Көптік жалғаулары

Өлеңдерін, Мағжаншылдар деген екі сөз сандылық категорияның көптік тұлғасында қолданылған. Бұл сөздердің құрамында көптік мағынасын білдіретін көптік жалғауы бар.

 Яғни сан-мөлшер категориясы –лар көрсеткіші арқылы жасалған көптік формасы және оған қарама-қарасы жекелік немесе нөлдік форма арқылы жасалады.[12,96]

Біз –лар қосымшасы зат есімге жалғанғанда төмендегідей мағыналық реңктерді білдіретіндігін анықтадық:

• Зат есімге жалғанып, олардың белгісіз көптігін білдіреді: Бірақ дәл осы кітаптар келген күннің ертеңінде Абайға шақырту кеп, Қарашоқыға жүріп кетті (М.Әуезов);
• Жекеше түріндегі жіктеу есімдіктерімен тіркескен тәуелдік формалы зат есімге жалғанып, бір субъектіге тиісті заттардың белгісіз көптігін білдіреді: ...менің туыстарым ауылда болғанымен, тәрбием орыста болды ғой (С. Мұқанов);
• Тәуелдік жалғауының екінші, үшінші жақ көпше түрімен байланысты қолданылғанда әртүрлі мағынада жұмасалады: а) тәуелдік заттың ортақ иесін көрсетеді: Мыналарыңызды алып тастаңдаршы, көзімді ойып барады,  - деді Жабай көзіндегі ескі шүберекті жұлып тастауға оңтайланып (Ғ.Мүсірепов); ә) заттың да, тәуелді заттың иесінің де көптігін білдіреді: Басқа бұйымтайларың болмаса, сөз осымен бітсін,  - деді Игілік...(Ғ.Мүсірепов); б) меншікті заттың ғана көптігін білдіреді: Бірақ ысқыртып, ағызып кетіп бара жатқан қонақтарына жолы болғай-ақ-ты деп достық та тілеп тұрған жоқ (Ғ.Мүсірепов); в) даралау, саралап көрсету мағынасын білдіреді: Әкесінің Құлыншаққа айтатын сөздерін Абай ұғынып ап тысқа шыққанда...(М.Әуезов); г) туыс-жұрағат атауларына жалғанғанда оның көп қимыл иелеріне тәуелділігін, меншіктілігін білдіреді: Әкелері – Тұяқ ерте өлген (Ғ.Мүсірепов).
• Жалпы және жалқы зат есімге жалғанғанда, жинақтық мағынасын білдіреді: Шыңғыстар келгенде Ұлту үйде жоқ еді....(С. Мұқанов)
• Жиынтық, жинақтық мағыналы зат есімдерге жалғанады: а) ру, халық, ұлт аттарына жалғана отырып, жалпы жиынтықтан бөліп алынған нақты көптікті (адамдар тобын) көрсетеді: Бұл келген – осы төңіректегі аз ру Керейлер еді (М.Әуезов); ә) санауға келмейтін жан-жануар, жәндіктердің аттарына жалғанғанда, нақты көптікті білдіреді: Сиырлар жайылымға шықты (Ғ.Мүсірепов); б) әдетте келмейтін өсімдік, шөп, жеміс-жидек атауларына жалғанып, әртүрлі сұрыптарды қамтитын көптікті білдіреді: бидайлар – бидайдың әртүрлі сұрыбы т.б.;  в) табиғи заттардың аттарына (су т.б), тағамның (сүт, май т.б), химиялық затардың (алтын, күміс, бензин т.б), аттарына жалғанып, олардың сорттарының, түрлерінің көптігін, кендердің орындарын білдіреді: сулар – минералды су, ағын су, көлдің суы, бұлақ су т.б. мұндай қолданыс кейде жазушының немесе ақынның стильдік қолданысынан туындайды. Мысалы: Үлбіреп, қарлар толып, еріп жатқан (С. Сейфуллин); г) сөздің лексикалық мағынасы арқылы мағына беретін, әрі бір-бірлеп санауға келмейтін, жеке тұрып та жалпылық, жинақтық ұғымды білдіретін сақал, мұрт, шаш, қыл т.б. сөздерге жалғанғанда оларды даралап көрсетеді: Бетіне ұзарып, қарауытып шыққан түктер бар (М.Әуезов); Үгірәлінің көзі ұшқындаса, мұның мұрттар делдиіп, мұрны қуарып бара жатыр (Ғ.Мүсірепов). Әдеби тілде мұндай қолданыс бүтіннің орнына бөлшекті, яғни синекдоханы аңғартады. Мысалы, Сақалдар осы тұрған біле ме екен? (І.Жансүгіров). ғ) жұп заттардың атауына жалғанып, сол заттардың бірнеше жұп екендігін, бірнеше сұрыбын көрсетеді: мәсі – мәсілер, сырға – сырғалар т.б. д) адамның жұп мүшелерінің атауына жалғанғанда көбіне жіктеп, даралап көрсету мағынасын білдіреді:....жалпы жобасы үрген қарындай дерлік ол басқа біткен қалқан құлақтар – табан қарыс, көздері піл сияқты – сығыр...(С.Мұқанов); Егер сөйлеуші адамның қосар мүшелерінің әрқайсысына көңіл бөліп, оларды жекелеп, жіктей айтқысы келсе, мұндай мүшелердіңалдынан бір, екі деген сан есімді  тіркестіріп немесе сөзге қосып айтады. Мысалы, Екі ұртына екі жұмыртқа тығып алғандай, ұрттары да бұртия қалыпты (Ғ.Мүсірепов); е) жалқы есімдерге және туыстық атауларға жалғанғанда нақты бір адаммен бірге оның жанындағыларды да қоса білдіреді: балалар, әкемдер т.б; ж) қала, ауыл және т.б. географиялық атауларға адам аттарына жалғанғанда салыстыру арқылы сол сияқты қалалар, ауылдар, адамдар т.б. дегенді білдіреді: Москваларда оқысам, Қара теңіздерде жүзсем, Абайлар қазақ әдебиетінің ұлы шыңы т.б; з) жалқы есімдерге (адам аттары мен тегіне) жалғанғанда, олардың көптігімен бірге отбасын, ерлі-зайыпты, ағалы-інілі, апалы-сіңілі екендігін білдіреді: Ахметовтар кетіп қалды, Ағайынды Абдуллиндер, Арман, Айткұл Құдайбергеновтар т.б.; и) өсімдік аттарына жалғанып жекелеп, даралап көрсету қызметін атқарады: Әр жерде шоқ-шоқ болып өскен, түп қарағандараға жеткенде ғана  будақтап бөгелді де, сылаң етіп өтіп кетеді (Ғ.Мүсірепов).;
