Физика бойынша электронды оқулықтардың мазмұнын талдау.Олардың физика сабағында қолданудың методикалық әдіс-тәсілдері

 

ФИЗИКА САБАҒЫНДА ЭЛЕКТРОНДЫҚ  ОҚУЛЫҚТЫ ҚОЛДАНУ МЕТОДИКАСЫ

 

Жоспар

1 Кіріспе

2 Электронды оқулықтар туралы жалпы мағлұматтары:

а) «Электронды оқулық»  жүйесіне талаптар;

ә) Электронды оқулықты құрастыру классификациясы;

б) Электронды оқулықтың құрылымдық ұйымдастырылуы;

в) Электронды оқулықтың жұмыс істеу режимі;

г) Электронды оқулықтар қашықтан білім беру құралы ретінде.

3 Физика бойынша электронды оқулықтардың мазмұнын талдау.Олардың физика сабағында қолданудың методикалық әдіс-тәсілдері:

а) Әр түрлі фирмалардың электронды оқулықтарын талдау;

б) Электронды оқулықтарды  қолданатын сабақтардың құрылу нұсқалары.

4 Қорытынды.

 

Кіріспе

 

Мектептің бүкіләлемдік білім беру кеңістігіне ену процессін ары қарай дамутуды талап етеді. ХХ ғасырдың екінші жартысы информациялық қоғамға көшу периоды болып табылады. теккес ақпарат көлемінің өсуі адамзат өміріндегі барлық сферада ақпараттық жарылыс іспеттес күй танытты.

Ақпараттық жарылыс  көптеген мәселелер туындатты,солардың ішіндегі ең негізгілерінің бірі - білім  беру мәселесі. Солардың ішінде білім беруді автоматизациялауға байланысты сұрақтарға қызығушылық көп, өйткені «қолдық әдіс-тәсілдер» техника құралдарының көмегінсіз өзінің мүмкіндіктерін бұрыннан жоғалтып алған. Білім беру автоматизациясының қол жетерлік формасы ЭЕМ  қолдану болып табылады. Компьютерді жеткілікті түрде қолдану автоматизациялауға мүмкіндік береді, сонымен қатар мұғалімдер әдістемелерді дайындау кезінде қиын процедураны оңайлатуға көмегі зор. Сонымен қоса, компьютердегі «электронды оқулықтар», әдістемелер көптеген маңызды преимуществоға ие. Біріншіден, бұл әр түрлі керекті формадағы мәліметтерді сақтау, автоматизациялау, құру процессі. Екіншіден, бұл көлемі шексіз мағлұматтармен жұмыс. Білім беруде компьютерлік технологиялардың құрылуы оқу құралдарын жаңа генерацияда шығарумен, оқушының қажетсінуімен пара-пар. Жаңа генерацияның оқу-құралдары оқу процессінің бірлігін қамтамасыз етеді және қазіргі заманғы, жаңашыл ғылыми зерттеулерді яғни, оқу процессінде жаңа ақпараттық технологияларды және әр түрлі «электронды оқулықды» мақсатты түрде

 

 

қолдануды қамтамасыз етеді. Бүгінгі таңда физика бойынша  компьютерлік

бағдарламаларды бағалау  критерийлері және физиканы оқытуды  элктронды 

оқулықтардың қолданылуының  тәжірибелік методикасы жеткіліксіз  қарастырылған. Сондықтан біздің жұмысымыздың мақсаты:

1. Физиканы оқытуда қолданылатын компьютерлік бағдаламаларды олармен тиімді және қарапайым жұмыс істеу негізінде талдау.
2. Физиканы оқытуда электрондық оқулықтарды қолданудың методикалық жүрісін қарастыру.

 

Электронды оқулықтар туралы жалпы мағлұматтары

 

«Электронды оқулық»  деген не және олардың қарапайым  оқулықтардан айырмашылығы қандай? Әдетте, электрондық оқулық өз алдында оқытатын, бақылайтын, модельдейтін және басқа  да ДЭЕМ оқу дициплинасының негізгі  ғылыми мазмұнын бейнелейтін магниттік тасымалдаушыларда орналастырылған  жиынтық ретінде сипатталады. Электронды оқулық қарапайым оқулықты жиі толықтырады.және ол мынадай жағдайларда тиімді: сол мезеттегі кері байланысты қамтамасыз етеді; қарапайым оқулықта табуды қиын болатын қажетті мағлұматты тез табуға көмектеседі; осыған орай уақытты үнемдейді; қысқа мәтіннің қасында көрсетеді, модельдейді, баяндайды, т.с.с. белгілі бір тарау бойынша білімін тексеруге мүмкіндік береді.

