Шикізат сипаттамасы

3.2.8 Технологиялылық көрсеткіштері

Технологиялылық көрсеткіштері өнімді өндіру мен пайдалану кезіндегі конструкциялық-технологиялық шешімдердің тиімділігін сипаттайды.

Өнімнің технологиялылығы өндірісті дайындау, еңбек шығындарын, қаражатты, материалдар мен уақытты үнемдеу түрінде өнімді дайындау және пайдалану немесе тұтыну кезінде айқындалады.

Өнім технологиялылығының көрсеткіштерін таңдау өнімнің құрамы мен құрылымына, бұйым конструкциясының ерекшеліктеріне, сондай-ақ технологиялылықтың айқындалу облысына байланысты жүргізілуі керек.

Өнім технологиялылығының көрсеткіштеріне мыналар жатады:

- өнімді дайындаудың еңбек сиымдылығы;

- өнімнің технологиялық өзіндік  құны;

- дайындаудң және (немесе) пайдаланудың  меншікті еңбек сиымдылығы;

- дайындау және (немесе) пайдалану  процесі түрінің салыстырмалы  еңбек сиымдылығы;

- өнімнің меншікті технологиялық  өзіндік құны;

-дайындау  және (немесе) пайдалану процесі  түрінің салыстырмалы өзіндік  құны;

- меншікті материал сиымдылығы;

- материалды пайдалану коэффициенті;

- құрамдылық (блоктылық) коэффициенті.

Конструкциялардың технологиялылығын бағалау кезінде дайындау, стандарттау мен біріңғайлаудың еңбек сиымдылығы мен өзіндік құны, сондай-ақ сериалық жарамдылығы бойынша конструкция техологиялылығы деңгейінің көрсеткіштерін пайдалану.

3.2.9 Тасымалдылық көрсеткіштері

Тасымалдылық - өнімнің тасмалдануға, яғни оның пайдалануымен қабаттас болмайтын, кеңістікте орын ауыстыруына бейімделгендігінен тұратын қасиеті. Тасымалдылық көрсеткіштері осы бейімделгендік дәрежесін сипаттайды.

Күкірт қышқылын арнайы қышқылға төзімді болаттан жасалған теміржол цистерналарда тасымалдайды.

3.2.10 Стандарттау және бірыңғайлау  көрсеткіштері

Стандарттау және бірыңғайлау көрсеткіштері бұйымда стандарттық құрамды бөліктердің пайдаланылу дәрежесін және оларды бірыңғайлау деңгейін сипаттайды. Бұйымның құрамды бөліктері оған кіретін тетіктер, құрама бірліктер, кешендер мен жинақтар болуы мүмкін.

3.2.11 Патенттік-құқықтық көрсеткіштер

Патенттік-құқықтық көрсеткіштер бұйымды пайдаланылған техникалық шешімдердің жаңартылу дәрежесін, олардың республикада және шет елдерде патенттік қорғалуын және бұйымның республикада және шет елдерде кедергісіз өткізілу мүмкіндігін сипаттайды.

3.2.12 Өнім қауіпсіздігінің көрсеткіштері

Өнімнің қауіпсіздік көрсеткіштері қызмет көрсететін персоналдың және ол жұмыс істеген кезде кездесетін объектілердің қауіпсіздігін сипаттайды; мысалы – қорғаныстың қысқа тұйықталудан іске қосылу уақыты.

Қызметкер қолдану құжатынның талаптарын орындаған жағдайда қауға конструкциясы оның қолданылуын, техникалық қызмет көрсетулерін және сақтау қауіпсіздігін қамтамасыз етуі керек.

Күкірт қышқылын арнайы цистерналарға құяды және оның бетінде "Күкірт қышқыл", "Қауіпті", деген трафареттері бар болуы керек. Сонымен қатар, ішінде фторопласттармен қорғалған және шыны бөтелкелерде сақталуы тиіс.

Күкірт қышқылы отты және жарылғыш қауіпті және сумен қосылғанда жылу, бу, газдардың  пайда болу реакциясымен сипатталады.

Техникалық күкірт қышқылы улы зат. Ағзаға әсері бойынша қауіпті заттардың 2-классына жатады.