• Жер-су, мемлекет, ел аттарына да жалғанып, болжалдық мағына білдіреді: Индияларда у жыландармен алысып жан тапсырған мысықтар аз болмаған (І.Есенберлин); 
• Мезгілдік мағына беретін зат есімге жалғанғанда мезгілі жуықтығын немесе оның қандай да бір бөлігіндегі көп рет қайталануын білдіреді: Амантай мен Тұяқ жас кездерінде егіз қозыдай еді.(С.Мұқанов);
• Жіктік жалғауының тек ғана екінші жақтағы көпше түрінің анайы, сыпайы түріне жалғанып, қимыл иесінің көп екенін көрсету үшін және бастауыш пен баяндауыштың қиыстыру үшін жұмсалады: Бұдан былай істің беті қалай бұрыларын сіздер де біліп отыруға тиістісіздер. «Қоғабай екеуің енді қыстың қамын ойлаңдар!», - деп, Омардың түгел ұққан-ұқпағаны аз ғана абайлап тұрды да, Игілік үйіне кірді. (Ғ.Мүсірепов);
• Зат есім бірыңғай мүшелердің әрқайсысына жалғанып келіп, төмендегідей реңктерді білдіреді: а) бірыңғай мүшелердің әрқайсысына жалғанып, көптігін білдіреді: Олар онда созхоздар, поселклар, жолдар салды (Ғ.Мүсірепов).; ә) әдетете бірыңғай мүшелердің әрқайсысына жалғанбай, тек олардың соңғысына ғана жалғанғанда, олардың әрқайсысының көптік мағынасын көрсетуден гөрі олардың барлығының көптігін жинақтап көрсету жағы басым келеді: Мұнда Абулқасым Туси-Фердауси, Низами, Физули, Науаи, Бабырлар бар. (М.Әуезов); б) бірыңғай мүшелердің соңғысына жалғанғанда, оның жоғарыда айтылатын мығынада қолданылатын бірыңғай мүшелерден соң келген жалпылауыш сөздерден анық көруге болады: Енді біраз уақытта, орта бұлақтың жан-жағынан Шоқан мен Жайнақтың аттарын атаған айғайлар шықты.(С.Мұқанов); в) бірыңғай мүшелердің әрқайсысына тиісті зат есім әрқашан  -лар қосымшамен қолданылады: Телефон, электр бағаналары т.б.;
• Ұжымға арналған үндеу, ұранды, бұйрықты және т.б. қаратпа әрқашан көптік қосымшамен қолданылады: Ханымдар мен мырзалар!;
• Әртүрлі ұйымдардың, мекемелердің атауларына, оларға байланысты ұжымға, адамдар тобына да жалғанады: Жазушылар одағы, Министрлер Кеңесі, т.б.;
• Көне түркі тілінде және қазіргі кейбір өзге түркі тілдерінде сан есіммен тіркескен зат есім көптік формада қолданылғанымен, қазіргі қазақ тілінде мұндай қолданыс кездеспейді, екі ай (екі айлар емес), үш жігіт (үш жігіттер емес) деп қолданылады. Себебі санның өзі заттың көптігін білдіреді. Дегенмен қазіргі тілімізде кей кездері бұл принциптің өзгеретін кезедері де болады: а) егер зат есім өз мағынасында емес, ауыспалы мағынада қолданылса (синекдоха): мың қолдар, миллион милар (А.Тоқмағанбетов); ә) уақытты білдіретін зат есім сан есімге тіркескенде болжалдық мағына білдіріледі: елу жылдар т.б.; б) егер зат есім мен сан есімнің тіркесінің арасында басқа анықтауышты сөздер қолданылғанда болжалдық мағына білдіріледі:..бірді, екілі көлеңке панашықтар (С.Сейфуллин);
• Жіктік жалғауының екінші жақ көпше түрі көптік мағынадағы есім сөзге жалғанған жағдайда  -лар қосымшасы бір сөзде екі рет қайталанып қолданылуы мүмкін: Сендер осы мектептің оқушыларымысыңдар? Дегенде көптік жалғау нағыз өзінің жалғауы көптік мағынасында жұмсалып, сөйлемде бастауыш пен баяндауышты қиыстыру үшін қолданылады;
• Контекске байланысты ортақтық та мағына білдіреді: Сендердің аудиторияларың кең, жылы екен. Старосталарың кім? т.б.;
• Өзі жалғанатын зат есімдерге молшылық, қисапсыз көптік секілді мағыналарды да үстей алады. Мұндайда зат есімдердің негізігі лексикалық мәнінің, көбінесе сан жағынан бөлшектеп көрсетуге келмейтін нәрселерді білдіруі шарт: сулар, үңгіділер т.б.;
• Зат есімге жалғанғанда бұдан кейін пайда болатын басты бір мағыналық реңк – белгілі бір адамдар тобын, жиынтығын білдіру: жастар, сауыншылар, еуропалықтар т.б.:;
• Туыстық жақындықты білдіретін зат есімдердің тәуелденген түріне жалғанаған кезде біреудің есімін сый тұтуды, құрмет тұтуды білдіреді: апамдар, әжелер, атамдар т.б.;
• Мезгіл мөлшеріне байланысты айтылатын кейбір зат есімдерге жалғанған кезде сөзге тұспал, шамалау мағынасын үстейді: қыстың ортасында – қыстың орталарында, тамыздың аяғында – тамыздың аяқтарында, жаздың басында – жаздың бастарында т.б.[13,68];

