Адам – өндірістік орын

Адам – өндірістік орын

Жоспар:

I. Кіріспе.

II . Негізгі бөлім.

1. Адам әрекетінен кейін  табиғаттың өзгеруі .
2. Өндірістік орындардың табиғатқа тигізетін әсері.

III. Қорытынды.

          Ғылыми-техниканың  ғарыштап  дамуы табиғатты тиімді пайдалану -ісін ұйымдастыруда адамзаттың алдына бірқатар жаңа міндеттер қойып, табиғатты қорғаудың көптеген  мәселелерін  шиеленістіріп жіберді. Ғылыми-техникалық   дамудың барысында негізгі бағыттық  әрқайсысы  оларды шешудің  өзіне  ғана  тән  жолдарын іздестіруді талап ететін табиғатты қорғаудың өзіндік мәселелерін  алға  тартып  отыр.  Табиғат  ресурстарын пайдалану көлемінің артуы, тұрған ортаның өндіріс және тұтыну қалдықтарымен ластануының, өсуі, адамзаттың энергиямен қарулануының артуы жаңа заттар жасап өндірістің жаңа салаларының пайда болуы, ауыл шаруашылығын интенсивтендіру, халқы көп ірі қалалардың көбеюі негізгі шешімін тезірек табатын мәселелердің қатарына жатады. Соңғы  ондаған жылдар ішінде табиғат ресурстарын пайдаланудың артуына байланысты адамзаттың табиғатқа тигізетін әсері өте күшейді. Адамзат өндірістік қызмет процесіне  барған  сайын табиғатты елеулі өзгерістерге ұшыратушы, табиғаттағы геологиялық жүйенің  зат алмасуының тепе-теңдік құрылымын бұзушы қуатты фактор ретінде көрінеді.

          Ғылыми-техникалық   революция  экологиялық ортаның  ластануына  қарсы күрестің  міндеттерін  қиындатып жіберді. Ластану  дегеніміз  ауаның, жер мен судың біз қаламайтын  қолайсыз өзгерістерге ұшырауы, ол қазір немесе болашақта  өсімдіктердің, жануарлардың, адамның  өміріне, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығындағы  өндіріс процестеріне, табиғат ресурстарының  жай-күйіне қолайсыз ықпалын тигізуі  мүмкін.Өзінің тегі  мен  қасиеттеріне  қарай барша антропогендік ластағыштар  сан түрлі  болып  келеді.  Өнеркәсіп  қалдықтары соның  ішіндегі  анағұрлым  кең  тарағандары.

            Табиғи  ресурстарды  пайдалану  көлемінің  үнемі  артуы табиғи  ортаның  өндіріс қалдықтарымен  ластану  проблемасын  шиеленістіре  түседі. Мысалы, өнеркәсіптік-тұрмыстық  ағындар арқылы  ластанған  судың, көлемі, қазірдің өзінде өзен  суының 16%.Суармалы  егіншілікті  өркендету  жедел  көбейіп келе  жатқан адамзатты азық-түлікпен  қамтамасыз етудің қажетті  жағдайларының  бірі болып табылады. Сондықтан  да суармалы жерлердің  аумағы  барған  сайын жедел қарқынмен  өсіп келеді. Қең көлемдегі  суармалы  егіншілікті, су қоймаларын жасау, ылғалы мол аудандардан кұрғақшылық  аудандарға су жеткізу — осылардың  барлығы да региондық, сондай-ақ  орасан зор көлемде табиғи  процестердің барысында елеулі  өзгерістер енгізу арқылы жүзеге  асырылады. Мысалы, үнемі  жылы климат  жағдайларында жер суару адам  мен малдың бірқатар ауруларға  шалдығуына қолайлы жағдай туғызады. Су  қоймаларының  каналдар  мен  арықтардың  жылып  кеткен, баяу  ағатын суларына безгек таратқыш  сансыз маса қоныстанады.Ерте  кезде  безгек  ауруы суармалы егіншіліктің  тұрақты  жол  серігі  болып келді. Археологтар  мен тарихшылар  Жетісу мен Оңтүстік Шығыс  Азияда (цивилизацияның) өркендеп дамудың әлденеше рет жойылып кетуі елеулі дәрежеде безгек эпидемиясына байланысты болды деп есептейді.Үй  малдарының  эктопаразиті — масалардың көбеюі де ылғалы мол су қоймаларына байланысты.