Жұмыс зоналарында күкірт қышқылы буының шекті концентрациясы –

1 мг/м3.

3.2.13 Біртектілік көрсеткіштері 

Біртектілік көрсеткіші деп берілген түрдегі өнім сапасы параметрлері немесе көрсеткіштері сейілуінің сандық сипаттамасы аталады. Өнімнің беріктілік көрсеткіштері өнімнің жаппай немесе сериалы өндірісі жағдайында оның негізгі параметрлерінің тұрақтылығын сипаттайды.

3.2.14 Өнімнің қоршаған ортаға әсерінің  көрсеткіштері

Өнімнің қоршаған ортаға әсерінің көрсеткіштері өнімді пайдалану немесе тұтыну кезінде пайда болатын, зиянды әсерлердің деңгейін сипаттайды. Көрсеткіштердің мұндай тобына, мысалы, автомобильдің шығарынды газдарында СО-ның болуы жатады.

3.2.15 Өнімнің сыртқы әсерлерге тұрақтылығың  көрсеткіштері

Өнімнің сыртқы әсерлерге тұрақтылығының көрсеткіштері кездесетін объектілер мен қоршаған ортаның әсер етуі кезінде, оның сапасының құрамына кіретін өнімнің қасиеттерін сақтау қабілетін сипаттайды. Мұндай көрсеткіштерге, мысалы, аспап жұмысының температуралық өрісі, рұқсат етілетін соққылық асқын жүктемелер және т.б. жатады.

3.2.16 Экономикалық көрсеткіштер 

Экономикалық көрсеткіштер шығындардың жеке түрлерін немесе өнімді әзірлеуге, дайындау мен пайдалануға немесе тұтынуға жұмсалатын қосынды шығындарды көрсетеді және сөйтіп, сапа көрсеткіштерінің жалпы номенклатурасына кіретін, өнім сапасы көрсеткіштерінің жеке топтарын сипаттайды. Өнімді әзірлеуге және дайындауға немесе өндіруге жұмсалатын шығындар сапаны тікелей сипаттамайды, бірақ өнімді пайдалану немесе тұтыну кезіндегі шығындарға әсер етеді.

 

3.3 Өнім сапасының деңгейін бағалау

 

Сапа деңгейін бағалау әдістемесін әзірлеудің негізгі ережелері:

1.Объект сапасы х1,х2,…,хn көрсеткіштерінің жинағымен сипатталады.

2. Өнім сапасының  деңгейі оны көрсеткіштердің  жиынтығы бойынша аналогтармен  салыстыру негізінде бағаланады. Өнім сапасы көрсеткіштерінің  мәндерін сәйкес көрсеткіштердің  базалық мәндерімен салыстыру  нәтижесінде алынған, өнім сапасының  салыстырмалы бағасы, өнім сапасының  деңгейі деп аталады.

3. Базалық деп  әдетте өнімнің базалық үлгілерінің  сапасы көрсеткіштерінің мәндерін  алады. Базалық үлгілер – бұл өнімнің берілген түрін дамытуда озық ғылыми-техникалық жетістіктерді білдіретін өнімнің аналогтары. Өнім сапасының деңгейін әр түрлі аспектілерде: функционалды жарамдылықта, сенімділікте, қауіпсіздікте, қоршаған ортаны қорғауда, ресурстарды тұтынуда және т.б. қарастыруға және бағалауға болады.

4. Сапа деңгейін, сондай-ақ объектілердің (технологиялық  жүйелердің, өнімнің, қызметтердің, зерделік  өнімдердің) бәсекеге қабілеттілігін  бағалау нәтижелері, сапаны жалпы  басқару міндеттерін шешу кезінде  кәсіпорында іштен пайдалану  үшін қызмет етеді.

5. Кез-келген  объект сапасының деңгейін бағалау  процедурасына бірнеше әдістер  кіреді.

6. Сапа деңгейін  бағалау үшін таңдалатын, көрсеткіштер  номенклатурасы бағалау мақсаттарына  сәйкес келетін аспектілерде  баға алынуын қамтамасыз ету керек және барлық аналогтар мен бағаланатын объектілер үшін бірдей болып қабылданады.

