Ірі қара малының, шошқаның, ауылшаруашылығы құстарының гигиенасы

           Шәкәрім  атындағы Семей мемлекеттік университеті

 

 

 

                        СӨЖ

Тақырыбы: Ірі қара малының, шошқаның, ауылшаруашылығы құстарының гигиенасы.

 

 

 

                                                               Орындаған: Амантай Г.

                                                                  Топ: Вм – 201

                                                                 Тексерген: Садуақасов М. С.

 

 

 

 

 

                                               2014 жыл

                                Жоспар:

1. Ірі қара малдарының гигиенасы
2. Ірі қара малдарын ұстау жүйелері мен тәсілдері
3. Ірі қара малдарын ұстау тәсілдері
4. Шошқа малдарын ұстау тәсілдері және оларға қойылатын гигиеналық талаптар
5. Шошқа малдарына арналған қоралардың микроклиматы
6. Құстарды ұстау жүйелері мен тәсілдері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ірі қара малының төлдерін өсірудің гигиенасы.

Ірі қара малдарының қораларын жобалап-салу және пайдалану кездерінде оларға ветеринариялық-санитарлық бақылау жүргізу технологиялық жобалау нормаларына (НТП) және ветеринариялық-санитарлық ережелерге (СНИП) сүйеніп жасалады.

Әр малдардың түрі, жасы, тұқымы, бағыты ескеріліп оларға арналған жобалар сызылады. Ол жобаларды таңдау әр шаруашылықтың ерекшеліктеріне, ауа райы, жер орайы, малдарды күтіп-бағу жүйелеріне байланысты жүргізіледі.

Қандай болмасын ірі қара малдарына арналған өндірістерді жобалап-салу және пайдалану кездерінде ең басты ветеринариялық-санитарлық проблема малдарды әртүрлі аурулардан сақтау және олардан алынатын өнімдердің сапасының жоғары болуын қамтамасыз ету болып саналады.

Ірі қара малдарынан алынатын өнімдердің бағытына байланысты, оларға арналған шаруашылықтар (фермалар):

1) тұқымдық  – мал тұқымын жақсартып, олардан  тұқымды жас төлдер алуға арналған;

2) Өнімдік  – ет және сүт өнімдерін  алуға бағытталған шарушылықтар;

3) Мал басын  толықтандырып отыруға арналған  жас төлдерді өсіріп және бордақылау  бағытындағы шаруашылықтар;

4) Ірі малдарды  бордақылап ет өндіру және  жас бұзауларды бағып, күту мен айналысатын шаруашылықтар.

Ірі қара малдарын ұстау жүйелері мен тәсілдері

Малдардың сыртқы әсерге дене төзімділігін арттырып, олардан алынатын өнімдердің мөлшері мен сапасын жоғарлатуға бағыталған әртүрлі азықтандыру, суару, орналастыру, байлау, жаю т.б. технологиялық тәсілдердің жинағы – малдарды ұстау жүйелері деп аталады. 

Малдарды өсіру қарқынына жер орайы, ауа райының ерекшеліктеріне байланыстыра отырып ірі қара малдарын ұстаудың мынандай жүйелері болады.

1. Қолда тұрғызып-жайып  ұстау. Бұл жүйе көбінесе сүт  өнімін өндіруге арналған шаруашылықтарда  кең таралған, себебі ветеринариялық  гигиеналық тұрғыдан қарағанда  бұл жүйеде ұстау кезінде малдардың  физиологиялық ерекшеліктеріне  сәйкес келеді де, мал организмінің  табиғый төзімділігін арттыруға  мүмкіншіліктер туып, малдың өнімділік  қасиеттері жоғарлайды. Мұндай жүйемен  ұстау кезінде сиырлардың қозғалысы  шектелмей, денедегі зат алмасу  процесстерінің жоғарлауына, күн  сәулелерінің оң әсерлері тиіп, белокқа, витаминдерге және миниралды  заттарға бай азықтарды қабылдауына  қолайлы жағдай жасалады. Әсіресе, малдарды еркін жаю кездерінде  олардың ауа райы қолайсыз  мезгілдерде қолда тұрғызып ұстаған  уақыттарда кейбір физиологиялық  процесстерінің төмендеуі қалпына  келіп, малдардың күйлері жақсарып, өнімдерінің молаюына әсерін  тигізеді. Онымен қоса малдарды  жайылымға шығару мезгілдерінде  қора маңайының санитарлық жағдайын  жақсартуға, әртүрлі жеңіл құрылыс  жұмыстарын жүргізуге, ішкі технологиялық  жабдықтарды реттеп тазалауға, қора, ауыл маңдарына дезинфекциялар  жасауға, сөйтіп мал қораларының  мезгілінен бұрын тозып, істен  шығып қалмауына әсері болады.

