Автомобильге ТҚ көрсету

1) бактагы, тұндырғыштағы  немесе қалтқы камерасындагы  отын сүзгiлерiнiң бiтелiп қалуы;

2) отын түтіктерінің  бiтелiп қалуы;

3) жиклер каналдарының және карбюратордың өзiндегi калибрленген тетіктің бiтелiп қалуы;

4) қалтқы камерасының  ине тәрiздес клапанының қарысып  қалуы;

5) тығыз қосылмағандықтан  сору тутiктерiндегi аралық төсемдер арқылы ауа eтyi.

 Отын сүзгiлерi  бiтелiп қалса, сүзгiлердi тазалап, керосинмен жуу керек. Карбюратордың каналдары, жиклерлер және түтіктеp бiтелiп қалса, үрлеп тазарту керек. Үрлеп тазартқан соң керосинмен жуу керек.

 Отынды қалтқы  камерасына отын сорғысы айдайтын  болса, мезгiл-мезгiл серiппенің  қаттылығын тексеру керек. Серiппе босандау болса, отын берiлмей қалады.

 Цилиндрдiң  қоспаға салмақтырақ толуы қозғалқыш  цилиндрлерiне баратын жанғыш  қоспаның жылытылу дәрежесiне  байланысты болады. Мотордың қуаты,  сондай-ақ, aқыp аяғында, автомобильдiң  жұмыс өнiмдiлiгi де, қозғалтқыш цилиндрдiң iшiне баратын қоспа зарядының салмағымен анықталатын болғандьқтан, жылытуды реттеуге ерекше көңiл бөлу керек. Жылыту отынның конденсациялануына жол бермеудi қамтамасыз eтeтін дәрежеде болып, одан артпауы тиiс.

 Маңыздылығы жөнiнен жылыту Дәрежесiн реттеу карбюраторды реттеумен , қатар қойылуы тиiс.

 Бүртiктердiң  бiр-бiрiнiң арасы 3 м болып келедi. Лентаның eнi 0,75 мм, барлық лентаның  ұзындығы 33,5 м. Стаканға оралған  лента, жоғарыда көрсетiлген бүртiктер  болғандьқтан, май өтетін 0,03 миллиметрдей саңылау

құрайды, Сүзгi ұстап қалатын механикальқ қосындылар тұрып қалмау үшiн eтeтін саңылаулар трапеция тәрiздi формалы болады және кең жағы iшiне қарап тұрады.

Мотор жұмыс iстеп тұpғанда сорғының айдауы мен келетiн  отын, түтiк арқылы корпустың төменгі жағына барады да, пластинка тәріздi сүзгiнiң санылауларынан сығылып eтeдi, бұл 0,07 миллиметрден ipi механикалық

қосындыларды  өткiзбей ұстап қалады. Содан кейiн  отын 0,03 миллиметрден ipi механикалық  қосындыларды өткiзбейтiн жiп тәрiздi сүзгiден өтeдi. Жiп тәрiздi сүзгiден отын түтiк арқылы отын сорғысына барады (22-сурет),

 

 

22-сурет, Мотордың  жiп

Тәрiздес отын сүзгiсi

              1 - сүзгi элементi;

              2- цилиндр қанқа

Сүзгiден сорғыға  келiп түceтiң отынның қысымын бақылау үшiн корпустын жоғарғы жағы тyтiк арқылы манометрге жалғасады. Сөйтiп, манометр сорғыға барар алдындағы тазартылган майдың қысымын көрсетедi.

Сүзгiде өнiп, отын жүйесiнiң қалыпты жұмысын бұзу мүмкін ауаны шығарып жiберу үшiн  сүзгiнiң қақпағында вентиль болады.

Отын сүгiсi кір  болып кетсе тyтiктері сүзгiге дейiнгi қысым артады, сузгiнiң сыртындағы манометр көрсетiп тұратын қысым  төмендейдi. Бұл кезде тесік арқылы кepi өткiзiп жiберу артады, мұның салдарынан негiзгi сорғыға отын беру кемидi, сөйтiп  қозғалтқыш қyaтты жеткiлiксiз дамытатын болады. Mінe, сондықтан да отын монометрі 0,3 атмосферадан кем қысым көрсетсе, сүзгiнi жуу қажет.

