Тараз қаласындағы өндіріс орындарының қоршаған ортаға әсері

«Казфосфат» ЖШС-і шығаратын  өнім көлемiнің көп бөлігі  әлемнiң 27 еліне экспортқа, соның ішінде, сары фосфор – Еуропа елдеріне, натрийдың триполифосфаты, фосфорит шикiзаты - Ресейге және таяу шетелге, минералды тыңайтқыштар – Қытайға жолданады ( Б Қосымша ).

      Химия өндірісінің бәсекеге қабілеттілігіне  кері әсерін тигізетін, жоғарыда  айтылған мәселелердің дұрыс шешімі, республиканың сонымен қатар аймақ экономикасының  бiрқалыпты дамуын қамтамасыз етуг е мүмкіндік береді.

         Фосфор саласын комплексті дамыту  қажеттілігі қалыптасан - ол фосфорлы  шикiзаттың олжасынан бастау алып, әлеуметтік инфраструктураға қаражат бөлінумен аяқталады. Жаңа инвесторлары үшiн «Казфосфат» ЖШС-тың басты құндылығы тау-кен базасының дамуында, шикiзатты өндiру көлемiнiң түбегейлi үлкеюiнде ( жылына төрт немесе бес миллион тонна), қазіргі химия деңгейі келешек химия алыбының жобалық қуатынан алыс болып табылуында.

Болашақта кәсіпорын  өзін дүние жүзілік нарықта сары фосфорды экспорттаушы ретінде көрсетпей, негізігі күшті минералды тыңайтқыш  өндірісіне бағыттауда. Кәсіпорында  екі даму жоспары белгіленген  – ағымдағы жоспар, жұмыс iстейтiн кәсiпорындарды қалпына келтiру және өндiрiс көлемін ұлғайту, ал стратегиялық, ұзақ мерзімді перспективалық құрылыстың жаңа өндірістік объектісінұсыну,

соған тиесiлi минералды  тыңайтқыштар зауытының шығарылымымен  қоса синтетикалық  жуғыш заттар зауытының шығарылымын, меншiктi электр станциясы бойынша зауыт және қазiргi кәсiпорындарға талғаулы минералды тыңайтқыштардың өндiрiсiнiң тәртiпке келтiру.

Келешекте өнім көлемінің шығарылымы, негізінен  ықшамдау есебі мен жаңа инвестициялық  жобалардың нәтижесінде өседі деп күтілуде.

 Сары фосфордың  өндiрiс көлемдерi және одан өндірілетін  натрийдың триполифосфаттарының  өсуі кәсiпорынның синтетикалық  жуғыш заттарды (СЖЗ) қайта шығарылымының  бастауына мүмкіндік береді, бұл  уақытқа дейін СЖЗ шымкент  цехында өндірілетін болса, қазіргі кезде дүние жүзілiк жетекшi елдерімен  бәсекеге қабілетсіздігіне байланысты артта қалуда. Қазіргі уақытта кәсіпорын объект оқиғаларын дамытудың екі нұсқасын қарастыруда. Бiрiншiсі – цехтың жұмысын итальяндық құрал-жабдықтармен қатар синтетикалық жуғыш заттарды (СЖЗ) қолдану арқылы қалпына келтіру,олар нарықта арзан бағамен орнын анықтайды. Екiншiсі – кәсіпорын объектiсін синтетикалық жуғыш заттар (СЖЗ) өндірісі жолымен қалпына келтіру немесе жаңа зауыттың құрылысын дүниелiк жетекшiлерiмен бiрлесiп талқылау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Машина  жасау 

2012 жылы машина жасау өнімдерін шығару 3,2 млрд. теңгені құрады, өткен кезеңіне 94,1%-ды құрайды. Салада жуу техникалары басымдықпен шығарылады.

 

                  

3. сурет.