2. Қолда тұрғызып  ұстау. Мұндай жүйе ірі қара  малдарын көбінесе жайылым жерлері  жоқ, немесе малдарды көптеп-топтап  шағын жерлерде (комплекстерде) ұстағанда  және аз уақыт ішінде малдарды  қарқынды жолмен күтіп семірту  мақсатында пайдаланады. Жаз айларында  сиырларды жаюға шығармай тұрғызып  қолда ұстап, дайындалған көк  шөптерді шауып әкеп орнында  азықтандырады.

Шағын жерлерге малдарды топтандырып тұрғызып ұстау кезінде малдардың  қозғалысы шектеліп, олардың физиологиялық қасиеттеріне теріс әсерін тигізбеу үшін, мұндай жүйемен күтіп-бағуға өте жоғарғы ветеринариялық-санитарлық талаптар қойылады. Ірі көмплекстерге ірі қара малдарының кейбір бөліктері қарқынды технологиялық жағдайда ұстауға толықтай бейімделе алмай өнімділік көрсеткіштерін төмендетіндігі тәжірибеде дәлелденген. Ондай жағдайда кездесетін малдарды жиі орын ауыстырып отыруы, өндірістік шулардың пайда болуы, қозғалыстарының аз болу, біркелкі типті азықтандырудың нәтижесі малдың мінез-құлқына жағымсыз әсер етіп, сүтінің азаюына апарып соғады.

Сондықтан малдарды қолда тұрғызып ұстау кезінде оның жағымды (қораның біріктірілуі, құрлыс материалдарының шығынының кемуі, технологиялық процесстерінің-вентиляция, канализация, жарықтандыру – жүйелерінің қысқаруы, қора бөлшектерінен тарайтын жылудың азаюуы т.б.) әсерімен қоса кемшіліктері де, яғни малдардың қозғалысы азайып, денсаулығы төмендеп, жалпы организмі әлсіреп, әртүрлі ауруларға ұшырағыш болуы және күтіп-бағуда санитарлық-гигиеналық талаптарға сәйкес келмейтін кемшіліктердің жиі жіберілуі кездеседі.

3. Жайып ұстау  жүйесі – кезінде малдар жылдың  барлық мезгіліндерінде де жайылымды  пайдаланады. Шаруашылықты экстенсивті  жолмен дамыту кезінде – көбінесе  табиғи және жайлау шабындықты  жерлерді пайдаланса, интенсивті  даму тәсілінде-мәдени жасанды  жайылымдарды қолданады.

Жайып ұстау жүйесін жайылым аймақтары мол жер орайы қолайлы, ауа райы жылы шаруашылықтарда пайдаланады. Ондай кездерде малдарға арнап күрделі құрлыстар қаралмай, тек жауын шашындардан, өткір күн сәулелерінен сақтау мақсатында жергілікті арзан материалдардан жеңіл-күрке (қабырғасыз төбелі қора), ықтырма (бір қабырғасыз қора), жылыландырылмаған (малдар өз еркімен кіріп-шығып жүруіне арналған қора) типті қоралар қаралады.

Сүт өнімін өндіретін шаруашылықтарда табиғый жайылымдардың ортасына, немесе жасанды шыбындықтар маңайына, арнайы жылжымалы немесе тұрақты лагерлер тұрғызылып, олардың ішіне мал тұратын орындар, байлауыштар, азық, су науалары қаралып, сүт алып өңдейтін құрылымдар орнатылады.

Ірі қара малдарын ұстау жүйелерінің негізіне байланысты әртүрлі тәсілдер қолданады.

Ірі қара малдарын ұстау тәсілдері.

Ірі қара малдарына арналған шаруашылықтарда көбінесе екі тәсіл қолданылады. 1. Тұрғызып байлауда ұстау; 2. Байлаусыз еркін ұстау.

1) Тұрғызып  байлауда ұстау – сүт өнімдерін  өндіруге арналған шаруашылықтарда, кей кездерде малдарды интенсивті  түрде, жедел семіртіп ет алу  үшін қолданылады. Мұндай тәсілмен  ұстау үшін арнайы сиыр қоралар қаралады да олардың ішінен байлау орындары (тұрақ орын), байлауыштар, азық науалар мен су құбырлары және олардың арасынан азық таратып, көң тазалайтын, малдар мен адамдар жүретін жолдар қалдырылады. Мал басының мөлшеріне байланысты мал тұратын орындарды екі немесе төрт қатарлы қылып жасайды. Көбінесе қорадағы малдың саны жүзге дейін жоспарланса екі қатарлы, ал 150 одан артық болса төрт қатарлы тұрақтар қаралған жөн. Қора ішінде мал тұратын орындар екі қатар орналасатын болса ондай қоралардың ендерінің ішкі өлшемі 12-15 м, ал төрт қатарлы болса 18-21 м жасалады. Малдардың ірілігіне байланыстырып, қора ішіне үш түрлі размерде тұрақтар қаралады:

1) ұзын тұрақ  – ұзындығы 190-220 см, ені – 120-150см. Мұндай тұрақтар салмағы 500 кг-нан  жоғары ірі  сиырлар мен бұқаларға  және сиыр бұзаулайтын бөлмелерде  жасалады.

