Студенттердің кәсіптік құзырлықтарын қалыптастырудың әдіс – тәсілдері

Студенттердің   кәсіптік құзырлықтарын    қалыптастырудың    әдіс – тәсілдері       

 

                                 Мазмұны

 

   Кіріспе...............................................................................3

 

І. Информатика   пәні  бойынша  студенттердің

     кәсіптік   құзырлықтарын   қалыптастырудың    

    теориялық  негіздері ..................................................................... 5          

      

1.1. Информатика  пәні бойынша  құзырлықты қалыптастыру   

      негіздері......................................................................................................

1.2. Студенттердің кәсіптік құзырлықтарын қалыптастыру мәселелері......12

 

1.3. Информатика  мамандығы   студенттерінің  құзырлықтарын                          

       қалыптастыру  құралдары..........................................................................19

 

ІІ. Студенттердің кәсіптік  құзырлықтарын

      қалыптастырудағы  педагогикалық   шарттар.......30

 

2.1. Студенттердің  кәсіптік  құзырлықтарын  қалыптастырудың                                                   

       әдіс - тәсілдері............................................................................................

 

2.2. Студенттердің   кәсіптік  құзырлықтарын  қалыптастырудағы                         

      бақылау әдістері .......................................................................................48

 

        Қорытынды................................................................................................54

 

       Қолданылған  әдебиеттер тізімі...............................................................55

 

       Қосымша....................................................................................................

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

        Қазіргі кезде іскерлік әлемдегі  жоғарғы тұрақтылық, коммуникациялық – ақпараттық   деңгейлердің өсуі, еңбек рыногында және тұрмыста үздіксіз технологияларын  жасау бір келкі бірыңғай  ақпараттық аймақтың қалыптасуы, информатикалық мамандарды даярлау құрамының өсу деңгейі қажетті талаптардың мінез-құлқына сәйкес келеді, компьютерлік білім берудің сапасын көтеру рыногтық шарттың өзектік мәселесі  информатикалық салада  кәсіптік   қорларды дәлелдеу саласында жүзеге асады. Ол  қазіргі таңда Ресей қоғамының және демократиялық өмірінде барлық құрылымында адаптация мерзімінің қысқаруына ықпал етеді. Түлектердің еңбектік тұлғалары олардың бәсекелестік  жағдайын жоғарғы дәрежеге көтеру. Бір жағынан алғанда информатикалық кадрларды даярлау тапсырмаларының басты мақсаты білім беру класының,  жоғарғы оқу орындарының мамандары. Ол нақты студенттердің кәсіптік басқару механизімінің процесі болып саналады. Ол қазір осындай механизмді жоқтату  жеткіліксіз ғылыми  білім беру шартына кәсіптік  компетенцияда қайта өңделген. Индустриялдық   кезеңге өту компьютерлік салада ақпараттық - технология деп табылады. Ол бірінші жоспарға білім беру  және ақпарат болып саналады. Ол компьютерлік  білім берудің жаңа салалы білім  беру деңгейін анықтайды. Ол қазіргі заманға сәйкес ақпараттық- технологиялық   оқу орындарында пайдаланылады. Жоғарғы   білім беру оқымыстыларының  ақпараттары бойынша білім беру жүйесінің  нақты мүмкіндіктерімен  байланысады, ол әрі студентке өзіне қажетті қазіргі заманғы оқыту жоспары, сапаны жақсарту мәселелерін шешу кәсіптік білім беру деңгейін тиімді көтеру. Ғылыми білім беруде қазіргі кездегі  мамандарды   дайындау   мәселелері ақпараттық   құрылғыларды игеру,  ойлау қабілетінің спецификалық қырларына айтарлықтай назар аударылды (Ю.С. Берновский, Т.В.Добулько,   Т.А.Бручинина, И.Ю.Степановна және басқалары).

