Лабораторные по устройству автомобиля

 

3.5 Сұйық толықтығышы бар термостат

  Сұйық толықтығышы бар термостаттың негізгі бөліктері (13 сурет,б): көмектесу клапан бар сильфонымен және негізгі клапанымен бос штогі бар. Сильфон цилиндрлық гармошка түрінде жұқа жезден жасалған, тез жанатын сұйық пен (су және этил спирті) толтырылған.

Термостат әрекеті: судың температурасы 70°с төмен болса сүйықтықтың қысымы сильфонда өт етөмен және қысылған. Бұнда негізгі клапан толық жабық, көмекші ашық, осы уақытта, су кіші шеңбер арқылы, радиатордан айналып өтеді. Судың температурасы 70°с жоғары болғанда булар қысымы арқасында сильфондағы стақан ұзарады. Су ашылған негізгі клапан арқылы радиаторға өтеді. Судың 85°с температурасы жоғары болғанда көмектес клапан корпустан, бүйір терезелерін толық жабады және кіші шеңбер арқылы су айналымын тоқталады.

 

 

 

 

а-қатты толықтырғыш, б-сұйық толықтырғыш, 1-клапан, 2-клапан 
корпусы, 3-шток, 4-толтырғыш, 5-баллон, 6-қайталама серіппесі, 7-корпус, А-су насосына жүруі, Б-судың радиаторға жүруі, 13-сурет термостаттар сызбасы.

 

13 сурет – Термостаттар  сызбасы

3.6 Желдеткіш 

     Желдеткіштің ңегізгі бөлімдері және жетегі. Желдеткіштің қалқандарын және санын, айқастырылған құлақшаға бекітуін, ол өз алдына коленчаттық валдың қайысты беріліс арқылы жұмысқа қосылатын шкивта бекітілген. Шкив шпонка мен гайка арқылы өте қатты валикте бекітілген, ол  шарик подшипниктерінде  су насосының корпусында еркін айналады. Басқа жағынан желдеткіш валына су насосының қалақшалары отырғызылған. Белбеудің орта жағына анық басқанда, зауыт нұсқаулығымен пайдалануға ұсынылған бүгілу үлкендігі. Белбеудің бүгілу үлкендігі арнаулы роликті тартумен реттейді.

 

3.7 Су насосы

Су насосының негізгі  бөлімдері: корпус, қалпақ, вал (подшипниктердегі корпусқа отырығызылуына назар аударылсын, тығыздалу орындарының құрылуына корпустан валиктің шығатын жерінен су ақпау мақсатымен), қанатша (валда оның бекітілу жерін білу керек), сору каналы, спиральді айдағыш каналы.

Насос жұмысы: айналмалы  қанатша сору каналымен корпус қабырғаларына келетін суды лақтырады, және ол блок-картердің су үлестіруші каналына спиральды каналы арқылы өтеді.

Андамалу каналы қанатша айналу жағына қарай кеңейеді, көшел арқылы өтетің су жылдамдығы азаяды, ал қысымы жоғарылайды.

Суыту жүйесінің қүрылым ақаулықтарын себептерін және оларды жою жолдарын білу керек. (3 кесте).

Орындалған  жүмыс жөнінде есеп:

Трактор қозғаушысының  сұйық суыту жүйесінің құрылымын көрсету және су айнылымы жүйесінің сызбасын , қозғаушы ауа суыту жүйесінің түсіндіру.

 

3 кесте – Автотрактор қозғаушының суыту жүйесінің қүралдарын мүмкіндік ақаулықтары, және оларды жою тәсілдері

 

Ақаулықтар	Ақаулық себебі	Түзеу жолы
Сұйықпен арқылы суытылған қозғаушы қызып кеткенде	Радиатордың перделерін немесе жалюздерін жабық болуы суыту  жүйесіндегі сұйықтықтың аз болуы, желдеткіш белбеуін қатты тартылмауы: желдеткіш белбеуінің майлануы, суыту жүйесіндегі күйе мен кірдің болуы, термостат клапанының толық ашылмауы, қозғаушы жұмысы өсуі.	Радиатордың жалюзін ашу; радиатордың қалыпты деңгейіне дейін сұйықты құю; белбеу тартылуын реттеу; майды сүрту; суыту жүйесін сода ерітіндісімен жүу; термостатты ауыстыру; козғауыш жүктемесін азайту аз бағдарламаны қосу аз бағдарламаны қосу.
Ауа суытатын қозғаушы қызып кетеді	Жалюздердің жабық  болуы;  желдеткіш қайыстың бос болуы; мотор майының температурасы 120ºс жоғарғы болуы; белбеудің майлануы; желдеткішінің қорғау сеткасының ластануы немесе цилиндрлер қабырға       аралықтың ластануы; май радиаторының қабырғаларының майлануы; қозғауштың шамадан тыс жұмыс істеуі.	Жалюздерді ашу; желдеткіш белбеуін реттеу немесе ауыстыру кезінде белбеуді шешу, құрғатып сүрту; талькпен сүрту; қорғау сеткасын тазалау немесе дроссель дискіні шешу; цилиндрлер қабырғаларын тазалап, май радиаторын және желдеткішті тазалау; аз бағдарламаны қосып қозғаушы жұмысын азайту.

