Кәсіпорын менеджменті: мәні, модельдері ХХІ ғ. менеджментінің міндеттері

Аз кәсіпорынмен бірдей және жақын профилдегі ұйымда жүйе қолданылады. Үлкен децентрлік ұйымдардың болашағы бар жоспарлау жұмысы ұйым-өндірістік бөлімдерге арналған. Жоғары менеджмент тек ортақ даму бағытын анықтайды: капитал ашу құрылымымен орналастыру, ортақ өндіріс көлемі және табыс.

Орталық жоспарлау қызметі жоспар формасын өндіреді және бөлімдерге ұйымның мақсатын тану шегін жасайды. Бөлімнің жоспарлау қызметі жұмысын бақылау орталық жоспарлау қызметі жүзеге асырады. Әр бөлімде өндірістік жоспарлау және бақылау барысы болады, олар жоспарлауды құраумен және олардың орындалуының бақылауын жүргізеді. Батыс елдерінде соңғы 10 жылда жоспарлау және ішкі ортада басқару сияқты бейімділік жүйесі, процесі жүріп жатыр. Ұзақ мерзімді жоспар болашақтан қазіргі уақытта, ауыстыру бұрынғыдан болашаққа емес болашақтан қазіргі уақытқа ауыстыру процесімен жүріп жатыр. Ұзақ мерзімді жоспарлау стратегиялық жоспарлауға айналады, стратегиялық жоспарлау процесі 4 сатылы этапты кіргізеді, олар: бағалау, таңдау, орындау және қорытындылау мағынасы стратегиялық жоспарлауда көрсетілген.

Стратегиялық жоспарлау процесін қорытынды фазасының альтернативі және компания профилі өңделгенде стратегия  таңдау, стратегиялық қорытынды ыңғайлы  болу үшін 4 саты болады. Шынында да менеджерлер әр сатыны бірнеше рет  жасайды, себебі олар көп альтернативтің ішінен бір пайдалы стратегияны таңдағылары келеді,

SWOT бұл жерде 1-ші жолда. SWOT -талдау, ол ағылшынша сөздердің 1-ші  әріптерінің, жиынтығы, streqth (күш), weakness (әлсіздік), opprtunity (мүмкіндік), threat (қорқыту).

Стратегиялық жоспарлау процесі фирманың әлсіз немесе күшті жақтарын және олардың бизнесіне қандай байланысты мүмкіндіктер туатынын көру үшін ішкі ортаның қорытындысы мен компания профилін салыстырады

SWOT -талдау процесінде - менеджер  екі операция жасау керек.

1.  Нақты қауіппен жиылатын табысқа жету үшін нарықтық сол сегментінде, олар бақылай алатын компанияның профилімен мүмкіндіктерін салыстыру. Соның мақсатында - нәтижелі стратегияға сүйеніп компанияның   күшін жақсартып шығару және әлсіз жақтарын жеңу.

2.  Өз фирмасының күшті және әлсіз жақтарын басқа фирмалармен салыстырып, бәсекелестердің қандай күшті жақтары және олар осыдан қандай артықшылықтар алатынын анықтау.

Қашан SWOT - талдау біткенде, менеджер бар мүмкіндіктерден максималды артықшылықтар алу үшін, фирма артынан жүретін әр түрлі стратегияны іздей бастайды.

Алдымен олар «таңдамалы талдау» деген  рәсім жүргізді, қазіргі фирма  стратегиясын қарастырады. Бұл этапта фирманың алға қойған мақсаттарга жету үшін қазіргі стратегия қаншалықты үлес қосатынын анықтайды.

Егер таңдалған стратегия алға қойған мақсатқа жеткізсе, әрине оны  әрі қарай жалғастырып, жетілдіру  қажет. Егер алынған және алғысы келетін  нәтиже арасын сәйкес келмейтіні анықталса, онда басқа стратегиялық альтернатив  іздеп, басқа стратегиялық жолдар іздеу керек.

Стратегиялық жоспар «болашаққа көпір» болып есептелі-неді және ұйымның  қазіргі жағдайынан қандай болу керек  ауысу жағдайына пайдаланады. Стратегияның жоспарында үш стратегия түрі бөлінеді: баға бойынша көшбасшылық, дифференциал және фокустау.