2) Орташа  тұрақтар – ұзындығы 170-190 см, ені  – 100-120 см.

3) Кіші тұрақтар: ұзындығы 145-170 см, ені – 80-100 см, көбінесе  жас малдарды (тайынша, құнажын) және  бордақылауға арналған өгізшелерді  байлап тұрғызып семірту кезінде  жасалады.

Малдар байланатын тұрақтарға мынандай негізгі гигиеналық талаптар қойылады:

1) Тұрақ орны  тегіс, тайғақ емес, ойық шұнқыры  жоқ, сәл артқы жаққа қарай  су ағар еңістігі бар (1 градустан  аспау керек) болу қажет.

2) Тұрақ орнының  астына сұйық өтпейтін, яғни мал  нәжістері өтіп, сіңіп, одан зиянды  газдардың (аммиак, күкіртті сутегі) бөлінуіне жол берілмеуі керек.

3) Тұрақ  орындары мал организміне жайлы, жылу өткізгіштігі төмен, су сіңіргіш  емес, құрғақ материалдардан жасалуы  керек.

4) Тұрақ  орындары сыртқы факторлардың  және химиялық ерітінділердің (дезинфекциялық) әсерлеріне төзімді болу керек.

Қорада малдардың тұрақтарының алдыңғы жағына азық науалыры орналастырылады. Оларды әртүрлі материалдардан (ағаш, кірпіш, бетон) жасап ені-үстінен есептегенде 60 см, түбінен – 40 см, алдыңғы қабырғасының биіктігі – 30 см, ал сырт қабырғасы – 70 см жасалады да, ішкі бетіне байлауыш бекітетін орын, және әрбір екі тұраққа арналған бір су құбырын (автопоилка) орналастырады.

Байлауыштар әртүрлі материалдардан жасалып, мынандай гигиеналық талаптарға сәйкес келу керек:

1) Байлауыштар  малдардың алға және артқа  қозғалыстарына қолайлы болып, жанға  қарай қозғалысын шектеп, бірақ  жатып  тұруына бөгет жасамауы  қажет.        

2) Байлауыш  малдың мойнына жайлы, қажап жарақат  түсірмейтін болуы керек.

3) Байлауыш  үзіліп, шешіліп кетіп, байлаулы  малдарды сүзіп жарақаттауға  жол бермеуі керек.

Мұндай талаптарға көбінесе ремендерден, есілген жіптерден және шынжыр металдардан жасалған байлауыштар сай келеді. Байлау тәсілдеріне қарап байлауыштар жекелеме түрде немесе автоматты жолмен жасалатын болады. Автоматты байлауыштар хамутты немесе шынжырлы болады да, малдарды орнына тұрғызып, жем салынған науаларға басын созған кезде, арналған тетікті басып байлауыштың жекелеме басы қос тармақты бөлігінің ортасынан өту арқылы сиырдың мойнын бекіттеді.

Малдарды екі қатарлы тұрақтарда орналастырғанда, олардың бастарын қора орталығына келтіріп, яғни екі азық наулырының аралығынан бір азық тарататын жол қалдырады да, олардың артқы жақтарынан көң тазалайтын жолдар қаралады. Азық тарататын құрылымдардың түріне және көң тазалайтын тәсілдерге байланысты ондай жолдардың ені 1,2 метрден 2,4 м дейін қалдырылады. Бұл жолдардан басқа қораның екі басынан және әрбір 25-30 сиыр тұрақтарынан кейін бір ені 2,5-3,0 метрден көлденең жолдар жасалады.

Ірі қара малдарын тұрғызып байлап ұстауға арналған қоралар жылу өткізгіштігі төмен құрылыс материалдарынан жасалып, ауа райы суық жақтарда қабырғаларының қалыңдығы 50 см, төбесі 0,24 метрден жұқа болмауы қажет. Малдардың ауа алмасуын қамтамасыз ету үшін қораның биіктігі еден үстінен төбенің ең төменгі жеріне дейін 2,4-2,7 м кем болмауын қадағалау қажет. Әр бір 100 басқа арналған қораға 2-ден, ал 150-200 басқа арналған қораларға 4-тен кем емес екі жаппалы қақпалар қаралады. Малдарды байлап тұрғызып ұстауға арналған қоралардың жалпы ішкі өлшем ауданы әр басқа шаққанда, малдардың ірілігіне, өнімділігіне (салмағы) қарап 5-7 м² аралығында болғаны дұрыс.

