Дене бітімдері және экстерьері бойынша малды тұқымға жатқызу

 

Кестелерде берілген мәліметтер шаруашылықта өсіріліп жатқан таза қанды  араб жылқыларының дене өлшемдерімен индекс көрсетіштері тұқым стандартының талабына сай екенін көрсетеді.

Сонымен бірге  зауыттағы  араб жылқыларының орташа жастары: айғырларда – 6-7, биелерде – 5-7(26,2 және 36,8%) ; ал негізгі  түр-түстері: торы 40-43,0%, жирен – 26,2%, боз -21,3%, қара – 10,5%.

Оларды іріктеп-таңдау нәтижесінде  айғырларының үшеуіде элита класына, ал биелердің 68,4пайызы элита және 15,8пайызы 1-класқа жатқызылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Малдың экстерьері – малдың сыртқы дене құрылысы. Ол малдың биологиялық  ерекшеліктеріне және шаруашылықтағы өнімділік бағытына байланысты.

Малдың экстерьері – малдың сыртқы дене құрылысы. Ол малдың биологиялық  ерекшеліктеріне және шаруашылықтағы өнімділік бағытына байланысты. «Экстерьер»  атауын тұңғыш рет зоотехнияға 1768 жылы фр анцуз ғалымы К.Буржель енгізген.

Малдың экстерьерін зерттеу  арқылы оның денсаулығы жөнінде және қандай тұқымға жататындығын білеміз. Асыл тұқымды мал өсіру жұмысымен  айналысқан уақытта малдың өнімділігін  зерттеумен қатар, сыртқы дене құрылысын  да зерттейді, әсіресе сұрыптау және жұптау мезгілдерінде малдың экстерьерін  ерекше ескереді. Малдың экстерьері оның тұқымына, жынысына, жасына және күтіп-бағуына  байланысты. Малдарды экстерьері бойынша  іріктегенде оның өнімділік бағытына, сүйегінің мықтылығына, дене етінің жетілуіне және дене құрылысының  әрбір мүшесіне баға береді. Дене мүшелерінің  кемістігін дұрыс анықтау қажет. Себебі, дене мүшесінің кемістігі  оның денсаулығының нашар екендігін  көрсетеді. Ал денсаулығы нашар мал  өнімді аз беретіні белгілі.

Әр мал тұқымында өніміне  сәйкес, жергілікті өскен ортасына лайықты дене бітімі болуы керек. Демек, мал мамандары өсіріп отырған  мал тұқымдарының ерекшеліктерін жақсы  біліп, олардың ішінен өздерінің  жағдайына сәйкес дене бітімі барын  таңдай білуі қажет.

малды экстерьеріне қарап  тұқымға жатқызуды толық игеру. Малдан қалаған өнім алу және белгілі  бір жағдайға өсіру үшін лайықты  дене бітімін ажырату, жіктеу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Жолшыбек Т. Мал шаруашылығы / Т. Жолшыбек, Оқулық. – Астана. : Фолиант, 2009 . - 360 б.
2. Крaвченко Н.A. Рaзведение сельскохозяйственных животных. / Н.A.  Кравченка -Москва.: Колос, 1973.
3. Бегімбеков Қ.Н., Төреханов А.Ә., Байжұманов Ә. Мал өсіру және       селекция / Қ.Н.Бегімбеков, А.Ә.Төреханов, Ә.Байжұманов Оқулық.-Алматы.: Бастау, 2006.-592 б.                                                                                                                                                           
4. Омарқожаұлы Н.,Шуркин Р. Мал шаруашылығы практикумы./ Н.Омарқожаұлы, Р. Шуркин –Астана.: 2007.
5. Кулешов,П.Н. Теорическая работы по племенному живоднаводству/ П.Н Кулешов, И.Рахимберлин, К.Канапин М.: Колос,-1989, 254-259б
6. Сaдыкулов Т.С. Рaзведение и селекция сельскохозяйственных животных./  Т.С.Сaдыкулов –Aлмaты.: 2003
7. Дюрст Ч. Основы разведения крупного рогатого скота./  Ч.Дюрст – М. Cельхозгиз, 1936.
8. Лискун, Е.Ф. Экстерьер сельскохозяйственных животных./ Е.Ф.  Лискун – М.: Москва, сельхозиздат, 1947.
9. Бегімбеков К.Н.  Мал өсіру және селекция / К.Н. Бегімбеков оқулық- Алматы.: «Издательство Бастау» ЖШС 2006, 54
10. Төреханов А.Ә, Даленов Ш.Д.  Ірі қара шаруашылығы / А.Ә Төреханов, Ш.Д.Даленов - Алматы.: Триумф 2006ж- 48б
11. Красников С.С. Практикум по коневодству./ С.С. Красников - М.,Колос. 1977.
12. Свечин К.Б. Коневодство./ К.Б Свечин. - М., Колос, 1984.
13. Дүйсембаев К.Ы., Бегімбетова Г.С., Жүнісов А.М. т.б. /Жылқы шаруашылығы./ К.Ы.Дүйсембаев, Г.С.Бегімбетова, А.М.Жүнісов - Алматы. АЗМИ, 1995.
14. Омарқожаұлы Н., Әкімбеков Б.Р. Мал шаруашылығы . / Н.Омарқожаұлы, Б.Р.Әкімбеков ,оқулық -Астана: Фолиант, 2007.-424 б
15. Мынжасов Қ.И, Баяхметов К.Б. «Состояние и перспектива развития селекции КРС на севере Казахстана селекция, биотехнология, генетические ресурсы.» /Қ.И Мынжасов, К.Б Баяхметов//  Материалы междунородный конференции.- Алматы: ТОО «Издательства Бастау».: 2004-2008ж
16. Насанбаев Е.Г., Қажғалиев Н.Ж. Аңқаты АҚ асыл тұқымды мал зауытындағы қазақтың ақбас сиыр  тұқымының финотипі әр түрлі тана  бұқалары түгінің  жыл мерзіміне байланысты өзгеру ерекшеліктері. / Е.Г. Насанбаев, Н.Ж.Қажғалиев // Жаршы, 2008ж

18. Исхан Қ.Ж, Бегімбетова Г.С. /  Рахат асыл тұқымды жылқы зауытында өсірілетін таза қанды араб жылқыларының сипаттамасы./  Қ.Ж. Исхан , Г.С. Бегімбетова. Жаршы.: 2005

19. Далдабаев С.Д. / Жылқы  шаруашылығы / С.Д. Далдабаев- Қостанай 2001

20. Сабденов К.С., Абдуллаев М., Шауенов С. /Қой шаруашылығын интенсивтендіру./  К.С.Сабденов, М.Абдуллаев, С.Шауенов -Алматы.: Қайнар, 1991.

 

21. Төреханов А.Ә., Даленов Ш.Д, Жазылбеков Н.Ә./ Ірі қара   шаруашылығы, сүт пен ет өндіру технологиясы./ А.Ә.Төреханов, Ш.Д. Даленов, Н.Ә. Жазылбеков–Алматы.: 2005.

22. Тореханов А.А. Рекомендация  по экстерьерной оценке типа  молочного скота.- Талдыкорган, 1995.

23. Завертяев Б.П. / Генетические методы оценки племенных качеств молочного скота./ Б.П. Завертяев -Л.: Агропромиздат, 1986.

24.Петухов В.Л., Эрнст Л.К., Гудилин И.И. /Генетические основы селекции животных./ В.Л.Петухов, Л.К.Эрнст -М.: Агропромиздат, 1989.

25.Рузский С.А. Племенное дело в скотоводстве./ С.А.Рузский -М.: Колос, 1997.

26.Сабденов К.С., Абдуллаев М., Шауенов С. Қой шаруашылығын интенсивтендіру./ К.С.Сабденов, М.Абдуллаев, С.Шауенов -Алматы.: Қайнар, 1991.