Лабораторные по устройству автомобиля

Кіріспе

 

Зертханалық жұмыстарды орындау барысында студенттер теориялық  білімді дамытып бекітеді және орман  шаруашылығы машиналарының тараптары  мен тетіктерінің ақауларын анықтау  және жөндеу бойынша тіжериебелік дағды  алады.

Әр зертханалық  жұмыста: мақсаты мен мазмұны; зертханалық жұмысты атқаруға негізгі теориялық мағлуматтар; ауысулырды орындауға керекті технологиялық нұсқаулар: зертханалық жұмысты орындаудың тізбегін белгілейтің пиктограммалар жүйесі; кестелер мен бақылау сұрақтары берілген.

Зертханалық жұмысты орындауға дайындық:

• ұй жұмысы, өзіне жұмыстың берілгендерін үйден дайындау;
• зертханалық жұмысқа студенттің дайындығын тексеру;
• бастапқы берілгендерді толықтыру және зертханалық жұмысты орындау.

Жұмыс орнын  ұйымдастыру – техникалық қызмет көрсету, есепті жасау және қортындыларды қорғау.

Студенттердің өзіндік жұмысының көлемін оқытушы  өзі белгілеу керек.

Зертханалық жұмыстың есебі. Жұмысты орындап болған студентер  оқытушыға осы практикум талаптарына  сәйкес еспті көрсетеуі.

Әр жұмыс  есебінің (отчетінің) мазмұны:

1. алғашқы бет (Титульный лист);
2. жұмыстың номері, тақырыбы, мақсаты;
3. жалпы мағлұматтар;
4. жұмыстық тақырыбына, мақсатына, оқытушының нұсқауына сәйкес байқау тексеріске арналған сұрақтардың ішінен 2-4 сұрақтарға жазба-сызба жауаптар жазылады;
5. жұмыстық қортындысы;
6. қолданылған әдебиеттер. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Зертханалық жұмыстарды жүргізу жоспары

 

Зертханалық жұмыс уақыт  бойынша келесі бөлімдерге бөлінеді:

1. ұймдастыру бөлімі;
2. жұмысты орындауға студенттердің дайындығын тексеру;
3. техникалық кауіпсіздік ережелерін оқу;

4. жұмыс орнының техникалық қызметін көрсету және жұмыс қортындыларын қорғау. 

 

 Зертханалық жұмысты  орындағанда студенттен шығармашылық  және өзіндік жұмыстарын талап  етеді. Сонымен бірге сапа, еңбек  және материалдың үнемділігіне  назар аударылуы керек.

Әр зертханалық жұмыста: мақсаты мен мазмұны; зертханалық  жұмысты атқаруға негізгі теориялық  мағлұматтар; ауысуларды орындауға  керекті технологиялық нұсқаулар; зертханалық жұмысты орындаудың тізбегін белгілейтін пиктограммалар жүйесі; кестелер мен бақылау сұрақтары берілген. Сабақ кестесі бойынша «Орман шаруашылығы жұмыстарын механикаландыру» пәнінің зертханаларда жүргізілуі керек.

Студенттердің өзіндік  жұмысының көлемін оқытушы өзі  белгілейді.

Бірінші жұмыс қортындыларын  қорғағаннан кейін оқытушы студенттерге келесі жұмысты орындауға рұқсат береді.

Зертханалық жұмыстың есебі: жұмысты орындап болған студенттер оқытушыға осы зертханалық талаптарына  сәйкес есепті көрсетуі.    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№1 Зертханалық жұмыс. Автотракторлық қозғауыштардың кривошип-шатун механизмі

1.1 Жұмыс мақсаты

Кривошип-шатун механизмі  жиналу бірліктерінің және бөлшектерінің құрылысын зерттеу, және олардың бір – біріне әсері мен реттелуі: кривошип-шатун механизмінің ақауларымен танысу, сонымен қатар оларды түзету жолдарын білу.

1.2 Керек құрал жабдықтар, саймандар материалдар

Жұмыс орнының қүрал-жабдығы: су мен суыитың блок - картер, гильза, цилиндр және ауа мен суыитың  дизельдің баса головкасы, блок-картер головкасы, поршень саусағы, сақиналар мен шатун, коленчаттық вал, шатун және түркі сына, «Кривошип-шатун механизмі» плакаты, поршень сақиналарының шешушісі және қысушы, бұрғылар жиынтығы, микрометр, қысқыштар.

