Азаматтық қүқықтың пәні, ұғымы ,түсінігі

Казақстан Республикасьшда акционерлік қоғамнын екі үлгісі бар, яғни ол ашык және жабық түрде кездеседі. Коғам өз улгісін акционерлердің жалпы жиналысынын шешімі бойынша және заң талаптарын сақтай отырып өзгерте алады. Маселен, егер жабық қоғам акционерлерінін саны 100-ден асса, ол қоғамнын үлгісін ашық етіп езгерту туралы шешім кдбылдау үшін келесі үш айдың ішінде акционерлердін жалпы жиналысын өткізуге міндетті.

Крғамның фирмалык атауы болады, онда коғамнын атауы, сондай-ак коғамның үлгісіне карай " Ашык акционерлік коғам" немесе "Жабык акционерлік коғам" деген сөздер, немесе тиісінше "ААҚ" жөне "ЖАК." аббревиатурасы болуға тиіс. Коғам осыңдай фирмалык атаумең мемлекеттік тіркеуден өтеді.

Акцялары  тек өз құрылтайшылары немесе алдын-ала белгіленген өзге адамдар тобы арасында орналастырылған акционерлік қоғам жабык акционерлік коғам болып табылады. Жабык қоғамның өзі шығаратын акдаяларға ашык түрде жазылу жүргізуге ңе оларды сатып алуға өзгеше түрде адамдардың шектеусіз тобына үсынуға күкығы жоқ.

Жабык коғам акционерлерінің саны 100-ден аспауы тиіс. Қоғамның акционерлерінің осы коғамның басқа акциоңерлері сататан акцияларды сатып алуына басым кұкығы бар.

Жабық акционерлік  коғамның жарғысында өзінің әрекетімен немесе өрекетсіздігімен қоғамның мүдделерін едәуір бұзушы акционерді сот төртібімен акционер катарынан шығару мүмкіндігі кезделуі мүмкүн. Аластатылған акционердің акцияларын қоғамның таза активтері кұныньң ол шығарған акционерлердің жалпы санына катысты есебінен сот белгілеген баға бойынша коғам сатып алуға тиіс.

Акционерлері өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің келісімінсіз бөліп бере алатын коғам ашық болып табылады. Ашық қоғам шығарған акцияларын жабык. жеке және ашық әдістермен орналастыруға кұкылы. Ашык коғам акционерлерінің саны шектелмейді. Бағалы кағаздардың ұйымдаскан нарығында акциялар бағаланатын активтерінің мөлшері кемінде айлық есепті керсеткіштің 200 мың еселенген мөлшерін кұрайтын және акционерлерінің саны 500-ден кем болмайтып ашық коғам ашык халыктық қоғам болып табылады ("Акиионерлік қоғамдар туралы" заңның 7-бабы).

Бір занды түлғанын. құрылтайшылары (катысушылары) баска бір занды тұлғанын күрылтайшылары (катысушылары) болуы мүмкін. Осыған байланысты біздің зандарымызда еншілес ұйым және тәуелді акционерлік коғам тәртіптелген.

Жарғылық  капиталының (шығарылған жарғылык капиталының) басым бөлігін баска занды тұлға калыптастырған не олардың арасында жасалған шартқа сәйкес {не өзгедей түрде) негізгі ұйым осы ұйымнын кабылдайтын шешімдерін айқындай алатын заңды тұлға еншілес ұйым болып табылады (АК-тін 94-бабы).

Айта  кететін жәйт, еншілес ұйым өзінің негізгі ұйымының борыштары бойынша жауап бермейді. Тек, еншілес ұйыммен жасаскан шарт бойынша (не өзгедей түрде) оған міндетті нұсқаулар беруге құқылы негізгі ұйым онымең осындай нұскауларды орындау үшін жасалған мәмілелер бойынша еншілес ұйыммен бірге субсидиарлык жауапты болады.

Ал, негізгі уйымның кінәсінен еншілес  ұйым банкрот болған жағдайда негізгі ұйым оның борыштары бойынша субсидиарлык жауапты болады.

Егер  заң актісінде өзгеше белгіленбесе, еншілес ұйымның қатысушылары негізгі ұйымнан оның кінәсінен еншілес ұйымға келтірілген зиянды өтеуді талап етуге кұқылы.

