Кен орынның геологиялық құрлымының сипаттамасы

- Көлік, станок  және жабдықтар- 24 162 мың теңге

- Негізгі  құралдардың түрлері бойынша  951 мың теңге, 19 қосымшада келтірілген.

      Көлік, станок және жабдықтардың  физикалық тозу Серіктестіктің  мамандарының пікірімен берілген  мәліметтер бойынша анықталынды.

      Физикалық тозу:

- Көлік, станок  және жабдықтар бойынша - 41, 7% немесе 10 073 мың теңге ( техникалық жағдайы  - қанағат)

- негізгі  құралдардың түрлері бойынша- 45,4 % және 431 мың теңге.

      Көрсетілген құралдар бойынша  функционалды және экономикалық  ескіру анықталған жоқ. Жалпы  тозудың қорлануы физикалық тозумен  тең және ол мынаны көрсетеді:

- көлік, станок  және жабдықтар бойынша - 10 073 мың  теңге;

- негізгі  құралдардың түрлері бойынша  - 431 мың теңге құрайды.

      Бағалау күніне нарықтық құн:

- көлік, станок  және жабдықтар - 14 808 мың теңге  немесе 110 207 АҚШ долл.

- негізгі  құралдардың түрлері - 520 мың теңге  немесе 468 АҚШ долл. құрайды.

 

 

Өндірістік  қорлар, тауарлар, дайын өнім және тауар- материалды құндылықтарды бағалау.

      Өндірістік қорлар, тауарлар, дайын  және тауар- материалды құндылықтар  айналым құралдарына жатады. Бағалау  күніне Серіктестік жіберілген  бағамен жүргізілді. ТМҚ аналог  түрлері қолданыстағы сату бағасымен  нарықтық құны сәйкес келмейді. Дайын өнімнің есептеленілуі  бухгалтерлік есептемеде олардың  өзіндік құны бойынша жүргізіледі.

      Бағалау күніне  12 қосымшада көрсетілген  ТМҚ және дайын өнімді қосқанда  нарықтық құны 904 мың теңгені құрайды,  оның ішінде:

- ТМҚ 7 978 мың теңге немесе 62 408 АҚШ долл.

- дайын өнім- 1 066 мың теңге немесе 8 343 АҚШ долл.

 

Дебиторлық  борышты бағалау.

    13 қосымшада дебиторлық борышты  дисконттау жүргізіледі. Серіктестік  бағалау күніне қарызгердің төлем  қабілеті дебиторлық борышты  өтеу перспективасы 1 198 мың теңге  немесе 9 375 АҚШ долл құрайды. Бухгалтерлік  есеп бойынша дебиторлық борыштың  жалпы сомасы 100 % құрайды, оның ішінде:

- алу есептері  бойынша 1 135 мың теңге немесе 8 882 АҚШ долл.

- корпаративті  салық- 63 мың теңге немесе 493 АҚШ  долл.

 

Мүліктік  кешенге кірмейтін Серіктестік  бизнесінде қолданылатын нарықты құнды  бағалау.

     Тасшақпа жолдарды жөндейтін  құрылыс кәсіпорындарына сатылады. Тасшақпаны бағалауды шығын әдісі  қолданылмаған. Өйткені тасшақпаның  құны анықталмаған емес. Қазіргі  уақытта Серіктестік бір жылда  5 000 тоннаға дейін (НДС қоспағанда) 1 тоннасы 837 теңге сатады. Алматы  облысы нарығын зерттегенде аналог  өнім шығарылатын ұйымдардың  бағалануы:

  - АО "Тас"  талгар ауданы, Бесағаш ауылы,  Чехов көшесі 8, тел:8-(3272) 252 94 28 жуылмаған  құм 1 тоннасы 900 теңге, тасшақпа 1 тоннасы  фракциясы 20-60 мм 1 380 теңге.

  - Кен  шығару орын "Ақсай" Каменка  ауылы, тел:8-(3272) 295 72 43 көрсетілген  өнімнің түрлері бойынша 827 теңге  және 902 теңге.

      Тасшақпаның нарықтық құны 423 705 мың  теңге немесе 3 314 340 АҚШ долл 1 тоннасы  үшін 827 теңге бағасы.

 

Мүлік кешенінің жалпы шығын тәсілімен  бағалау құны (активтердің қорлану  әдісі)

       Серіктестіктің мүлік кешенінің  бизнесте қолданылуы жер телімі  құқығымен, бірақ кенорынды пайдалану  құқығын алып тастағандағы активтердің  қорлану әдісімен  бағаланған  құны 305 768 мың теңге немесе 2 391 808 АҚШ долл боды.

       

 

 

 

 

 

 

 

                                             3.1 Пайда тәсілімен бағалау

 

     Бизнестің нарықтық құнын анықтағанда,  оның капиталының келешекте пайда  әкелетінін бөлігі ғана ескеріледі. Бизнес дамуының қай этапта  берілген пайданы ала бастайтыны  және ол қандай тәуекелде болатыны  иегер үшін өте маңызды болады. Бизнесті бағалауға әсер ететін  барлық факторлар ақша ағымдарын  дисконттау әдісін (АДД) ескертеді.  Бизнестің АДД әдісінің құнын  анықтау былай жорамалданады,  яғни потенциалды инвестор ос  беретін бизнеске келешек пайданың  ағымды құнынан артық ақша  төлемейді. Иегер жорамалдаған  келешек пайдасын ескере отырып  өзінің бизнесін ағымды құннан  арзан бағамен сатпайды. Нәтижесінде  екі жақ нарықтық құн болашақ  пайданың ағымды құнына тең  болатын келісімге келеді.

     Бұл бағалау әдісі инвестициялық  себептерге байланысты өте тиімді  болып келеді, өйткені қандай  инвестор болмасын, ол өзінің  ақшасын жұмыс істеп жатқан  кәсіпорынға салғасын, ақырында  ғимараттардан, құрылғылардан, машиналардан, құрал - жабдықтардан, материалды  емес құнды заттардан тұратын  активтерге жиынын емес, барлық  салған қаражатын сатып алатын, пайда әкелетін және әл - ауқатын  жақсартатын, яғни келешек пайда  ағынын сатып ала алады.  Барлық  кәсіпорындар, экономиканың қай  саласына жатпасын, олар тек бір  ғана өнім шығарады, бұл- ақша.

      ААД әдісі жұмыс істеп жатқан  кез- келген кәсіпорында бағалауға  пайдаланылады. Кәсіпорынның нарықтық  құнының дәл нәтижесін беретін  мән- жайларда бар. Бұл әдісті  пайдалану шаруашылық қызметте  белгілі бір тарихы бар, өсу  стадиясында және тұрақты экономикалық  дамуда тұрған кәсіпорынды бағалауға  негізделінеді. Бұл әдіс аз  дәрежеде жүйелі зардап шегіп  жатқан кәсіпорынды кәсіпорынды  бағалауға қолданылады. Бұл әдісті  жаңа кәсіпорынды бағалауда пайдаланғанда,  көп уәделі болса да , қисынды  абайлық сақтау қажет. Пайданың  ретроспективтерінің болмауы бизнестің  келешек ақша ағынын обьективті  жорамалдауын қиындатады.

 

Ақша  ағымдарын дисконттау әдісі.

     Көрсетілген әдіс обьектінің  жеке иеленуі мен эксплуатацияға  кететін келешек пайда пен  шығындарды есептейді:

    1. Табыс және шығындардың өзгеру  ағымы.

    2. Бағалау обьектісінің пайдасынан  нарық талаптарынан есептейді.

    Ақша  ағымдарын дисконттау әдісін  бағалау үшін мына талдауларды  білу қажет:

   - жалға  беру нақты нарықтық мөлшерлемесі  және басқа да пайда көрсеткіштері;

   - ағымды  шығынның көлемі мен динамикасы;

   - дисконт  ставкасы;

   - болжау  мерзімінің жалғасуы.

    Пайда ағымын анықтау. Мүлік кешенінің (бизнес) табысы нарық талаптарына сәйкес бір жылдық табыс ретінде анықталынады:

   - Бағалау  үшін пайда бір жылда анықталынады;

   - көрсетілген  ауданда нарық талаптарына сәйкес  табыс болу керек ( мысалы, өнімнің  бағасы салыстырылған нарықтық  бағадан төмен немесе жоғары  болса, онда оны қалыпты көлемге  келтіру керек)

    Бағалау  обьектінің құның негізгі айналысқан  қызметтен пайда түсуі арқылы  анықталады. Бағалау үшін әктас  және үй әктастің өткізілімнен  түскен табыстарды есептеу керек.  Бағалау обьектісі бойынша өндірістің  және өнім өткізілімі жылдық  болжау көлемі 14 және 15 қосымшада  келтірілген.

    Пайда  болжамы келесі нарықтық ұсынымдарда  негізделінеді:

    - Кен шығару орны жыл бойы  өндіру жұмыстарында- 200 жұмыс күні, тау аршылымдарын жою және  жұмсақ аршылым жұмыстарында- 140 маусымдық жұмыс күні бір ауысымда  жұмыс істейді. Жоба бойынша  кенорын 300 жұмыс күні жұмыс  істейді;

    - 2007 жылы тау массасынан 240 мың  т, 2008ж - 280 мың т, 2009ж- 320 мың т  өндіру жұмыстары істелінеді. Өндірістік  тәулік 2007ж - 1 200 т, 2008ж - 1 400 т, 2009ж - 1 600т сәйкес болуы керек ( жоба бойынша кенорын - 1 жылда 900 мың т және бір тіулікте 3 000 т жұмыс істейді);

     - тау массасынан әктасты ( тазартылған)  өндіру - 75%, аршылым - 25%  құрайды;  

     - өндірілген әктастың шығыны  10% , әктастың шығарылуы 33,3%, үй әктасы 1% құрайды;

     - 2007ж әктастың өнімі 180 мың  т,  2008ж - 210 мың т, 2009ж - 240 мың  т болу керек. Әктастың шығарылуы  60,70 және 80 мың т сәйкес, ал үй  әктасы - 1,8 2,1 және 2,4 мың т;

    - әктастың өткізілім бағасы 1 тоннасы  үшін 1 550 теңге, үй әктас 1 тонна  үшін 9 200 теңге (НДС қоспағанда);

    - Серіктестік бойынша әлуетті  пайда 2007ж - 109 560 мың теңге,2008ж  - 127 820 мың теңге және 2009ж - 146 680 мың теңге құрайды;

    - басқа табыстар көрсетілмейді.

    Серіктестік бойынша шығындарды  есеептеу.

    Өндірістік шығындар. Шығындарды есептеу барысында Серіктестіктің бухгалтерлік анықтамасы бойынша тау массасының өндеу болжамы көлемінің түзетулер анықталынады. 2005 жыл баспатқы болып саналады. Өйткені 2006 жыл өндіріс көлемі төмендетілді және тау жұмыстарының 1 тонна шығыны көрсетілген соңғы жылдардың барлық шығын бөлімдерінің көрсеткішінен жоғары болады.

    Болжам  бойынша жалақы 2007ж - 19 335 мың теңге, 2008ж - 22 557 мың теңге, 2009ж - 25 780 мың  теңге болады. Әлеуметтік салық  жұмысшылардың жалақысынан 18%  cомасы ретінде есептелінеді.

    Бағалау  күніне ГСМ, жабдықтар және  электроэнергияның өндірістік нормалардың  шығындардың құндарына сәйкес  есептелінеді.

    Тауар  өнімнің құнына 1 % көлемінде роялти төлеу шығындары ( НДС қоспағанда) есептелінеді. Роялтидің мөлшерлемесі ҚР салық кодексіне сәйкес бекітіледі.

     Негізгі қорлардың амортизациясы  2006ж деңгейінде көрсетілген.

     Жанама шығындар. Оның құрамында геологиялық барлау жұмыстары, қазақстан қызметкерлерін оқыту, ликвидациялық қорларға түсілімдер, мүлік және жер шығындары есептелінеді.

     Салықтар ҚР салық кодексіне  сәйкес анықталынады.

     Бағалау талдаудың кезең ұзақтығы  ауыспалы экономикасы бар мемлекеттер  үшін үш жылдық мерзім маңызды  болады.

     Дисконт ставкасы. Дисконттау ставкасы жекеменшік обьектілердің инвестициядан күтетін қатерін және күрделі қаржыны жұмсауды көрсетеді.

      Барлық жұмсалымдар активтердің  пайда өндірісінде :

      - инвестицияны толық өтеу;

      - инвестициядан пайда түсуді  қатерлерге түзетулер жасауды  қосқанда жүзеге асыру.

     Кәсіпорын көлемі үшін ең үлкен  сыйлықақысы 3 пайыз қарастырылған.  Ол өткізілім көлемі, жұмысшылардың  саны және активтердің жылдық  құны бойынша орташа деңгейге  жатады. Тапсырыскерлердің әртараптандыру, өндіріс және аймақтық әртараптандыру  деңгейі төмен. Салалық қатер  2 пайыз. 1 пайыз менеджмент сапасы.

      Есептеудің көрсеткіші бойынша  Серіктестіктің бизнесі үшін  дисконт ставкасы 21,09 пайыз құрайды.

      Пайда тиімділігі, әуелетті жалпы  табысы мен шығын түрінде көрсетілген  болжам бойынша 2007ж - 104 082 мың  теңге, келесі екі жылда көбейеді, 2008ж - 121 429 мың теңге, 2009ж - 138 776 мың теңге құрайды. Пайда шығындары  әлуетті жалпы өнімнен 5 пайыз  көлемінде алынған.

      Ақша ағымының талданылуы 16 қосымшада  көрсетілген.Ақша ағымдардың дисконттау  әдісінің бағалау құны кенорынды  пайдалану құқығын қоспағанда  бағалау күніне 90 639 мың теңге  немесе 709 010 АҚШ долл тең болады.

     Дисконт ставкасы кумулятивті  құрылыс әдісімен есептелген. Қауіп-  қатер ставкасы мемлекеттің құнды  қағаз купондарының минималды  табыс (KZT) MEOKOM өтеу мерзімі 731 күннен бастап 1 095 күнге дейін 26 қазаннан 26 қараша 2006 жыл мерзімі бойынша орташа көрсеткіші 6, 09 құрайды ( Панорама №4 (711) 10.10.2006) 5 кестеде көрсетілген.

  

5  кесте  ЖШС " Әктас" бойынша кумулятивті  құрылыс әдісімен дисконт ставкасын  есептеу.

№ п/п	Қатерлердің аты	Интервал мағынасының ықтималдығы %	Бағалау бойынша эксперттік бағалау
1	2	3	4
1.	Қауіп - қатер ставкасы	3	6,09
2.	Салалық қатер	0-5	2
3.	Кәсіпорын көлеміне сыйлықақысы	0-5	3
4.	Менеджмент сапасына сыйлықақысы	3	1
5.	Өндірістік және аймақтық әртараптандыруға сыйлықақысы	0-5	3
6.	Капитал құрымына сыйлықақысы	0-5	2
7.	Тапсырыскерлердің әртараптандыруға сыйлықақысы	0-5	3
8.	Тұрақсыз пайда үшін сыйлықақысы	0-5	1
	Дисконт ставкасы		21,09

     

     Кәсіпорын көлемі үшін ең үлкен  сыйлықақысы 3 пайыз қарастырылған.  Ол өткізілім көлемі, жұмысшылардың  саны және активтердің жылдық  құны бойынша орташа деңгейге  жатады. Тапсырыскерлердің әртараптандыру, өндіріс және аймақтық әртараптандыру  деңгейі төмен. Салалық қатер  2 пайыз. 1 пайыз менеджмент сапасы.