Ұста цех өндірісінің экономикалық тиімділігін есептеу

Амортизация – негізгі қорлардың  құнын  олардың көмегімен өндірілетін  тауарлар мен көрсетілетін қызметтер есебінен біртіндеп толтыру.

 

 

1.3 Негізгі өндірістік қордың түрлері.

Негізгі капитал - бұл материалдық құндылықтың ұзақ кезеңдегі жұмыс істеп тұруы ретіндегі негізгі қордың ақшалай бағалануы. Негізгі қор деп - кәсіпорында ұзақ уақыт пайдаланып өзінің құнын келесі өндірілетін өнімге бірте-бірте аударып отыратын еңбек құралдарын айтамыз. 
Негізгі қордың құрамына өндірістік және өндірістік емес объектілер кіреді.  
Өндірістікке жататындар: өндірістің, құрлыстың, ауылшаруашылығының, көліктің, сауданың және басқада материалдардық өндіріс түрлерінің негізгі қорлары жатады. Өндірістік емес негізгі қорларға: түрғын үй, коммуналдық шаруашылық, денсаулық, білім, мәдениет, спорт салаларына арналған негізгі қорлар жатады. Өндіріс процесіне қатысу дәрежесінде негізгі қорлар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті бөлігі - тікелей өндіріске өнімнің мөлшері мен сапасына ықпал етеді. Мысалы: машиналар, құрал жабдықтар. Пассивті бөлігі - өндірістік процестер үшін қажетті жағдай жасайды. Мысалы: ғимарат, құрылыс. Кәсіпорынның негізгі өндірістік қорлары өндірістік ауыспалы айналым жасайды. Ол мынадай сатылардан тұрады: негізгі қорлардың тозуы, аммартизация, негізгі қорларды толық қалпына келтіру үшін қаражаттың қорлануы және оларды күрделі жұмсау арқылы ауыстыру. 

Негізгі  қорлар  өндірістік  процесте: натуралды, ақшалай нысанда зерделенеді. Натуралды  нысандағы  құралдардың  есебі: негізгі  қорлардың  техникалық  құрамын, кәсіпорынның  өндірістік  қуатты-лығын, құрал-жабдықтарды  пайдалану  дәрежесін, басқа  да мақсаттарды анықтау үшін қажеттілік. Негізгі  қордың  ақшалай  нысандағы есебі: негізгі  қордың жалпы мөлшерін, динамикасын, құрылы-мын, амортизациялық  аударымдардың есебін, дайын  өнімді  тасымал-дау құнын, капитал салымдарының және инвестицияның экономикалық тиімділігін  анықтайтын  қажеттілік.

Негізгі қорларға  жататын  негізгі  құралдар  пайдалану  дәрежесіне  қарай  келесі  негіздемелерге  бөлінеді: пайдалану түріне, запасты (резервті) құру түріне, құрастыру, құрылу  кезеңдеріне, қайта құрастыру, модернизация  және  бөлшекті  ликвидация  кезеңдеріне  қарай  бөлінеді.