Электронды оқулықтардың кемшілігі дисплейдің онша жақсы емес ақпаратты қабылдаудың құралы ретіндегі физиологиясы ( экраннан мәтіндік ақпаратты қабылдау кітап оқудан гөрі әлдеқайда ыңғайсыз және тиімсіз).

 

«Электронды оқулық»  жүйесіне талаптар

 

Электронды оқулықтардың ортасы үшін келесі қағидаларды негізге салайық:

Берілген тапсырмаға қарамастан тиімді фунционалды түрде адамның электрондық жүйені оқуы немесе үйренуі, зерттеудің шешімі, негізгі мағынаны визуализациялық әдіс-тәсіл алады, нәтиженің өңделген түрлері  бір форманы білдіріп қазіргі және соңғы ақпаратты көрініс ретінде, көпшіліктің көңілінен шығатындай ыңғайлы қарастырылған нәтижелерді береді. Интерфейстің басты талабы интуитивтілік болып табылады. Интерфейстің басқарушы элементтері ыңғайлы және көрінетін болуы шарт және олар басты бөліктен ажырамауы тиіс, за иключением, егер басқарушы элементтер негізгі бөлікті құраса.

 

 

 

« Электронды оқулықты» жобалау жүйесінің талаптары

 

Бұл ортаны жеңіл қолдану, әрі ұғыну үшін генерациялық электрондық оқулықтар   визуалды түрде технологияның арқасында жетілдіреді және арнайы мамандардың, редакторлардың жазған мәтіндерін қолдану арқасында электрондық оқулықтарды жазып шығарады. Электронды оқулықтар ортасы жұмыстың ыңғайлы болуы үшін,  жобаны бөлімдерге бөліп қарастыруға рұқсат етеді, оның себебі, мамандардың жұмыс барысында бірнеше оқулықтар жазып шығаруы үшін.

 

Психолого-эргономикалық  талаптар

 

Жаңа мүмкіндіктер жаңа қасиеттердің сонымен қатар, бағдарламамен қамтамасыз етудің пайда болуына және өркендеуіне себепші болады, ерекше атап айтатыны адамзаттың ЭЕМ байланыс формасы. ЭЕМ қолданатын тұлғаны психологиялық сараптамадан өткізу, бағдарламаның мақсаты мен функциясын үйрету, ЭЕМ жұмыс істеудің ыңғайлы жақтарын қарастыру және оның денсаулығын сақтау. Бағдарламаның  психологиялық және эргономиялық жақтары басты сапалы мінездері болып табылады. Қазіргі уақытта кең ауқымды «достық бағдарламалық қамтамасыздандыру» дәл осы психолого-эргономикалық нәтижелерді бағдарламалық шамалайды.

Бағдарламалық құрал қолдану арнайы акцентті психология және эргономия арасында дидактикалық мақсатта орналасады. Психологиялық шынайы қолданушының жастық мүмкіндіктері тығыз осы қамтамасыздандыратын түрмен байланысты, оған эргономикалық талаптар, ақпаратты қабылдау сияқты, ерекше аймақ үшін ерекше ақпарат тағы басқа.  Осы жайлы Г.С. Цейтин: «Кез келген бағдарламалық қамтамасыз етуді қарастыру, сонымен қоса болашақ бағдарлама мамандықтың тапсырмасын құрастыру жүйесі болып табылады», – деп айтқан. Тәжірибеде автоматизациялық сұрақтарды жобалық мамандықтың болашақ қолданушысы әдетте стихиялы түрде шешеді, жақсы болған жағдайда автордың басты тәжірибесі жүйелі-техникалық қамтамасыздандыру, көбінесе кездейсоқ ойлану. Көбіне,  бағдарлама мамандығының қолданушысы документтің автоматизациялық жүйесінің құрамына кірмейді, оның аяқталған өнімі ретінде қарастырылмайды. Зерттеу психологиялық және эргономикалық бұндай маңызды сұрақтарға негізделген шешім, белгілі бір сыныпта тапсырманың қолданушылардың шешуі, жобалау тілінің ЭЕМ қозғалысы, диалог түрін таңдау, дисплейлік форматтарды қарастыру, бұлар,