 

Бақылау сұрақтары

 

1. Қозғаушының сұйықпен суыту жүйесінің негізгі құралдарын ата, құрылысы жөнінде айт.

2. Ауамен суыту жүйесінің негізгі құралдарын ата және құрылысы жөнінде айт.

3. Желдеткіш белдеуін тартылуын  қалай тексеріп реттеуге болады?

4. Бу ауа клапаны қандай мақсатқа пайдаланады?

5. Термостаттар құрылысы мен  мақсатын айт.

6. Суыту жүйесінің ақаулықтары,  себептері және жою жолдары.

 

 

№ 4 Зертханалық жұмыс. Тракторлар мен автокөлік жүріс бөлігі және басқару жүйесінің құрылымы 

                 

4.1 Жұмыс мақсаты

Трактор мен автокөлік басқару жүйесі мен жүру бөлігінің құрылым білу. Жүру бөлімінің және басқару жүйесінің ақаулықтарының себептері мен жою жолдарымен танысу.

Жұмыс орнының   құралдары: МТЗ-В2, ЛХТ-55 (ТДТ-55А), тракторлары, плакаттар, кұрал-жабдық жиынтығы, шинамен дөңгелек, рөлдің басқару жиынтығы, ауа насосы, шина манометрі, дөңгелектердің сүйірленуін тексеретің сызғыш.

Жұмыс барысы: бірінші оқулықтың 1-5 параграфынан, IV-тарауды оқып, жүру бөлімімен, рульмен басқаруды, тежеушті, трактордың рамасының құрылысын қарау шынжыр табанды ленталардың тартылуын тексеру (реттеу); алдынғы дөнгелектердің сүйірленуін тексеру тәсілі; трактор дөнгелектер жолағының өзгеруі; рульдің басқару құрылысын тексеру; тежеуіштерді реттеп тексеру.

 

4.2 ЛХТ -55 трактор

Негізгі бөлімдер (құрастыру бірлігі) рама мен аспалар: сол және оң ланжерондар, қанатшалар, қозғаушты бекіту тіректері, лебедкалар бекіту орындары,  рамаларының ланжерондарының  көлдненең байланыстары,  алдынғы және артқы аспа трубалары, тарту және амортизаторлық қүрылысының, бағыттаушы дөңгелектің орналасу орны. Каретканың рамамен тоспа арқылы иінді пружинамен құндақ аспасына бекітілуі.

Рамада өте қатты  отырғызылған труба втулкаларында  орналасқан кривошип өсінде тартылу  және амортизация құрылысы мен бағыттауыш дөңгелектер орналасқан, амортизациялы құрылыс тірек, серіппе, бұранда, шток трубасы мен фланец және болит түрінде берілген.

Студенттерге каретканы  және иінді теңгеріш аспаларды білу керек.

 

4.3 «Беларусь»  тракторының алдынғы өсі

Алдынғы өсінің негізгі бөлімдері (жинау бірліктері): өсь қанқасы бұрышы рычагы, жиналған шаралық саусақ, жиналған бұрма цапфа (бұрылыс рычагына бекітілу жолына назар аударылсын) астынғы жақтағы тығыздығы бар втулка, серіппе ілме (оның мақсатты түсіну) дөңгелек күпшек.

Пневматикалық шина протекторлары бар покрышкадан, қабатты каркас, колпачок, камераны желмен ұстау үшін золотниктен тұрады.