       

1.3 Жүмыс жүйелігі

1-ші оқулықтың әдебиеттің 1-ші парагрофының 4 бөлімшесін оқып, кривошип-шатун механизмінің негізгі бөлшектерінің міндеттерін аңықтау.

 

1.4 Блок- картер

Блок – картердің негізгі бөлімдері: ішкі бөлімдер; біреуі (көлденең) оны екіге бөледі; жоғары цилиндірлер блогы (1 сурет) және астыңғы – картер. Цилиндірлер гильзаларының орналасу жерлеріндегі: жоғарғы плита мен көлденең бөлімше қалқаларына тығыз отырғызылуына қарау. Тік бөлінуінің, блок қабырғалары мен цилиндрлер басындағы сумен байланысады. Бөлімшелердің астынғы жағы каленчаттық валдың түпкі подшипниктерінің тіректері үшін керек бар. Газды үлестіру механизмінің штангалар камерасын және үлестіруші вал втулкалар астындағы саңлауларды қарау.

Оқушылар цилиндрлер головкасын блок - картермен байланыстырып, жоғарғы плитаға шпилькалар үшін резбалық саңылаулар орналасуын: насостан су кеңістігіне суды апару жолдарының және майды апаратын саңлаулар мен тесіктердің орналасуын түсіну қажет. Блок головкасының қүрылысын зерттеу керек.

 

1.5 Автотракторлық қозғауыштардың цилиндрлері.

 2- суретте цилиндрдің негізгі бөлімдері көрсетілген: гильза және оның бортигі, цилиндрлер 2 отырғызылатын белдеулік (жоғарғы және астынғы) блогында орналасу үшін, қозғаушының картерына су кеңістігінен судың ағуын тоқтататын резенке тығыз сақинасы, ауа мен суыту арқылы жүретін цилиндр, оның суыту қабырғалары және тығыздалу төсемдері. Трактор қозғаушының гильзаларын ішкі диаметрі бойынша 3 мөлшерлік топқа бөлінеді: Б, С, М (үлкен, орташа және кіші). Мөлшерлік топ белгісін гильза бортигіне жазады:

 

 

 

 

1- цилиндрлер блогы, 2- көлденең бөлу, 3- цилиндр, 4- су кеңістігі, 5-бөлімше, 6- подшипниктер тірегі үшін қату, 7- тік бөлу

       1 сурет – Қатарлы қозғаушының блок - картер сызбасы

 

1.6 Дизельдік және карбюраторлық қозғауыштардың поршендері

Ішкі жақтың бағыттық жолы шарнирлық шатунмен байланыс       мақсатында поршень саусағын отырғызу үшін бабышкалары бар, ал астынғы жағында - майлы сақинаның жолы бар. Май ысырғыш сақиналармен жиналатын май - алатын мал^мен арқылы картрге жолы бар. Маи інешуші

Поршендердің негізгі  бөлігі 3 суретте көрсетілген. Дизель қозғауыштарының поршнедерінде цилиндрге баратын жанармайдың ауамен жақсы араласуы мақсатында қоспа жасау тәсілдері мен клапандардың орналасуына байланысты әртүрлі фасонды қуыстар бар. Төрт тактылы карбюраторлы қозғауыштарды түбі тегіс, 2 тақталы қозғауштың түбі дөңес. Түбінде массасы мен поршень мөлшер тобын белгілейді екеніне мән беру керек. Компрессорлық сақиналар үшін канавкалар поршен басында бар, поршеннің астындағы жағында май сырғыш сақиналарға арналған жырашық бар.

 

санылау арқылы картерге апарылады. Саусақты орналастыру мақсатында стопор сақинасы үшін бабышкаларда санылаулар жасалған

 
                                                            

  а) цилиндірдің «ылғалды» гильзасы; б) автокөлік қозғаушының гильзасын орнату сызбасы; 1-бортик; 2-үстіңгі белбеулік, 3-астынғы белбеулік, 4-резенке тығыздалған сақина, 5-цилиндар гильзасы, 6-қытылма, 7-су кеңістігі, 8-тығыздық

 

2 сурет  – Цилиндр

 

 

 

1-қалпақша, (тығыздалған бөлік), 2- түбі, 3- камера, 4- бағыттауыш бөлім (юбка), 5-канавка, 6-бобышка, А-белгі

3 сурет  – Трактор қозғаушының поршені.