тапсырманы ЭЕМ шешу барысында қолданушыларды төмен мотивацияға

әкеп соқтырады,тиімділіктің төмендеуіне, шаршаудың жоғарлауына, техникалық құралдарды үйрену барысында қиындықтарға әкеп соқтырады. Жобалы бағдарламалы-зерттеулік жүріс психолого-эргономикалық қамтамасыздандыру техникалық және ақпараттық құрал жол қолданушысына ұсынылған болатын. Бастапқы бөлім ЭЕМ жобаны қарастыру келесілер жобалы, жүйелі-техникалық, психологиялық және эргономикалық кездерде:

• Жүйелі-психологиялық қолданушының мінезі;
• Логикалық-психологиялық бейнелеу сыныбындағы тапсырманы бағдарламалық құралдың көмегімен шешу;
• Бағдарламалық қолдауда, негізгі стандартты процедураның көретілген тапсырмаларын шешу;
• Компьютердің сипаттау құрылымы, іс-әрекет, процедурасы, реализациялық құралы, тиімді стратегияның ақпараттық технологияда орындалуы.

     Ескере кететін жағдай, қолданушылардың индивидуалды айырмашылығы, көбінесе, ақпаратты қабылдаудың әр түрлі дәрежесіндегі мүмкіндіктерінің көрсеткіші.

Форма таңдауда ақпараттың компьютер экранында көрсетілуі үшін міндетті түрде оқу жолынан шығу қажет емес, бірақ бұл міндеттердің ішінен, компьютер ұсынады: орындалу тиімділігінің стратегиялық шешімі және мақсатына жету, «қолдық» технологияда қол жетпестей болып шығады.

Адамның ЭЕМ басты байланыс қарым-қатынасындағы негізгі ролді мәтінді түсіну мәселесі болып отыр. Бұл бағдарлама мәтінді түсінуіне ғана қатысты емес, және де басқа да мәтіндердің компьютердің экранында көрсетілуі. Зерттеу қажет, қалай жаңа дағдылар мен үйренулер, компьютер сияқты жаңа құралда қолданылатынын.

Бағдарламалық құралды  қарастыру кезінде эргономикалық  талаптар процедураға қатысты болуы  мүмкін қолданушылардың ЭЕМ өзара  қарым-қатынасы; дисплейлік форматты жобалау; қолданушылардың қателерін бақылау; қолданушы мен ЭЕМ арасындағы диалогтың уақытша параметрлері; экрандағы ақпаратты ұйымдастыру; ЭЕМ қолданушы мен тілдің өзара қарым-қатынасы.

Экрандағы ақпаратты  ұйымдастырудың бірқатар экономикалық талаптарын атап көрсетуге болады:

• экрандағы ұсынылған ақпарат түсінікті, логикалық түрде байланысқан, мазмұны және функционалды тағайындалуына байланысты топтарға бөлінуі керек;
• ақпаратты экранда ұйымдастыру кезінде шамадан тыс және расталмаған, нашар идентифицияланған қысқартуларды көп қолданбау      
• керек;
• экранда ЭЕМ қатысты терминдерді барынша аз қолдану қажет;
• ақпаратты ұсыну үшін экранның шеткі аймақтарын қолдану ұсынылмайды;
• экранда сол мезетте қолданушы қарастырып отырған ақпарат қана болуы керек.

Қазіргі заманғы бағдарламалық  құралда экранда ақпараттың жарты бөлігін көрсететін бірқатар әдіс-тәсәлдер қолданылады.