Машина жасаудың даму қарқыны баяу. «Таразкоммаш» атты жалғыз кәсіпорын өндірістік жуу  машиналарын, киім кептіретін және кір  сығатын машиналар ғана шығарады, онда бірқатар шешілмеген мәселелер  бар:

- жабдықтардың ескіру  деңгейі өте жоғары (43-80%);

- шығарылатын өнімнің  бәсекеге қабілеттілігінің төмендігі,  түрлерінің аздығы және өнімді  ішкі тұтыну үлесінің төмендігі;

- қолда бар өндіріс  қуаттырын толық пайдаланбау; 

- саланың инвестицияға  тартымдылығының төмендігі және  айналым қаржыларының үнемі жеткіліксіздігі;

- инфрақұрылымның біршама  бөлігінің (конструкторлық бюро, тәжірибелік-эксперименттік база, тексеру  және техникалық бақылау орталығы) жоғалуы;

- өндірісті дамытуға  қаржы тартудың пайыздық мөлшерлемелерінің  жоғарылығы.

 

 

 

 

 

II Бөлім ТАРАЗ ҚАЛАСЫНЫҢ ӨНДІРІС ОРЫНДАРЫ

 

 

1. Тараз қаласының ірі өндіріс орындарына сипаттама және олардың қоршаған ортаға әсері

 

Таразда Қаратау тауларының бөктерінде Қаратау фосфор зауыты жұмыс істеп тұр. Бұл зауыт фосфор шығарудаң әлемде беделді орындардың бірінде. Облыста бірдей 3 зауыт ашылған болатын, солардың бірі «Жамбыл фосфор зауыты», «Химпром», «Жаңа Жамбыл фосфор зауыты». Қалада темір құрастырушы зауыты, автожөндеу зауыты, «Автобөлшектер» зауыты т.б. зауыттар жұмыс істеп тұр [2].

Компания қызметі Қазақстанның химия саласы кәсіпорындарын дамытудағы өміршең міндеттерді шешуге, әлемдік нарыққа бәсекеге қабілетті сапалы өнім шығаруға, шикізат өңдеудің жоғары деңгейін көрсететін жоғары технологиялық тауарлар өткеруші ретінде Қазақстан Республикасының бедел-бейнесін жасауға бағытталған.

«Қазфосфат» ЖШС-нің тұрақты  жұмыс істейтін кәсіпорындары бюджетке қомақты қаржы аударуда, өнеркәсіпті  жандандыруда, еңбекке жарамды халықтың көпшілігін жұмыспен қамтамасыз етуде, ал мұнымыз аймақтағы әлеуметтік ақуалды жақсартудың негізгі факторы болып табылады.

Өндірілген өнімнің  сапасына және оның сервистік деңгейде өткерілуіне ерекше ден қойған компания қызметкерлерінің жоғары кәсіби біліктілігі мен дұрыс таңдаған стратегиясы, сондай-ақ өндірістің даму қарқыны «Қазфосфат» ЖШС-н Қазақстандағы ең бір үміт күттіретін кәсіпорын деп санауға кепілдік береді.

Компания қызметінің негізгі түрлері: геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу, фосфорит рудасын шығару және өңдеу, сары фосфор мен оның туындыларын, фосфорлы минералды тыңайтқыштар мен мал-азықтық фосфаттарды өндіру және өткеру, минералды шикізаттар негізінде өнеркәсіп өнімдерін шығару.

ТМД елдері аумағында  құрамында фосфоры бар өнімдер  өндіру жөнінен жетекші компания болып табылатын «Қазфосфат» ЖШС-Қазақстан Республикасы фосфор өнеркәсібінің шынайы бет-бейнесі. «Қазфосфат» ЖШС өнімдері Шығыс және Батыс Еуропаға, ТМД елдеріне, Қытайға және ішкі нарыққа шығарылады.

Серіктестік өз құрамына келесі филиалдарды біріктіреді:

• Жаңа Жамбыл фосфор зауыты, Тараз қаласы. ;
• Минералды тыңайтқыштар зауыты, Тараз қаласы .;
• «Қаратау» тау-кен өңдеу кешені», Жаңатас қаласы .;
• «Шолақтау» тау-кен өңдеу кешені», Қаратау қаласы.;
• «Теміржол-көлік кешені», Тараз қаласы.;
• Химиялық зауыты, Степногор қаласы;

 

Сурет 6. «Қазфосфат» ЖШС

 

Жамбыл филиалы, Тараз қаласы.

Жамбыл филиалы – Тараз қаласынан солтүстік-батысқа қарай 15 шақырым қашықтықта «Кіші Қаратау» жотасының Үлкен Бурыл сілемінің терістік етегіне орналасқан сары фосфор мен құрамында фосфоры бар өнім шығаратын химия зауыты. Зауыттың жалпы аумағы 644,75 гектар.