Объектілерге құқықтық иемдену тәуелділігіне қарай негізгі құралдар былайша жіктеледі: меншіктік құқығы негізінде ұйымға жататын негізгі құралдар объектілері (соның ішінде жалға өткізілгендер), шаруашылық  жүргізу немесе басқарудың меншіктік құқығы негізінде ұйымның қарамағындағы негізгі құралдар объектілері; Ұйымнан жалға алынған негізгі құралдар объектілері Кәсіпорынның өндірістік тиімділігі нарықтық экономиканың негізгі категорияларының бірі болып табылады. Өндірістің экономикалық тиімділігі – бұл екі өлшемнің жалпы түрдегі өндірістің сандық көрсеткіштердің қарым-қатынасы, яғни шаруашылық өндіріс нәтижелері және өндіріс шығындары. 
Бірінші топ көрсеткіштеріне: құралдарды экстенсивті қолдану коэффиценті, құралдардың сменалық жұмыс жасау коэффиценті және құралдарды толық пайдалану коэфиценті жатады яғни, бұл көрсеткіштер құралдардың уақыт мөлшерінді қолданылу деңгейін көрсетеді. Екінші топ көрсеткіштері - негізгі қор нақты өнімділігін оның нормативті өнімділігіне бөлу арқылы анықталады.  
Үшінші көрсеткіші – құралдарды ингралдық қолдану коэфиценті құралдарды экстенсивті және интенсивті қолдану коэфицентіне көбейту арқылы анықталады және ол құралдардың уақыт және өнімділігі бойынша қолданылуын сипаттайды. 
Басқа негізгі қорлардың құрамына техникалық кітапханалар, өрт сөндіретін  шаруашылық құралдары  және т.б. кіреді. Негізгі қорлар топтарының аталғандардың барлығы өндірістегі және тиімділігін  көтеру маңызы әрқалай болады.  Негізгі қорлардың белсенді  бөлігі  өндірістегі  еңбектің  техникалық  қарулану  деңгейіне  тікелей байланысы бар, яғни олар жұмыс машиналары, құрал-жабдықтар, көліктік құралдар және құрал-саймандарды пайдалану өнімділік пен тиімділіктің сапасы  және көлеміне үлкен  әсерін тигізеді. 
Өндірістік қорлардың басқа бөліктері өндіріс үрдісінде жанама қатысады (өткізбелік тетіктер), олар машиналар мен құрал-жабдықтарды пайдалануда қажетті жағдайлар ұйымдастырады, себебі, машиналар өндіріс процесінің тірегі болып табылады. Кәсіпорынның материалдық-техникалық базаның деңгейі негізгі қорлардың белсенді бөліктерінің саны мен сапасына қарай анықталынады.

Меншіктік қатынасына қарай  қорлар өзіндік және уақытша жалға  алынған болып бөлінеді. Өзіндік  қорлар кәсіпорынның меншігіндегі қорлары  болып табылады, ал жалға алынған  қорлар басқа кәсіпорындардың меншігіндегі қорлар болып есептелінеді және нақты кәсіпорын келісімшартқа сәйкес пайдаланады. 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Ұста цех  өндірісінің экономикалық тиімділігін  есептеу.

     

2.1 Кәсіпорынның ішкі  электр қамтамасыздандыру құныны, смета шығынның есебі.

Электр құрылғыларының есеп жөндеудің және  еңбек сыйымдылығының  есебі.

Бір жылда жөндеудің  лайықты саны  топтама  және жөндеуаралық  кезеңіне байланысты  анықталады (ЖКБ).

а) Күрделі жөндеулердің саны адам  n_k формуласымен   есептеледі.

                    n_k = T_r*m/t_k                    (1)

Мұндағы    T_r-бір жылдың ұзындығы (12 ай)

                    m- Құрылғының саны, дана

                    t_k-жөндеу циклінің ұзақтығы, ай

б) орташа жөндеулердің  саны, n_cp адам

                     n_cp = T_r*m/t_k                          (2)

Мұндағы t_cp- орташа жөндеулердің арасындағы кезең, ай.

в) шағын жөндеу жұмыстары n_M адам.

                     n_v = T_r*m/t_v- (n_k+n_cr)              (3)

Мұндағы t_M  шағын жөндеу жұмыстарының арасындағы кезең, ай

     Әр құрылғының  жөндеу жұмыстарының еңбек сыйымдылығы  F_i формуласы бойынша есептеледі:

                      F_i =P*n*t                            (4)

Мұндағы P-жөндеудің қиындық  бірлігі, ЖКБ

n- б‰кіл құрылғы бойынша  жөндеу жұмысының i-түрінің саны 

t- i-түріндегі жөндеу  өнімінің ЖКБ-не уақытына сәйкесітігі. (күрделі жөндеу t_k=9 cағ., орташа жөндеу t_cp-4,5 сағ., шағын жөндеу t_M  t_M – 0,75 сағ.).