Акционерлік коғамның дауыс беруші акцияларынын жиырма проценттен астамы, басқа (катысушы, басымырақ) заңды тұлғанікі болса,ол тәуелді коғам деп танылады.

Басымырак (қатысушы) зақды тұлға тәуелді  акционерлік коғам акцияларының тиісті бөлігін сатып алғаны туралы мәліметгі заң кұжаттарында көзделген тәртіп бойынша дереу жариялауға міндетті.

Егер  заң актілеріңде өзгеше кезделмесе, акционерлік когамдардың бір-бірінің шығарылған жарғылық капиталдарында езара қатысуы әрбір шығарылған (төленген) жарғылык капиталдын жиырма бес процентінен аспауға тиіс. Бір-бірінің шығарылған (төленген) жарғылық капиталына өзара катысатын акционерлік қоғамдар баска қоғам акционерлерінің жалпы жиналысында жиырма бес проценттен артык дауысты пайдалана алмайды.

 Өндірістік кооператив. Азаматгардың бірлескен кәсіпкерлік қызмет үшін мүшелік негізде, олардың өз енбегімен катысуына және өндірістік кооператив мүшелерінін мүліктік жарналарын біріктіруіне негізделген ерікті бірлестігі өндірістік кооператив деп танылады (АК-тің 96-бабы),

Өндірістік  кооперативтің кұкыктық жағдайы, оның мүшелерінің кұкыктары мен міндеттері Азаматтык кодекспен және Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 15-қазанда қабылданған "Өндірістік кооператив туралы" заңымен айкындалады. Кооператив мүшелері екі адамнан кем болмауы таіс.

Азаматтык кодекс онын мүшелерінің кооператив мІндеттемелері бойынша өндірістік кооператив туралы заңда көзделген мөлшер мен тәртіп бойынша қосымша (жәрдем беру) жауапты болады. Аталған заң ендірістік кооперативтің күрылуы мен кызмет етуі үшін кажетті жарғылық қордың ең төменгі мөлшерін белгілемейді.

Кооперативтін меншік кукығына жататын мүлік, егер кооператив жарғысында езгеше каралмаса, оның мүшелерінің жарналарынык мөлшеріне сөйкес бөлінеді.

Азаматтык кодекстің 99-бабының, 4-тармағына сәйкес кооператив мүшесі жалпы жиналыс шешім қабылдарда бір дауысқа ие болады. Мүндай норма императивтІ (бұйрыкты), сондық-тан да құрылтай қүжаттарында басқалай ереже болуы мүмкін емес.

Азаматтык кодекстің 100-бабы кооперативтегі мүшеліктіғі негізі мен токтатылу салдарын карастырады. Кооператив мүшесі өзінің калауы бойынша кез келген уақытта кооперативтен шыға алады, бірақ бүл орайда оған төленетін жарна мен басқа да толемдер кооперативтің каржы жылы аяқталып, кооперативтің бухгалтерлік балансы бекітілгеннен кейін беріледі. Кооперативке мүшелік сондай-ак кооперативтен шығаруға байланысты да тоқталады, сонымен қатар, соған үксас. кооперативке мүше болу кооператив мүшесінін кайтыс болуына байланысты тоқтатылады. Аталған баптын 4-тармағына сәйкес өндірістік кооперативтің мүшесі кайтыс болған жағдайда, егер кооператив жарғысында өзгеше көзделмесе, оиың мұрагерлері кооператив мүшелігІне кабылдануы мүмкін. Олар одан бас тарткан жағдайда кооператив мүрлгерлерге коопера-тавтІН кайтыс болған мүшесінін мүліктегі үлесін жарнасынп карай төлейді, сондай-ак қайтыс болған адамнын үлесіне тиесілі кооперативтің таза пайдасының бір бөлігін және кооператив кызметіне қосқан еңбек қатысы үшін сыйакы төлейді.

. Мемлекеттік кәсіпорын. Мемлекеттік кәсіпорын туралы жалпы ережелер Азаматтык кодекстің 102-104-баптарында, ал накты нормалары "Мемлекеттік кәсіпорын туралы" заңда карастырылған. Азаматтык кодекстің 102-бабына сәйкес мемлекеттік кәсіпорындарға:

шаруащылык  жүргізу кұкығына негізделген;

оралымды  басқару кұкығына негізделген (қазыналық 
кәсіпорын) кәсіпорындар жатады.