Қазақ тілінде зат есімнің көптік -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер қосымшасымен қатар басқа сөз таптарына жалғанып, көптік мағына білдіретін қосымшалардың қатарына –ыз, -із, -з жұрнағыда жатқызылады.

Тіліміздегі көз, егіз т.б. сөздердің құрамындығы соңғы  -з қосымшасыда көптіктің тарихи тұрғыдан көптік жұрнақтары деп айтылып жүр. Ғалымдар бұл қосымша сан-мөлшер категориясының тіліміздің көне тарихындағы екілік тұлғасы болуы мүмкін деген пікірде. Ал А.М.Щербак бұл пікірге қарсы шығып, көне түркі тілінде де, түркілік ататілде де екілік немесе көпше түрдің  -з қосымшасы болғанын дәлелдейтін ешқандай негіз жоқ деп қорытады: біріншіден, -з қосымшасының жұп нәрселерді білдіретін заттардан гөрі мұндай мағына білдірмейтін атауларына көп кездеседі деп, оған біраз мысал келтіреді; екіншіден, жекеше түрдің І және ІІ жақ есімдіктерінің көпше түрдің І және ІІ жағындағы есімдіктерімен түбірлері ортақ деп нық сеніммен айтуға болмайды, өйткені олар әртүрлі дауыстылармен айтылады: татар: мін, біз, сін; тува: мэн, біс, сэн, сіс; ұйғыр: мен, біз, сен, сіз;  хакас: мін, піс, сін, сірэр, т.б.;