 

 

 

 

           

а-сыртқы түрі, б-компрессорлы сақиналардың қиысу түрлері (жұмыс уақытында) в-құрамдас май сырғыш, г-поршенді сақиналар орналасуды, 1-компрессорлық сақиналар, 2-май сырғыш сақина, 3-тегістелген болат сақиналар, 4-остік кенейткіш, 5-радиалдықкеңейткіш,6-поршен.

 

4 сурет – Поршен сақиналары

 

          1.7 Поршендік сақиналар

Компрессорлық поршеңдік сақиналары қоспалы шойын немесе болаттан қыйма арқылы жасайды (4 сурет). Жай күйде сақиналардың сыртқы диаметрі цилиндрдің ішкі диаметірінен үлкен сондықтан поршенге, цилиндрге отырғызғанда олар секіртпелі болып, жэне бетіне өте жақсы жатады. Сақинадағы кескін жері қүлып деп аталады. Компрессорлық сақиналардың поршенге қою кезінде, газдың өту мақсатында олардың қүлыптары 1 сызықта орналастырмайды. Қиысудағы сақиналар тік бұршты, кескінмен, жүзбен, конустық немесе трапециялық болады. Тік бұрышты қиысу сақина мен конустық сыртқы беті сақинаны салыстырғанда тірек беті аз, бүл оның бүкіл беті бойынша оның жақсы жұмысын жэне байланысын қамтамасыз етеді.

Май сырғыш сақиналарда компрессорлықтарға кадағанда тесіп өтетін –саңылай бар. Кейбір қозғаушылардың поршендеріне 2 болат дисктер мен 2 секіртпелі кеңейткіштерді қояды – остік және радиалдық. Поршен саусақтарын болаттан жасайды. Остік жылжудан саусақ стопарлық сақиналармен ұсталады.

Шатундар. 5 суретте шатундардың негізгі бөліктері көрсетілген. Шатунның үстінгі басына қола втулкасы тығыздалады. Астынғы басын аралық етіп жасайды, басқаша айтқанда шатунмен бірге жасайды, ал шешілетін бөлігі - жапқыш түрінде. Шатун подшипниктерінің сыналарын, шатунның астынғы басының ішкі жағы жапқышпен бірге өнделеді, сондықтан шатунның астынғы жағына және жапқыштарының бетіне реттік сандарын (радиатордан біріншін санағанда) және құрамдас сандарын (олар қүралу кезінде бір- біріне сәйкес келу керек) жазады. Сырғанақ подшипниктер ролін сыналар орындайды. Ішпектер сырғанақ подшипниктер ролін атқарады.

 

 

 

1-шатунның үстінгі  басы, 2-үстінгі бас втулкасы, 3-шатун білігі, 4-шатунның төменгі басы, 5-шатун подшипникінің сынасы, 6-шатунның астынғы басының жапқышы, 7-шплинт, 8-корончаттық гайка, 9-сынаның қалыптаушы мұрты, 10-шатун болты.

 

5 сурет – Шатун

 

  Остік алмасу мен айналудан подшипниктер муртарымен ұсталады, олар шатунның бірінші жағында орналасқан паздарға кіреді. Шатунның астынғы бастарын тік айыру мен немесе бұрын астынғы (қиғаш айыру) жасайды, бұны поршен тобының астынғы жағының гильза арқылы өтуі мақсатымен жасалады.

Шатунның айналымы жақтарының майлану жолдарын   қарастыру қажет. Май поршен  саусағына шатун басындағы саңлау арқылы немесе біліктегі жол қысым арқылы беріледі. Коленчаттық вал жолдары арқылы қысыммен келетін маймен сырғанақ подшипниктер де майланды.