    Еңбек сыйымдылығының жөндеу және орнатылған құрылғының жөндеу қиындығының жоспарлы жиынтығының есеп айырысуы №1 кестеде берілген.

Кесте №1 – жөндеу жұмысының  еңбек сыйымдылығы және сумарлы  қиын жөндеу құрылғылардың жоспарлы есептелінуі – (адам/сағат)

Құрылғылардың аталуы	Саны	Қиын жөндеу нормативы		Жөндеу саны			Сумарлы еңбек сыйымдылығы(адам/сағат)
		бірлік	барл	аз	орт	капитал	аз	орт	капитал	барл.
I.КРУ ұяшығы
А)кіруші	4	11	44	2	0	2	16,5	0	198	214,5
Б)секциялы	2	11	22	0	1	0	0	49,5	0	49,5
В)жолақты	20	11	264	12	8	4	99	396	396	891
Г) ТСН	4	11	44	2	1	1	16,5	49,5	99	165
Д) ТН	4	12,5	50	2	1	1	18,75	56,25	112,5	187,5
Е)резервті	4	11	44	2	1	1	16,5	49,5	99	165
II.КТП 2*1000	5
А)трансфорлы	10	12	120	5	3	2	45	162	216	423
Б)кіруші	10	17,5	175	45	13	2	590,625	1023,8	315	1929,4
В)секциялы	5	17,5	87,5	23	7	1	301,875	551,25	157,5	1010,6
Г)жолақты	20	15	300	90	26	4	1012,5	1755	540	3307,5
III.КТП 2*630	1
А)трансф.-лы	2	10	20	1	0	1	7,5	0	90	97,5
Б)кіруші	2	17,5	35	9	2	1	118,125	157,5	157,5	433,13
В)секциялы	1	17,5	17,5	4	1	1	52,5	78,75	157,5	288,75
Г)жолақты	4	15	60	18	5	1	202,5	337,5	135	675
Құрылғының қортындысы			1283			1	2497,88	4666,5	2673	9837,4
V.жолақ а) S > 70мм	46,53	4	186,12	140	37	9	420	666	324	1410
Жолақтың қортындысы			186,12				420	666	324	1410
Сұлбадағы қортынды			1469,12				2917,88	5332,5	2992	11247

 

 

2.2 Еңбектің жоспар қорытындысы.

Еңбектің жоспарын жасау  үшін міндетті түрде жұмыс уақытының  жоспарлы балансын есептеу керек. Балансты бір адамға келтіреміз және оның негізінде жөндеу персоналын жєне эксплуатациялы саның жоспарлы есептейміз.

Жөндеу персоналы 8,2 сағат  жұмыс ауысымды жалғасқан жұмысына 5 күн жұмыс атқарады, эксплуатациялы персонал 6,8 сағат жұмыс ауысымды жалғасқан жұмысына 6 күн жұмыс  атқарады.

№2 кестедегі көрсетілген жұмыс уақытының балансын жасауда мыналарды қолданамыз:

     1) негізгі  және қосымша демалыстың орташа  жалғасуы 20 күн;

     2) қатысушы  демалысы номиналды уақыт қорынан  0,3-0,7%;

     3) сырқат  кезіндегі жұмысқа шықпауы номиналды  уақыт қорынан 2-5%;

     4) ауысым  кезіндегі шығын номиналды уақыт  қорынан 1-2 %;

Есептеу кезінде жұмыскерлердің санын және келу құрамы және тізім  құрамы  арқылы айырады. Тізім құрамы өз алдында бүкіл жұмыскерлерді  қосады, оларды міндетті түрде өнеркәсіп  штатында болуы міндетті. Келу құрамы – өндіру еңбегінің жоспарлы деңгейінде және берілген ењңек режимінде барлыќ жұмысты атқару үшін керек. Эксплуатациялы қызметкер санын электротехникалық құрылғылар жалпы санына байланысты  орнату керек.