Мемлекеттік  кәсіпорындар  туралы заң мемлекеттік меншік түрлеріне байланысты:

1. республикалық меншіктегі кәсіпорын;
2. коммуналдық меншіктегі кәсіпорын    деп  бөледі

 

4. Хаммерциялык, емес уйым болып табылатын занды түлға мекеме, қоғамдык бірлестік, акционерлік қоғам, тұтыну кооперативІ, қоғамдык қор, діни бірлестік нысанында және заң кұжаттарында көзделген өзге де нысанда қүрылуы мүмкін. Коммерииялык емес үйым кәсіпкерлік кызметпен өзінің жар-галык максатгарына сай келуІне карай ғана айналыса алады, (АК-тің 34-бабының 3-тармағы, "Коммерциялық емес үйымдар туралы" Казақстан Республикасы Заңының 6-шы бабы).

Азаматтық кодекс коммерциялық емес ұйымдардың мынадай түрлерін карастырады: мекеме, акционерлік қоғам, қоғамдык бірлестіктер, қоғамдық қор, түтыну кооперативі, діни бірлестіктер, ассоциациялар (одактар). Келтірілген тІзбелермен шектеліп калуға болмайды,өйткені, ол заң күжаттарымен қосымша толықтарылуы мүмкін.

Мекеме— қүрылтайшысы басқару, әлеуметтік-мәдени немесе коммерциялық емес сипаттағы өзге де кызметтерді жүзеге асыру үшін құрған және қаржыландыратын ұйым ("Коммерциялық емес үйымдар туралы" зақның 8-бабы).

Мекеме  екі түрге бөлінеді: мемлекеттік  мекеме және жеке меншік мекеме.

Қазақстан Республикасының Конституциясына  және зан-дарына сәйкес ме.млекет қүрған немесе егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасы Президентінің, Казакстан Республикасы Үкіметінін, астана, облыстар, респуб-ликалык маңызы бар қала әкімдерінің шешімі бойынша құрыл-ған және тек қана мемлекетгІк бюджет есебІнен ұстллатын ме-кеме мемлекеттік мекеме деп танылады.

Мемлекеттік мекеменің мүлкі оған оралымды баскару күкығымен бекітіліп беріледі. Мемлекеттік меншікті иелену, пайдалану, билік ету күкығы белгіленген тәртіппеи берілген мекемелерді қоспағанда, мемлекетгІк мекеме басқа занды түлға-ны қүра алмавды, сондай-ақ оның күрылтайшысы (қатысушы) бола алмайды. Мемдекетгік мекемелерде жасалатьш азаматтык-КҮШКтық мәмілелер Қазакстаң Решубликасынын Үкіметі белгіленген тәртітшен тіркелуге тиіс.

Жеке меншік мекеме — басқарушылық, әлеуметтік-мәдени немесе коммеріщялық емес сипаттағы өзге де кызметтерді жүзе-ге асыру үшін жеке және (немесе) мемлекеттік емес занды түлғалар кұрған, мемлекеттік қүрылымның бөлегі болып та-былмайтын үйым жеке меншік мекеме деп танылады.

Жеке  меншік мекеменің мулкі оған оралымды басқару күкьіғымен бекітіліп беріледі.

Мекеме  мүліктін. меншік иесі бола алмайды, мекемеде ақша-лай каражат жеткіліксіз болған жағдайда олардын міндеттеме-лері бойынша оның күрылтайшысы жауап береді.

Мекемелердің  жекелеген түрлерінін кұқықтык жағдайыньщ ерекшеліктері заң актілерімен белгіленеді.

Қозамдық бірлестік— зандарға қайшы келмейтін, ортак максаттарға жету үшін азаматтардын ерікті бірігуі нәтижесінде құрылған ұйым.

Коғамдық  бірлестіктерге саяси партиялар, кәсіптік одақтар. еріктІ коғамдар, шығармашылық одадтар және т.б. жатады.

