Салық басқармасы қызметін автоматтандыру

4.  Салалық және аймақтық белгi бойынша топтастырылуы.

Бұл белгiмен сәйкес ұйымдастыру  басқаруының жүйелерiмен бiр уақытта  болып табылған салалық, аймақтық және сала аралық ААЖ ерекшелейдi, бiрақ  келесi, иерархия жоғары деңгейi.

Салалық ААЖ өнеркәсiптiк және агроөнеркәсiптiк кешендерде, құрылыста, көлiк салаларында жұмыс iстейдi. Бұл жүйелер тиiстi мекемелердiң басқару аппаратты ақпараттық қызмет көрсету есептерiн шешедi.

Аймақтық ААЖ әкiмшiлiк-аумақтық аудандардың басқаруы үшiн арналған. Аймақтық жүйелердiң қызметi басқару  функцияларының өлкесiнде, есеп берудi құрастыру, жергiлiктi мемлекеттiк және шаруашылық органдарына жедел мәлiметтерiнiң беруiне сапалы орындауға бағытталған.

Сала аралық ААЖ (банктiк, қаржы, жабдықтау, статистикалық тағы басқалар) ұлттық экономиканың функционалдық басқару  органдарының мамандандырылған жүйелерiмен  болып табылады. Сала аралық көп  деңгейлi ААЖ мемлекеттiк бюджеттiң  экономикалық және шаруашылық болжамдарының  өңдеулерiн қуатты есептеуiш кешендер өз құрамында ала қамтамасыз етедi, нәтижелер және шаруашылықтың барлық буындарын қызметтiң реттеуi, сонымен  бiрге бар болуды бақылау және қорды бөлуді iске асырады.

 

2.2 Ақпараттық – ішкі жүйе ұғымы

 

Ақпараттық ішкі жүйе – бұл бағдарлама-қабықшалар,  массивтер мен деректер қорын басқаруға арналған қабықша бағдарламалары.

Ақпараттық ішкі жүйенiң кәсiпорынындағы енгiзу келесi мақсаттарға жетуге мүмкiндiк бередi:

-кәсiпорынды басқарудың барлық деңгейлерiн ыңғайлы түр көрсетiлген мәлiмет жеткiлiктi сенiмдi жетекшiлерге жедел рұқсат беруі;

-басқарудың барлық деңгейлерi үшiн бiртұтас ақпараттық кеңiстiктiң жасауы;

-деректер тiркеуiнiң жеңiлдетуi және оларды өңдеу;

-ылғи бiр мәлiметтердiң екi есе шығын тiркеуiнен құтқару;

-мәлiметтiң тiркеуi шындығында көрiнiп қалады, яғни нақты уақыт тәртiбiндегi мәлiметтiң тiркеуi;

-есептесу, жоспарлау және басқарудың барлық қатысушыларына төмендету еңбек шығыны және үлестiрiлу оларды бiр қалыпқа келтіру;

-таралған ұйымдық құрылым үшiн мәлiметтердiң консолидациясының автоматтандыруы.

Ақпараттық ішкі жүйе кәсiпорынның түсiмдiлiгiн өзiмен-өзі жоғарылатпайды. Ол тиiмдiлiктi жоғарылатуға және деректердi өңдеудi процессті үдете алады, шешiм қабылдау үшiн мәлiметтi бере алады. Сондықтан мұндай жүйенi жасап ендiру ғана емес, ол максимал серпуiмен қолдануға үйрену де керек.