Мұндай малдарды тұрғызып байлап ұстау тәсілінің өзіне тән артықшылығы болады:

1) малдардың  физиологиялық ерекшеліктеріне (жасы, өнімі, денсаулығы т.б.) байланысты  жекелеме күтім, азықтандыру жасауға  мүмкіншілік тудырады;

2) Малдардың  денесі таза, яғни әсересе сауын  сиырлардын өнімі жоғарғы сапалы  болуына жағдай жасалады;

3) Малдардың  бірін бірі сүзіп, жарақаттанудан, кейде буаз малдардың іш тастауынан  сақтандырады;

4) Қора ішінің  микроклиматын бақылап, қалыпқа  келтіріп тұруға мүмкіншілік  туғызады.

Малды тұрғызып байлап ұстаудың мұнымен қоса кемшіліктері де болады:

1) Малдарды  бос еркін ұстаумен салыстырғанда  тұрғызып байлап ұстау тәсілінде  әр малға шаққандағы қора сиымдылығы  төмендейді.

2) Малдарды  тұрғызып байлап ұстау кезінде  олардың қозғалуы шектеліп, малдардың  төзімділігі азайып, денсаулығы  нашарлайды.

3) Әр малға  шаққандағы еңбек шығыны көбейіп, қол жұмысының бөлігі артады.

Мұндай тәсілімен ұстау кезінде, әсіресе сүт өндіретін шаруашылықтарды ең жоғарғы сүт алу көрсеткіштеріне (15-16 мың кг) сол сияқты басқа малдардан орта есеппен 5-6 мың кг жылдық сүт өнімін өндіруге ие болатындығы дәлелденген. Сондықтан ірі қара малдарын тұрғызып байлап ұстау тәсілі сүт өндіру және жас тұқымдық малдарды өсіп-өндіру шаруашылықтарында кең қолданылады. Малдарды бұл тәсілмен ұстау кезінде мал мамандарының, күтіп-бағатын қызметкерлердің әрбір малдарға жекелеме күтім көрсетіп, емдеу, егу жұмыстарын жүргізуге қолайлы жағдайлар туып малдардың ауруға шалдығуы төмендеп, әр малға ветеринариялық бақылау жасап, тиісті шараларды дер кезінде көрсете алады.

Ірі қара малдарын тұрғызып байлап ұстауға арналған қоралардың микроклиматы тұрақты және қалыпты, яғни малдардың физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес ауа температурасы +8 градустан төмендемей, салыстырмалы ылғалдығы 85 пайыздан жоғары емес, ауа қозғалысының жылдамдығы қыс айларында 0,3 м/сек артпай, көмірқышқыл газының концентрациясы 0,25 пайыздан жоғарламай, әр куб.м ауада аммиактың мөлшері 20 мг-нан, күкіртті сутегі газы – 10 мг-нан аспауы керек. Қораның табиғи жарықтану коэффициенті 1:15 қатынасынан төмен болмауға тиіс.

2. Бос еркін  байлаусыз ұстау – бұл тәсілді  кәзіргі кезде екі түрде қолданады: қалың төсенішті едендерде бос  байлаусыз және арнайы бокстарда  ұстау. (сурет 2)

Ірі қара малдарын қалың жиналмайтын төсеніштерде ұстау үшін қораның табиғи еденінің өсімдік қабатын (10 см) қырып үстіне, дезинфекциялық және ылғалдықты төмендету мақсатында, әр шаршы метр  ауданға 0,5 кг есептеп қортылған хлорлы әкі (известь) салады да, оның үстіне 10-15 см қалыңдықта төсеніш (солома, торф салып, оны жинап шығармай мезгіл-мезгіл жаңартып үстіне төсеніш қосып, малды қолда ұстау мерізімінің аяғында төсенішті қыйымен қоса механикалық тәсілмен (бульдезер, қырғыш транспортер т.б.) тазалайды. Бұл тәсілдің істі механикаландыруға оңайлығы, еңбек өнімділігінің жеңілдігі, малдардың қозғалыстан шектелмей денсаулығына тиімді әсер тигізуі, қора-сиымдылығының артуы т.б. пайдалы көрсеткіштерімен қатар айтарлықтай жиі шектеу келтіретін кемшіліктері де байқалады. Олар: