Кәсіпорын менеджменті: мәні, модельдері ХХІ ғ. менеджментінің міндеттері

Менеджментте еңбектің бөлінуінің әсер ету - жеке функцияның өндіріспен басқарылуы.

Менеджмент функциясы  басқару қызметін атқарады, сол арқылы ұйымның ішкі жүйесінен сыртқы ортаның  жүйесі құрылады.

А. Файоль менеджмент төрт функцияның жиынтығы деп анықтады: жоспарлау, ұйымдастыру, басқару және бақылау. К. Киллен менеджмент функциясының ұғымын ұлғайтты, ол былай түсіндірді «...ұйымның жоспарлау процесі, басқару, мотивация және жұмысты бақылау және ұйым жұмысшыларын бақылау, осылар арқылы ұйым жақсы нәтижеге жетеді»,

Менеджмент функциясының маңызды бөлігі болып жоспарлау  саналады.

Жоспарлау. Менеджмент функциясы  сияқты мақсатты анықтау және бағдарламаның  өнімді болу үшін болжау, тактикалық жоспарлау  Л.Д. Залевский жоспарлауды басқарушылық шешімді өндіру, бұл процесс барлық нұсқалар бағаланады және қортындылайды, ішінен жақсы әсер ететінін таңдап дұрыс шешім анықталады.

К. Киллен «Жоспарлау - ол не, кіммен, қалай деген сұраққа  жауап беруге дайындық» деп санайды.

Жоспарлау мақсатты анықтау  және оның орындалуының жолдарын қарастыру.

Жоспарлау ұйымның әртүрлі  деңгейін қамтып ұзақ мерзімді болып  бөлінеді.

Ұзақ мерзімді жоспарлауда (15-20 ж) фирманың мақсаты мен стратегиясы  анықталады. Ал ортамерзімді жоспарлау (5 жылға дейін) қай жол арқылы мақсатқа жетуге болатынын шешу. Бұл жоспарларда ортақ кадрлық саясат, ортақ өндірістік стратегияны, ортақ қаржылық саясат, ортақ мәркетингілік саясат анықталады.

Қысқамерзімді және ағымдағы жоспарлау (1 жылға) ширек, айға байланысты бірнеше формаға ие. Оның бірі ортақ мерзімді жоспарлауды нақтылап және қысқарту. Сонымен қатар бір жылға өндірістік жоспар, қаржылық жоспар маркетинг бойынша жоспар құрылады. Ағымдағы жоспарлаудың үшінші формасы саясатты формалдау, механизмді бақылау, болашақта болатын жағдайларға байланысты алдын ала компанияның жағдайын дұрыс анықтап алу керек.

Ағымдағы жоспарлаудың үшінші формасы ол бюджеттік жоспарлау. Бюджет қаржылық жоспарды көрсетеді, Әр көзде бюджеттің әр түрі қолданылады:

- кіріс пен шығындар  сметасы;

- уақыт жоғалту мен  материалдар сметасы;

-  капиталды шығындардың  сметасы;

- кассалық бюджет;

- баланстық смета.

Бюджет ұйымның әртүрлі  жақтарын зерттейді.

Саясат - ол қайталанатын екінші ретті шешімді қабылдау параметрлері қойылатын талапқа сай жағдай.

Саясат қызметтің пайда  болуы бойынша нұсқау береді, ал негізінде тұрақты жоспардың бір типті түрі болып табылады. Мысалы әр компания бір саясатты ұстануы мүмкін, талапқа сай қызметке тек арнайы білім деңгейімен қабылданады.

Процедуралар (стандарттық  нұсқаулар) жеке тапсырмаларды анықталған міндеттемелерді орындау кезінде бірнеше этаптан тұратын іс әрекет жоспарын көрсетеді.

Стандарттық құрылымға  мысал: Қонақ үйдің қызметкеріне жаңа келген клиенттерді жазылған пункт  бойынша тірке деп алдын ала  бұйрық берілген.

Ережелер нақты бір  жағдайда алдын ала қандай іс-әрекет қолданылуы қажет екенін көрсетеді.

Мысалы: Қонақ үйдегі қызметшіге алдын ала клиенттерге  олар алғашқы төлем, төлемегенше, және кредиторлық карточканы көрсетпегенше  кілтті бермеңдер деп бұйрық берілген.

Егер берілген нұсқауды қызметкер орындамаса, ол өзі әр төленбеген бөлме үшін жауапкершілікті езіне алады.

Стратегиялық жоспарлау - стратегияны қалыптау бойынша жасау  процесі, ұйымдағы әр қызметкердің атқаратын  мәнін анықтау.