        Су  арқылы улы химикаттар аса  үлкен аймақтарға  тарайды. Егінді,  әсіресе күріш пен мақтаны  суарған су өзенді ластап қана  қоймайды, сонымен бірге көлдерді  де былғайды. Судың  улы  химикаттармен  ластануының бірнеше жолдары  бар. Олар  қар  және жаңбыр  суымен де ластанады.        Судағы  пестицидтер  балықтарға  үлкен  зиян  келтіреді. Жыл сайын  өзендерге  уланған  су қосылып  отырады. Олардың  ішінде  жанармай  қалдықтары, улы қосылыс — фенолдар, тұздар, қышқылдар бар. Мысалы, АҚШ-тың  оңтүстігінде  1950 жылдары химиялық  улы препараттарды  жиі  пайдаланған. Мақташылар  қоңызбен  күресу  үшін  ең  күшті  улы  препараттарды  колданған. Мақтаға  шашылған у  суарылған сумен қосылып кішкене  бұлақтарға құйылған, олар жинала-жинала  өзен сияқты ағып көлдерге, теңіздерге  кұйылған. Нәтижесінде  өзен-көлдердің  балықтарына зиянын  тигізген.

            Ауасы  мен суының  ластануы  жағынан  Алматы облысы да қолайсыз  экологиялық  жағдайға душар болған  аймақтардың бірі. Ластау  көздері  негізінен тұрмыстық  және  өндіріс  қалдықтары, су көздеріне жақын  орналасқан мал шаруашылығы кешендері  мен улы химикат-тыңайтқыштарды  сақтайтын қоймалардың сыйымдылығы  жылына 30 мың тонна ғана, ал облыстық  «Сельхозхимия» бірлестігіне жылына 100 мың тоннадан астам тыңайтқыш  түседі. Қоймалардың жетіспеуінің  салдарынан осы тыңайтқыштардың  дені, ашық аспан астында далада  сақталады. Мұндай жағдайлар Талғар, Балқаш, Іле аудандарының  шаруашылықтарында  орын алған.

             Тыңайтқыштарды  өлшеусіз пайдалану, топырақты өндірістік қалдықтармен  ластау, жердің құрамындағы зат  алмасуын қиындатып бүлдіруде. Осының  бәрі  адамды  ойландырады, табиғатқа  деген ерекше көзқарасты қажет  етеді. Нәтижесінде табиғатты корғау  қажет деген  орынды сұрақ  туады. Алматы облысының  жерінде  124  үлкенді-кішілі  өзен  бар. Бұл  өзендердің  бойында мал қораларымен  қоса қойды карелинге тоғытатын  орындар орналасқан.

              Осындай табиғат көрінісі сырттай  қарағанда  ешқандай зиянсыз көрінуі  мүмкін. Дегенмен оның  әрекеті  көрінбей көзден  таса болып  қала алмайды. Жұрт бір сәтте  өзендер мен көлдердің бетінде  қисапсыз  қалқьп жүрген  балықтарды  көрген. Олар  біраз күннен  кейін  шіріп, борси бастаған. Табиғатта  тірі организмдер арасында  трофикалык  байланыс болады, демек тамақтық  байланыс. Мысалы, адамзат  масаларды  улы химикаттар  шашып кырады. Маса-шіркейді  құртуға  шашылған  пестицидтерді  суда  тіршілік  ететін жәндіктер  денесіне сіңіреді  екен. Оларды  ірі  жәндіктер қорек  етеді. Ал ірісімеи де, ұсағымен  де балықтар  коректенеді. Удың  залалы балықтармен  коректенетін  құстарға  да тиеді. Өлген  құстарды  лабораториялық  зерттеулерден  өткізгенде,  олардың  май  қабаттарыда  у болып шықты.