Кесте №2- Жұмыстың уакытының теңгерімі

Теңгерімнің   мақалалары	Өлшем бірліктерім	Жөндеудің персоналы	Экспулатациялық персоналы
1.Жұмыстың уақытының  күнтізбелік қоры	Күн	365	365
2.Сол сағатта	Сағат	2920	2482
3.Жұмыс істемейтің күндер	Күн
А) барлығы	Күн	112	60
Б) мерекелер	Күн	8	8
В) демалыс	Күн	104	52
4.Жұмыстың уақытаның  номиналды қоры	Күн	253	305
5.Сол сағатта	Сағат	2074,6	2440
6. Игерусіз уақыт:	Күн
А) барлығы	Күн	23	26
Б) негізгі және қосымша  демалыстар	Күн	16	18
В)оқы-демалыстары	Күн	1	2
Г) шыға берістер ша ауруға	Күн	5	6
7.Бір жұмысшының келудің уақыты	Күн	230	273
8.Сол сағатта	Күн	1861,6	1829
9. Ішімдегі ауысымды  шығындар	Сағат	-	-
10.Жұмыстың уақытының  тиімді қоры	Сағат	1819,9	1829
11. Жұмыстың уақытының  игерушілігінің еселігі	Сағат	0,877	0,73

 

  

2.3 Электрошаруашылықтың жөндеуіне және қызмет көрсетуіне кеткен еңбекақының жоспарлы қорын есептеу.

Төлемнің қорының есебінде қабылдау тиіс 4 дәреженің сағаттың тарифтік ұтыс тігуін қанаушылықтың  персоналы және ремонттық  персоналдың 5 дєреже үшін. Сәйкес мен Р.К үкіметінің қарарымен « Еңбекке ақы төлеуде жұмыскер сала халықтың шаруашылық туралы»  № 31  1996 жылдың 9 қаңтарынан тарифтік еселіктер еңбектің бір қалыпты шарттарымен жұмыстарда 4 дәреженің-1,24  жұмысшысы 5 дәреже үшін 1,33.

Айлық тарифтік негіздік ұтыс тігуі бойыншы 1 дәрежеге 2013 жылы ара сома 18660 теңге қабылданды.

Ж^айтар=Ж_кем

Е_зав                  (9)

Е_зав-заводтық еселік (тең қабылдаймыз 3)

Ж^айтар=18660∙ 3=16560 теңге

Кезекшенің персоналдық  айлық тарифтік ұтыс тігуі

τ^кез_тар   = Ж^{ай ∙}_тар∙ Е_д                 (10)

Е_д – дәрежелі еселік тарифтік заводтық кезекшенің персоналдық ұтыс тігуі (тең қабылдаймыз 1,24);

τ^кез_тар = 55980∙1,24 = 69415,2 теңге.

Ортасағат тарифтік ұтыс кезекшенің персоналдық тігуіне  келеді

τ^кез_тар = 69415,2 : 22 : 8,2= 384,78 теңге

Жөндеу персоналының  айлық тарифі

τ ^PEM TAP =55980 ∙ 1,33 = 74453,4 теңге.

Орташасағаттың  жөндеуді кіргізу тарифі

τ^PEM ср.ч = 74453,4 : 26 : 6,8 = 124,12  = 421 теңге

Тарифті фонд төлемақы эксплуатацияның  персоналына  ТФЗ  _ЭКС мың теңге жасайды.

ТФЗ _ЭКС = R^ЭКСП СПИС Ч Т_ЭФ Ч ф ^ДЕЖ ср.ч = 8∙1829∙384,78 =5630100,96теңге

Тарифті фонд төлемақы  жөндеу персоналына  ТФЗ _РЕМ  мың теңге жасайды.

ТФЗ _ЭКС  = У Fτ^РЕМ  ср.ч =  11247∙421 = 4734987теңге

Сыйлықтың көлемі шартты қабылдау үшін жөндеу жұмыскерлерге  және жасаушы персоналына 40 % тарифті фонд төлемақы. Төлемақысы тариф фонд бағасымен анықталады және бағасының сыйлығы. Шығын жоспарлау фондының жалпы санының  кестесінің ақпараты.