Тілімізде  -з формасы, І, ІІ жақ жіктік және тәуелдік жалғауларының көпше түріндегі  -мы-з, -мі-з, -ңы-з, -ңі-з деген формалардың құрамында қолданып, жекеше түрдегі –м, -ң жалғауларына қарама-қарсы қойылады:

• Тәуелдік категориясында көпше түрдегі –мыз, -міз формасы жалғанған зат атауларын белгілі бір топқа қатысты екенін көрсетіп, көптік мағына сол заттың мағынасын емес, сол заттың көп адамға, жекеше түрдегі –м, -ң жалғаулары бір адамға   тәуелділігін көрсетеді: біздің дәптерлеріміз, сіздердің дәптерлеріңіз  - менің дәптерім, сенің дәптерлерің т.б.;
• Көпше түрдегі –мыз, -міз тұлғасы баяндауыш формасында қолданылып, сөз болатын іс-әрекет көп қимыл иелерінің көмегімен қолданылатын, ал жекеше түрдегі –мын, -мін іс-әрекетті жалғыз адам орындайтынын білдіреді: Біз су тасимыз – мен су тасимын т.б.;

    Қазақ тілінде  көптік мағына І жақ көпше  түрдің –қ жұрнағы арқылы да  білдіреді. Мысалы, Біз кеше кешке Семейден шықтық (Д.Әбілев); Той болса, тон киелік, жүр баралық (Абай).

 -қ формасы және оның –к,-(а)-йық, -(е)йік фонетикалық варианттары тек етістікке жалғанады:

  а) өткен шақ тұлғалы етістікке жалғанғанда, көп қимыл иелерінің өткен шақтағы іс-әрекетін білдіреді: Бәрімізде ауылда туып, ауылда өстік (Ш.Мұртаза);

ә) формасы қалау райдың –са, -се тұлғалы етістікке жалғағанда іс-ірекеттің көп адамдар арқылы жасалғанын, не жасалатынын білдіреді: Жаңа каналды қазсақ, жүз мың гектар күріш еге аламыз. (С.Мұқанов);

  б) –алық, -елік бұйрық рай тұлғасы да көптік мағына береді: Мысалы, баралық, келелік. Мұнда бұл жұрнақ іс-іркеттің көп субъекті жасайтындығын білдіріп, көбінесе қалаулық мағына білдіреді. Мысалы: Бәріміз қайталық. (Ғ.Мұстафин)[13,70].

Сонымен көптік категориясының көрсеткіштерінің негізгі мағыналары мынадай: а) заттың көптік мағынасын білдіреді (балалар, үйлер); б) іс-әркеттің атқарушысының көптігін білдіреді (біз барамыз, біз бардық, біз баралық); б) заттың көптеген қимыл иелеріне (субъект) тәуелділігін білдіреді (біздің кітабымыз, біздің үйіміз).

Жалпы –лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер формаларының сөз таптарына жалғану ерекшелігіне қарай түрлі мағыналық реңке ие болатынын байқадық. Зат есімнен өзге сөз таптарына жалғанған көптік жалғаудың мағынаның үстіне мағынасын заттандырушы қызмет атқаратындығы байқалады.

Қазақ тілінде, көптік мағына болсада, көптік жалғаудың жалғанбайтын орындары бар. Көптік жалғау бірығай мүшелердің кейде соңғы сөзіне ғана жалғанады: қалам, қағаздарыңды алыңдар.  Жекеше, көпше мағынаға талғауынсыз қарайтын абстракт, дерексіз зат атауларына да көптік жалғау жалғанбайды. Егер ондай сөздерге көптік жалғау жалғанса, онда көптік жалғау сол сөз білдіретін заттың көптігін емес, басқа стильдік мән үстейді: айталық, заттың әр түрлілігін немесе соған қатысты екінші бір басқа затттардың көптігін білдіреді: достық-тары, күлкі-лері, адамгершілік-тері, т.б. Бұл жерде көптік жалғау достықтың, күлкінің әр түрлілігін немесе достыққа, күлкіге, адамгершілікке қатысты адамдардың көптігін білдіреді.

