Алматы облысының туристік рекреациялық географиясы

Туризм түрі бойынша нақты кадр нұсқаулары, Алматы облысындағы туризм спортының Федерациясында  жоғарғы білікті спортсмендерді,  алпинистерді дайындау арқылы жүзеге асады. Іле Алатудағы алпілік ауданын шетел туризімімен алпинизмін дамыту үшін қаражат жұмсалмайды. Мұның әкелетін пайдасы жетімдер үйіне кеткен шығынмен салыстырғанда орасан зор.

Тау бөктеріндегі Шарын, Шелек, Көксу, Қаратал, Іле өзендерінде, Алакөл, Балқаш, Қапшағай көлдеріндегі су қоймаларында әр түрлі  су туризмдерін, спорттың бір түрі етіп және белсеңді демалыс орнын дамытуға болады. Қосымша жағдай ретінде балық аулау, су асты аңшылығы және т. б түрлерін ұсынуға болады. 

Туристерге аймақтарда автокөлікпен саяхатқа шығу қызығушылық туғызады. Бұл “Үлкен-Бөгеті 95” автороллге халықаралық экипаждың қатысуы дәлел болады.

Батыс елінің туристік жағдай өрісінде ғылыми туризм белгілі бір орын алады, бұл Алматы облысындағы алғы шарттарды дамыту күмәнсіз жүзеге асады. Мысал ретінде мыналарды айтуға болады:

• геологиялық ашылу бойынша турлар – Іле Алатау және Күнгей Алатауларында, шығыс облысындағы ұлы Шарын арнасында;
• зоологиялық турлар – сайгалар мекендейтін орындарға баратын маршруттар;
• флорлық турлар Шу-Іле тауларында Балқаш көлінің жанында (Іле өзенінің атырауына)
• таудағы мұз айдынды көлдер мен мореналарды байқау экскурсиясы;

Алматы облысындағы туристтік қызметінің негізгі бағытының дамуы осындай.

Қазіргі нарық жағдайлары мемлекет дамуының жаңа кезеңіне көшу үшін өз талаптарын қояды.  Құқықтық базаны орындамау, көңіл аудармау және туризм билігіне байсалмен қарамау үлкен проблемалардың бірі болып табылады. Осылай көп уақыт бойы кешенді болжаулар, ұзақ мерзімді жоспарлар, туризм аумақтың ұйымдары жүргізілген жоқ (бірақ  айтып өту керек, соңғы уақытта бірнеше қажетті заң жобалары қабылданды,ол қазіргі туризмнің жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді). Туристерді қабылдаудағы жасалынған шарасыз үзіліс , туристік инфрақұрылымына  қолайсыз жағдай жасады.   Көптеген базалар, туристік кемпингтер, лагерлер 5-10 жыл бұрынға қалпында қалады немесе туристерді қабылдауға жарамсыз болып табылады. Біздің еліміздің сұлу табиғатымен танысқысы келетіндерге мүмкіндік тумайды. Мысалы, Есік, Үлкен Алматы өзені және т.б. өзендерге жетуге қиындықтар туады.

Басқа елде туризм саласы әлеуметтік пайда алып келетін болса, ал Қазақстанда керісінше. Туризм саласы мемлекет бюджетіне кіріс пайдасын әкелетіндіктен, туризм  - әлем өркендеуінің қайнар көзі болып табылады. Сондықтан да Қазақстанда шетел туристерінің ағымын көбейту керек. Бұл мақсатты дамыту үшін біріншіден, транспорт жағдайын жақсарту керек, кадрмен қамтамасыз ететін құралдарын орналастыру керек.

Туризмді тез  дамыту үшін болашақ ұрпақтарға қажет жағдайлардың бәрін дерлік жасау керек.

Алматы облысындағы туристік индустрияның дамун қарастыру керек, біріншіден, Ұлы Жібек Жолының  оңтүстік бөлігінің “реанимация” байланысымен, сондай-ақ  Балқаш көлі,  Батыс Алакөл жағалауы сияқты туристік жағдайлардың бір уақытта әлсіз дамығанын қарастыру керек. Туристік ұлттық орындар мен туризмді ұмытпау керекпіз.