Электронды оқулықтарды құрастыру классификациясы

 

Бүгінгі таңда  білім беруді ақпараттандыру формалары  мен құралдары өте көп. Олардың мақсаты оқыту процесін мүмкіндігінше дидактикалық жағынан тиімді ұйымдастыру. Дидактикалық тиімділікке қол жеткізу үшін қазіргі замандағы ақпараттық және телекоммуникациялық технология құралдарын комплексті түрде зерттеу, өз бетінше жұмыс жасау, білім алу сияқты әр түрлі салаларда қолдану қажет.  
          Оқу процесінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдар мүмкіндігін комлексті түрде қолдануды жузеге асыру көп функционалды электрондық оқу құралдарын құру және қолдану кезінде ғана мүмкін болады.  
Осындай электронды оқулықтарды оқытуда пайдаланудың негізгі дидактикалық мақсаты білім беру, білімді бекіту, дағды мен іскерліктер қалыптастыру,  меңгеру  деңгейін  бақылау.  
            Көп  функционалды  электронды  оқулықтар:  
• Оқушылардын өз бетінше білім алу қызметің ұйымдастыруға;  
• Әр түрлі ақпаратты жинау, өндеу, сақтау, объектілерді, құбылыстарды модельдеу сияқты, оқыту қызметін ұйымдастыру процесінде қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін пайдалануға;  
• Оқу процесінде мультимедия технологияларын, гипертекстік және гипермедия  жүйелерін  пайдалануға;  
• Оқушылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін, білім, дағды, іскерлік денгейлерін,  сабаққа  дайындық  денгейін  бақылауға;  
• Оқытуды басқаруға, оқу қызметінің, тестілеудің нәтижелерін бақылау процесін автоматтандыруға интеллектуалдық деңгейіне қарай тапсырмалар беруге;  
• Оқушылардың өз бетінше оқу қызметін жүзеге асыру үшін жағдай жасауға;  
• Қазіргі заманда телекоммуникациялық орталарда жұмыс жасауға, ақпараттық ағындарды басқаруды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.  
             Оқытушы электронды құралдарының компонеттері ретінде мыналарды қарастыруға  болады:  
•  Сервистік  программалық  құралдар;  
• Оқушылардың білім деңгейін, іскерлігі мен дағдыларын бақылау мен тексеруге  арналған  программалық  құралдар;  
•  Электронды  тренажерлар;  
• Математикалық және имитациялық моделдеу үшін прграммалық құралдар;  
•  Автоматтандырылған  оқытушы  жүйелер  (АОЖ);  
•  Экспертті  оқытушы  жүйелер  (ЭОЖ);  
•  Интелектуалдық  оқытушы  жүйелер  (ИОЖ);  
           Оқушылардың білім деңгейін бақылау және тексеруге арналған програмалық құралдар құрылу жеңілдігіне байланысты кең қолданыс тапты. Тіпті, программалау негіздерімен таныс емес кез келген оқытушы өз пәні бойынша сұрақтар мен мүмкін болатын жауаптарын енгізе алатын бірқатар инструментальді жүйелер бар. Оқушының есебі ұсынылатын жауаптардың ішінен дұрысын таңдау. Бұндай программалар оқытушыларға бақылау тапсырмаларын беріп, олардың дұрыстығын тексеру жұмысынан босатады. Оқу материалын бекіту үшін бұл программаларды бір неше рет қолдануға болады.  
            Электронды тренажерлар практикалық іскерліктер мен дағдыларды бекітуге арналған. Сонымен қатар олар есепті шығару іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді . Бұл жағдайда олар теориядан қысқаша ақпарат алып, әр түрлі денгейлерде өз бетінше жұмысты ұйымдастыруды  қамтамассыз  етеді.  
            Математикалық және имитациялық моделдеу үшін арналған программалық құралдар, тәжірибелік және теориялық зерттеулерді кеңейтіп, физикалық тәжірбені есептеуіш тәжірибемен толықтыруға мүмкіндік береді. Бір жағдайларда зерттеу объектілері, екіншісінде - өлшеуіш тағайындаулар модельденеді. Бұндай құралдар қымбат лабораториялық құрылғыларды сатып алуға кететін шығынды азайтуға мүмкіңдік береді, оқу лабораторияларындағы  жұмыс  қауіпсіздігі  төмендейді.  
             Автоматтандырылған оқыту жүйелері оқушыларды теориялық материалмен таныстырып, білім деңгейін бақылауға мүмкіндік беретін шағын  көлемді  оқытушы  программалар.  
              Интеллектуалдық оқытушы жүйелер жоғарғы деңгейлі жүйелерге жатады және жасанды интелект идеясында жүзеге асырлады. ИОЖ есептің қойылымынан және оны шешу принципін іздеуден бастап, шешімнің тиімділігін бағалауға дейін, оқу есебінің барлық сатыларында басқаруды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бұндай жүйелер қарапайым тілге жақын тілде өзара диалогтық түрде қарым-қатынас ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Диалог барысында тек орындалатын әрекеттер дұрыстығы ғана емес, сонымен қатар шешімді іздеу стратегиясы әрекеттерді жоспарлау және т.б. талқылануы мүмкін.  
           Білімді ақпараттандырудың актуальді есептерінің бірі, білім беруші электрондық құралдарды классификациялау проблемасы болып табылады.              Бұндай классификация бірнеше әр түрлі критерийлер негізінде жүргізілуі мүмкін.  
                Жалпы оқу жүйесіне қатысы оқытушы электронды құралдарды (ОЭҚ) келесі түрлерге  бөлуге  олады:  
• Стандарттарға сәйкес дәстүрлі жүйеде оқытуға арналған ОЭҚ;  
•    Факультатив  жұмыстарға  арналған  ОЭҚ;  
•    ОЭҚ - үй репетиторлары;  
• Оқу қызметінің нәтижелерін бақылаушы және бағалаушы ОЭҚ;  
• Анықтамалық және энциклопедиялық сипаттағы ОЭҚ;  
         Дәстүрлі оқыту жүйесінде оқытушы электронды құралдарды қолдануға арналған программалық құралдардың барлық типтерін қамтуы мүмкін. Сонымен қатар, дәстүрлі оқыту жүйесі ОЭҚ-ды оқушылардың өз бетінше жұмысында қолдануға үлкен мүмкіндіктер  береді.  
         Факультатив жұмысында қолдануға және бір пән бойынша білімін тереңдетуге арналған ОЭҚ дәстүрлі оқыту жүйесіне бағытталған ОЭҚ- ға ұқсас. Негізгі ерекшелігі ҚР БМ стандарттары мен программаларынан тыс оқу  материалдарының  болуы.  
          Әдістемелік қызметіне қарай ОЭҚ-дар мен олардын компоненттерің былай классификациялауға болады:  
• Оқытушы (білімдерді хабарлайды, іскерліктер мен дағдылар қалыптастырады);  
• Тренажерлар (Өтілген материалды қайталау немесе бекітуге арналған);  
• Бақылаушы (Оқу материалын меңгеру деңгейің бақылауға арналған);  
• Ақпараттық іздеу және ақпараттық анықтамалық (ақпаратты жүйелендіру бойынша мәліметтер беріп, іскерліктер мен дағдылар қалыптастырады);  
• Демонстрациялық (зерттелетін объектілер мен құбылыстарды визуализацилайды);  
• Имитациялық (құрылымдық функционалдық сипаттарын зерттеу үшін нақты  бір  шындық  аспектісін  бенейлейді);  
• Моделдеуші (зерттеу мақсатында объектілерді, құбылыстарды және прцестерді  моделдеуге  мүмкідік  береді);  
• Есептеуіш  (есептеулерді  автоматтандырады);  
• Оқытушы-ойындық  (оқушылардың  қызметін  ойын  түрінде ұйымдастырады);  
• Ойындық  (жадыны,  назарын  дамытуға  арналған).  
          Сабақты ұйымдастыру формасына қарай да ОЭҚ-рды топтауға болады. Оларды дәріс, лабороториялық, практикалық сабақтарда, ғылыми зерттеу жұмысында курстық және дипломдық проектілерге пайдаланылатын деп ажыратады.  
           Электронды оқулықтарды дидактикалық ерекшеліктеріне қарай білімді қалыптастыру, мәліметтерді хабарлау, іскерліктер қалыптастыру, білімді бекітудің дидактикалық бағытталуына қарай классификациялауға болады. Сонымен қатар электронды оқулықтарды құруда технологиялық тұрғыдан негізделген танымдық әрекеттің төмендегідей сатылары ескерілуі керек:  
•Қабылдау;  
•Білімді бекіту;  
•Жеке тәжірибені қалыптастыру(іскерліктер,  дағдылар);  
•Зерттеу және іздеу қызметі.  
             Электронды оқулықтар және оларға қажетті материалдар дидактикалык денгейіне байланысты негізгі төрт топқа бөлінуі мүмкін.  
Бірінші топқа баспа материалдары және олардың көшірмелері, аудио және видео касеталар жатады. Баспаға шығарылған басылымдар тақырып бойынша теориялық материалдардың оқыту текстінен және оларға сәйкес графикалық иллюстрациялардан, оқытушылар үшін ұсыныстардан, есептер жинағынан  құралады.  
              Екінші топқа элетрондық оқулықтар, виртуальді оқу кабинеттері және компьютерлік желілер жатуы мүмкін.  
              Үшінші топқа виртуальді оқу лабороториялары және сол сияқты басқа да компьютерлік жүйелер кіреді. Бұндай жүйелердің ерекшелігі – олардың жұмысында зерттелетін объект немесе процесстердің математикалық моделдерінің қолданылуы. Үшінші топтағы ОЭҚ-рдың дидактикалық мақсаты объектілер және процесстердің қасиеттерін зерттеу.  
Төртінші топтың кәсіби қызметі автоматтандырудың компьютерлік жүйелері немесе олардың қолданбалы программалар пакеті түріндегі оқытушы аналогтары. Олар курстық немесе дипломдық проектілеу барысында әр түрлі есептер үшін қолданлыуы мүмкін. Бұл топтын ОЭҚ-рын қолдану негізінде оқыту процесі еркін зерттеу режимінде өтеді және сипаты бойынша маманның  кәсіби  қызметіне  жақын  болады.  