8. Аналогтар тобын анықталған рынокта берілген түрдегі объектілерге қойылатын талаптарың деңгейін анықтау мақсатымен қалыптастырады. Барлық аналогтар мен бағаланатын өнімнің, олардың бір топқа жататындығын анықтайтын, жіктеу көрсеткіштерінің бірдей немесе салыстырылатын мәндері болу керек. Өнімді бағалау мақсатына байланысты, аналогтар тобына рынокқа түсуі болжанатын перспективалы үлгілер және бағалау сәтінде рынокта өткізілетін нақты үлгілер жатады.

9. Көрсеткіштердің  базалық мәндерін аналогтар сапасының  көрсеткіштері мәндерінің жиынтығы  бойынша анықтайды. Бұл мәндерді  анықтаудың екі тәсілі қолданылады:

- базалық үлгілерді  атап көрсету;

- теориялық  базалық мәндерді есептеп шығару.

Базалық үлгілер ретінде бағалау мақсатына байланысты аналогтар тобынан ең жақсы, нашар немесе типтік үлгілерді атап көрсетеді. Бірқатар әдістерде базалық үлгілер ретінде бағаланатын өнімнің барлық аналогтарын пайдаланады.

Көрсеткіштердің теориялық базалық мәндерін аналогтар сапасының көрсеткіштері мәндерінің жиынтығы бойынша есептеу жолымен анықтайды. Қарапайым жағдайда базалық мәндер ретінде көрсеткіштердің ең жақсы мәндерін таңдайды.

10. Өнім сапасының  деңгейін бағалаудың негізгі  принципі бағаланатын өнім көрсеткіштерінің  мәндерін осы көрсеткіштердің  базалық мәндерінің жиынтығымен  салыстыру болып табылады.

11. Салыстыру  нәтижесін сандық немесе сапалық  түрде тұжырымдап айтады.

12. Өнім көрсеткіштері  жиынтығының мәндерін олардың  базалық мәндерімен салыстыру  нәтижелері бойынша бағалау нәтижесін - өнім сапасының деңгейін тұтас  алғанда немесе жеке аспектілерде  бағалауды қалыптастырады. Бұл бағаны  сандық немесе сапалы түрде  көрсетеді.

Сапа деңгейін бағалау өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау кезінде маңызды элемент болып табылады.

Ұғымдар: бәсекеге қабілеттілік, имидж.

Өнім сапасын бағалаудың бірнеше әдістері бар:

- өнім сапасын сараптық бағалау әдісі;

- өнім сапасының деңгейін бағалаудың аралас әдісі;

- өнім сапасынның деңгейін бағалаудың дифференциалдық әдісі;

- өнім сапасынның деңгейін бағалаудың кешенді әдісі.

3.3.1 Өнім сапасын сараптық бағалау

Сараптық әдістер, өлшеу мен есептеуге негізделген әдістермен бірлесіп, келесі міндеттерді шешу үшін қолданылады:

1. көрсеткіштерді сезім мүшелерінің көмегімен анықтау;
2. сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын анықтау;
3. көрсеткіштердің салмақтылығы коэффициенттерін анықтау;
4. сапа деңгейін бағалау үшін базалық үллгілерді таңдау.

Сараптық бағалауды оларға жұмыс топтары кіретін, сараптық комиссияларжүзеге асырады.

Өнім сапасын сараптық бағалау төрт кезеңде жүзеге асырылады. Бірінші дайындық кезеңінде бағалау мақсаттарын қалыптастыру және жұмыстық пен сараптық топтарды қалыптастыру жұзеге асырылады. Жұмыстың екінші кезеңінде бағалау әдістерін, тәсілдері мен процедураларын таңдау жүзеге асырылады. Ол жұмыс тобымен жүзеге асырылады. Жұмыстың үшінші кезеңін сараптық топ жүзеге асырады, оның мүшелері өздерінің пікірлерін екінші кезеңде анықталған әдістергеі тәсілдер мен процедураларға сәйкес білдіреді.

Сарапшы-адам сапаны тікелей өлшеуші болып табылады. Айырмашылық мынадан тұрады: органолептикалық бағалау кезінде сезім мүшелері өлшеуіштер болып табылады, ал қандай да бір көрсеткіштің маңыздылығын бағалау кезінде адамның зердесі өлшеуіш болып табылады. Сарапшының міндеті орташа өлшенген көрсеткіш әдісімен осы өнімнің сапасын кешенді бағалау кезінде өнім сапасының нақты көрсеткішін есепке алу қажеттілігін бағалаудан тұрады. Бұл жағдайда сарапшы жауабының дәлелі, сарапшының өнімнің сезіммен байланысты қабылданатын қасиетін органолептикалық бағалау кезіндегі жауабының дәлелімен ұқсас екені анық. Жеке көрсеткіштерге сәйкес келетін балдардан салмақтылық коэффициент-теріне өту мына формула бойынша жүзеге асырылады.

Базалық үлгілерді бағаланатын өніммен салыстыру үшін іріктеу міндеті көрсеткіштердің салмақтылығын бағалау міндеті шешілетін әдіске ұқсас әдіспен шешілуі мүмкін.

3.3.2 Өнім сапасының деңгейін бағалаудың  аралас әдісі

Техникалық өнім деңгейін бағалаудың аралас әдісін барлық жағдайларда пайдаланады:

- сапаның дара көрсеткіштері жеткілікті  түрде көп, олар алуан түрлі  болғанда, және әрбір көрсеткіштің  мәндерін талдау қиынға соққанда, бұл өнімнің сапасы мен техникалық  деңгейі туралы жинақтап қорытушы  тұжырым жасауға мүмкіндік бермейді;

- кешенді әдіспен анықталатын, сапа  деңгейін жинақтап қорытушы көрсеткіш  өнімнің барлық маңызды қасиеттерін  жеткілікті түрде толық есепке  алмайды және сондықтан талданатын  бұйымдардың сапасын барабар  сипаттамайды.

Аралас әдістің мәні және әрекеттердің жүйелілігі мынадан тұрады:

– сапа көрсеткіштерінің барлығын немесе бір бөлігін топтарға біріктіреді, олар үшін топтық (кешенді) көрсеткішті анықтайды. Дара көрсеткіштерді топтарға біріктіру сапаны бағалау мақсатына байланысты жүргізіледі: бұйымдарды жобалау және конструкциялау кезінде, дайындау кезінде және пайдаланудың әр түрлі кезеңдерінде. Аса маңызды және оған тән дара көрсеткіштерді топтарға енгізбей, оларды топтық көрсеткіштермен қатар қарастыруға болады;

– алынған топтық (кешенді) көрсеткіштердің және дербес есепке алынатын дара көрсеткіштердің сандық мәндерін сәйкес базалық көрсеткіштермен салыстырады, яғни өнім сапасының деңгейін дифференциалдық бағалау принципін қолданады. Өнім сапасының деңгейін бағалаудың аралас әдісімен алынған көрсеткіш, бір мезгілде жинақтап қорытылған және кешенді болып табылады.

3.3.3 Өнім сапасынның деңгейін бағалаудың дифференциалдық әдісі

Өнімнің дара көрсеткіштері мәндерінің жиынтығын базалық көрсеткіштер мәндерінің сәйкес жиынтығымен салыстыруға негізделген, өнім сапасының деңгейін бағалау әдісі дифференциалдық әдіс деп аталады. Бағаланатын өнім көрсеткіштерінің мәні х1,х2,…,хр және базалық үлгі сапасының сәйкес көрсеткіштері х1б,х2б,…,хрб. Көрсеткіштерді салыстыру үшін өнім сапасының салыстырмалы көрсеткіштерінің мәндерін дифференциалдық әдіспен есептеп шығырады:

 

qi= xi/xiб  i=1,2,…,p

немесе

qi= xiб/xi,

 

мұнда хi – бағаланатын өнім сапасының i-ші көрсеткішінің мәні;

хiб – і-ші базалық көрсеткіштің мәні;

p – өнім сапасының қарастырылатын  көрсеткіштерінің саны.