               Табиғатта кұстарға  жем болатын  ірілі-ұсақты тірі организмдер—  балдырлар, дафниялар, циклоптар, ұлулар, балықтар химиялық анализден өткізілген. Балдырлар мен ұлулардың организміндегі токсофеннің мол жері миллионның  0,3 бөлігіндей  ғана болды. Ал дафнияда бұл пестицид миллионның 0,2—0,7 ұсақ балықтарда 0,3 бөлігіндей болатыны анықталды. Сайып келгенде, судағы қарапайым жәндіктер улы химикаттардың «қоймасы» деуге болады. Ауыл шаруашылығында пестицидтер кең қолданылғандықтан кейінгі кезде сыртқы қоршаған ортаның мөлшерден тыс уланғаны байқалып отыр. Бұлар адам баласына және жануарлар мен өсімдіктер дүниесіне үлкен зиян келтіруде. Улар ең алдымен ауаға қосылады, ауадан — суға, судан — топыраққа, топырақтан — өсімдіктерге, өсімдіктерден — малдарға малдардан — адамдарға тарайды. Сөйтіп көзге көрінбейтін биологиялық тізбек жасайды. Сондықтан, жердің неше түрлі пестицидтермен мөлшерден тыс уланбауын қадағалап отырған жөи.

Ауыл шаруашылық өндірісін интенсивтендіруде де тигізетін әсерлері бар. Қазіргі заманғы ауыл шаруашық өндірісін машиналар мен құрал-саймандар қолданбай жүргізу мүмкін емес. Алайда ауыл шаруашылық өндірісінің негізгі құралы — жерге әсерін тигізетін атты техниканы абайлап қолдануды қажет етеді.

Әсіресе егіс даласын әлденеше рет кайталап өңде-Внде ауыр доңғалакты тракторлар мен басқа да ауыл  шаруашылық машиналары топырақты тереңдете нығыз-Ьп тастайтындығы соңғы жылдары дэлелденіп отыр. Іұндай нығыздалған қабат топырақтың түрі мен оған Іасалған әрекетіне қарай әр түрлі тереңдікте пайда Ірлады. Әдетте, нығыздалған қабатты казіргі заманғы құрал-саймандармен өндеу қиын, ол тіпті терең жыртқан куннің өзінде өңделмей сол күйінде қалады. Мұндай қабат капиллярлық байланысын үзіп, топырақты тұщы  су, ауа және химиялық режимін бұзады, бұл сайып келгенде Ііннің шығымдылығын төмендетеді. Ауыл шаруашылық вшиналарының салмағы мен куатын есірудің белгіленген шегі бар, ол шек топырақ қабатының ерекшеліктерін ескере отырып қойылуы керек. Бұдан басқа, топырақтың терең нығыздалуына жол бермес үшін, егіс даласының топырағына қысымы аз түсетін шынжыр табанды трак-торлармен өңдеген дүрыс.

Ғылыми-техникалық прогресс өндіріс күшін дамыта-ды, адамдардын, тұрмыс жағдайын жақсартады, оның .әл-ауқатын арттырады. Сонымен бірге адамдардың қызметінің артуы, табиғатқа араласуы, кей уақытта қоршаған ортаға экологиялық және биологиялық мағы-на жағынан ешуақытта айтып қалпына келтіре алмай-тындай өзгеріс кіргізеді. Қоршаған ортаның ластануы, бүлінуі, ресурстардың сарқылуы адамдардың тікелей әсерінің нәтижесі.Егер бір жылда  жер  қойнауынан  алынған  минералдық ресурстарды вагондарға артатын болсақ, ол поездын, ұзындығы жер шарын 16,5 есе орап алған болар еді.