 

4.4 МТЗ-80 тракторының  артқы белдігі

Белдіктің негізгі құрамдас бірліктері (14 сурет) корпус (оның бекітітетін жерін қарау керек) беріліс қорабы, бас беріліс, дифференциал, соңғы беріліс және дифференциал блокировкасының механизмі. Оқушылар бас бағдарлама бөлімшелерді, бағдарлама бас және тәуелді шестерняларды білу қажет; бағдарлама коробкадағы 2-ші валдағын бастапқы шестерня бекілуін: дифференциал бөлімдері; бас шестерняның тәжіне бұрылған және оның сателлиттері. Корпус екі конустік дөңгелек подшипниктерде айналады. Шолақ ось шестернялары құрықша шлицияларына отырғызылған. Ақырғы жылжу бөлшектерін жетекші мен жетектігі соңғы беріліс шестернясы жетекші шестернясы цилиндрлі подшипнигінде айналады, жетекші күпшекте шлицалы жағымен шолақ осьпен жетекші дөңгелекке кіргізіледі.

Құрастырма бірлігі механизмінің   құрамдас   бөліктері   мен бөлшектері; сол тежегіштің сыртында орналасқан орындау механизмі; датчик басқару мақсатымен жасалған, рульдін күшейткіш корпусында орналасқан, орындаушы механизм арқылы жылжу, сол бастапқы шестерня құрықша сыртқы соңы, шлицаларымен және блокадалау муфта корпусқа сай байланысқан. Муфта корпусымен блокировкалық вал қатты байланысқан, ол соңғы жылжудың бастапқы шестерня саңылауы арқылы өтеді, оның шлицалық соңы дифференциал крестовинамен байланысқан. Сөндірілген өлшегіште серіппе әсерімен муфта дискілері ажыратылады және дифференциал әдеттегідей жұмыс істейді. Қосылған өлшегіште май фрикциялық дискілер беріледі олар қосылып соңғы жылжудың бастапқы шестернясына қосады, жетекші шестерня мен соңғы берілішті, бекітіреді. Осыны қосақтау дейді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-бас берілістің жетекші шестернясы, 2-сателлит, 3 пен 18-реттеу төсімдері, 4-деффиренциал тұрқасы, 5-бас берілістің жетекті шестернясы, 6-соңғы тәуелді шестернясы, 7- соңғы берілістің жетекті шестернясы, 8-жарты ось жені, 9-жетекші дөңгелектің жарты осі, 10- деффиренциал қосақтау муфтасының тұрқы, 11-фрикциялық бастырма дискілері, 12-май өткізгіш штуцер, 13-диафрагма, 14-қосақтау валы;15- қысқыш басу дискі, 16-сол тежегіш, 17-подшипник стаканы, 19-сол жарты ось шестернясы, 20- дифференциал крестовинасы, 21-артқы көпір тұрқы, 22-беріліс қорабының тұлғасы.       

                    

  14 сурет – МТЗ-80 тракторының артқы көпірі

 

4.5 МТЗ-80 (МТЗ-82)тракторының рулін басқаруы

Басқарудың негізгі  бөліктері (құрылым бөліктері) рөл дөңгелегі құбылмалы   жылжуы   бар  тұрқы,   гидравликалық  үлестіргіш;   кұш цилиндірі; дифференциалды блоктау механизмінің датчигі. Май бағынаң, насостаң және трубалар арқылы үлестіргішке майды апару, ал буын -гидравликалық цилиндірге және блоктау механизм дифрагмасынан ағызу кранына апару.

Рөл дөңгелегін оңға бүрғанда рөлдін басқару гидрокүшейткіш әсері; сектор тістерге тіреліп, золотниктен тығыз байланысқан тісті винт соңғысын бұрауды және бір уақытта золотникті насос арқылы қысым гидравликалық цилиндірдің сол жағына түседі. Онда поршенге, қысым түседі, сектордың бұрылуы сол жаққа қарай, тісті винтке жүргізуші де рөл дөңгелегі арқылы жасайды. Бұл уақытта май редукциялық клапан арқылы басқа клапан жерінен рөлді солға бұрғанда бөліктер қатынасы мен май қысымы кері тәртіпте болады, май редукциалды клапаны арқылы құйьілады.

Қосақтау дифференциал жүйесі: қосақтау көрсеткіш тұрқыс –орналасқан қосылған (15 сурет, в). Артқы көпір дифференциалды майдың қосылысы. әсермен блокадалау дифракциясы арқылы қосылады.