Кесте №3 – Жоспарлау  фондының жалпы саны .

Элементінің фондының төлемақысы	Өзгерту бірлігі	Жөндеу персоналы мың-теңге	Эксплуатация персоналы  мың-теңге
Тарифті фонд	мың. теңге	4734,987	5630,101
Сыйлық	мың. теңге	1893,99	2252,04
Төлемақысының фондының қорытындысы	мың. теңге	6628,977	7882,141
Орташа айлықтың төлемақысы	теңге	92,069	82,1056

 

Шығын социалды табыс  салығы қосылғыш сметаны құруға шығыны 1596,22 мың.теңге. Табыс салығының кодексі «табыс салығы басқа табыс салығының бюджеті» социалдың табыс салығының  әрқайсысы жалпы саны  жұмысшысы 2013 ж. Бекітілген құру бюджеті жоспардың жылының көбеюі 11%.

Шартының қолдануы 11%жалпы саның жөндеу, эксплуатацияның персоналы, жылдың жүргізу апараттын құруы.

(6628,977+7882,141)  Ч 11 %  = 1596,22 мың .теңге

2.4 Жыл ішіндегі әлеуметтік алым шығынын есептеу, эксплуатацияның шығыны қызмет етуі электротехника байланыс бөлімшесінің  шаруагерлік байланысуы.

Уйнарымынын  барлық  есептер  кейін  жеке  жылдықтың, қанаушылықтың шығынынын  сметасына  туйыледы , №6  кестеде ұсынған .

Электр энергиясын дұрыс пайдалану мөдшері мың кВт/ сағ./жыл мына формула бойынша есептеледі:

Жылдық  пайдаланылған  шығынның  сметасы.

а) жөндеу жұмыстары кезіндегі  қызметкерлердің негізгі және қосалқы  жалақыларының шығындары

б) қосалқы бөлшектермен жабдықтардың құны ( тарифті фонды %-арқылы есептеліп жұмыскерлерге береді - аз жөндеу жұмысына 25%, орташа жөндеу 47-50%.

в) жалпы цехтағы шығын  есебі 25-30%-дан жұмыскерлердің жолақы төлеу фонды

Ағынды жөндеу жұмысының шығыны№4  кестеде көрсетілген.

 

 Кесте №4 Ағымдағы  жөндеу жұмысының шығынының есебі:

Шығындардың атауы	Шығындар мың/теңге	Аталғаңдардың барлық бөлінгені
1.Жұмыскерлердің айлық  ақылары	6628,977	82,27
2.Материялдардың құны	1009,9	12,53
3.Жалпы заводтық шығын	418,4	5,2
Қорытынды	8057,277	100

 

Заводтың ішінде серпілістің  электржабдықтау шығару S₂ мың теңге формула бойынша есептеледі:

S₂=H₂ * K               (11)

 

мұндағы H₂ – серпіліс нормасы (күштік мөлшері 6,4%-дан бастап теңгерім құны, кабелдік желілер үшін – 4,3%)

К – негізгі қордың бағасы мың/теңге

Серпімді шығынның шығарылу есебі кестеде №5

Кесте №5

Кесте элементі	Саны	Бірліктер құны мың/теңге	Жалпы құн Мың/теңге	Серпілу нормасы	Серпімді шығынның сомасы мың/теңге
КТП 2*1000 КТП 2*630	5 1	5606,3 5198,7	28031,5 5198,7	0,064 0,064	1794,0 332,7
ВМПЭ ұяшықты ВМПЭ ұяшықты ТСН ұяшықты ТН ұяшықты	15 10 4 4	440,7 881,4 282,8 269,1	6620,5 8814 1131,2 1078,4	0,064 0,064 0,064 0,064	423,1 564,1 72,4 68,9
Кабельді желі			7248,912	0,064	311,7
Қорытынды				0,43	3566,9