Азаматтық қүқықтың пәні, ұғымы ,түсінігі

Азаматтык кодекс меншіктің жеке жене баска  турлеріне байланысты қатынастарын бекіте түсуге ерекше мен берген. Шын мәнінде Кодекс бул меселеге жана көзкарас тұргысынан келеді, ягни азаматтык құқықтық катынастар катысушылардың мертебесін, мәміленің жалпы ережесін айқындайды, меншік құқығын алу мен корғаудың жаңа тәсілдерін бекітеді, міндеттемелерді камтамасыз етудің жаңа тәсілдерін, шарттар мен тағы басқаларының озық түрлерін қарастырады. Корыта айтканда, Казакстан Республикасының жана Азаматтык кодексі  бүгінгі заман талабына сай келеді

3. Басқа да азаматтык, заңдар. Азаматтык құқық дерекнамасының ішінде азаматтык кукыктык зандар да бар. Азаматтык кодекс өзінің, бірқатар нормаларында осындай зан актілерін (29 заң актілерін), кодекстерді, арнайы заңдарды (мысалы, "Неке жене отбасы туралы" зан, "Тұрғын үй катынастары туралы" зан, "Жер туралы" заң жене т.б.) кабылдауды тікелей карастырган.

 

Тақырып  3   . АЗАМАТТЫҚ    КҮҚЫҚТЫҚ     ҚАТЫНАСТАР

Жоспары

1. Азаматтық қүқық қатынастарының  түсінігі
2. азаматтық қүқық қатынастарының  субьектілері
3. Азаматтық  қүқық  қатынастарының  обьектілері
4. Азаматтық  қүқық қатынастарының      мазмүны.

 

 

  АЗАМАТТЫҚ ҚҮҚЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ  ҰҒЫМЫ

 

 Азаматтық құқық нормаларының талаптарына сәйкес туындайтын және бұл нормаларға тәуелді болатын жақтар арасындағы катынастар азаматтық қүкык катынастары деп аталады.

Адамдар өз өмірінде және әрекет үстінде үнемі  әрқилы азаматтық құқық қатынастарына араласьш жүргенімен, өздерінің әрекеттерінің зан жөніндегі сипатын көбінесе ескере бсрмейді. Мысалы, кайсыбір затты болсын сатып алуда сатушы мен алушының арасында Азаматтык кодексте көрсетілген сату-сатып алу мәмілесінен туындайтын өте күрделі күқыктык катынастар пайда болады. Бұл мәміле бойынша сатып алушы белгілі бір сомада акша төлеуге міндетті, ал сатушы сатқан затты са-тып алушының меншігіне беруге, немесе затыңда сапасы жағынан бір кемшілігі немесе сан жағынан кемістігі болса, онда оны баска затпен ауыстыруға, толықтыруға, әйтпесе алған акшасын кайтарып беруге міндетгі және т.с.с.

Занды тұлғалардың барлык істері де нақ  жаңағыдай азаматтық қүқықтық- катынасы ретімен жүзеге асады. Өндіріс жабдыктарын тапсыру, өнімдерді сату, банк арңылы есеп айыру - осылардың бөрі де кұкыктык катынасты тудырады, яғни осылардын бәрінің де заң аркылы белгілі салдары болады.  

Құкык катынастарын сөз еткенде, оны талдағанда біз алдымен құрамдас элементтерін айқындап алуымыз кажет. Әрбір кұкық қатынастарында қатынастың субъектілері деп аталатын қатысушылары болады. Азаматтык күкык қатынастарынын субъектілері: жеке тұлға, заңды тұлғалар, әкімшілік-аумақтық бөліністер, сондай-ақ мемлекет болып табылады.

Кұкық катынастарына  қатысушылардың арасында белгілі бір байланыс орнайды, сол себепті бұлардың арасында қатынастарынын мазмұнын күрайтын белгілі бір құқықтар мен міндеттер пайда болады.

Сол қатынаста кұкықтар мен міндеттер не нәрсеге (мүліктік және жеке мүліктік емес игіліктер) бағытталған болса, сол нәрсе онын объектісі деп аталады.

Сөйтіп, күкык катынастарына төмендегідей элементтер тән болады: субьектілер (катысушылар), мазмұны (кұкықтар мен міндеттер) және обьектілер (кұқықтар мен міндеттердің катысы бар мүліктік жене мүліктік емес игіліктер).

Осыған  орай күқыктын жалпы теориясының бір мәселесіне тоқтала кеткеннін еш артықтығы жоқ. Әдетте "кұкык" сөзі бір-бірімен тығыз байланысты, бірақ шын мәнінде мүлдем бөлек екі мағына білдіретіндігін айтпаска болмайды. Оның біріншісін "Азаматтык күкық" "күкықтық нормалары" дегенге колданамыз. Бүл сөз тіркесіндегі "қүкык" дегеніміз мемлекетте калыптаскан күкыктык рәсімдер жүйесі, жиынтығы. Қажет болған жағдайда оның жүзеге асырылуы мемлекет күшіне сүйенеді. Осы мағынасында колданатын "құқықтың объективті мағынасындағы күқык" деп немесе "объективті кұкык" деп атайды.