Мүмкiндiктер және жүйенiң  қолдану әдiстерiнiң түсiнуi және де алдында болуы, таңдау, жабдықтаушы  және енгiзудi процесс ақпараттық-анықтама жүйенi жасауға мүмкiндiк берген Бас  кәсiпорынның қызметi туралы мәлiметтi топтастыру айқынырақ анықтауы керек. Жетекшiнi алған мәлiметтердi негiзде  кәсiпорынның қызметi жедел түзетiп жоспарлай алады. Осылайша, кәсiпорын басшысына басқару немесе ұйым қолдану ақпараттық - ішкі жүйе аспап ретiнде барлық кәсiпорын iшiнен көруге мүмкiншiлiк алуға мүмкiндiк беретiн жобаның өзектiлiгi, қалай және пайданы үлкейткен немесе басқа мағыналы нәтижелердi алуға қақпалайтын шығын арқасында не минимизациялауға болатын негiзгi жүйелер жұмыс iстейтiнiн қарауға шарттаған.

Ақпараттық ішкі жүйелер сандарына деректер қоры да кiретiн әр түрлi ақпараттық және анықтама массивтарының басқаруы үшiн арналған. Бұл жүйелер өзi жүйенiң ақпаратты өңдеуiнiң функциялары бар нақтылы қолданушы интерфейстерiн ұйымдастырады.

Ақпараттық ішкі жүйе  бiздiң ғасырда барлығына ортақ компьютеризациясы халық шаруашылық барлық салаларындағы адам еңбегін едәуiр жеңiлдетедi. Айдап әкетiлген автокөлiктер бойынша компьютер деректер қорларының Алматыда жасаудан кейiн айдап әкетiлген көлiктiң табылуы бойынша Алматы милициясының жұмысын едәуiр ықшамдады. Қызметкер туралы барлық мәлiметтердi алыну үшiн қағаздардың тауын елеп-екшеуге, не болмаса кәсiпорындар және фирмалардың есепшiлерiне ендi: ақпараттық - ішкі жүйенi ыңғайлы формадағы ол жүктеуге жеткiлiктi барлық қажеттi мәлiметтi бередi.

Ақпараттық - ішкі жүйелер сандарына деректер қоры да кiретiн әр түрлi ақпараттық және анықтама массивтарының басқаруы үшiн арналған. Бұл жүйелер өзi жүйенiң ақпаратты өңдеуiнiң функциялары бар нақтылы қолданушы интерфейстерiн ұйымдастырады.

Тұтынушыға ақпараттық жүйе көрсетушi мәлiмет оның қызметiнiң  еңбек өнiмдiлiк және тиiмдiлiгiн  жоғарылатылуға мүмкiндiк беретiн  қорлардың бiрлерi болып табылады. Тұтынушы және ақпараттық жүйенiң арақатынастарының  ең маңызды тұрғысы қолданушының өте толық және тиiмдi ақпараттық қажеттiктi қанағаттандыруы амалдарынша  болып табылады, басқаша айтқанда, ақпараттық қорлардың тиiмдi қолдануының  қамтамасыз етуi. Бұл, өз кезегiнде, тиiстi көлемдегi тұтынушыға дейiн мәлiметтiң  жеткiзуi, тап қалған мерзiмдерде ойлайды  және формаға қабылдау үшiн ыңғайлы. Тап қолдану ақпараттық қорларды қолдану, сайып келгенде, қорлардың  барлық басқа түрлерiнiң шығыны тұтынушылардың ақпараттық қамтамасыз етуiнде минимизациялауға мүмкiндiк бередi.  Сонымен, ақпараттық қорлар сөзсiз адамгершiлiк қызметтiң кез келген түрiнiң жүзеге асыруы үшiн қажеттi элементтердiң бiрi қажет болады: өндiрiс, басқарулар, ғылыми зерттеулер, жаңа техниканың жобалауы және технология, әзiрлеу және кадрларды қайта даярлау.

Ақпараттық –  ішкі жүйенің топтастырылуы

Ақпараттық ресурстардан тұратын ақпараттық жүйелер, масштаб  бойынша бiрлескен жеке, топтыққа бөледi.

Жеке ақпараттық жүйелер  автономды компьютерлерде жүзеге асырылады. Мұндай жүйе ортақ ақпараттық қор  сабақтас қосымшалардың бiрнеше  бос тұрулары бола алады, және әр уақытта  бiр жұмыс орын айырғыш қолданушылардың  бiр қолданушы немесе тобының  жұмысына есептелiнген.

Топтық ақпараттық жүйелер  ұжымдық қолдану мәлiметтер жұмыс  тобының мүшелерiмен бағытталған, жергiлiктi есептеуiш желiнiң негiздерiнде  жиiрек салады. Бiрөңкей немесе мамандандырылған жұмыс орындары бiр немесе бiрнеше  нақты қосымшалардың шақыруларын  қамтамасыз етедi. Ортақ ақпараттық қор құжаттардың файлдарының  деректер қоры немесе жиынтығы болады.

Бiрлескен ақпараттық жүйелер  жұмыс топтары үшiн жүйелерді  дамыту болып табылады және кәсiпорынның масштабына бағытталған, территориялық  таратылған түйiндер немесе желi қолдай алады. Басты ерекшелiк - жұмыс тобының  ақпараттық қорына рұқсаттан тысқары  орталыққа немесе таралған кәсiпорын  деректер қорына бөлiмшеден рұқсатының қамтамасыз етуi.

Ерекшелiктердiң ақпараттық жүйенiң қолдануларына байланысты екi негiзгi топтарда бөледi: ақпараттық қамтамасыз етудiң жүйелерi жәнежүйелер, дербес мақсаттық тағайындау және қолдану  облыс болатын жүйелер.

Ақпараттық қамтамасыз етудiң  жүйелерi кез келген автоматты бағдарлаушы  жүйелер құрамына кiредi және оның ең маңызды компоненттерiмен болып  табылады.

Дербес мән болатын  ақпараттық жүйелердiң санына ақпараттық-iздеудi (АІЖ), ақпараттық - анықтама жүйелер (ААЖ) жатады және ақпараттық - әр түрлi түрлердiң  бағдарлаушы жүйелерi. Ақпараттық-iздеудi және ақпараттық -анықтама жүйелер  кейбiр үстiрт тапсырма берiлген мiнездемелермен  сәйкес (фактограф жазулары, мәтiндер, құжаттар тағы сол сияқтылар) мәлiметтiң  қолданушысына сақтау және ұсыныс үшiн  арналған. Жұмыс жасаудың тән екi негiзгi кезеңдерiнiң АІЖ және ААЖ  үшiн: жиын және ақпаратты сақтау; қолданушыға  мәлiметтiң iздестiру және беруi. Мұндай жүйелердегi мәлiметiнiң қозғалысы  мәлiметтiң тұтынушысына көзден тұйық  контур бойынша iске асады. Бұл АІЖ  немесе ААЖ тек қана қалай қажеттi мәлiметтердiң iздестiрудi үдеудi құрал  болғанын шығарады. Оның iске асыруы өте күрделi процесспен көздiң нүктесiмен  қажеттi сәйкес iске асады, құжатты iздестiрудiң  сыртқы бейне, мәтiн тағы сол сияқты әдейi құрылған мәлiметтiң iздестiруi шыға алады.

 

 

2.3 Бірлескен ақпараттық жүйелердегі ақпараттық – ішкі компоненттерінің мағынасы

 

Бiр де бiр ұйым мәлiметсiз  еш әрекетпен шұғылдана алмайды. Ұйымның қалыпты жұмыс жасау  процесінде, мәлiметтiң әр түрлi тегiндегi оны басқарудың барлық қызметкерлері, жай жұмысшыдан немесе қызметшi, директорға дейiн қажет етеді.  Мәліметті  алу және қолдану процессі, мәлiметтiң  қолдану процессiнің жалпы түрі суретте көрсетілген. Мәлiметтiң  жиын және талдауы мәлiметтiң көзге  қарап сөйлеуiн процессте iске  асады. Жиюлы және талдалған мәлiметтердi негiзінде болжамдардың құрастыруы, тәуелдiлiктердiң анықтауы және сипатталған  болжамның дұрыстығының тексеруiнде  болады. Егер болжам дұрыс болса, онда қабылданған шешімді қабылдауға болады, егер дұрыс емес болса, онда ақпаратты жинау және талдау кезеңіне оралу қажет(сурет 2.1).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 2.1- Басқарушылық шешiмдердi қабылдауда қолданылатын мәлiметтер

