Беларускае купаллле

Установа адукацыі

«Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт

культуры і мастацтваў»

 

Факультэт традыцыйнай беларускай культуры і сучаснага мастацтва

 

Кафедра рэжысуры абрадаў і свят

 

 

 

 

 

БЕЛАРУСКАЕ КУПАЛЛЛЕ

 

Курсавая работа

 

 

	Распрацавала студэнтка 414а групы Бельская Марына Віктараўна
	Навуковы кіраўнік – кандыдат культуралогіі, дацэнт кафедры рэжысуры абрадаў і свят Гуцько Вольга Леанідаўна

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мінск, 2014

 

ЗМЕСТ

УВОДЗІНЫ……………………………………………………………..……3

ГЛАВА 1. КУПАЛЛЕ НА БЕЛАРУСІ: АГУЛЬНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА СВЯТА…………………………………………..…........8

1.1 Генезіс і этымалогія назвы Купалле.………………………………...…..…….8

1.2 Паходжанне свята “Купалле”, асноўныя абрады і звычаі…………...………11

1.3 Гульнёвыя дзеі Семантыка i сімволіка дзей………………………………….26

 

ГЛАВА 2. РЭЖЫСЁРСКІ ПРАЕКТ СУЧАСНАГА СВЯТА “КУПАЛЛЕ”............................................................................................................35

2.1 Творчая заяўка на правядзенне свята...……………………....……………….35

2.2.Задума і яе кампаненты.......................................................................................54

2.3. Сцэнарна-рэжысёрская распрацоўка свята.............................................…….60

2.4 Арганізацыйна-вытворчы план свята................................................................78

 

ЗАКЛЮЧЭННЕ…………………………………………….…………….111

БІБЛІЯГРАФІЧНЫ СПІС........................................................................114

ДАДАТАК ....................................................................................................116

Дадатак 1  …………………………………………………………………………116

Дадатак 2 ………………………………………………………………………….134

Дадатак 3…………………………………………………………………………..138

 

УВОДЗІНЫ

 

Актуальнасць даследавання:

Абрад - гэта рэалізацыя традыцыі ў найважнейшыя моманты жыцця чалавека ці статуту навакольнай прыроды, персафікаванай у міфалогіі. Часцей за ўсе гэта змена чалавека - нараджэнне, ініцыяцыя, смерць і іншыя значныя абрады яго існавання. Абрад - прайгранне сюжэтаў міфаў, злучаных з прыродамі і жыццём чалавека. Напрыклад, купальскія абрады ў палескай традыцыі - гэта прайгранне міфаў, якія апавядаюць пра вяселле Дажбога і Лады. І натуральная, што ад багоў чакаецца такі ж добры ўдзел у зямным жыцці людзей. У абрадах сканцэнтравана сума ведаў і грамадская мараль.

Нам зразумелы сэнс абрадаў, у якіх чалавек удзельнічае на працягу свайго жыцця. Пры змене традыцыі змяняецца і абрад. Аджылыя абрадавыя дзеянні становяцца гульней, забаўкай. Такія, мабыць, танцы, рухомыя гульні, варожбы і г.д., якія нясуць зараз іншы сэнс, аднак гуляюць немалаважную ролю ў жыцці чалавека, як падчас сацыялізацыі, так і пасля здабыцця статусу сталага чалавека, паўнапраўнага члена гамадства. Аднак, пры змене традыцыі, абрады, якія абслугоўвалі старую традыцыю, часта не знікаюць, а некалькі трансфармуючыся, уваходзяць у новую традыцыю. Такая прырода язычніцкіх элементаў у хрысціянскай традыцыі. Некаторыя з абрадаў зведалі значныя змены, іншыя ж, як, напрыклад, Купалле, засталіся практычна нязменнымі. Натуральна некаторай трансфармацыі падверглася і сістэма ведаў і мараль.

Пераасэнсаванне ва ўспрыманні фальклору тлумачацца зменамі ў жыццевым ладзе людзей. Але ўсе ж такі не трэба забываць пра сэнс, які надаваўся рытуалам і абрадам паколькі там і знаходзіцца кладзезь эстэтычных каштоўнасцяў. Па-першае, гэта адносіны з павагай і падзякай да старэйшых (што сёння можна паставіць пад сумненне). Па-другое, праз купальскія песні, гульні можна было як мага прыгажэй выказаць свае адносіны да хлопца ці дзяўчыны, якая падабаецца. Па-трэццяе, святы былі масавыя, што яднала пэўную колькасць людзей (звалі ўсіх на свята, калі хто не прыходзіў, тады вёска магла з імі нават больш і не сябраваць). Па-чацвертае, свята - гэта, як форма самавыяўлення. Праўда кажуць, што ўзровень жыцця насельніцтва можна праглядзець по тым, як яно адпачывае.

На сённяшні дзень я лічу асноўнай памылкай большасці арганізатараў - гэта тое, што яны не захоўваюць адну з галоўных жанравых характарыстык народнага свята - масавасць удзелу, і ўвасабляюць Купалле ў форме прадстаўлення. Даволі часта дзеянні каля кастра арганізуе нязначная колькасць “ражаных”, а большасць прысутных застаюцца пасіўнымі гледачамі. Гэта рэзка зніжае эффектыунасць эмацыянальнага і выхаваўчага ўдзеяння свята. І мне здаецца, што усё ж такі ёсць у нашых краях людзі, для якіх гэтае старажытнае свята - не прычына выпіць і спаліць старыя аўтамабільныя пакрышкі, а магчымасць адчуць сябе звяном у бясконцым ланцугу пакаленняў, адыходзячаму ў глыб вякоў.

Сваёй працай я хачу ўзнавіць асноўныя асаблівасці правядзення асобных рытуалаў і абрадаў, характырных менавіта Барысаўскаму краю, і нарэшце здейсніць трансфармацыю свята Купалля на Барысаўшчыні. Бо тут захавалася багатая спадчына традыцый, столькі цікавых асоб, якіх можна смела назваць носьбітамі тадыцый, столькі цудоўных самадзейных і прафесійных калектываў і яшчэ добразычлівых і вясёлых жыхароў.

Мэта і задачы даследавання:

• Працягнуць традыцыю святкавання свята Купалля на аснове мясцовых традыцый.
• .узнавіць асноўныя асаблівасці правядзення асобных рытуалаў і абрадаў, характэрных менавіта Міншчыне:
• данесці і растлумачыць праз традыцыйную сюжэтную лінію свята сэнс рытуальных дзей;
• сарыентаваць моладзь на актыўны ўдзел у свяце для забяспечання культурна-эстэтычнага выхавання і адпачынку;
• даць тлумачэнне сімантыцы абрадава-рытуальнага купальскіх дзей;
• вызначыць праблемы і перспектывы далейшага развіцця Купалля Міншчыны.

Аб’ект і прадмет даследавання: Купала, Іван, Ян– старажытная абрадавая ўрачыстасць, прымеркаваная да летняга сонцастаяння, найвышэйшага росквіту жыватворных сіл прыроды. Свята персаніфікавалася ў вобразе міфічнай істоты Купалы. У выніку пазнейшага напластавання на язычніцкі абрад хрысціянскай традыцыі свята прывязалася да дня Раства Іаана Хрысціцеля і ў праваслаўных аздзначаецца ў ноч з 6 на 7 ліпеня н.ст. Як міфічны вобраз увасабляе сабой ляльку – жаночае чучала, якое насілі, скакалі з ім, запальвалі і тапілі ў вадзе.