Ұйымдағы стратегияны  өңдеу - стратегиялық жоспарлаудың өзі үшін ғана жасалынған емес.

Ол өте күрделі және көп еңбекті керек ететін жұмыс, егер стратегия табысты іске асып жатса, маңызға ие болады, стратегиялық жүзеге асып жатқанын бақылау үшін және алға қойған мақсатқа жетуіне  сенімді болу үшін, ұйымдағы басқарушылар жоспар, бағдарлама, жоба және бюджет жасауы керек, және оларды басқарып отыруы керек.

 

 

2.2  Қызметтің  негізгі бағыттары

 

Стратегиялық жоспар жүйесін функционалдау нәтижесі стратегиялық шешім бір-бірімен  байланысты жоспарлау құжаттар жиынтығы, оларда стратегияның шешім мен қорларды үлестіру көрсетілген.

Ұйым болашақтағы өзгерістерді аянбай күтіп алу үшін ең маңыздысы  мақсатты стратегияны, бағдарламаны анықтау, қорларды үлестіру болып табылады. Ал бұл өзгерістер стратегиялық жоспардың  маңызды нәтижесі ретінде қызмет етеді және ғылыми-зерттеу жоспары жұмысы (ҒЗЖ) болып кірісуі мүмкін.

Өнімнің диверсификациясы, жаңа өнімді бекіту және пайдасыз өндірісті  жою мәселесі.

Қазіргі заманғы ұйымда 4 бір-бірімен байланысты жоспар өңделуі  керек.

1.  Қызметтің негізгі бағыттарды ең маңызды болып 10-15 жылғы, кейде одан да көп жылдық стратегия болып табылады.

2.  Ұйымның даму  жоспары 1 жылдан 5 жылға дейінгі  уақыт аралығында. Стратегиялық жоспарлардың маңыздысы өнімді толық жетілдіру, және жаңа технологиямен жаңа өнім шығаруға ауысу.

3.  Тактикалық жоспардың  ұйым ағымының қызметін белгілеу.

4.  Мақсаттық мінез  ұстайтын, бағдарлама, жоба-жоспарлар:  жаңа өнім, өндіру және технология, өндірістегі шығынды азайту, экология  қорларын үнемдеу, жаңа нарыққа  кіру және т.б.

Бірінші екі топ стратегиялық жоспардың негізгі өнімі болып табылады.

Бұл жоспарлар тактикалық және жоба-жоспарларға қарай өзгеруі  керек, себебі 1-ші екі топ осылар арқылы іске асады. Тактикалық жоспар және жобалар жарым-жартылай стратегиялық жоспарлау жүйесіне кіреді.

Қызметтің негізгі бағыты. Бұл жоспар да стратегиялық деп аталады. Ол барлық жоспарлардың шыңы деп аталады, себебі ол ұйымның мақсаты мен  стратегиясын белгілейді.

Бұл жоспар басқа жоспарларға  жөн табуға көмектеседі.

Бір уақытта ол қызмет бағыттарында және нарықты шешім қабылдағанда шек қояды.

Ұйымның даму жоспары. Ол жаңа өнім шығару мен қызмет көрсетуде  қандай шара қолдану керек екенін анықтайды және жаңа позицияға шығудың  нақты жолдарын көрсетеді. Даму жоспары  мына сұрақтарға жауап береді.

Тауарға деген ұйымда қандай шарт және қызмет көрсету күтіледі?

Жаңа өнім түрлерін шығаруда жеңілдету мен олардың нарықта  өтімділігін табу үшін ұйымда қандай климат орнату шарт?

Қолда бар қорлар жаңа өнім түрлерін шығару үшін және қызмет көрсету үшін қандай дәрежеде?

Даму жоспары өңдеу  үшін жөн табуға қызмет етеді:

а)  диверсификация жоспары, шығарып жатқан өнімді толықтыру  және алмастыру үшін жаңа өнім түрін  көрсетеді;

б)  жою жоспары, бұнда  ұйым қай элементтен құтылу керегін  көрсетеді.

Тактикалық жоспар. Бұл  жоспарды сонымен қатар «ағымдағы қызмет жоспары» және «табыс жоспары» деп те атайды. Олар шығарып жатқан тауар мен қызмет өндірістік жаңа нарыққа кіру шарттарына бағытталған.

Ағымдағы қызмет жоспары  әр функционалдық зонаның жоспарымен күшейеді: қаржы, өндіріс, сатып алушылар және т.б.

Бұл жоспарлар стратегиялық жоспардың бөлігі болмаса да, стратегиялық жоспарға байланған.

Тактикалық жоспар стратегиялық жоспардың бөлігі болмаса да, стратегиялық жоспарға байланған.

Тактикалық жоспар стратегиялық жоспардың іске асуына негізгі құрал ретінде жұмыс істейді, және ең соңғылардан ерекшеліктері бар, оны біз жаттығулық жұмыста есепке алуымыз керек. Олар:

- тактикалық жоспарлар  толығымен стратегиялық жоспарлармен  өңделеді;

-тактикалық жоспарды  өңдегенде мынандай принцип ұстанады: «Кім жоспарларды орындайтын болса, сол соны өңдейді». Басқалай айтқанда егер стратегиялық жоспарды және шешімді ұйымдағы жоғары басқару қабылдаса, онда тактикалық жоспар орта басқару деңгейінде өңделеді;

- тактикалық жоспар, ереже  бойынша қысқа мерзімге жасалынады стратегиялыққа қарағанда, сондықтан оны жүзеге асыру тез және шыққан өзгерістерге байланысты тез шара қабылданады,

Нарық экономикасына  өту шартында тактикалық жоспардың  құрылымы өзгереді, өңдеу әдісі және негізгі бөлімдерді ойлап табу.

Сонымен ұйымның жылдық жоспары ереже бойынша төрт негізгі бөлімді кірістіреді: маркетинг бойынша жоспар, қаржылық жоспар, өндіріс жоспары, сатып алу жоспары Нарықтық даму қарым-қатынасы этапына байланысты және фирма қызметінің қалыптасқан ішкі шарты бойынша, жоспар бөлімін табады және оның маңызы өзгереді. Бірінші орынға сату жоспары және қаржылық жоспары және өндірістік шығуы мүмкін. Әр стратегияның жоспары міндетті түрде бағдарлама жинағымен және жоба-жоспарымен бекітіледі. Мысалы, ұйымның даму жоспары қысқа, орташа және ұзақ мерзімді бағдарламалармен бекітіледі. Бағдарлама өз кезегінде нақты жоспарлармен бекітіледі. Әр жоба негізгі болып саналмауы, егер оның бағасы болса, өңдеу графигі және техника-экономикалық параметрі.

Жоспардың бейімділік негізі. Олар иілгіш және күтпеген ішкі факторлардың өзгерістеріне бейім болуы керек. Сосын стратегиялық жоспардың бейімділігін, мінезін қамтамасыз ету үшін жоспардың барлық түрлеріне, соның ішінде ерекше тактикалық жоспар күтпеген жағдайға қандай іс-әрекет қолдануы қарастырылады. Бұл іс-әрекеттер белгілі әдістемелік қабылдау жағдайның жоспарлауы арқылы іске асырылады. Стратегиялық жоспарлау өзінің табиғатына тән ұсынысқа, кеңеске, болжауға сүйенеді және оған кейде тәуекел етуге тура келеді. Сондықтан ұйым басқарушылары олардың байсалдары мен ойлары болмай қалған жағдайда не істеу керек екенін білулері керек. Жағдайлық жоспарлар қандай дәрежеде ұйымның мақсаты мен келетінін анықтайды. Жағдайлық жоспар артық жоспарлар жүйесі болып табылатын ұйымды ішкі ортаның езгеріске дұрыс шешім қабылдайды, икемделеді. Бұл реакция барлық жоспар жүйесінде көрінеді және ең 1-ші Англиядағы қызмет жоспарын осылай стратегиялық бейімделу жоспары ез алдына жағдай жоспар жиынтығын көрсетеді, ұйымның ішкі ортасында пайда болған әрқайсысы белгілі бір жағдайға қызмет жасайды. Жоспарлар жүйесі, бағдарлама, жобаны басқарудың негізгі функциясын орындауымен бірге стратегиялық және тактикалық қорларды бөлу құралы болып табылады, жоспар қорларды бағыт бойынша бөлуге көмектеседі, басқарушылардың ойынша ол неғұрлым нәтижелі және алға қойған мақсатқа жетуге алып келеді. Ұйымның тандаған стратегиясын іске асыру. Ұйым келесі іс-әрекетке деген үшін керсеткішін анықтау мен қорларды бөлудің бірнеше жүйесі бар. Бірінші жоспарлау этапында эксперттердің бағасы пайдаланады, бюджеттің нормативінде сүйенген әр түрлі күрделенген әдістер қолданылады. Формалды жоспарлардың кең тараған әдісі болып, бюджетті өңдеу болып табылады, ол әр түрлі жоспарлардың қиысуымен қорлардың бөлінуі. Болашағы бар жоспарлаудың отандық жаттығуда, қаржылық дамудың негізгі көзі мемлекеттік бюджет болғанда, олардың мақсаттары үшін шығын сметасы ендірілді, Бюджет артықшылығы тек қандай және қанша қорлар керек деген сұраққа ғана жауап бермейді, сонымен қатар олардың толыктыру көзін көрсөтеді. Бюджеттің мән сызығы қорлардың сандық бағасы және мақсат болып саналады. Көп жағдайда бюджеттер құндық көрсеткіште өңделеді және бағаланады, бірақ кейде уақытша, еңбектік және табиғилар қолданылады. Бюджеттік сандық көрсеткіштері басқарушыға ұйым жұмысының әр түрлі аспектілерін бағалауға, салыстыруға мүмкіндік береді.

Бюджетті өңдеу - күрделі  және жауапкершілікті талап ететін жұмыс, ол стратегиялық жоспарландыруда  орындалады. Ол ұйым басқарушыларының фирманың ортақ міндеттемелері мен  стратегиялық шаруашылық белімшелері (СШБ) мен жеке бөлімшелердің мақсаттарын хабарлауымен басталады. Сосын СШБ және бөлімшелер алдын ала смета өңдеуге және бюджетті оның жоспарлық кезеңге байланысты өңдеуге кіріседі. Бұл құжаттар СШБ жоспарына кіргізіледі және керекті жөндеулер мен бюджетті нақтылау бойынша басқару бұйрықтарын жақсылап зерттеп содан соң, басқарушыларға беріледі. Негізінен, бұл сатыда СШБ арасында қорлары бар бөлінушілер болады, сосын олар қаржыландырылатын және жабдықтандырылатын қор анықталады.

Соңғы бюджетті өңдеу  сатысында басқарушылардың бұйрығы бойынша стратегиялық қорлардың бөлігін есепке алу және оларды алу көздері жүзеге асырылады.

Ереже бойынша СШБ  мен белімшелер, жоспарлар және бағдарламалар  арасындағы қорлардың бөлу процесі  қортынды бюджетті өңдеумен аяқталмайды.

Стратегиялық жоспарлардың бейімделу мінезі уақытша мақсатты және ұйым стратегиясын және олардың  бөлімшелерін өзгертулерге сай бюджетті жөндеуді ұйғарады. Сондықтан әрқашан  әсер ететін қорларды бөлу механизмін жасау өте маңызды. Бұл есеп айтылған әдіс бойынша шешілуі мүмкін. Берілген жұмысты орындауға сетевой график бойынша қорларды қайта бөлу әдісі ыңғайлы құрал болып табылады.

Стратегияны жоспарлау - кеп күшті уақытша керек ететін басқарушылық қызмет түрі. Стратегиялық жоспарлаудың функциясын адамдар жасайтын болғандықтан, жоғарыда көрсетілгендей бұл үрдіс құрылу керек және оны басқару қажет.

Стратегияны жүзеге асырудағы басқару, басқарушыларды және барлық деңгейдегі жұмысшыларды ынталандыру арқылы жасалуы  қажет.

Бұл жерде ұйымдық-психологиялық  климат жасап, соны ұстап тұру қажет және мақсатқа лайықты жұмысшыларға әрқашан өзгерістер үйымның анық дамуы, сондықтан мұндай өзгерістерге олар дайын болулары қажет.

Стратегиялық жоспарлаудың нәтижесі функционалдық жүйесінің негізгі  шарты басқарушылардың әрқашан  көңіл аударуы және олардың жоспардың керектігін көрсетуі, сонымен қатар стратегиялық өндіру мен іске асыруға көп жүмысшыларды жұмылдыру кеңіл аударушылық ұйымды жоспарлау жүйесін кіргізу сонымен өте маңызды.

В.Ю. Кузнецов пен В.И. Подлесных  ұйымдағы жоспарлауды келесі процеспен көрсетеді.

Жоспарлау - басқару жүйесінің құрам бөлігі болғандықтан ұйымның, форманың үлкен түрлерінде көрсетіледі. Орталықтандырылған басқарушылық ұйымында жоспарлау да орталықтанады.Жоғары менеджмент жағдайында президентке немесе вице президентке бағынатын орталық қызмет көрсету жағдайы және ұйымға кіретін бөлімшелермен кәсіпорындар үшін болашағы бар ағымдағы жоспарлар өндірісі қызмет етеді олар кәсіпорын мен бөлімшелер жоспарлау қызметін қолданбайды.