Біз күнделікті өмірде "Менін меншік кұқығым бар", "Сіз бұлай істеуге кұкығыныз жок", "Оның зейнетакы алуға кұқығы бар" тәрізді сөздерді жиі айтамыз, ал бүл орайда кездесетін "қүкық"  заң дегенді емес, түлғаның, накты адамның белгіл і бір мүддесін ғана білдіреді. Бұл жағдайларда "күкык," туралы субъективтік мағынасында немесе басқаша айтқанда, күкықтык нормалардын кукык түлғаларына берген қүкықтык мүмкіндіктер болегі  болып есептеледі. Күкык катынастарынын элементі ретінде айтканымызда, біз субъективтік құқык туралы да айтамыз. Бүл "кұкык." деген созге беретін екінші мағына.

Әрбір күкык катынасында катысушынын  бірінің субъективті құқығына екіншісінің зандык міндеттілігі сәйкестендіріледі, яғни біреуінін екіншісі алдындағы міндеттілік аясы айкындалады. Мысалы, үйді сатып алу-сату шартына сәйкес сатушы мен сатап алушы арасында екі бірдей күкык катынасы пайда болады. Оның біріншісінде сатып алушы үиді алуға қүқылы да, сатушы оны беруге міндетті. Зандылык фактісінің түсінігі. Азаматтык құқық нормалары өздігінен азаматтық құқық катынастарын тудырмайды.

Қаңдай  да болсын нактылы азаматтық құқық катынастары белгілі бір жағдай болғанда ғана пайда болады. Мұның мазмүнының өзгеруі немесе оның қысқартылуы да белгілі бір жағдайға байланысты.Осындай кұкык катынастарының пайда бол-луына, өзгеруіне немесе онын қыскартылуына себепкер болатын жағдайларды зандылық фактілер деп  атайды. Мысалы, баланың тууы, мәміленің бүлінуІ т.т. зандылык фактілер болып табылады.

Азаматтық кодексте сату-сатып алу, жалдау, мұра қалдыру және тағысын тағылардын. кезінде пайда болатын кұкык катынастарын тәртіптейтін баптардын болуы сол жеке түлғалардын арасында немесе сондай-ак занды тұлғалардың арасында нақтылы құқық катынастарын өздігінен тудыра алмаады. Белгілі бір азамат пен дүкен араларында сату-сатып алу туралы АК-тің баптарында көрсетілген қатынастар пайда болу үшін сол азамат дүкенге барып бір нәрсе сатып алуы керек, яғни дүкенмен сату-сатып алу мәмілесіне кірісуі керек.

Заңдылық оқигалар). Кейбір зандылык фактілер осы фактілер нәтижесінде туатын құқық катынастарына    қатысушы  түлғалардың калауы және ниетінен тыс пайда болады. Мүндай зандылық фактілерді оқига деп атайды (АК-тің 7-бабы, 8-тар-мағы). Адамнын өлуІ, белгілі бір мерзімнің өтіп кетуі фактілері - осылардын бәрі де оқиғалардың катарына жатады.

Заңдлық әрекеттер. Зандылык салдар, яғни белгілі бір күкық катынастарын тудыратын түлғалардың әрекеттері де зандылық факті болып табылады (АК-тың 7-бабы, 7-тармак). Мысалы, мәміле жасасу, ерлі-зайыптылардын, аирылысуы, біреуге әдеиілеп зиян келтіру зан арекеттері болып табылады Алайда, күкык тәртіптері түлғалардың жүріс-түрыстарының бәріне бірдей заң әрекеттері деп маныз бермейді; біздің әрекеттеріміздің көбі кұқык үшін бейтарап әрекеттер, бүл әрекеттер зандылык катынастарды тудырмайды да, өзгертпейді де. Кісі біреумен әңгімелесіп отырғанда, кітап оқып отырғанда, жазатын мақаласын ойланып отырғанда, кәдуілгі жағдайдағы оның қызметтері қүкық шеңберінен тыс жатады.

Заңда, зандылык салдары бар деп табылатын  әрекетғердің мазмүны бірнеше турде кездеседі және белгілі белсенді бір түрінде - істелген іс немесе айтылған сөз түрінде, сондай-ак әрекеттері бойтартқан (өзін-өзі үстап калған) түрде әрекетсіздік турінде, үн катпай калғандык түрінде кездеседі.

Заңды және заңсыз әрекеттер (күкыкка сыиымды жане кұкыкқа сыйымсыз әрекеттер).

4. Заттар - азаматтық құкык кдтынастарының  объектілері Азаматтық кұкык катынастарының объектілері деп заттарды (мүлік және мүліктік құкық), жүмыс пен кызметті, ақпаратты, материалдык деп есептелмейтін игіліктер (мәселен атау) мен интеллектуалды меншікті, яғни әдеби шығарма, өнертабыс және тағы басқаларын айтамыз. Дөл осы объектілерде кұкык катынастарына катысушылардың мүдделері тоғысады және де бүл объектілердің кұкык катынастарьтндағы тағдыры шешіледі. Әдетте, азаматтык кукык объектілерінің шеңбері айнымалы келеді. Мысалы, күні кешеге дейін ақпарат онын аясына кірмеді. Жалпы алғанда, азаматтык күкык. қашнастарының объектілерінің негізгі бөлігін заттар күрайды. Зат деп материалдық әлемінің кез келген объектісін айтамыз. Заттардын заңдык тағдырында оның сапасы мен кұкылык мәртебесі елеулі орын алады. Сондыктан да азаматтық құқықта заттарды саралаудың (классификациялау) алуан түрі кездеседі.

Заттар  азаматтык айналымдағы катысына орай шектеулі айналым кабілеттігіне байланысты азиматтық аталымнан шығарылмаған және азаматтық айналымиан шығарылған деп бөлінеді. Азаматтык айналымнан шығарылмаған затгарды олар-

дьтң  иелері өігеге еркін түрде бере алады, сөйтіп, ол ешкандай шектеусіз колдан колға ете береді. Былайша айтканда. мұндай заттар азаматтық айналымға емін-еркін катысады. Айналым кабілеттілігі шектелген затгар азаматтык айналымға катысушы-лардын белгілі бір бөлігіне катысты, немесе айналымы ерекше тәртіппен жүзеге асады. Осы объектілердІң шенбері занмен айкындалады. Оған у, кару-жарак, оқ-дәрі, қымбат бағалы металдар мен тастар, мәдени және тарихи ескерткіштер, тағы бас-қалары жатады;.

Сонымен, азаматтык заң кейбір заттарды азаматтык айналымнан шығарып тастайды. Өйткені, оның өзі мемлекеттің немесе баска түлғалардың өзгеге беруге болмайтын жеке дара меншігі болып табылады. Казіргі кезде оған мысал ретінде ор-ман, су және баска бірқатар объектілерді жаткызуға болады.

Заттарды  балінетін жөне бөлінбейтін деп жіктейдІ. Бөлінетін заттар болінген күннің өзінде тұтынушылық қасиетінен, бастапқы сапасынан айырылмайды. Мысалы, бір бөлке нанды алайыкшы, оны канша жерден белсеңіз де нан күйінде қалады емес пе. Ал белінбейтін заттарды бөлсеніз пайдаға аспай қалады. Егер отырғышты арамен екіге жарып кесіп тастаңызшы, онда ол түтыну касиетінен айрылып калады ғой. Саралаудың мұндай заттық мәні мүлікті бөлу кезінде айқын көрінеді.

Заттар  қүкык катынастарында жекеше белгіленгеи жәңе тектес қасиеттеріне карай белгіленетін заттар деп бөлінеді, Заттар жеке белгілеріне карап, немесе бүтін бір тобына, баскаларына тектесуіне қарап бөлінеді. Бірінші жағдайда жекеше белгіленген заттар деп, екінші жағдайда тектес қасиеттеріне қарай белгіленген заттар деп атайды. Жекеше белгіленгені тек басқасына емес, тек сол заттың өзіне тән. Мысалы, оған суретшінің суреттегі қолтанбасы немесе көйлектің өзіндік үлгісі жатады. Зат сол жекеше күйІнде ғана бір күкык катынасында тектес касиеттерімен айқындалады, ал баска ретте даралык сипатка ие. Айталык, тігін фабрикасы дүкенге 48-пішімді, 3 түрқьшы (рост) 100 көйлек әкеліп, сатуға шарт жасасты делік. Бүл күжат бойынша аталған тауар тектес белгілерімен аныкталады. Ал сатып алушы әлгі жүз көйлектің тек біреуін ғана таңдайды. Демек ол қолына түскенін емес, өзіне ұнағанын алады. Яғни дене бітіміне шак келетін әрі жарасымдысын көйлектің жекеше сапасы бойынша тандайды. Осы қүкык катынасында сатып алушының алған койлегі жекеше белгілерге ие, сондыктан да сатушы оған жүз көйлектің өзгесін бере алмайды.

Заттар қозғалмалы   және қозмалмайтын деп те бөлінеді

 

 

 

 

 

Тақырып  4  ЖЕКЕ ТҮЛҒА - АЗАМАТТЫҚ ҚҮҚЫҚТЫҢ СУБЪЕКТІСІ

Жоспар

1. Азаматтар және жеке түлға түсінігі
2. Азаматтардың қүқық қабілеттілігі
3. Азаматтардың әрекет қабілеттілігі
4. Қорғаншылар мен қамқоршылар

 

Азаматтык кодекстің 12-бабына сәйкес жеке түлға  деп Казакстан Республикасының азаматтарын, басқа мемлекеттердің азаматтарын және азаматтығы жок адамдарды атаймыз.

Азаматтык алған адам сол мемлекеттің құқық  субъектісі болады. Сондықтан да азаматтық занда жеке тұлғалардың құқық кабілеттілігі туралы емес, азаматтардын кұқык кабілеттілігі туралы ғана айтылған. Күкык кабілеттілігі ең алдымен толық түрде Казақстан Республикасынын азаматтарына беріледі.

Қазақстан Республикасы Президентінің 1995-жылғы  І9-маусымда қабылданған "Шетелдік азаматтардың кұкыктық жағдайлары туралы" заң күші бар Жарлығының  2-бабына сәикес, "Казякстан Республикасының азаматгары болып саналмайтын және баска мемлекеттің азаматы туралы дәлелі бар азаматтар шетел азаматтары болып саналады." Қазақстан Республикасыныңдағы олардың азаматтык күкык кабілеттілігі өзінін мемлекетінің заңымен емес, Қазақстан Республикасының занымен айқындалады Олар Қазақстан  Республикасының заңында қаралмаған азаматтық құқыққы таласа алмайды және де егер заңда өзгеше көзделмесе,қүқық қабілеттілігі шектелуге жатпайды,  аталған жарлықтың 2 бабы 11 бөлігіне    сәйкес  Қазақстан РЕСпубликасының азаматтары блып саналмайтын және баска мемлекеттің азаматтығы    туралы дәлелі жоқ адамдар  азаматтығы жоқ адамдар деп есептелінеді  егер заң құжаттарында көзделмесе,азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан  Республикасы  азаматтарымен тең дәрежеде азаматтық қүқықты пайдаланады

 

 

2. АЗАМАТТЫҚ  ҚҮҚЫҚ ҚАБІЛЕТТІЛІГІ

 

1. Қүкык  субъектілерін сипаттайтын негізгі  күкык қасиеттері кұқық кабілеттілігі болып табылады. Азаматтык кұкык кабілеттілігі кұкыкқа ие болып, міндет атқару кабілеті (азаматтың күкык қабілеттілігі)  барлык азаматтарға бірдей деп түжырымдалады. Конституцияның 14-бабына сәйкес зан мен сот алдында жұрттың борі тең, тегіне, әлеуметтік,лауазымдық және мүліктік жагдайын жынысына, нәсіліне,  үлтына, тіліне,дінге көзкарасына, нанымы, тұрғылықты жерІне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешкандай кемсітуге болмайды.

Конституциянын  аталған тұжырымына орай азаматтардың құкық қабілетгілІгі занда бәріне бірдей және бірынгай кұрылған. Азаматтық кодекстін, 13-бабында азаматтардың күкық қабілеттілігі барлык азаматтар үшін тен, дөрежеде екендігі та-нылған. Дейтурғанмен, кұкык қабілеттілігінің тендік принципі накты субъективтік кұкык шенберінде жекелеген азаматтарға берілетін міндеттілік теңдікті көрсете қояды деуге болмайды. Азаматтардың бәрінде бірдей кез келген құкықты ала беру (мы-салы, тұрғын үйді, машинаны) мүмкіндігі бола бермейді. Қүкық кабілеттілігінін тендігі дегенде занда бул Орайда ешкімге артықшылық бермейтіндігі, ешкімге субъективтік құқық алуға тыйым салмайтындығы түрғысынан түсіну керек. Азаматтык күқык кабілеттілігінің теңдік принципінен жалпы ережеге сөйкес оны шектеуге жол берілмейді. Азаматтык Кодекстің І8-бабы 1-тармағында былай деп жазылған: "Заң кұжаттарында көзделген реттер мен төртіп бойынша болмаса, ешкімніңде күкык кабілеттілігі мен әрекет кабілеттілігін шектеуге болмайды." Колданылып журген заңға сәйкес, кұқық кабілегтілігін шектеу азаматтын кылмыс жасау негізінде сот үкімі аркылы алынған шара бойынша шектелуі мүмкін. Бүл орайда азамат қүкык кабілеттілігінен толыктай (тұтастай) айрылмайды.азаматтың құқық қабілеттілігі оның туған сәтінен басталады,яғни  ана құрсағынан тірі туып жеке өзі өмірге келгеннен  кейін жеке тұлға болып есептеледі құқық қабілеттілігі құқық субьектісінің өлуімен қысқарады