         Ақпараттық –технологияны  кәсіптік білім беру тұлғасында және білім беруде белсенді оқытудың басты мәселелерін іске асырғандар; (В.И.Пугачев,  А.Ю.Убаровым, О.Н.Бершибили, А.Л.Денисовой, М.В.Макаровой). Оқу процесінде дербес компьютерді  енгізу кәсіптік білім беруді ұйымдастыру үшін жаңа мүмкіндіктерді ашады. Мүлкі жаңа технологиялық өзгерістерді жаңа білім беру және оқытушылардың жаңа педагогикалық шығармашылығы. Сол жағдайда ақпараттық құрылғыларды жаңа білім беру тапсырмалары көп  функционалды, ал, кәсіптік білім беруде компьютерлік негізінде бастапқы  принциптері. Сонымен қатар білім беру үздіксіздігі интенсивтік үйлесімдік  және дағдарыстық ғылыми техникалық процесс жаңа ақпараттық ағымының өсуі  барлық компьютерлік аймақтағы автоматизацияны  талап етеді. Оқытуды, өзіндік оқытуды және жаңа білім беру ақпараттық-технологиялық  аймақта тиімді қолдану, олар үнемі кәсіптік тұлғаларда іске асады.  Сонымен қатар кәсіптік компьютермен мамандарды даярлау тиімсіз шешімдердің салдарынан зиян  бағасы айтарлықтай    жоғарғы дәрежеде өсті. Ол көрсетілмеген жағдайларда жүзеге асады. Оқу процесінің кейбір деңгейлерінің автоматизациясы  қоғамдық тұтынушылыққа әкеліп соғады. Білім беру жүйесінде жеке білім беруді жүзеге асыру. Ақпараттық-технологиялық білімдер және кәсіптік даярлау негізіндегі құру құрылғылары информатикалық  жоғарғы білім беру орындарында әр студенттің интелектуалдық әріптесі болып табылады. Көп  жоспарлау және тұлға түрінің   өзгеруіне байланысты информатика мамандарын даярлау, төтенше шапшаң   білім  беру біліктілік және тағы да. Жоғарғы білім беру орындарының түлектері кәсіптік құзырлықтарын өзгертеді. Ол қазіргі кездегі компьютерлік аймақта әр түрлі ақпараттық қайтар көздермен жұмыс жасай білу. Аналитикалық  ақпараттық жүйеде компьютерлік тапсырмаларды пайдалану және сұрыптау ақпараттық- технологияны қолдану барысында құнды политиканы  қайта өңдеу,   электрондық құжаттарды алмастыруды ұйымдастыру, қажет болған жағдайда ақпараттық жүйе негізінде өндірісті  басқару мүмкіндіктері. Компьютерлік даярлау сұрақтары, компьютерлік сауаттылық, ақпараттық,   мәдениет және ақпараттық жабдықтау жұмысында кеңінен қолданды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I тарау. Информатика пәні  бойынша студенттердің                                 кәсіптік құзырлықтарын қалыптастырудың  теориялық                               негіздері

 

1.1. Информатика пәні бойынша  құзырлықты  қалыптастыру  негіздері

 

        Құзырлық –  бұл алынған  білім негізінде әрекет жасау қабілеттілігі. БЕД- пен (білім, естелік, дағды) айырмашылығы, құзырлық, жан-жақты білімге  сүйене  отырып, өз бетінше әрекет ету тәжірбиесін талап етеді.

        Құзырлық –  бұл,  білім мен ептіліктің әлеуметтік тәжірбиеде тіршілік етуі. Л.М.Долгова құзырлық- бұл, адамды іс-әрекетке кірістіру шарасы (оның әлеуметтік кесегі). Құзырлықты таныстыру қызметі түсіндіруші емес, біліктілікке баға   беруші ретінде қарастырылады. Құзырлық жөніндегі ұғым, баға беру мен біліктілік  жөніндегі пікірді өзгертеді. Жеке адамның ішкі дүниесінде бір нәрсенің болуы маңызды емес, барды қолдана білу мүмкіндігі маңызды. Б.Д.Эльконин.

        Құзырлық – бұл бір нәрсені  жақсы немесе тиімді етіп жасау қабілеттілігі:

қабілеттілік –  белгілі бір  іс-қызметтерін орындау талаптарын  қанағаттандырады. Глоссарий Еуропалық білім қорынан. Құзырлық негізделген білім беру – ол кез-келген белгілі бір рольді, мамандықты, карьераны  талап ететін, қарым-қатынасты, тәртіпті, дағдыны, білімді, үйренуді мақсат тұтуды сипаттау болып табылады. Глоссарий ЮНЕСКО.

        Құзырлық – бұл күнделікті өмірде нақты жағдайларда кездесетін әдеттегі мәселелер мен   тапсырмаларды тиімді шешуге  жағдай жасайтын  ерекше  қабілеттілік. Жаңа эраның психологиясы:  құзырлық немесе шарасыздық.