Басқа елдермен Алматы облысының мәселесін салыстырғанда, біріншіден оны шешу үшін жаңа технологиялар негізінде дамыту керек. 

Облыс қорларының негізгі рекреациялары, бәрінен бұрын, әр түрлі табиғи ландшафтардан тұрады. Олар: дала, жартылай шөлді, сексеуілді ормандар, тоғайлар және қамысты пішендер. Тұрғылықты жерлерде қызықты және экстрималды туризмді, сондай-ақ оның белсеңді түрлерін, әсіресе велосипедті, авто – мото және су айдынын дамыту болып табылады.  Балқаш маңы – Қазақстан аумағындағы аудандардың бірі, мұнда жануарлар мен өсімдіктер адам кесірінен жапа шеккен. Бұл жануарлар мен өсімдіктердің ортасын шеттей қарауға тікелей мүмкіндік береді. Спорттық аңшылық балық аулау, өз бетінше саңырау құлақты жинау – бұл белсеңді демалыстың бірі болып саналады немесе туризмді толықтыру сапасына сәйкес  жүйелеу кезінде ғана жіберіледі.

Туризм мен экскурсия дамуында “Алтын-Емел” ұлттық табиғи паркі және Алматылық, Балқаштық, Іле атырауларының қорықшалары маңызды рөл атқарады. Олар керемет экскурсия нысаны болып табылады, оның ішінде шетел туристері үшін де.

Іле-Балқаш аймағының қазақстандық геологиялық мұра бөлігі шамамен 200 нысанды құрайды және оның толықтырылуы жалғасуда. Олардың ішінде көбірек қызығушылық танытатын көне Азиядағы жер бетіндегі омыртқалы қалдықтары (300 млн.жыл), әлемдегі ең алғашқы жер бетіндегі өсімдіктер қалдығының ұқсастықтары жоқ (450 млн.жыл), жақсы сақталынып сөніп қалған  жанар таулар, тектоникалық үрдістердің байқалуы әр түрлі, мұз айдындары, сарқырамалар, тектоникалық көлдерден шыққандар және т.б. 

Кейбір нысандар ұлттық парктер аумағына кіреді, бірақ олар әлі де жеткіліксіз немесе туризм және күзет сызбасы мүлдем қамтамасыз етілмегендермен пайдаланылынады. Негізгі геологиялық мұра әлі де есепке алынбаған, сондықтан да әрдайым шын  толық бұзыла жойылу қауіпіне ұшырайды. Табиғат құндылықтарын жоғары тану және мәдениет нысандар – мәдени мұра мен Табиғат Әлемінің Тізіміне (ТӘТ) берілген ғаламдық базаға қосу болып табылады.

Мұндай учаскілер халықаралық назарда оларды қорғау биік деңгейде қамтамасыз етіледі және бір уақытта, экологиялық туризм нысаны сапасында әйгілі дамыған. Бүгінде қазақстандақ феномендердің бірде-біреуі тізімде көрсетілмеген. Бірақ Қазақстанда ТӘТ белгілеріне қосылуына жауап беретін шамамен 10 учаскі бар. Олардың  5- Алматы облысында орналасқан. Бұл Хан-Тәңірі мен Талғар тау сілемдері, Шарын өзеніндегі “Долина Замков” сарқырамасы, “Алтын-Емел” ұлттық парк аумағы және әрине Балқаш-Алакөл-Эбинурс көлді жүйесі. Соңғысы бұрынғы жердегі 6 суат тобы сияқты ерекше қызық, түрлендірме контурлары мәніне қарамастан 30 млн. жылдан астам уақыт өмір сүруде. Бұл Орта Азиядағы ең ірі су айдыны тобының континенті. Биологиялық қоғамдастық жүйесі өте сирек, сондай-ақ Балқаш көлінің тұздылығының өз-өзін жүйелеу табиғи механизмі бірегей.

Алматы облысының аумағы барлық негізгі бағыт бойынша транспортты сызықтармен қиысады. Облыстың негзгі елді мекендері өз араларында қосылған. Туристік маршруттар тематикасы мен қолданылатын әр түрлі транспорттар түрлерін, ұзындығын, ұзықтығын ұйымдастыруға болады. Бұл жерде туристік демалыстарға шығу мүмкіндігі шектелмеген.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

Алматы облысы туризм мен демалысты дамыту үшін әр түрлі жағымды жағдайлар туғыза алатын аудан болып табылады. Шөлді ландшафтан бастап Солтүстік Тянь-Шань белдеуіне дейінге аймақтың табиғи – рекреациялық потенциалы рекреациялық әрекеттердің кең ауқымды таңдауын қамтамасыз етеді. Дүние жүзілік Туристік Ұйымның ұсыныстары мен зерттеулері бойынша және жинақталған тәжірибелері бойынша Қазақстандық туризмнің дамуы екі бағытын бөліп алуға болады:

1. Ұлы Жібек жолы бойындағы мәдени туризм.

(қажылық және дәстүрлік)

2. Бірінші аталып өткен мәдени Туризммен тығыз байланысы бар экошытырман (экоприключенческий)

туризмді атауға болады. Мысалы: (сафари, рафтинг, трекинг, альпинизм, аңшылық, балық аулау)

Туризм индустриясын дамытуға арналған Ұлттық бағдарламаға сәйкес Алматы облысы шекарасында орналасқан төмендегідей аудандарды ерекше атауға болады:

1. Ұлы Алатауының баурайына орналасқан (Алматы қаласы, Түрген, Есік қаласы, Қаскелен қаласы, Ұзынағаш, Қапшағай  қаласы)

2. Солтүстік Тянь-Шаньда орналасқан (Кеген, Жалаңаш, Нарын-қол, Шонжы, Қалжат)

3. Жаркент – Талдықорғанға қарайтын (Жаркент қаласы, Көктау ауылы, Текелі қаласы, Жаркен арасан Курорты)

4. Солтүстік жоңғар ауданында  орналасқан (Дружба ауылы, Лепса  өзені, Қапал арасан, Сарқанд қаласы, [25] )   

_   Алматы лбылысы келешекте  Қазақстандық туризмнің ең алдынғы  қатарлы аудандарының біріне айнала алады, бір теңінен танымал болу үшін туристтерге қызымет көрсетудің дамыған жүйесін құру қажет болады. Алматы облысының рекраециялық ресурстары проблемасының яғни мәселесін шешу үшін және мұнда туризм индустриясын құру үшін табиғи тарихи, экономикалық, техникалық сипаттағы арнайы зерттеулерді жүзеге асыру қажет.

Олайда бұл мәселе бел шешіп кірісу үшін сол аймақтың рекреациялық дәрежесімен басты бағыттарын анықтайтын алдын ала жасалған географиялық бағалау аса қажет болып табылады. Туризм саласы жақсы дамыған елдер тәжіриебесі мемлекет тарапына туризмге жасалатын демеушілікке байланысты екенін көрсетеді. Мұндай елдерде жасалған бағдарламаларда туризмді жақсарту үшін шекаралық кедендік режимді нығайту, инвестиция жағымды жағдайлар туғызу. Ұлттық кәсіп орындары арналған несие жеңілдігін жеткізу, кадрлар айындауды, жарнама жасауды, инфрақұрылымды дамытуда қаржыландыруды ұлғайту секілді толып жатқан іс шараларды атқару жағы жақсы қарастылылған. Дәл осындай кешенді тәсілді қолдану үшін әлемдік туристтік нарығына шығуға ұмтылыс жасау мүмкіндігін, біздің елге шетелдік туристтерді тарту мүмкіндігін туғызады.[26]

Қазақстан  халқының бай тарихы тұрмыстық мәдениетімен дәстүрлерінің үйлесім табуы туристік жобаның басты идеяларын жүзеге асыруға арналған салдарларын туғызады. Бұл жобаның басты идеясы әлемдік нарықтағы бәсекелестік ұсыныстармен халықаралақ стандарттық деңгейдегі биңкте сапалы инфроқұрылымын дамыта отырып көне Жібек-жолында батыс пен шығысты жалғастырып жатқан алып көпір ретінде Қазақстан Республикасын таныту болып табылады.

Осы дипломдық жұмысты дайындауда біз Алматы облысының  табиғи ресурстарын зерттеу, табиғи танымдық тұрларды құру барысында айрықша қорғауға алынған табиғи аймақтарды пайдалану секілді міндеттерді алдымызға қоя отырып жинақталған материалдарды талдау (сараптау) жолымен талқылай отырып шештік. Табиғи танымдық турларды анықтай отырып біздің тарапымыздан маркетингтік зерттеулер жасау жүзеге асырылады және біз қазіргі уақытта Алматылық тур фирмалар отандық туристтерге назар аудармай тек шетелдік туристтерге қызмет көрсетуге бағытталған деген тоқтамға келдік. Сол себепті біздің жұмыстың мақсаты Алматы қаласынның турфирмалары ұсынған турлармен бәсекелеке түсе алатын тур құрып шығу болып табылады. Біз жоғарыда айтылған турлардан бағасы жағынан ерекшелінетін тур жасап шығардық және біз құрған «Алматы обылысына саяқат» туры барынша қызықты болып табылады деп есептейміз. Сондай-ақ қазіргі уақытта қызмет етіп жатқан көптеген туристтік фирмалар шетелдік туристтік сапарларға ғана мән бередіде соның салдарынан Қазақстан қазынасының ортайып қалуы мүмкін. Сондықтанда Қазақстандық азаматтардың қалтасымен шетелден келетін туристтердің қаржылық жағдайына жеңілірек турлар құру қажет.       

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Ердавлетов С. Р. География туризма: теория, методы, практика. Алматы, 
2000 - 356 с.

2. Поздеев-Башта А. Горные тропы Алматы. Туристско-информационный 
справочник Алматы: «Гылым», 1998 - 207 с.

3. Энциклопедия "Алма-Ата". - Алма-Ата: Гл. ред. Каз. Сов. Энциклопедия, 1983-605 с.
4. О туризме в Республике Казахстан в 2000 году Статистический справочник. Агентство по статистике. Алматы, 2001 - 74 с.
5. Ердавлетов С. Р. География туризма Казахстана. Алма-Ата: "Гылым", 1992-256 с.
6. Ердавлетов С. Р. Казахстан туристский. Алма-Ата: Кайнар, 1989-236 с.
7. Аубакиров Ж. А. Алматинская область. Алма-Ата, 1959 - 128 с.
8. Иванов. И.С. Река Или - главная артерия туризма // Тезисы докладов Международного экологического форума по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш - 2000» - Алматы, ноябрь 2000 - с.21
9. Айтжанов А.А. Водные ресурсы Алматинской области и пути решения экологических проблем // Тезисы докладов Международного экологического форума по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш - 2000» - Алматы, ноябрь 2000 - с.38

 

10. Казакова Ю.И., Нусипов Е.Н. Геологическое наследие бассейна озера Балхаш // Тезисы докладов Международного Экологического форума по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш -2000» - Алматы, ноябрь 2000 - с.7
11. Кораблев В. Перспективы освоения туристско-рекреационных ресурсов Прибалхашья // Тезисы докладов Международного Экологического форума по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш -2000» - Алматы, ноябрь 2000 - с.31
12. Попов В.И. Рекреационные ресурсы Балхашского региона и проблемы их освоения // Тезисы докладов Международного Экологического форума по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш -2000» - Алматы, ноябрь 2000 - с.25
13. Курорты Казахстана.- Алма-Ата: Казахстан, 1973 - 125с.
14. Курорты. Энциклопедический словарь / гл. ред. Е. И. Чазов. - М.: Советская энциклопедия, 1983 - 420 с.
15. Дублицкий Н., Степанова В. Путешествие по Казахстану. - Москва, 1978 -65 с.
16. Биржаков М.Б. Введение в туризм. М. - С-Пб: торговый дом "Герда", 1999 - 264 с.
17. Карта природно-заповедный фонд Казахстана. Масштаб 1: 3 500 000.-ТОО "Экопроект". Алматы, 1998.
18. Нусипов Е.Н. Возможности развития экологического туризма в ИлиБал-хашском регионе // Тезисы докладов Международного Экологического форума по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш - 2000» - Алматы, ноябрь 2000 - с.42
19. Дроздов Н.Н., Макеев А.К. Жемчужины природы - заповедники. М.: Просвещение, 1985 - 230 с.
20. Берггрин А. П. К поющему бархану. Алматы, Казгосиздат, 1986 - 120 с.
21. Мариковский П. И Заповеди поющего бархана. Алматы: "Гылым", 1996 — 251 с.
22. Чигаркин А.В. Памятники природы Казахстана. Алма-Ата, 1980 - С. 143

23. Путеводитель по памятным и достопримечательным местам Алма- 
Атинской области. Областное управление народного образования Алма- 
Атинская областная станция юных туристов. Иссык, 1992 - 95 с.

24. Ковалев Ю. П., Маркович М.М. По горным окрестностям Алма-Аты. Алма-Ата: Казгосиздат, 1972-95 с.
25. Актуальные вопросы теории и практики туризма: Сборник материалов Республиканской научно- теоретической конференции /под ред. С. Р. Ердав-летова. - Алматы, Казак университету 1999. - 188 с.
26. О развитии туризма как доходной отрасли экономики Республики Казахстан: Официальные материалы. - Алматы: ИК "Раритет", 2 001. - 48 с.
27. Назарчук М.К., Гировка Н. Н. Карта туристско-рекреационных ресурсов Семиречья. Масштаб 1:1000000.- Алматы, ТОО "Экопроект". 1997.
28. Поздеев А. Г. Горные тропы Алма-Аты. - Алма-Ата: Білім, 1995 - 205 с.
29. Жунусов Д. М Пути развития туризма в Талды-Курганской области. -Талды-Курган, 1996 - 97 с.
30. Чигаркин А. В. Охрана природы Казахстана. Учеб. Пособие для студентов университета. - Алма-Ата, 1973 - 230 с.
31. Шварцбах М. Великие памятники природы (известные места геологических исследований). Перевод с немецкого. - М.: "Мир", 1973 - 200 с.
32. Ковалёв Ю., Маркович М. По горным окрестностям Алма-Аты. - Алма-Ата: Казахское Государственное Издательство, 1963.- 82 с.
33. Мариковский П. Камни рассказывают. - Алматы, 1999.-70 с.
34. Грудзинский М. Дорога ведёт в горы. Алма-Ата: Казахстан, 1965.-184 с.
35. Степанова В.И. По Замлийскому Алатау. - Алма-Ата: Казахстан, 1981.-172 с.
36. Зайцев А., Сергиев Ф. Алматинский высокогорный каток.Алма-Ата, Каз-госиздат, 1955 - 112 с.
37. Пальгов Н. Н. Природа Казахстана в очерках и картинах. Алма-Ата, 1958 - 230 с.
38. Чупахин В. М. Физическая география Тянь-Шаня. Алматы, 1964 - 246 с.
39. Горбунов В. Путеводитель по Казахстану. Алма-Ата, 1965 - 113 с.
40. Дублицкий Н.Н. К озеру Иссык. Алма-Ата, 1956 - 89 с. 41.Бссчетнов П.П., Мальцев С.Н. По лесам Казахстана. Алма-Ата, 1976 -326с
42. Вуколов В.Н. По северному Тянь-Шаню. М.1991 - 123 с
43. Жандаев М.Ж. Природа Заилийского Алатау. Алма-Ата, 1978 - 124 с
44. Лазарев Л.И. Дары щедрого лета. Алма-Ата, 1990 - 97 с.
45. Мальцев С.Н. Альпийская роза. Алма-Ата, 1977 - 210 с.
46. Мацкевич Э.И. Календарь пестрых гор. Алма-Ата, 1987 - 115 с
47. Чупахин В. От пустынь до снежных вершин. Алма-Ата, 1996 - 225 с
48. Караманов У.К., Деговец А.С. Внимание сель! Алма-Ата, 1992 - 46 с