            Рас, біздің елімізде табиғат байлығы ұшан теңіз. Әлі де талай миллиард адамдарды миллиондаған жылдар бойы асырауға жетеді. Деседе пайдалы қазба байлықтары, көмірі, табиғи газы, мұнай жетпей жатқан елдер де бар. Адамдар  мұнайды  ертеден  «қара  алтын»  деп  атады.  Ал,  қазіргі  кезде мұнай  алтыннан  да  қымбат. Тіпті мұнай  өндіруді  бір сәтке тоқтатқанның өзінде — жылу электростанциясы, заводтар, транспорттың барлық түрі тоқтайды. Қаладары  тіршілік сөнеді. Егер мұнайды  ка-зіргі жағдайға сәйкес көп  мөлшерде  пайдаланатын болсак, онда оның қоры 37 жылға ғана жететін кө-рінеді.Соңғы он жыл ішінде биосфераға    адам    қолымен жасалған  бұрын белгісіз болып келген    жаңа    заттар барған сайын кәптеп түсуде.    Олардың көпшілігі   өте тұрақты және биосфера заттарының табиғи айналысынан келіп түседі. Мұндай заттардың жиналуы    табиғи процестердің барысын бұзады, экологиялық жағдайларды нашарлатып, бірқатар жағдайда территориялық жэне аквальдық   кешендердің   бұзылуына   септігін   тигізеді .Мысалы, тұрмыста және өнеркәсіпте синтетикалык, У ғыш қосындыларды кеңінен пайдалану өзендер мен көлдердің ластануын күшейте түседі. Бұл заттарды тазалағыш құрылыстарда толықтай  ұстап  калуға  мүмкіндік  жоқ. Сондықтан индустриялы  аудандардары  көптеген  өзендердің бетін көбік жауып кеткен. Ондай езендерде тіршіліктің болуы мүмкін емес, ал өзен суы ауыз суға пайдалануға жарамайды. Әр  түрлі  синтетикалық  орағыш пленкаларды  пайдалану да күрделі  проблемаға  айналып отыр. Бұл пленкалар  іс жүзінде ездігінен табиғи жолмен бұзылмайды, ал  оларды өртесе  ауаны ластайтын  бірқатар зиянды  химиялық  косындылар  пайда болады. Ортаны осындай пленкалардың  жиналып  қалуынан  тазарту үлкен шығынды талап  етеді.

          Осының бәрі адамды  ойландырады, табиғатқа деген ерекше көзқарасты қажет етеді. Нәтижесінде табиғатты корғау қажет деген орынды сұрақ туады.

                Өндіріс орындарының күрт артуы  кезеңінде, ғылыми-техникалық революцияның дамуына байланысты, қоршаған ортаны сақтау, қорғау және табиғи ресурстарды үнемді пайдалану қазіргі проблемаларыдың бірі болып отыр. Бұл мәселелерге түсініксіздікпен селсоқ қарау мен техникалық экологиялық қате саясаттар, қоршаған ортаның ластануына және жер бетіндегі организмдердің қалыптасқан жағдайларына негативті әсерін тигізеді. Қордаланған негізгі проблемаларды шешуде, табиғат пен адамзат қоғамының арасындағы қарым-қатынастадың орны ерекше. Бұл қарым-қатынастадың дұрыс дамумауы адамзатқа үлкен қауіптер туғызуы мүмкін.                 Адамдар және олардың шаруашылық әрекеттері жер бетіне тікелей және жанама зор ықпал әсерін тигізіп келеді. Егерде жылына ауаға дүние жүзі бойынша 1 млрд. т деңгейінде антропогендік заттар (СО2-ні есептемегенде), гидросфераға шамамен 15 млрд. т ластағыштар енгізіліп отырса, топыраққа түсетін техногенді қалдықтардың мөлшері 90 млрд. т. жетеді. Кейбір ғылыми мәліметтерге сүйенетін болсақ, ХХ-шы ғасырдың 90-шы жылдарының аяғында топырақта жинақталған қалдықтар көлемі 4000 млрд. тоннаға дейін көтерілген. Топырақтың ластануына байланысты қазіргі уақытта құрлықтың жартысына жуығы антропогендік ландшафтқа айналған. Ғалымдардың арасында тараған пікір бойынша дүние жүзі шөлдерінің барлығының шығу тегі де антропогендік.

           Топырақты зиянды ластағыштардан қорғау адамның негізгі мақсаты, өйткені оның құрамындағы зиянды қоректік қосылыстар қоректік тізбек арқылы адам ағзасына түседі. Біріншіден, ластағыш заттар сумен шайылып ашық су көздері мен ыза суларына қосылады, ал ол суларды адам ауыз су ретінде және әр түрлі қажеттілігіне пайдаланады. Екіншіден, бұл ластағыштар топырақ ылғалы, грунт сулары мен ашық су көздерінен өсімдіктер мен жануарлардың ағзаларына түседі. Үшіншіден, зиянды қосылыстардың көбісі адам ұлпасы мен сүйегінде шоғырлану қауіпіне ие.  Зерттеулер көрсеткендей биосфераға жыл сайын 20 - 30 млрд. тонна қатты қалдықтар және 1 млрд. тоннаға жуық газды, аэрозольді ластағыштар түсуде. Сонымен қатар топырақты ластаушы негізгі көздер автокөліктер болып табылады. Бір автокөлік жүргенде атмосфераға, орташа есеппен, СО – 200 кг, NO - 60 кг, СН - 40 кг, SO2 – 2 кг, Pb - 0,5 кг, бензопирен - 2 кг шығарылады, сондықтан да автокөлік атмосфера мен топырақтың айтарлықтай бөлігінің ластануына себепші болады.

           Қала – адамның колымен жасалған жасанды экожүйе болып табылады. Қала экожүйесінің ерекшелігі – халықтың бұрын болып көрмеген тығыздығы. Мұндағы адамды қоршаған ортаға шамадан тыс экологиялық салмақ түседі, себебі мұнда организмге әсер етуші факторлардың бәрі жасанды түрде өзгертілген – климат, ауа, су, микроклимат, құрылыстар және т.б. әсерінен ауаға шығарылатын әр түрлі ластықтар және жылу, су булары әсерінен үлкен өзгерістерге ұшырайды. Ірі ғимараттар ауаның табиғи түрде алмасуын қиындатады, бұл әсіресе жазғы түндерде қаланың салқындауын баяулатады, әрі атмосфера тазалығын нашарлатады. Қалаларда орташа жылдық температура айналадағы қоршаған ортадан ең кем дегенде 1 градусқа артық болып келеді.

                  Қалаларда ауылдық жерге қарағанда  тұмандар да жиірек кездеседі, ал тұман – ауаның  қатты  ластануының  көрсеткіші. Қала ауасының  улы газдар және т. б. заттармен  өте жоғары дәрежеде ластануы  себебінен қала тұрғындары арасында  өкпе және жоғарғы тыныс жолдары  ауруларымен ауыратын адамдар  көбірек кездеседі. Қала ауасы  күн сәулелерін нашар өткізеді, көбінесе УК сәулелерді ұстап  қалады. Сондықтан қалада рахит /мешел/ ауруы да жиі кездеседі. Жаңбыр  суы қалада жинақталмай тез  ағып кеткенімен, топыраққа көп  сіңе алмайды, себебі оған асфальт, бетон, тас құрылымдар бөгет жасайды. Сондықтан қала ішінде ағатын  өзендер жиі тасып, грунт суларының  деңгейі төмендейді. Канализациялық  және өндірістік сулар қала  өзендерін ластайды. Қала көшелерінен  өзендерге ағып қосылатын жаңбыр, қар сулары NaCl – ас тұзымен  ластанған болуы мүмкін, себебі  қыста қала көшелеріне көптеп  тұз себіледі; ал жанар, жағар  майлар асфальттан жаңбыр суларымен  жуылып, өзенді одан әрі  ластайды.