Купала – карнавальная маска-персанаж міфічнай істоты. Найбольш была пашырана на Палессі і Магілёўшчыне, дзе яе называлі “дзеўка-Купала”. Яе ролю абавязкова выконвала самая прыгожая дзяўчына на вёсцы. Дзеля стварэння карнавальнага купальскага вобраза дзяўчыну распраналі дагала і абмотвалі зелянінай і кветкамі, на галаву ўскладалі вялікі вянок, сплецены таксама з зеляніны і кветак. Звычайна яна ў акружэнні мнагалюднага карагода ішла ў лес, дзе былі прыгатаваны вянкі. Купале моцна завязвалі вочы, дзяўчаты скакалі і выкручваліся вакол яе, яна ж раздавала ім вянкі, якія прадказвалі лёс дзяўчат: каму даставаўся свежы вянок – будзе жыць весела і багата; калі завялы, то “не бачыць ёй шчасця”

Метады даследавання:

1. Вывучэнне навуковай, навукова - метадычнай литаратуры, матэрыялаў  прэсы па абранай тэме даследвання.

2. Назіранне і аналіз святочных  дзей купальскага абрада ў  розных гарадах і мястэчках.

3. Захаванне і развіццё традыцый  купальскага свята.

Аналіз крыніц даследавання:

Для таго каб вывучыць беларускую купальскую абраднасць, асэнсаваць фальклёрныя песні, гульні, купальскія карагоды, у першую чаргу я звярнуў пільную ўвагу на навуковыя працы вучоных і даследчыкаў, якія ў свой час дакрануліся да каранёў глыбокай мінуўшчаны свята летняга сонцастаяння - Купалле.

1. Значную дапамогу пры напісанні  маёй работы дала кніга П.А. Гуда “Беларускае купалле”, і  гэтая кніга стала, можна сказаць  маім правадніком на працягу  ўсяго даследавання. У гэтай кнізе  разгледжана семантыка абрадавых  і рэтуальных дзей, кампазіцыйная  пабудова структурных кампанентаў  Купалле, а так сама тэрытарыяльныя  адметнасці, адрознені і асаблівасці. Мне здаецца што гэтую кнігу  можна лічыць сапраўдным шэдэўрам  літаратуры пра свята Купалле.

2. Цудоўны і цікавы матэрыял  выкладзены ў кнізе “Купальскія  і Пятроўскія песні”. Я лічу, што  песня і музыка ў вогуле  з'яўляюцца адным з галоўных  элементаў свята ў любым святочным  дзеянні. Шумавое вырашэнне свята  складае пэўны настрой гледача, раскрываючы яго ўнутраны мір  праз нотныя радкі.

3. Так сама купальскія песні  ёсць у кнізе П.Бяссонава “Белорусские  песни с подробными их творчества  и языка, очерками народного обряда, обычая и всего быта”, якія з'яўляюцца яскравым прыкладам сапраўднай народнасці і традыцыйнасці Купалля.

4. Так сама нельга неадзначыць  кнігу “Беларускія народныя абрады”  пад рэдакцыяй П.Касцюкова. Гэтая  кніга дапамагае сучаснаму рэжысёру  зрабіць свята, напоўніць яго  яскравым каларытам і вобразнасцю  далёкага мінулага.

5. Некаторыя песні змешчаны ў  кнізе “Земляробчы каляндар” (склад  А.І. Гурскі, А.С. Ліс). Некалькі апісанняў  з нотамі, гульнёвымі карагодамі, танцамі выкладзены ў кнігах  Е.Раманава “Беларускі зборнік”. Гэтыя навуковыя працы сталі  ілюзорным уяўленнем традыцый  і звычаяў беларусаў на прыкладзе  Купальскага абрада.

6. Ніводнага свята Купалле не  абыходзіцца без гульняў і  забаў, яны з'яўляюцца асновай, утвараюць  фундаментальны пласт. Таму я  карыстаўся кнігай БНТ “Гульні, забавы, ігрышча”.

7. Усе гэтыя кнігі з'яўляюцца  неад'емным дапаможнікам пры напісанні  маёй работы. Дзякуй вялікі такім  выдатным навукоўцам, якія даюць  магчымасць маладым, пачынаючым  рэжысёрам апірацца на іх літаратурныя  крыніцы.

 

Структура і аб’ём работы:

 

 

 

 

 

 

 

 

ГЛАВА 1. КУПАЛЛЕ НА БЕЛАРУСІ: АГУЛЬНАЯ  ХАРАКТАРЫСТЫКА СВЯТА

1.1 Генезіс і этымалогія  назвы Купалле

У ноч з 6 на 7 ліпеня (у католікаў з 23 на 24 чэрвеня) адзначалася Купалье (Купалле, Ян), якое з'яўлялася своеасаблівай кульмінацыяй летніх падзей у народным жыцці, адно з прыгажэйшых і паэтычных народных святаў - Купалле. Назва свята ў наш час справядліва звязваецца з пакланеннем даўцу жыцця прыродзе - Сонцу, увасабленнем якога былі ачышчальныя купальскія вогнішчы, ачалавечаны яшчэ ў матрыярхальным грамадстве жанчыны Купалы і нават яе дачкі. У хрысціянскай патрыярхальнай культуры ўжо з'яўляецца сын. Праўда ў вельмі позніх купальскіх забавах моладзі з'яўляецца стылізаваны вобраз Купаліша, але генетычна ён не звязаны зпаходжаннем старажытных салярных уяўленняў.

Купалле - праўдзівае язычніцкае свята ў гонар летняга сонцастаяння. Аналагі яго існуюць амаль ва ўсіх краінах свету. Сярод беларускіх народных свят Купалле, бадай, самае маляўнічае і паэтічнае. Купалле - дахрысціянская свята летняга сонцастаяння, якое адзначалася ўсімі народамі Еўропы пад рознымі назвамі: у славян Іван Купала, Купалле, у Балгарыі-Яноўдзень; у Венгріі - святы Іван; у Бельгіі і Чэхаславакіі - святы Ян; у Італлі - Сан-Джавані, у Францыі - Сен-Жан; у Іспаніі - Сан-Хуан; у Румыніі - Дрэгайка; у Велікабрытаніі - святы Джон, Фіндляндыі-Юханус, у Польшы - Сабутка.

Звычаі абрадавага Купалля, захаваўшы рысы салярнага і аграрна-жывёлагадоўчага культаў, маюць свае карані ў праславянскіх і індаеўрапейскіх слаях, носяць агульнаеўрапейскій характар.

Першы ўспамін пра святя Купалле - 1 стагоддзе да н.э., калі Квінтыліян Цыцерон адзначаў, што ў Брытаніі мясцовыя жыхары святкуюць дзень летняга сонцастаяння пад імем бога сонца Гранія. У беларускіх крыніцах першае ўспамінанне захавалася ў ХІІ стагоддзі ў “Казанні Кірылы Тураўскага”.

У грамаце Вітаўта 1396 г. зафіксавана свята “Купалле”, а першае апісанне свята дадзена ў густынскім летапісе ў ХVІ ст.

У беларускіх пісьмовых крыніцах тэрмін “Купалле” у першыню зафіксаваны ў дамове з польскім каралём і літоўскімі князямі 1939 г. - “Амір ад Пакрова Багародзіцы да Купалава дня”.

У старажытных славян яшчэ ў І ст, н.э. свята летняга сонцастаяння лічылася адным з самых буйным і на каляндары з зямлі палянаў яно было выдзелена знакамі асобай важнасці - двумя крыжамі (знакамі сонца).

Найбольш агульнымі элементамі свята, якія сустракаюць амаль што ва ўсіх народаў урамках Іванава дня, з'яўляюцца: распальванне на ўзвышшах рытуальных вогнішчаў; звычаі, звязаныя з вадой (купанне ў рацэ, умыванне расой, качанне па расістай траве, якой прыпісвалася ачышчальная і гаючая сіла); наданне магічнай сілы раслінам, якія збіралі ў гэты вечар; пошукі кветкі папараці, якой прыпісвалі ахоўную моц; эратычныя элементы (варажба з вянкамі, скокі праз вогнішча)