Көптік мағына аналитикалық жолмен берілгенде (сан есімдер, көп, көптеген, талай, біраз сияқты көптік ұғымды білдіретін сөздер, қайталама қос сөздер зат атауына анықтауыш болып, ол заттың көптігін білдіргенде), зат атауына көбінесе көптік жалғау жалғанбайды: көп адам (адамдар емес), жүз елу кітап (кітаптар емес), талай заман (замандар емес), мая-мая шөп (шөптер емес), тау-тау астық (асықтар –тар емес), т.б. Кейде ондай анықтауышы бар зат есімдер көптік жалғауын үстеп қолданылса,  ондай жағдайда көптік жалғау көптік мағынадан гөрі басқа мәнде, стильдік сипатта қолданылады: түрлі-түрлі бастар бар, көп күн-дер өтті, т.б.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2.Көптік жалғаудың  сөз түрлендірушілік қызметі

 

Қазақ тілінде жалғаулардың қолдану өрісі өте кең екені белгілі. «Жұрнақтар белгілі бір сөз табына ғана, оның белгілі бір тобына немесе оның бір ішкі категориясына ғана тиісті болып, соған жалғанса, жалғаулар бір сөз табының аясына тұйықталып қалмай, бірнеше сөз табын тұтас қамтып, кең шеңберде қолданыла береді» .

Қазақ тілінің грамматикасында жалғауар сөз жалғастыратын қосымшалар деп қаралып келеді. Олар сөйлемдегі сөздерді бір-бірімен байланыстырады да, олардың араларындағы жалпы қарым-қатынасты білдіреді. «Бұл қарым-қатынастың нәтижесінде туатын мағыналар жалғанатын сөзге қосымша лексикалық мағына үстейтін жұрнақтардың мағыналарындай емес, сөздердің ара қатынастарынан туатын қызметтерімен байланысты тым жалпы грамматикалық мағыналар» [4,179].

Жалғаулардың сөз бен сөзді байланыстыру қызметінен басқа да ерекшеліктері, атап айтқанда сөйлемде түсіп қалып жасырын қолдану, нөлдік форма қасиеті бар. Бүгінгі күні ғалымдар осы жалғаудың ішінде қарастырылып жүрген көптік жалғаудың барлық жағдайда сөз бен сөзді байланыстыру қызметін атқара алмайтынын айтады.

Бұл жөнінде алғаш сөз қозғаған Ы.Е.Маманов болған болатын. Ол 1975 жылы «Қазақстан мектебі» журналында «Қосымшалардың топтастырылу принциптері» деген мақаласын жариялап, онда көптік жалғауын сөйлемде сөз бен сөзді байланыстыру қызметін атқармайды, өзі жалғанған сөзге көптік ұғым үстейді деп, оған мынадай мысал келтірген болатын:

бала отыр, балалар отыр, жақсы бала, жақсы балалар 

осы мысалдардағы бала сөзіндегі көптік –лар тұлғасының сөз байланыстыруға ешбір қатысы жоқ деген болатын[14,151].

Сол сияқты С.Исаевтың «Қазақ тілі жайында ойлар» деген кітабында да «зат есімнің көптік категориясының негізгі көрсеткіші деп танылып жүрген көптік жалғауды жалғау деп тану қиын-ақ» - деп, оның сөз бен сөзді байланыстырмайтындығын айтады[9,47].

Көптік жалғау қазақ тілінде жалғау деп аталғанымен, тікелей көптік мағынаны білдіргенде, басқа жалғаулар сияқты қосымшаның жалғау деп аталатын түріне тән сөз байланыстырушылық қызмет атқара алмайды. Көптік жалғау бұл жағынан, сөз байланыстырушылық сипатының болмауы жағынан, қосымшаның жалғау түрінен гөрі форма тудыратын жұрнақтар қатарына өте жақын. Мысалы,

 Гүл билеп  жайқалып,

 Бұлбұлдар сайраған. (Шәкәрім)