 

Ақпараттық процестер  аясы тар мақсат болып табылмайды, олар заттық ағындар, сонымен бiрге  заттық және ақпараттық ағындардың өзара  әрекеттесуi ақыр соңында басқаруға  шақырған.

Автоматты және автоматтандырылған жүйе қолдануға қатысты басқарушылық қызметтi автоматтандыруды дәл қазір  екi бағыт дәл орын алды. Олар басқару  объекттерiнiң сипаттарымен өзгешеленедi: бірінші жағдайда, егер басқару объекттері технологиялық үдерiстер және жабдықтың  жұмысы және адам басқару процессіне қатыспайды, онда екiншi - адамдардың ұжымы, бос емес заттық өндiрiстiң саласы, адам рөлiн анықтайтын қызмет көрсету  салаларында болып қалады.              

Басқару процессіндегі адамның  рөлі, байланыс формасы және буынның  жұмыс жасауы «адам-машина», оператордың  аралығында ақпараттық және бағдарлаушы  функциялардың үлестiрiлулерi және ЭЕМ, ЭЕМ аралығында және псе технологияның  бақылау және басқарудың құралдарымен бағдарлаушы ақпараттыққа бөлуге болады. Iстеп шығарылған басқарушы мәлiметi операторға ұсыныспен қызмет көрсетедi және де негiзгi рөл адамға жатады, машина қосалқы рөлдi ойнайды, қажеттi мәлiметті  ол үшiн берді.

Ақпараттық технологиялар, бiр жағынан, өндiрiстiк процесстi нормалы жүрiс туралы есептеу  нәтижелерi ұсынуы керек және басқа - қалыпты процесстен кез келген ауытқу бiлген ахуалдар туралы мәлiмет. Ақпараттық технологиялардың екі түрге  бөлінеді:

- Ақпараттық-ішкі (пассивті), тиiстi сұрау салу бойынша операторға мәлiметтi жүйесi бар оның байланысынан кейiн қоятын ақпараттық-анықтамасы. ЭЕМ басқарылатын объект туралы жиын және ақпаратты өңдеуi үшiн қана қажет. Операторды ЭЕМ формаға қабылдау үшiн ыңғайлы көрсетiлген қайта өңдеген мәлiметтердi негiзде объекттi басқаруды әдiс туралы шешiмдi қабылдайды. ЭЕМ математикалық деректердi өңдеу үшiн кең мүмкiндiктердi iлiгедi. ЭЕМ математикалық қамтамасыз етуге әрбiр орталықтандырылған бақылаудың бiр немесе бiрнеше функцияларын орындаған жұмыс бағдарламаларының кiтапханасы және басқарушы программа жұмыс бағдарламасын орындау үшiн не бiр бәрiн жалмайтын кiредi. Оператордың аралығында қарым-қатынас және ЭЕМ сұрау салу-жауап тәртiпке апарады.

- Ақпараттық-кеңесші (активті), өздері қай абонентке қолайлы оны мәлiмет үшiн мерзiмдi немесе уақыттың нақтылы аралықтары арқылы бередi. Жиынмен және ақпаратты өңдеулерiмен жүйелер бұл қатар келесi функциялар орындалады: процесстiң жеке технологиялық параметрлерi бойынша жұмыс жасауды тиiмдi технологиялық тәртiптiң анықтауы, процесстiң параметрлерiне басқарушы әсер барлық немесе жеке басқарылудың анықтау тағы сол сияқты.