Дизельдiң сорғыдан форсункаға отын беру қызметiн aтқapaтын  жоғары қысымды отын өткiзгiштерi, карбюраторлы қозғалқыштарға қарағанда, отын беру жуйесiнiң өте жауапты белiгi болып табылады. Едәуiр қысымның әcepiнен сорғыларда айдау журiсiнiң кезiнде

байқалатын  отын өткiзгiштi қабырғаларының серпiмдi ұлгаюы отыннын: сорғалап ағуын тудырып, дәл тоқтатып тастауға бөгет жасап, т.с.с. форсунканың дұрыс жұмыс істеуінің бұзуы мүмкін.

Miнe, соңдықтан  жоғары қысымның түтiктеpi тұтастартып  жасалған, сыртқы диаметрi 1,5-2 мм  болат түтiктен iстеледi. Tyтiктepдің  ұшы сығымдалып қысылып, 600 бұрышты  кеспек конус тәрiздi етiп жасалады, бұл тyтiктepдің сорғы мен форсункалардың штуцерлерiмен тығыз қосылуын қамтамасыз eтeдi.

Карбюраmорлы қозгалmқышmарды жүргiзin жiберу

Жүргiзбес бұрын  автомобильдiң барлық механизмдерiнiң  жұмысқа дайындығын тексерiп шығу қажет.

Ең алдымен  жағармайдың аз-көптiгiн тексерiп алган жөн, оның жеткiлiксiздiгінен немесе тiптi жоқтығынан жұмыс iстеп тұрган қозғалтқыштың тез қирауы және апатқa ұшырауы мүмкін екенін естен шығармау керек. Сол сияқты салқындату жуйесiндегi судың деңгейiде тексерiледi. Сонан соң нақтылы бар отын тексерiледi.

Автомобильдерде орнатылатын iштен жану қозғалтқышын жургiзiп  жiберу процесiнiң орындалуы eкi мәселенi талап етедi:

1) қажеттi айналу  жылдамдығын туғызу үшiн иiндi бiлiктi бұрап жiберу;

2) отынның салқын  қозғалтқыштың iшiнде тұтануын  қамтамасыз ету.

Иiндi бiлiктi айналдыру  не жургiзушi адам қолымен, не бұл мақсат үшiн арнап орнатылган стартерлер apқылы жузеге асырылады.

Жургiзiп жiберу үшiн айналдыруға кеткен жұмыс  мыналарға шығындалады:

1) қозғалтқыштың  механизмдерiндегi үйкелiстi жеңуге;

2) қозғалтқыштың  қозғалатын бөлшектерiн тыныштықта тұрган қалпынан, жүрiп кету басталатын айналыс санына дейiн үдетуге;

3) жургiзiн жiбергенде  алгашқы кезеңдегi компрессияны жеңуге; иiндi бiлiктi мұнан әpi айналдырғанда бұл соңгы жұмыс толығымен дерлiк қайтып оралады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.3 Электр  жабдықтарын пайдалану ерекшеліктері

 

Tөменгi температура  аккумулятор батареяларының күйi  мен жұмыс қабiлетiне әсер етедi. Аккумулятор батареялары сенiмдi жұмыс iстeyi үшiн оларды қымтап ұстау қажет. Аккумулятор батареяларын қымтап ұстау үшiн оларды қақпағы және қос қабырғасы бар ағаш немесе фибр жәшiкке орналастырады, қос қабырғаның арасына қалындығы 20-30 мм, жылу өткiзбейтiн материал қабатын салады. Тығыздығы төмен электролит қатып, аккумулятор iстен шығуы мүмкін. Егер электролиттiң тығыздығы 1,25-1,31 г/см³ болса, оның қату температурасы 45-70ºС шегiнде ауытқиды, ал тығыздығы 1,21 г/см³ болса, электролит 25ºС температурада қатып қалуы мүмкін. 1,10 г/см³ тығыздықта қатып қалу температурасы неберi 7 ºС болмақ. Сондықтан электролиттiң тығыздығы осы аудандағы жыл мезгiлiн ескергендегi норма шегiнде болуы тиiс. Батарея толық зарядталған кездегi электролиттiц қалыпты тығыздығы қоршаған орта температурасы 40ºС-қа дейiн жететiн жағдайда -1,29 г/см³ болуы тиic. Электролиттiц қалыпты деңгейi қорғаныш торының бетiнен 12-15 мм жоғары болады. Егер электролиттiн, деңгейi көрсетiлген шамадан артық болса, оның артық мөлшерiн алмұрт тәрiздi резеңкемен сорып алады. Электролиттiң деңгейi төмен болса, oған тек тазартылған суды үстемелеп құюға рұқсат етiледi. Қыста тазартылған суды автомобильдi тiкелей жұмысқа пайдалану алдында құяды, өйтпеген күнде үстемелеп құйған су электролитпен тегic араласпағандықтан қатып қалуы мүмкін. Автомобиль гаражы жоқ тұраққа қойылатын, қоршаған ортаның температурасы 30ºС-қа кейiн жететiн, әpi жұмыс арасында 24 сағаттан астам үзiлiс жасайтын және қоршаған ортаның температурасы 30ºС-тан төмендейтiн, әpi автомобиль жұмыс арасында 10 сағаттан астам үзiлiс жасайтын жағдайларда аккумулятор батареясын шығарып алып, температурасы  0ºС-тан төмендейтін және +20 ºС-тан жоғарыалмайтын қоймада ұсынылады.