дегендегі бұлбұлдар сөзіндегі –дар көптік жалғауы ешбір сөздерді байланыстырып тұрған жоқ, тек бұлбұлдың көп екенін білдіріп тұр. Осы сөйлемді Гүл билеп жайқалып, бұлбұл сайраған деп қайта құрсақ, сөйлемдегі сөздердің бір-бірімен байланысына, сөйлем білдіретін ойға еш нұқсан келмейді: бұлбұлдар сайраған және бұлбұл сайраған деген сөйлемдегі сөздердің байланысы бұзылмайды, өйткені –дар қосымшасының бұл жерде сөз байланысына ешбір қатысы жоқ. Сен заттарыңды тастап кет дегендегі заттарыңды (затыңды десек бір ғана атауды білдіреді) сөзі де дәл осындай –тар көптік жалғауы: осы сөйлемдегі не сен, не тастап кет, түсіп қалған өзінің сөзінің ешқайсымен зат сөзін байланыстырып тұрған жоқ, тек заттың көп екенін ғана білдіреді.

Бүгінгі күнге дейін оқулықтардың бәрінде де көптік жалғау деп ешбір күмәнсіз танылып жүрген –лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер қосымшасы туралы Қ. Жұбановтың –лар тұлғасын жалғау деуден гөрі көмекші сөз деп беру керектігі жайындағы пікірі. Бірыңғай мүшелерден кейін жалғанған –лар, -лер –дар, -дер, -тар, -тер жалғану (приставка) мәнде емес, «және басқа, тағы басқа» мәнінде көмекші сөздердің қызметін атқарады. Мысалы:

Абайлар келе жатыр.(М.Ә)

дегенде, Абайлар сөзі Абай және басқалар дегенді білдіреді.

Жалғауларды жұрнақтар тобынан жеке бөліп алып қарауға таяныш, негіз болып жүрген бір ғана басты белгі – ол жалғаулардың сөз бен сөзді байланыстыруы, жұрнақта ондай қасиеттің болмауы. Егер осы талап тұрғысынан келсек,

Қасында он шақты ғана үлкен кісілер қалған еді.(М.Ә)

Құнанбайлар тақап қалды. Іркілер емес.(М.Ә)

Жоғарыда берілген кісілер, Құнанбайлар деген сөздерде көптік тұлға қандай қызмет атқарып тұр?

Біз бірінші тарауымызда көптік жалғаудың сөз түрленудіруші жұрнақтар қатырына жатқыздық. Яғни, оның қызметі тілдегі реңктік сан есім жұрнақтары, сын есімнің шырай жұрнақтары, етіс жұрнақтары, болымсыз етістік жұрнақтарымен тең дәрежеде қарастырылады.  Ойымыз дәлелді болу үшін төмендегі мысалдарға көңіл бөліп көрелік:

1. Қазақ тілмашы ұлықтар көзінше ақ пен қараның тартпасын ашуға ыңғайланып еді.(М.Ә)
2. Орыстың айдау-матасуында жүрген жазалысының бәрі анық бұзықтар болу керек.(М.Ә)
3. Сөйтіп айдалып барғанның бәрі кісі өлтіріп, керуен талағандар дейсің ғой.(М.Ә)
4. Ауылдар қырқымға кірісті(Ә.К)
5. Еркектер жағы әлі аттарына мінген жоқ. (Ә.К)
6. Жігіттер құдық түбіне қайтадан күбі салды.(Ә.К)

Бірінші мысалда -тар көптік жалғауы зат есімге жағанып, оған көптік мағынаны үстеп тұрғанын байқауға болады. Екінші мысалда  -тар көптік жалғауы сын есімге жалғану негізінде «бұзық адам» мағынасын беріп тұр. Яғни көптік жалғауы арқылы заттану процесінің жүзеге асатыны көрінеді. Бұнда да сөз бен сөзді байланыстыру қызметінен гөрі сөзге заттық мағына үстеу қызметі байқалады. Ал үшінші мысалда  -тар көптік формасы есімшеге жалғанып, оған да заттық мағына үстейтіні көрінеді. Контекстегі «талағандар» сөзі  -дар көптік жалғауының негізінде «таланған адам» мағынасына ие болып тұр.

Жоғарыда берілген алты мысалда да көптік жалғауы сөз бен сөзді байланыстырмайтынын көріп отырмыз. Көптік жалғауының бұндағы қызметі сөз түрлендіруші жұрнақтарға жақын. Сөз түрлендіруші көптеген ғалымдар сөз тудыратын жұрнақтар мен жалғаулар арасындағы аралық категория деп таниды. Ендеше, осы аралық категория қатарында көптік жалғаулары да қаралуы тиіс секілді. Мәселен: