Қылмыстық жауаптылықтың түсінігі

 Күрделі қылмыс  құрамы деп қылмыс құрамы элементтерінің  бірінің күрделенуін айтамыз  (обьект,обьективтік жағы, субьект,  субьективтік жағы). Мысалы, екі обьектіге  бірдей қол сұғуын (179-бап –  қарақшылық).Кінәнің екі түрлі  нысаны болатын қылмыстар (103-бап,2-бөлігі және т.б.).   

 Балама құрам деп  Қылмыстық кодекстің бабындағы  диспозициясында көрсетілген әрекеттердің  біреуін істегендікті айтамыз.Мысалы, 259-бап есірткі заттарды немесе  жүйкеге әсер ететін заттарды  заңсыз дайындау, сатып алу, тасымалдау, жөнелту немесе сату.   

 Қылмыс құрамының  құрылысына қарай құрамды түрге  бөлудің де практикалық маңызы  ерекше.Осы белгісі бойынша қылмыс  құрамы материалдық, формальдық  және келте қылмыс құрамы деп  бөлінеді.   

 Іс-әрекеттің нәтижесінен  болатын зардап қылмыс құрамында көрсетілсе ондай қылмысты материалдық қылмыс құрамы деп атайды.Мұндай қылмыс құрамы әрекет немесе әрекетсіздік жасалған уақыттан бастап қана емес, заңда көрсетілген қылмыстың зардабы болған уақыттан бастап аяқталған деп саналады.Мысалы, қызмет өкілеттігін теріс пайдаланып қиянат  жасауды келтіруге болады (307-бап).   

 Формальдық қылмыс  құрамы деп зардабы болмайтын  қылмысты айтамыз. Формальдық  қылмысқа жататындар: пара беру (312-бап), қызмет жөніндегі жалғандық (314-бап).Пара  беру, параны кез келген нысанда берген уақыттан бастап, белгілі бір зардаптың болуына қарамастан аяқталған қылмыс дер саналады.Кейде заң шығарушы қылмыстың аяқталған уақытын алдын-ала қылмысты әрекет сатысына көшіреді.Мұндай құралымда қылмыс құрамын келте құрам деп айтамыз.   

 Келте қылмыс құрамына  адамның иммун тапшылығы вирусын жұқтыру қаупінде қалтыру (116-бап,1- бөлігі) жатады.Бұл құрам бойынша заң шығарушы аяқтау уақытының зияндылығына байланысты оқталу сатысына көшірген.Яғни, бұл қылмыс деп аталған адамдардың жәбірленушіге осы ауруды жұқтырған уақытынан емес, оларға осы ауруды жұқтыру қаупін туғызған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.    

 Келете қылмыс құрамына  бандитизм де (237-бап) жатады.Бұл  қылмыс құрамы ұйымдастырылған  уақыттан бастап-ақ біткен қылмыс  деп есептелінеді. 

                                                          Қорытынды   

 Сонымен курстық  жұмысымның тақырыбы болған, “қылмыстық  жауаптылық және оның негіздері:  түсінігі мен мәні” мәселесін  жүйелі түрде талдау барысында,  кіріспе бөлімінде көрсетілген мақсат міндеттерге қол жеткізе отырып мынадай ғылыми-теориялық  тұрғыдан негізделген ой-қорытындысына келдім:    

 Қылмыстық жауаптылықтың  түсінігіне келсек, сонымен, қылмыстық  жауаптылық деп қылмыс заңы  бойынша қылмыс деп белгіленген  нақты іс-әрекетті істеген адамды мемлекет атынан оның тиісті органдары арқылы  айыптаушылығын айтамыз.   

 Қылмыстық жауаптылық  өзінің сипатына қарай жаза  тағайындалатын және жаза тағайындалмайтын  болып екіге бөлінеді. Жаза тағайындалмайтын  қылмыстық жауаптылық айыптаушылық фактісімен аяқталады. Ал жаза тағайындалатын қылмыстық жауаптылықта айыптаушылықпен бірге жазалау фактісі де бар. Осыған байланысты  қылмыстық жауаптылық бұл жазаға қарағанда жеке, ауқымы кең, қылмыстық құқылық түсінік екендігін оның жазасыз ақ қолдананылатындығын және орындалатынын  көреміз.      Қылмыстық жауаптылықсыз жаза тағайындау мүмкін емес. Сонымен, қылмыстық жауаптылық және жаза өзара бір-біріне ұқсас емес ұғымдар екендігін аңғарамыз. Негізгі бөлімде қылмыс құрамының түсінігі мен элементтерін қарастырдым.   

 Қылмыстың құрамы  деп – қылмыс заң бойынша  қоғамға қауіпті іс-әрекеттерді  белгілі бір қылмыстың қатарына  жатқызу мүмкіндік беретін қылмыстың  обьективтік және субьективтік  жақтарынан құралған элементтердің  және олардың белгілерінің жиынтығын айтамыз. Қылмыс құрамының элементтері мен қылмыс құрамының түрлерін қосымшада көрсеттім.   

 Бұл институттың  жекелеген түрлеріне талдау курстық  жұмысты жазу барысында жүргізілді. Әрбір түріне қатысты өзіндік  ерекшеліктері жүйелі түрде сипатталып, қажет болған жерлерінде практикамен байланыстырылып, өмірдегі болған нақты фактілі мәліметтер жиынтығымен бекітілді. Ал жалпы қорытынды жасайтын болсақ, қылмыстық жауаптылық жәнеоның негіздерінің  институттары бірін-бірі толықтырып отыратын, тұтастай бір бүтінді құрайтын біздің қоғамымыздағы әділеттілікті орнатуға көмектесуші құралдардың бірі, құқықтық мемлекетімізді қалауға септігін тигізерлік бір тетігі деп есептеймін.      

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1.                       Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995ж. 30 тамыз.

2.                       Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі, 1997ж. 16 шілде.

3.                       Коментарий к Уголовному кодексу РК/Отв.ред.: Борчашвили И.Ш., Рахимжанова Г.К.- Караганда, РГК ПО “Полиграфия”,1999ж.

4.                       Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Жалпы бөлім.Оқулық. Алматы:Жеті Жарғы, 2001ж.

5.                       Қайыржанов Е. ҚР Қылмыстық құқығы.(Жалпы бөлім), Алматы,2003ж.

6.                       Наумов А.В. ҚР Қылмыстық құқығы, Астана, 2001ж.

7.                       Аскеров Э. “Институт освобождения от уголовного наказания в уголовном законодательстве зарубежных стран”, // Уголовное право, №4, 2005ж.,8-10-б.

8.                       Алауханов Е. “Қылмыс және қылмыстық әрекет”, // Заң, №8,2005ж., 30-33-б.