Аккумуляторды зарядтауды жақсарту үшiн генератордың зарядтық кepнeyiн 0,8-1,2 В-қа арттырады. Ол үшiн реттеуiш реленiң маусымдық  реттеудi ауыстырып қосқыш-винтін "З" (қыс) қалпына келтiредi. Егер аккумулятор батареялары үнемi шала зарядталған болса, оғaн генератордың жетек белдiгiнiң бос айналуы, батареясының қысқыш қосылыстарының ластануы, реттеуiш реле тұратын кepнeyдiң төмендеуi себепшi болуы мүмкiн. Батареяны электролитпеп, сымдардың ұштарын тотықтардан кемiнде eкi аптада бiр рет тазартады. Электр cтapтepiнiң сымдарын бекiткен орындардың сенiмдiлiгi мен тазалығын оқтын-оқтын тексерiп отырады.

 

 

 

 

 

 

 

3.4 Электр  жабдықтарының жүйесін күту және  оның ақаулары

 

Генераторды күту сымдардың түйiспелерiмен қосылатын жерлерiн таза ұстау болып табылады. Генератор мен кернеу реттегiштiң iшiне кip және тозаң кiрiп кeтyiнe жол беруге болмайды. Кернеу реттегiшi мен реле қақпақтары әрдайым берiк жабық тұруы тиic.

Зауытта құрастырғанда генератордың шариктi подшипниктерiне тозаң кipiп кетпейтiндей eтiп, майлап мықтап жауып қояды.

Жұмыс кезiнде  мезгiл-мезгiл,  кемiнде айына бiр  рет коллектор мен щетканың күйiн  тeкcepiп, қарап тұру керек. Жұмыс кезiнде  коллектордың бетiндегi көмip тозаңын үрлеп тycipiп тұрган жөн. Коллектор кiрлеп кетсе, бензинмен жуылады.

Генератордың  жұмысы дұрыс болуы үшiн щеткаларды коллекторға басып тұратын серiппелердiң калыпты керiлiп тұруының үлкен маңызы бар.

Серiппелердiң  щеткаларды қысуы кем болса, ұшқынның кушейетiнi және коллектор пластинкаларының күйетiнi белгiлi.

Жалғағыш белдiктi бензин, керосин және май тиюден сақтау керек.

Кернеу реттегiшiн  күту - кiшкене якорьдi тартып тұратын  серiппенiң керiлуiң реттеу, түйiспелердi тазарту  (егер күйген болса) жене туйiспелердiң өзара қашыктығын реттеу болып табылады. Түйiспелер арасының қашықтығы  0,25 мм болуы тиiс. Осы айтылғандардың бәрін тек шеберханалардағы тәжiрибелi механиктер iстей алады.

Реленi күту - түйiспелердi таза ұстау, оларды тазарту (егер күйген болса) және кiшкене якорь мен өзекшенiң арасындағы саңылауды реттеу болып табылады.

Кiшкене якорь  мен өзекшенiң арасындағы саңылау, реле

түйiспелерi тұйықталып тұрғанда 0,25 миллиметрден 0,75 миллиметрге  дейiн болуы тиiс. Тiрелiп тұрып  қалғанға дейiн ажыратқанда түйiспелердiң арасы 0,75 миллиметрге дейін болуы керек.

Электр тiзбегiн  қарап шығу, фараларды бекiтiп  сынап көру, генераторды тазарту  мен тексеру, коллекторды тазалап, оның күйiн тексеру, щеткалардың коллекторга дұрыс жабысып тұрғанын тексеру және подшипниктердiң күйін тексеру техникалық күту ережелерi бойынша жүргiзiледi.

Стартердің  бұзып көрген кезде оның мыс-графит төлкелерiн маймен майлап қою керек. Коллектор мен щетканы жетiciне бiр рет тексерiп тұрған жөн болады. Коллекторды кip басып кетсе, бензинмеи жуу керек. Щеткаларды көп тозаң басып кетсе, оны үрлеп түсiредi. Бендикстi таза ұстау керек.

Электр жабдығы жүйесінің ақаулары және оларды жөндеу. Электр жарығының жүйесi қалай бұзылса да алдымен өткiзгiштердiң, шамдардың, фаралардың бұзылғаны жоқ па екен, соны тексеру керек. Өйткенi, тәжiрибеге қарағанда, бұзылу генератор мен кернеу реттегiшiне сыртқы тiзбекте кездесетiн болады.

Щеткаларға, коллекторға және релеге май тисе аталған механизмдердiң жұмысы бұзылатынын есте сақтау керек. Жұмыс кезiнде коллекторды қөмip тозаңы басып кетедi. Бұл тозаңды үнeмi тазартын отыру керек. Көп істеген коллектор тозып, цилиндр түріне айырылады, ол кайта жонып шыгуды керек етедi. Коллекторды арнаулы шеберханада жону керек.

Генератор бұзылуының жиi кездесетiн түрі тiзбектегi ток күшiнiц нашарлауы болады. Мұнда шамдар кіңгiрт жанады. Тiзбектегi ток күшiнiң нашарлығына, щетканы коллекторга басып тұрган серiппенiң әлсiздiгi, щетка мен коллектордың тозғандығы, коллектордың көмip үгiндiсiмен немесе майдан тозғандығы себеп болады. Осы айтылғандар тiзбектiң кeдepгiciн ұлғайтады да, содан ток күшi азаяды. Щеткалардан ұшкын шығуына да серiппенiң әлсiз болуы немесе коллектор тозып, кірлегендігі, щеткалардың коллекторға нашар тиіп тұрғандығы себеп болады.

Кішкене якорь мен өзекшенің арасындағы саңылау, реле түйіспелері тұйықталып тұрғанда 0,25 мм-ден 0,75 мм-ге дейін болуы тиіс.

Электр тізбегін қарап шығу, фараларды бекітіп  сынап көру, генераторды тазарту  мен тексеру, коллекторды тазалап, оның күйін  тексеру,щ(ткалардың коллекторға дұрыс жабысып тұрғаның тексеру және подшибниктердің күйін тексеру техникалық күту ережелері бойынша жүргізіледі.

Стартерді бұзып  көрген кезде оның мыс гранит төлкелерін маймен майлап қою керек. Коллектор  мен щетканы жетісіне бір рет  тексеріп тұрған жөн болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

 

1. Алиев Б., Жүнісбеков П. Тракторлар мен автомобильдер (құрылысы).
2. П. Жүнісбеков, М. Жетпейісов - Автомобильдерді жөндеу және техникалық қызмет. Астана: Фолиант, 2007.
3. Алиев Б – Тракторлар мен автомобильдер құрлысы. Алматы: Наз 2005.
4. Жүнісбеков П. Ж – Автомобильдің құрлысы және пайдалануы – Астана: Фолиант, 2007
5. Родичев В – Тракторлар мен автомобильдер – Алматы: Мектеп - 1986     
6. Колчин А.И., Демидов В.П. Расчет автомобильных и тракторных двигателей. - М, Высшая школа, 1980.,  400 бет
7. Теория, конструкция и расчет автотракторных двигателей. М. Издательство сельскохозяйственной литературы, журналов и плакатов, 1962ж.
8. Ховах М.С., Маслов Г.С.  Автомобильные двигатели.- М. Машиностроение   1971ж
9. Попык Г.Н. Конструирование и расчет автомобильных и тракторных двигателей-   М, Высшая школа, 1978ж
10. Артамонов М.Д. и др. Основа  теории и конструирование автотракторных   двигателей -   М, Высшая школа, 1978ж.

Дизели тракторные и  комбайновые. Методы стендовых  испытаний. - М. Издательство стандартов, 1980ж.