Бірлескен ақпараттық жүйе (БАЖ) -  бизнес-стратегия және ақпараттық технология бiрiктiретiн басқару идеологиясы. Бiрлескен ақпараттық жүйе - бұл ептеген және орташа кәсiпорындардың шаруашылық жұмысының барлық түрлерiн кешендi автоматтандыру үшiн қолайлы масштаб жасалатын жүйе, соның iшiнде бiртұтас басқару талап ететiн серiктестiктердiң топ тұратын корпорациялар. Бiрлескен ақпараттық жүйемен 80% бөлiмшеден астам кәсiпорын автоматтайтын жүйе болып есептеле алады. Бiрлескен ақпараттық жүйелер жұмыс тобы, олар үшiн жүйелердiң дамытулары болып табылады iрi серiктестiктерге бағытталған және территориялық таратылған түйiндер немесе желi қолдай алады. Оларда бiрнеше деңгейлерден иерархиялық құрылымы болады. Мұндай жүйелер үшiн серверлердiң мамандандыруымен клиент немесе көп деңгейлi архитектураға тән. Мұндай жүйелердiң өңдеуiнiң жанында деректер базасының серверi, топтық ақпараттық жүйелердiң өңдеуiнiң жанында қолданыла алады. Тарату iрi ақпараттық жүйелерде дегенмен ең үлкен Oracle, DB2 және Microsoft SQL Server серверлерiн алды.

Қазiргi кәсiпорынмен тиiмдi басқару  болды ендi қарапайым емес есептi қолданылатын қорлардың алуантүрлiгi және операциялық ортаның өзгерiсiнiң  биiк жылдамдығын есепке алу болады. Бізге мәлім негiзгi басқару функциялары, жоспарлау, ұйым, активизация, үйлестiру, бақылау және кәсiпорынның әр түрлi жұмыс облыстарының көп өлшемдi кеңiстiктерiнде iске асатын талдау болып табылады. Басқарушылық шешiмдер құрастырылатын орындау барысында жоғарыда көрсетiлген функциялар нақты орындаушылар үшiн шыққан моменттермен қызмет көрсетедi. Лауазымды мiндеттер және жеке тапсырмаларды орындауды автоматтандыру де-факто iс жүзiнде стандарт болған, ерекше өткiрлiктi байланысты басқару функциялары автоматтандыруды мәселе тiкелей алады.

Демек, кешендi ақпараттық жүйенiң  өте маңызды сызығымен автоматтандыру нобайдың кеңейту жүйесі өз жұмыс  жасауының қағидаларын икемдi және жедел қайта құруға қабiлеттi өздiгiнен  ретте тұйықталған алу үшiн  болуы керек.

БАЖ құрамына басқарудың құжаттамалық қамтамасыз ету ену керек, пәндiк  облыстардың ақпараттық қолдауы, коммуникациялық  программалық қамтамасыз ету үшiн  құрал кiруi керек болғаны анық. Бұл,  жеке алғанда БАЖ мiндеттi талап программалық өнiмдердiң үлкен  санының кiрiгуi болып табылды.

Мысалы, пәндiк БАЖ бiр  бөлiгiнiң толтырылуы қаржылық талдау, қоймалық бағдарлама немесе PDM үшiн  кәсiпорынның қызметiнiң профилiне байланысты, программалық қамтамасыз етудi қоса айтарлықтай  жүйені өзгерте алады. Кейбiр БАЖ  бiр бөлiгi мұндай ұйымның масштабы және ақпараттық жұмыстардың көлем  мiнездемелермен анықталады. Олардың  үлкеюiмен қажеттi сенiмдiлiктiң деңгейi және ақпаратты сақтауды қауiпсiздiктiң  қамтамасыз етуi бар аралас құжаттаманың iрi электрондық архивтарын қолдауға қабiлеттi iс жүргiзуi және архивтi сақтауының мамандандырылған модулдарының көкейкестi енгiзуi  болып қалыптасады.