Баға бойынша көшбасшылық - бұл алатын қызметімен товары үшін өзі төлегісі келетін тұтынушылардың пайдасына бағытталған стратегия. Бұл стратегия бойынша төмен шығын мен үлкен көлем атынан ұйымды төмен баға қалыптасады.

Дифференциал - бұл стратегия  кең таңдау мүмкіндігімен жоғары деңгейдегі сапаға көп ақша төлегілері келетін тутынушыларга арналған.

Фокустың стратегия - ұйымдарда нарықтың нақты аумағында  шоғырландыру үшін және тұтыншыларды ерекше сұрақтар тарту үшін қолданылады.

Стратегиялық жоспарлау  базасында стратегиялық басқару дами бастайды және бірінші болып мақсат бойынша басқару (МББ) болмаса мақсатты менеджмент қайсысы тіке бұйрықты менеджментпен қарама-қайшы келеді, әрбір нақты жағдайда тәуелді іскер бұйрық алғанда қалай іс-әрекет жасау керек. Сонымен бірге жоспарлық менеджмент бөлінеді, ал барлық жұмысты бөліктеп көрсетіп және қайсысын орындау керектігін көрсетеді. Бұл нақты қайталанатын жүйе санын өндіруді түсіндіреді. Мақсат бойынша басқару (МББ) ұйым мүшелерінің бірігіп жасалып әр қызметке мақсат анықтап және күштерін олардың мақсатына жетуі бойынша үйлестіру.

Мақсат бойынша менеджмент моделі бағынушы берілген уақыт мезгілінде жұмыс істейді, ол менеджермен бағынушының  арасындағы мақсатқа жетудегі келісушілікті  көрсетеді.

Бұл жағдайда менеджер бағынушыға кеңесші мәнінде болады, МББ мына алғышартқа сүйеніп жасалынған, егер мақсат жақсы түсінілсе, онда оған жету мүмкіндігі көбірек болады, ал прогресті тек алға қойған мақсатқа деген көзқарас бойынша өлшенеді.

 

 

2.3  Басқару  процессінің этаптары

 

Басқару процесі мақсат бойынша 4 этаптан тұрады;

1.  Кәсіпорын басқарушыларының  өкілдіктерімен міндеттемелері  анықталады.

2.  Қойылған міндеттемелерде  менеджменттің мақсат өңдеулері  жүзеге асырылады.

3. Алға қойған мақсатқа  жету үшін, нақты жоспарлар жасалады.

4.  Бақылау жүргізіледі: өлшеу, әр басқарушы мерзімінен алынған жұмыстың нәтижесін бағалау.

Сонымен, егер мақсатты болжау ол барлық басқару қызметінің басы, оның міндетті жалғасы, мақсатқа жету үшін жұмыс түрлерін анықтау болып  табылады (б.т.). Менеджерлер тек қана жоспар құрамай, сонымен қатар қалыптасу жолымен құрылымын процесстерін және әдіс арқылы орындалуын ұйымдастырады, солар арқылы біріккен және нәтижелі еңбек жүзеге асады.

Көрсеткіштер жүйесін  өңдеу менеджерлерді қызметінде маңызды орын алады. Сонымен көмегімен әр жұмысшының, бөлімшенің толығымен кәсіпорын мен оның қызметі өлшенеді және бағаланады.

Біздің елде ұзақ мерзімді жоспарлау және бағдарламалау аумағында  жоспарлау және басқарудың мақсаттық  бағдарлама әдісі даму үстінде. Осы  арқылы жоспар мақсаты қорлар көмегімен байланысады.

Жоспарды бағалау - жұмыстың нәтижесімен мақсаты арасындағы айырмашылықты салыстыру арқылы жүргізіледі.

Бағалау процесі жоспарды қайта қарау мақсатында пайдаланады. Нәтижелі болуы үшін, бағалау жүйелігі үздіксіз жүргізіліп отырылуы қажет.

Өңделген процесс жоғарыдан  төменге дейін барлық деңгейді қамтуы тиіс. Сандық сияқты, сапалық белгілер қатарлары бар, олар бағалау процесінде қолданылады. Бұл белгілер кестеде  көрсетілген.

Белгілі жоспарланған мақсатты жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін ұйымдардың өзара анық қарым-қатынасын, жүйедегі әрбір жұмысшылардың іс-әрекетін, оларды бөлімшелерге бөлу жүйені басқарушы орнын анықтау ұйымның міндеті болады.

Менеджмент құрылымы бөлімшелердің және жеке басқару  жұмысшыларының жиынтығы және олардың бағынушылықтары немесе тігінен және көлденеңнен байланысының тәртібі деп түсіндіріледі.

Менеджмент құрылымы көптеген сапалық қасиет менеджмент құрылымын жасағанда талапқа  сай фактор қортындыларын жақсылап байланыстыру керек.

Менеджмент құрылымы неғұрлым күрделі болған сайын, рационалды менеджмент құрылымы жауап беретін принциптері маңыздырақ.

1.  Басқару бірлік  принциптері мен қызметкерлердің  жауапкершілігі. Ол екі жақтылық  бағынуды алыптастайды және қарама-қарсы  басқаруға мумкіндік және бұйрық  алуға мүмкіндік алады.  Әр звенода бір ғана бастық болу керек, ол соған бағынып, содан ғана бұйрық және басқару алады. Сонымен басқару звеносы екі объектіні де бір уақытта нәтижелі басқара алмайды.

2.  Сызықтық және  функционалды басқарудың арасындағы  нақты шекара қою принципі. Сызықтық басқару өндірісті өнімді басқаруды іске асыру керек. Сызықтық басқаруға функционалды көмек көрсету оны керекті ақпаратпен және кеңінен қамтамасыз ету керек.

3.  Бақылауды бөлу  принциптері. Бір адам нәтижелі  басқару үшін яғни басқару  нормасын орындау үшін дұрыстап бағынушылардың санын анықтап алуы керек.

4.  Нақты функционалды  шек қою принципі. Әр өндірістік  және функционалды звеноның нақты  сызылған функциясы болуы керек,  ол басқа бірде-бір менеджмент  деңгейінде басқа бөлімшелер  фунциясына тиіспеуі қажет. Диалектикалық менеджмент функциясы және құрылым бірлігі бөлім, бюро және басқа да бөлім ұйымдардың анық санын жасағанда көрінеді.

5.  Менеджменттің звеносы  мен міндетті адамдардың құқықтары  және міндеттемелері мен жауапкершіліктерінің  сай болуы принцип. Тек қана осындай сәйкестік шешім қабылдау және оны жүзеге асыруға нақты шарт жасады.

6.  Иілгіштік пен  үнемділік принцип менеджменттің  ұйымдастыру құрылымы ішкі және  сыртқы өзгерістерге аз шығын  мен әсер етуі қажет. Менеджердің  мәселесі көрсетілген принциптерге жауап беретін, бәрінен ұйымның мақсаты мен мәселесіне жақсы жауап беретін және оған әсер ететін сыртқы және ішкі факторлар құрылымын дұрыс таңдау.

Ең жақсы құрылым  ол - ең жақсы әдіспен ұйымның  ішкі ортамен әрекеттесуі қызметкерлердің күйін мақсатына лайықты және өнімді бағыттау және бөлу, сонымен қатар сатып алушылардың қателіктерін қанағаттандыру және өз мақсаттарын жоғары нәтижемен өз мақсаттарына жету. Менеджмент құрылымы төмен сатыларға ал көлденеңнен звеноларға бөліну.

Менеджмент сатысында звено жиынтығы түсіндіріледі, оның менеджмент иерархиясында болатын, төменнен жоғары қарай бағыну жүйелігін қамтып керсетеді, ал менеджмент звеносы ол өз бетінше мөнеджменттің бірнеше нақты функциясын орындайтын құрылымдық бөлімше.

Менеджмент звеносы атанып ұйым бөлімшесімен қызметі көрсетіледі. Бірінші төменгі сатыға шешімі туралы орындаушыларға жеткізіліп, менеджмент құрылым звенолары жатады. Екінші менеджмент сатысы ұйым бөлімдерін басқару қызметшілері жатады, ал үшінші жоғарғы сатыда ешкім оларға басқармайтын басқарушылар жатады.