Қоғамдык  бірлестіктің алдына койған мақсаты онын мүше-лері табыс табайын деп емес, өздерінін рухани және басқа да қажеттіктерін канағаттандыру үшін бірігеді

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы   7   МӘМІЛЕЛЕР

Жоспары

1 Мәміле ұғымы

2 Мәміле түрлері

3 Шартпен жасалынған мәмілелер

 

 

 

 

 

1. Мәміле ұғымы. Азаматтық кодекстің І47-бабында мәміле

Азаматтар мен  занды түлғалардың азаматтык. кұкыктары  мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған әрекеттері  деп  белгіленген.Мәмілеге мынадай белгілер тән:

1 түлғанын (тұлғалардын.) ерік (тілек немесе ниет) білдіруі;

2 рұксат  етілген ерік білдіру, яғни  құкыкқа сәйкес әрекет;

3. кандайда бір заңды кұкык жасауға бағытталған (азаматтык- 
   құкыктык катынастардың пайда болуы, өзгертілуі және тоқта- 
   тылуы);4  мәміле әркашанда құкыктык салдарды туғызады.

Мәміленің маңызы жактардың еркі мен ерік (ниет, тілек) білдіруінен тұрады. Ерік білдіруі ауызша, конклюденттік әрекеті аркылы жазбаша (жай немесе нотариаддык) және үндемей қалу жолымен білдіріледі.

Мәмілеге  катысушылардың ерік білдіру өдісін мәміленін нысаны деп атайды. Егер мәмілеге катысушылар өздерінің.еркін ауызша айтқан болса, онда бұл ауызша жасалған мәміле болады. Мысалы, телефонмен жасалған мәміле ауызша жасалган болып есептеледі. Айталық, ауызша жасалған мәміле орындалғанын растайтын жазбаша қүжат берілуі мүмкін (тауар чекі, затты сатып алғанын айғақтайтын кұжат және т.б.), сондай-ак жетон, билет сияқты растайтын белгілер ұсынылады. Бірак бұдан ауызша жасалған мәмілеге келІп-кетер ештеңе жок.

Конклюденттік әрекет (латынша сопсіийеге — жасау) — сол аркылытүлғаның мәмілеге қатысуға ниетбілдіру әрекеті. Мәселен, азамат автоматқа ақша салу арқылы, ондағы тауарды алуға деген еркін білдіреді.

Үндемей қалу заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген реттерде мәміле жасауға ерік білдіру болып танылады (АК-тІң 151-бабының 4-тармағы). Мысалы, егер мүлікті жалға алушы шарт мерзімі бітіп кегсе де, жалға берушінін тарапынан қарсылық болмаса, онда жалға алушы бүрынғы шартқа сүйене отырып мерзіміне карамай-ақ пайдалана беруіне болады.

да  көзделген салдармен мәміленің  жарамсыз болып қалуына әкеліп соқтырады.

Азаматтык кодекстің 155- бабына сәйкес кейбір мәмілелер заң күжатгарында керсетілуіне сәйкес мемлекеттік немесе өзге тіркелуге жатады. Бұл мәмілелер тек оларды тіркелгеннен кейін жасалды деп саналады. Тіркеу мудделі тараптын тіркеуші органға табыс еткен немесе почта аркылы жолдаған арызы бойынша жүргізіледі. Тіркеуден бас тарту жазбаша түрде рәсімделуге тиіс және заң талаптарының бұзылуына сілтеме жасалғанда ғана мүмкін болады. Егер мемлекетгік тіркеуді керек ететің мәміле тиісті нысавда жасалса, бірақ тараптардың бірі оны тіркеуден жалтарса, сот екіншітараптын талап етуімен мәмілені тіркеу туралы шешім шығаруға құқылы. Бүл ретте мәміле соттын шешіміне сәйкес тіркеледі Тіркеуден бас тарткан жак сот арқылы мәмілені жарамсыз деп тануды талап етуге-кұкылы.

2. Мәмілелердің турлері.

1 ) бір жакты және екі немесе кеп жақты (шарттар); 2) ақылы және ақысыз; 3) накты және консенсуалды; 4) казуалды және абстрактылы; 5) шартпен жасалған; 6) биржалық

Біржақты мәміле дегеніміз, заңдарға немесе тараптардык келісіміне сәйкес жасалуы үшін бір тараптың ерік білдіруі кажет және сол жеткілІкті болатын мәміле. БІр жақты мәмілелердің анағұрлым жиі кездесетін түрі - өсиет калдыру. Әдетте, бір жақты мәмілелер тым көп бола бермейді. Азаматтык айналым кебінесе өзара мәмілелерден қүралады. Шарт жасасу үшін екі тараптың (екі жақты мәміле) не үш немесе одан да көп тараптың (көп жақты мәміле) келісілген ерік білдіруі қажет.