Қосақтау дифференциал датчиктің үстіне орнатылған кранмен қосылады «Вкл». Артқы мостың дифференциалы барған майдың әрекетімен қосақталады. Қосақтаудан 13º асқан бұрылыста өз бетімен айырылады.

13º асатың бұрышқа  бастапқы дөңгелекті бұрғанда  блокадан шығу болады. Басқарудың артқы кнопкасы сөнгенде артқы көпір дифференциалы бастапқы дөңгелек күштен тыс блокададан тыс болады.

Рөлдік басқарудың негізі бөліктері (жиналу бөліктері): рөлдін валы-руль дөңгелегімен вал - рөлдін сошкасы, бойлық және көлденең тягалар, бұрылу рычагтары.

Рөлдін басқару  жұмысы: дөңгелектер бүрылғанда көліктің алдыңғы жағы көтеріледі, көлік салмағы дөңгелекті бастапқы орынға қоюға тырысады. Бұнымен көліктің тура жүруіне әсер етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          

 

 

 

 

 

а) тура бағыттағы әрекет, б) оңға және солға бұрылыс; 1-қосақтау диафрагмасы, 2-қосақтау диафрагмасына апаратын магистраль, 3-рөл тягасы тарту, 4-рейка, 5-сектор, 6-бұрылыс валы; 7-кран сіріппесі, 8-бұрылыс рычагы, 9-қосақтау датчигінің золотнигі, 10-гидрокүшейткіштің тұрқасы, 11-цилиндрдіңалдынғы қақпағы, 12-цилиндр, 13- қосақтау датчигінің айдағыш магистралі, 14-ағызу магистралі, 15-цилиндрлердің артқы қақпағы, 16-қосақтау цилиндрлердің үлестіргішпен байланыстыратын магистарльдар, 17-үлестіргіш тұрқы, 18-дифференциал қосақтау золотникпен байланыстыратын магистраль, 19-редукциялы клапан, 20-золотник, 21-ағызу фильтрі, 22-май бағы, 23-носос, 24-ползун, 25-сақтандыру клапаны, 26-клапандық коробка, 27-червяк, 28-реттегіш втулкасы, 29-сошка, 30-дифференциал.

 

              15 сурет – МТЗ-80 (МТЗ-82) тракторының басқару тұтқасы

 

4.6 3ИЛ-131 тежегіш  жүйесі

Тежегіш жүйесінің негізгі  бөлімдері (жиналу бірліктері)

- компрессор ауаны сығып (рессиверге) балонға жынайды;

- сығымнан арылу құрылымы компрессордың цилиндрлер қалпақшасына орналасқан, қысым реттегішіне әсер етеді;

- манометр;

- тежегіш кран, тежегіш  тартқышымен арқылы басқышпен байланасқан әрбір дөңгелекте орналасқан тежегіш камералары;

 - қысым реттегіш рессиверлердің сақтау клапандары құбыр, иілгіш түтік.

Оқушылар тежегіш калодкаларды, айыру   кулачоктар мен әкелу щитогі сонымен бірге жұмыс уақытындағы қарым-қатынастары.

Құрастырылған тежегіш кран (16 сурет): құрылымы мен секциялар жұмысы принципі (жоғарғы секция тіркеудің тежегіш жүйесінде қызмет етеді, астынғы автомобильді), тартуы штоктарды әкелу үшін үлкен және кіші рычаг серіппені қалыптандыратын, кіргізу және шығару серіппелі клапандары, ресиверден ауа апаратын жолақтар, тежегіш камераларына апару және атмосфераға шығару. Қол тежегіші, тежегіш барабанынан тұрады, ол үлестіргіш қорабында бекітілген.

 

 

 

 

 

1- жетек тягасы, 2-чехол, 3-қақпақ, 4-үлкен рычаг, 5-қалыптандыру  серіппесі, 6-бағыттаушы штогі, 7-шток, 8-тұрқы, 9-стақаны бар диафрагма, 10-шығару клапанының орны, 11-тығыздалған сақина, 12-шығару клапаны, 13-серіппе, 14-кіргізу клапаның орны, 15-кіргізу клапаны, 16-жапқыш, 17-қол мен тарту рычагы, 18-қақпақ, 19-бұранды, 20-қалыптандыру серіппесі, 21-стакан, 22-контргайка, 23-кіші рычаг, 24-рычагтар тұрқы, 25-жүру шектегіші,           26- валиктер, 27-тірек, а-тіркеу магистраліне, б-көлік тежегіш камералаларына, в-ресиверден, г-ауаға.