  

1.8 Иінді білік

6 суретте иінді біліктің негізгі бөлімдері көрсетілген. Тірек түбір мойындарды, шатун мойындарын және оларды қосатын жақтарды, валдың алдынғы бөлігі – мұрынша және артқы бөлік құйрықшаны қарау керек. Реттеу үшін қарсы салмақтау валмен бірге құйылған теңгерушіге назар аудару қажет. Вал беттерінде шатун подшипниктеріне қысыммен май әкелетін қиғаш жолдар орналасқан. Шатун мойынының ішінде майды тазалаудың орталық беті орналасқан, бүл май шатун мойынының бетіне мойынының орталық бөліміндегі түтік аралық өтеді.

 

 

1-түбір мойынша, 2-бет, 3-тірек жарты сақиналар, 4-түбір подшипниктің астыңғы ішпегі, 5-серпеуші, 6-май түсіргіш, 7-қытылмалы шрифт, 8-сермеушінің бекіту болты, 9-тісті тәж, 10-түбір подшиптиктің үстіңгі ішегі, 11-шатун мойыны, 12-қарсы салмақ, 13-иінді білік шестернясы, 14- май насосының берілуінің бастапқы шестернясы, 15- болт, 16-шкив, 17-тығын, 18-таза май жолығы, А-иінді біліктің мойын тобын белгілену жері, Б-шатун мойынына бетіне май апару жолағы.

 

6 сурет – Д-240-тракторлы қатарлы дизелінің иінді білігі

 

 Біліктің алдынғы бөлігін бекітуің түсіну қажет шквиті, май қайырғышы май насосын қосатын шестернясы, сонымен бірге біліктің соңындағы сермеуші. Иінді білік жағындағы остік алмасудан ұстайтын тірек жартысақиналар мен бортиктерді қарастыру қажет, сонымен бірге болат алюминий жасағынан жасалған ішпектер түріндегі түбір подшипниктер құрылымын да білу керек. Ішпектің сыртқы жағы болаттан, ал ішкісі – үлкен салмақтарды көтеретің және жоғарғы тіреуіш қасиетті бар фракцияға қарсы қоспаның жіңішке қабатынан жасалған.

Кривошип – шатун механизмі де жарамсыз қалпына келу мүмкін. Оқушылар бұзылу себептері мен оларды түзеу жолдарын білу керек (1 кесте).

 

1 кесте – Кривошип-шатун  механизмінің мүмкін ақаулықтар  және себептері

 ма

шкивтің май'түеіргінтң , май

Ақаулықтар	Ақаулық себебі	Түзеу жолы
1	2	3
Қозғауыш жұмысқа қосылмайды	Цилиндерде әлсіз компрессия	Тозған бөлшектерді ауыстыру: поршен тобы, гильза, поршендер, сақиналар.
1 кестенің жалғасы
1	2	3
Қозғауыш тоқтап жұмыс   істейді және номиналдық қуаттылыққа көтеріле алмай түр.	Суытылу жүйесінен цилиндірлерге су ағады. Поршен сақиналары тозған, шығару түтігі бітелуі	Судың цилиндрлерге бару жолдарын жабу, цилиндр басының бекіту гайкаларын бұрау, төсемді ауыстыру, түтікті күрделі және бақа ластардан тазалау.
Қозғауыш күтпеген жерде тоқтайды	Поршеннің цилиндрде   сыналануы, поршен тобының иінінің подшипнигінің тозуынан сыналануы	Поршендерді шығарып, гильзаларды, түбір және шатун подшипниктерін қарау, тозғандарын ауыстыру
Өнделген газдардың  түтін (көк немесе ақ түсті) шығуы	Поршен (көк түтін) қоқыстануы; поршен тобының тозуы; қозғауштың (ақ түтін) дұрыс қызбауы	Поршенді  шығарып, сақинаны шешіп күйеден тазалау, поршен тобының бөлшектерін қарап, тозғандарын жаңаға ауыстыру, қозғаушының дүрыс жылыту.
Қозғауышта нақты дүрсілдің болуы	Поршен саусақтарының бобышкалар саңылауларының, шатунның үстінгі басы тозуы.	Арнайы стеоскоппен  қозғаушының жұмысын  тыңдау, поршен бөлшектерінің тозғандарын жаңаға ауыстыру.