар калпына келтіріліп, содан сон сол сомалар таратылмаған табыс ретінде көрініс табады.