Кәсіпорын құрамына келесі негізгі өндірістер кіреді:

• үш АКМ-312 агломашинасы бар агломерат өндірісі
• құрамына әрқайсысының қуаты 80 МВт төрт РКЗ-80Ф-И1 іспетті рудатермиялық электр пештері кіретін 1 блокты сары фосфор өндірісі
• екі технологиялық желісі бар термиялық фосфор қышқылы өндірісі
• төрт технологиялық желісі бар натрий үш полифосфаты өндірісі
• екі технологиялық желісі бар фосфор тұздары (калий үш полифосфаты, калий-натрий үш полифосфаты, үш натрий фосфаты) өндірісі
• тағамдық натрий үш полифосфаты мен тағамдық ортофосфор қышқылын шығару

 Кәсіпорында әлемдік тәжірибеде алғаш рет сары фосфорды фосфор шикізатының агломераттанған ұнтағынан алу технологиясы енгізілген. Филиал баяу гидратталатын НҮПФ шығаруды игерді. Сары фосфорды өндіру кезінде пеште балқыған өнімдер – қож бен феррофосфор пайда болады. Зауытта отандық металлургияда кеңінен пайдаланылатын және басқа елдерге шығарылатын феррофосфордың төрт түрі өндіріледі. Бұл қорытпалар сапасы саланың көптеген басқа зауыттарында өндірілетін өнімдерге қарағанда анағұрлым жоғары.

 Фосфор мен оның  қосылыстары халық шаруашылығының  түрлі салаларында кеңінен қолданылады:  сіріңке өндірісінде, шойын мен  құрышқа қосу үшін металлургияда, мата, пластмасса, ағашқа отқа қарсы төзімділік беру үшін химия өнеркәсібінде, бұрғы сұйықтықтарын, тіс пастасын, көптеген тағамдық және фармацевтикалық препараттар алу үшін қолданылады.

ЖЖФЗ филиалында шығарылған сары фосфор жоғары сапасы үшін беделді халықаралық жүлделермен марапатталады:

• «Алтын Арка» - Испанияның кәсіпшілері мен бизнесмендері Ассоциациясының;
• « Гауһар Жұлдыз» - Мексика мемлекетінің марапаты.

Сары фосфор шығыс  және батыс Еуропаның бәсекелестігі  жоғары рыногына, сондай-ақ Ресейге  шығарылады. Компания натрий үшполифосфаты рыногында Ресей, Украина, Молдова, Иран және Қазақстандағы барлық негізгі деген синтетикалық жуу құралдарын шығарушы өндірістер үшін өнім өткеруші озық компаниялардың бірі болып табылады.

 

Сурет 7. Техникалық сары фосфор,

 

Химиялық формуласы: Р₄

Сыртқы түр-түсі: Ашық-сарыдан сұр-жасыл түске дейін түрленетін парафин тәрізді зат.

Қолданылуы: Қызыл фосфор, ортофосфор және полифосфор қышқылдары, сульфидтер мен басқа фосфор қосылыстары өндірісі.

 

Кесте 5.

Техникалық сары фосфордың физикалық-химиялық көрсеткіштері.

 

№	Параметрлер атауы	Нормалары
1	Фосфордың үлес салмағы, % кем емес	99,9
2	Ерімеген қалдықтың үлес  салмағы, %, артық емес  Бензолда  Күкіртті көміртекте	0,1 0,1
3	Шламның үлес салмағы, %	Жоқ

 

Буып-түю: Сақтандырғыш қаптамасы бар арнайы теміржол цистерналары немесе сыйымдылығы 250 литрден артық емес, қалыңдығы кем дегенде 2 мм болаттан жасалған, ауа кірмейтіндей тығындалып жабылатын арнайы болат бөшкелер жасалынады.

Таңбалау: Манипуляциялық белгілер мен қауіптілік белгілері көрсетілген.

Тасымалдау: Арнайы теміржол цистерналарымен жүргізіледі.

Сақтау: Бөшкелерде немесе жылытылатын жабық сыйымдылықтарда судан сақталған жағдайда сақталу мерзіміне шек қойылмайды.

 

 

 

 

Сурет 7. Термиялық ортофосфор қышқылы.