                 Қазіргі  ұғым бойынша   құзырлық:

біріншіден, соңғы мақсаттарын айна –қатесіз көруі;

екіншіден, топ ішінде өз ісін   шебер ұйымдастыра алуы негізінде қойылған мақсатқа  оңтайлы жолмен қол жеткізе білуден тұрады. В.В.Шаповал.

          Құзырлық – бұл кәсіби, сауатты пайымдау, баға беру, пікір айтуларға мүмкіндік беретін білімдер мен ептіліктерді игеру іспеттес. В.С.Безрукова.  Құзырлық  - жекеленген интегралданған, заттық,  құрал-саймандық ерекшеліктерінен  құраушылардан тұратын жүйедегі  қабілеттілік. Құзырлық – бұл білімді игеру ғана емес,  ол сол білімдерін үздіксіз дамытып, жаңартуға тырысу  және оны нақты  жағдайларға   қолдана білу, яғни   жедел және ұтымды  білімдерді меңгеру, икемді әдіс пен   сын көзбен қарай білу жүзінде анағұрлым   ұшқыр және тиімді шешімдерді таңдау қабілетін танытып, жалғандарынан бас тарту. М.А.Чошанов.

       Құзырлықты анықтау – білімді пайдалану үшін қажетті ептілік, тәжірибе, теориялық қолданбалы даярлықтарды қамтитын  білімдерден тұрады. В.М.Шепель.

      Құзырлық – мәдениетке сай күрделі әрекеттер түрін жүзеге асыратын жеке тұлғаның қабілеттілігі іспеттес. (Алайда, бұл түсінік   студенттердің құзырлығын қалыптастыру барысында шет тілін меңгеру ісінде тек олардың қызметтік сауаттылығы саласына байланысты  қарастырылған.) Е.К.Юсеф.

        Құзырлық пен кәсіби құзырлық ұғымын талқылауға арналған түрлі сараптамалар барысында,  сондай-ақ,  олардың құзырлық құрамының информатика пәні  мұғалімінің кәсіби  жетістігін сипаттайтын құзырлықтары  бірі ретінде  ақпараттықкоммуникациялық құзырлықты қарастыру ұсынылады.  Қоғамдағы қазіргі заманғы өзгерістер жоғарғы педагогикалық  білімнің  негізгі  парагдимасы (сөздердің  түрлену үлгісін көрсететін жүйе) қайта қарауға алып келеді. Бүгінгі  күні кәсіби даярлық адамзаттың  мәдени тәжірбиесін әлеуметтік ортада өз орнын тапқан,  өз шығармашылығын дамытуға ұмтылатын,  болашақ кәсіби   іс-әрекетінде өзін-өзі жетілдіруге, өзін-өзі танып  білуге бейім жеке тұлғаны тәрбиелеу  процесі ретінде  жиі қарастырылып келеді.  Болашақ педагог- оқытушыны даярлау сапасының  интегративті  көрсеткіші  болып, мұғалімнің  кәсіби құзырлығы  белгіленуі мүмкін. Ол  оның  білімдері мен ептілігі дәрежесінде анықталмаса керек, яғни, нақты бір жағдайда  адамның алған, жинаған   тәжірибесін  толығымен  пайдалана білу   мүмкіндігі.

        Қазіргі  заманғы ғылыми зерттеулерде «құзырлық»  ұғымы кәсіптік,  әлеуметтік - педагогикалық, әлеуметтік - психалогиялық, құқықтық және басқа да сипаттағы күрделі, сыйымды мағыналарды біріктіре білуімен, сондай-ақ ,

- нақты бір пән саласында,  нақты бір әрекетті  орындауға керектігімен және тар шеңберлі білімі мен ойлау қабілетін, дағдыларын қоса алғанда өз ісіне жауап беру  керек екенін ұғынуы; 

- адамды әрекетке кірістіру шарасы түрінде, бұл  ретте, білім - мәліметтер жиынтығы  ретінде емес,   жағдайды ойша   қайта құру құралы ретінде;

- жеке тұлғаның өзара байланысты қасиеттерінің (білімі, ептіліктерді, дағдыларды, әрекет ету тәсілдері) заттар мен процестердің  белгілі  бір ортасына  қатысты болатын  және  соларға  қатысты  сапалы әрі жемісті әрекет ету үшін  керекті жиынтық  екендігімен түсіндіріледі.