Менеджмент құрылымын  көптігіне қарамастан нақты шарттарда  ереже бойынша екі классикалық  құрылымын байланыстыруды көрсетеді.

Менеджменттің сызықтық құрылымында басқарудың әр жұмысшысы  берілген өндірістік тапсырманы тікелей орындайды. Ол өзінің жұмысының барлық сұрақтары бойынша бірақ жоғары тұрған адамға бағынады. Барлық бағынушы звеносы үшін менеджмент жүйесінің сызықтық звеносының бұйрығын орындауы қажет. Менеджменттің мұндай құрылымында орталықтандыру және жекеленген принциптер іске асады. Менеджменттің функционалды структурасы әр басқару ақпараты мен көбірек жақсы жауап беретін еңбек бөлінісі арасындағы құрылымды еңбек бөлінісінің маңызы өндірістік процесс күрделілігі, оның көлемділігі, мамандығы мен бірлестіруі тез және дұрыс шешім қабылдау керек ететін менеджмент жүйесі анық бір функцияны орындайды.

Даму және өндіріс  күрделілігі процесінде органикалық  сызықтың қосылу және менеджменттің  функционалдық құрылымы болады, нәтижесінде  сызықтық және функционалдық артықшылықтарын қосатын сызықтық штабтық менеджментті құрады.

Әкімшілік сұрақтар, яғни ортақ басқару сызығы бойынша  сызықтық және функционалдық комбинациясының  ұқсастығы ол әр жұмысшының бір ғана басқарушыға бағынуы, функционалдық  звено қызмет бабына жататын сұрақтар мен айналысуы, сондада соңғы шешімді қабылдау ортақ басқарушы құқығында болады.

Менеджмент жүйесіндегі  негізгі маңыз - ол орталықтанған  және орталықтандырылмаған ұйым арасындағы дұрыс қарым-қатынас.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3  Менеджменттің  әдіснама негізі

 

3.1  Менеджмент  қызметі, түрлері, міндеттерінің   модельдері

 

Сызба 1

Менеджмент қызметі

 

Менеджмент теориясының  зерттеу пәні болып адамдардың біріккен іс-қызметтеріндегі экономикалық  және  оның іс-әрекеттік мотивациялық механизмі есептелінеді.

 

 

 

Сызба 2

 

Менеджмент  түрлері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сызба 3

 

Менеджмент  міндеттері

 

 

 

 

 

3.2  Жүйе  ретіндегі ұйым құрылымы

 

 

Ұйым - барлығы бірігіп бағдарламаны және мақсатты іске асырғандағы белгілі ережелер мен рәсімдер негізінде істейтін бірлестігі. «Ұйым» ұғымы құрылымдық және жүріс-тұрыс саласында қарастырылады. Ұйым ұғымы бүтіндігі мен ұқсастығын, әр түрлі ішкі және сыртқы өзгерулердің негізгі ерекшеліктерін сақтауды, объектілердің тұрақты байланысын қамтамасыз етеді. Құрылымдық ыңғайда ұйым ұйымдық құрылым сияқты бір немесе бірнеше мақсаттарға бағынышты өзара байланысты бөлімшелердің тұтастығы ретінде қатысады. Бұдан шығатын міндеттерді бөлудің тәсілдері және өкілеттіліктері бөлудің әдістері. Ұйымдық құрылым - алға қойған мақсаттарға тиімді жету үшін жұмыс істейтін адамдардан арнайы құрылған тұтастық жүйе. Ұйым деп көбінесе бірыңғай, тұтас организм болып саналатын, өндірістік бірлік ретіндегі бөлек фирманы атайды, өйткені, ұйымда бір мақсаттағы команда болып саналатын бір идиологияны қолданатындар (экономикалық, техникалық.технологиялық) жұмыс істейді. Жүріс-тұрыс ыңғайында процесс ұйымда зерттеу орталығында ұйымдық құрылымның бөлігі ретінде адам квалификациясымен, жеке ерекшеліктерімен еңбекке деген қабілеттілігімен мотивациясы ретінде жобалады. Өз кезегінде, ұйым процесі бірнеше бағытқа диференцияланды.