 

Химиялық формуласы: Н₃РО₄.

Қолданылуы: Тыңайтқыштар, синтетикалық жуу құралдары өндірісінде, медицинада, фотография ісінде, металл өңдеуші, тоқыма, мұнай, шыны және керамика жасау, тамақ өнеркәсібінде кеңінен қолданылады.

 

Кесте 6.

Термиялық ортофосфор қышқылының физикалық-химиялық көрсеткіштері.

 

№	Параметрлер атауы	Техникалық	Тағамдық
1	Сыртқы түр-түсі	Ақ түсті аяда қараған кезде  түссіз немесе әлсіз сары реңдес, қабаты 15-20 мм сұйықтық	Ақ түсті аяда  қараған кезде  түссіз, қабаты 15-20 мм сұйықтық
2	Ортофосфор қышқылының (Н3РО4) үлес салмағы, %, кем емес	73	73
3	Хлоридтердің үлес салмағы, %, артық  емес	0,01	0,005
4	Сульфаттардың үлес салмағы, %, артық емес	0,015	0,010
5	Нитраттардың үлес салмағы, %, артық  емес	0,0005	0,0003
6	Темірдің үлес салмағы, %, артық  емес	0,010	0,005
7	Күкіртті сутегі тобындағы (Pb) ауыр металдардың үлес салмағы, %, артық  емес	0,002	0,0005
8	Күшәннің үлес салмағы, %, артық  емес	0,006	0,0001
9	Н3РО3-ке шағып есептегендегі  тотықсыздандырғыш заттардың үлес салмағы, %, артық емес	0,2	0,1
10	Метафосфор қышқылы (НРО3)	Жоқ	Жоқ
11	Қалқыңқы түйіршіктердің үлес салмағы, %, артық емес	Жоқ	Жоқ
12	Сары фосфор (Р4)	Нормаланбайды	Жоқ

 

 

Сурет 7. Техникалық натрий үш полифосфаты, Химиялық

 

формуласы:Na₅P₃O₁₀, Сыртқы түр-түсі: Ақ түсті үгілгіш ұнтақ.

Қолданылуы: Жуу құралдары өндірісінде, суды өндеу үшін қазандықтарға салынады, мұнай, шыны және керамика жасау өнеркәсібінде кеңінен қолданылады.

 

 

Кесте 7.

Техникалық натрий үш полифосфатының физикалық-химиялық көрсеткіштері

 

№	Параметрлер атауы	Нормалары
		жоғары сорт	SK-10	SK
1	Жалпы фосфор бестотығының үлес салмағы, %, кем емес	57,0	56-58	56-58
2	Натрий үшполифосфатының үлес салмағы, %, кем емес	94	94	94
	Қыздырған кезде жоғалтатыны, 1050С, %, артық емес	-	1,0	1,0
	Гидраттау деңгейі 1 минуттан соң5 минуттан соң	-	-	81-88 84-95
3	Натрий үшполифосфатының бастапқы формасының Үлес салмағы, %, артық емес	10	10	10-60
4	Темірдің үлес салмағы, %, артық  емес	0,01	0,01	0,01
	Натрий пирофосфатының үлес салмағы, %, артық емес		4	4
	Натрий ортофосфаты мен метофосфатының жалпы құрамы, %, артық емес	-	2	2
5	Суда ерімейтін заттардың үлес салмағы, %, артық емес	0,10	0,1	0,1
6	1 % су ертіндісіндегі рН	9,7±0,3	9,2-10,3	9,2-10,3
7	Сусымалы-үгілгіштігі, %, кем емес	30	-	-
8	Ақшаңқандық дәрежесі, %, кем емес	80	-	-

 

Буып-түю: Қапшықтар, үйіп жинау, «Big Bag» іспетті жұмсақ контейнерлер.

Таңбалау: Өнім атауы, сапасы, жалпы және таза салмағы туралы мәліметтер жазылады

Тасымалдау: Жабық теміржол вагондарымен, жабық палубалы кемелермен, жабық автокөліктермен ғана жүргізіледі.

Сақтау: Жабық қоймалар ішінде, сақтау мерзіміне шек қойылмайды.

Өндіруші: «Минералды тыңайтқыштар» кәсіпорны, Тараз қаласы.

 

 

Сурет 8. «Минералды тыңайтқыштар»