        Маманның  кәсіби  құзырлығы – жеке  тұлғаның  қабілеттерінің, қасиеттері мен ерекшеліктерінің, сол сияқты, кез-келген бір салада  табысты кәсіби  әрекет ету үшін  қажетті  білімдері мен тәжірбиелерінің шоғырлану жиынтығын көрсетеді. (Л.И.Кобышева, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова,  Г.В.Мухаметзянова, А.М.Новиков,  В.А.Сластенин, А.П.Тряпицына, С.Н.Чистякова және тағы басқалар). Зерттеушілер  маманды кәсіби  тұрғыда  даярлаудың  келесі  құрамдас бөліктерін атап көрсетеді.

- кәсіби  түрде өзін-өзі анықтау  мен таңдай білу әрекеті, яғни ол, сәтті кәсіби іс-әрекетке қол жеткізу  шарттары болып табылуы тиіс;

- кәсіби  бағыттылық, студенттің мамандыққа деген сұранысы  және мәнді  бағытын  көрсететін кәсіби іс - әрекетке деген психалогиялық бағдары ретінде;

- кәсіби  даярлық, студенттің ғылыми - теориялық, психалогиялық,  практикалық дайындығын  сипаттайтын  күйі ретінде.

        Техникалық  білім  даму сатысының бұл кезеңінде  ең басты өндірістік  құндылық ретінде  кәсіби  іс  санатының орнын  құзырлық алмастырады. Құзырлықты  бағалау  әдістері мен оның  құраушы бөліктері жөнінде әзірге бір жақты пікір қалыптаспағанын құзырлықты  зерттеу  мәселелеріне  қатысты  әдебиеттер сараптамасы көрсетіп отыр.  Отандық   және  шет елдік  зерттеушілердің көзқарастары мен студент құзырлығы деген ұғымды  егжей - тегжейлі  қарастыра келіп,  авторлар, құзырлыққа  баға  беру жағдайында бағдарламалық және алгоритмдік жетілдірулер негізінде  құрымдық  үлгі  ұсынған болатын. Мысалы, техникалық жоғарғы оқу   орындарындағы   студенттердің құзырлығын бағалау мен өлшем әдістерін жетілдіру мәселелеріне арналған еңбектер  топтамасының  жалғасы болып табылады.

        Европа Кеңесі білім беру мақсатында студенттерді жоғарғы оқу  орындарында оқытуға тиісті  құзырлықтың негізгі 8  тобын ашып көрсетті:

1) Ана тілінде ой- пікір  алмасып,  ақпарат беру;

2) Шет тілінде  байланыс  орнату,  ақпарат алмасу;

3)Математикалық машықтар (дағдылар), техникада                         жаратылыстану ғылымдарандағы  негізгі дағдылар;

4) Ақпараттық- байланыстық  (коммуникациялық) технологиялар                 

    саласындағы  дағдылар;

5) Үздіксіз оқу - үйрену дағдылары;

6) Жеке  адамдар қатынасы арасындағы   дағдылар  және  құқықтық     

    құзырлық;

7) Кәсіпкерлік  қабілеттілік;

8) Мәдениетті    құзырлық.

        Құзырлыққа  бағытталған білім ( құзырлыққа негізделген білім: competenctbased-  education- CBE)  1965 жылы АҚШ- та Н.Хомский ән-мәтінде  қалыптасты. ХХ ғасырда 60-шы  жылдарында – ақ құзырлық  ұғымы құзырлық пен құзырлықтық  арасындағы түсінік  айырмасын  тудырып, соңғы    адамның  интеллектуалдық әлеуметтік - кәсіпқойлық  қарекеті мен  білімнің  негізге  алатыны жайында  мәлімденген.

1-сурет. Студенттердің құзырлықтарын қалыптастырудың

құрылымдық  үлгісі

 

        Бүгінгі таңда студент құзырлығының дамуын бақылайтын  және  бағалайтын  тиімді  жоба нұсқасы  жасалған  жоқ. Ол тікелей құзырлық  деңгейін өлшеудің күрделілігінен. Сондықтан оны өлшегеннен гөрі  жанама  көрсеткіштер негізінде құзырлыққа баға  беру немесе көрсеткіштерді  есептеу жөнінде әңгіме қозғаған жөн.  Әдеби  дерек көздерді  сараптау мен өзіміз  жүргізген  эксперименттік сынақтар  негізінде  құзырлықтың  құрамдас бөлігін  өлшеу  әдістері мен әдістемелері анықталып, студенттердің құзырлығының құрылымдылық үлгісі жасалады.