Дәстүрлі алгоритмдік  тілдер

 

Тікелей бағдарламалау  құралы негізінде құрастырылған электронды оқулықтардың өзіне тән белгілері:

- реализациялық стильдің әр түрлілігі ( түрлі-түсті палитра, интерфейс, электрондық оқулықтың құрылымы, материалды тарату тәсілі, тағы басқа); 

- модификация және жүріс қиындығы;

- үлкен көлемді шығындар мен еңбек;

- ақпараттық шектеудің тыс қалуы, яғни, электрондық оқулықтың құрылуына мүмкіндік береді, техникалық базаға бағыттану.

 

 

Жалпы құрал-жабдықтың  тағайындалуы

 

Жалпы тағайындалудың құрал-жабдықтары (ЖТҚЖ) квалификациясы жоқ  програмист болып табылатын  қолданушы электронды оқулықтарды  құру үшін арналған. Электронды оқулықтарды жобалау үшін қолданылған ЖҚТЖ келесі мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді:

- электрондық оқулықтардың құрылымын формалау;

- мәтінді енгізу, өңдеу, және формалау (мәтіндік редактор);

- статистикалық иллюстративтік бөлігін даярлау ( графикалық редактор); динамикалық иллюстративтік бөлігін даярлау ( дыбыстық және анимациялық фрагменттерді);

Жалпы тағайындалудың құрал-жабдықтары артықшылығына мыналарды  жатқазуға болады:

- квалификациясы жоқ програмисттер электрондық оқулықтарды жасауға мүмкіндік алады;

- электронды оқулықтарды өңдеу мерзімін және еңбектілігін жеткілікті түрде қысқарту;

- компьютерге және бағдарламалық қамтамасыз етуге жоғары емес талаптар.

Сонымен қатар, жалпы тағайындалудың құрал-жабдықтар мынадай бірқатар кемшіліктерге ие:

- ұйымшыл емес интерфейс

- мультимедия және гипермедиямен салыстырғанда әлдеқайда аз мүмкіндіктер;

- қашықтан білім беру бағдарламасын құрастырудың мүмкіндіктерінің болмауы.

Біздің елде көптеген мынадай жалпы тағайындалған  құрал-жабдықтар бар:

Адонис, АосМикро, Сценарий, ТесСис, Интегратор және тағы басқа.

 

 

Мультимедиа құралы

 

Жаңа ақпараттық технологиялар пайда болмай тұрып, көптеген зерттеулер жүргізе отырып, әдіс-тәсілдерді үйрену материалға бағынышты  және біраз уақыт өткеннен соң  өз білімін қалыптастыру қабілеті. Егер дыбысты материал болса, онда адам оның көлемінің ¼ бөлігін есінде сақтап алар еді.Егер ақпарат визуалды түрде ұсынылған болса, онда 1/3 бөлігі шамасында. Егер әсер комбинарлы түрде болса (көрермен және есту қабілеті) онда есте сақтау қабілеті жарты бөлікке көбейер еді, егер адам белсенді іс-әрекет үдеріс түрінде үйренер болса, онда материалды қабылдау қабілеті 75%