Қорлар қозғалысының есебін ұйымдастырудың теориялық аспектілері

Кәсіпорындағы материалдық қорларды инвентаризация нәтижесі бухгалтерлік есепте инвентаризациядің біткен айында көрсетілуі тиіс. Кем шыққан және бүләнген материалдардың құны кінәлі адамнан қағида бойынша бөлек сауда бағасымен өндіріледі.

Тауарлар мен ыдыстардың саны мен сапасын және ақшалардың сақталуын қамтамасыз ету үшін материалдардың жауапкершілік енгізілген және ол жүктелген қызметкерлер материалды жауапты тұлғалар деп аталады.

Қоймадағы материалдық босалқыларды есепке алуды материалды ееспке алуды материалды жауаптыц немесе олардың келісімдерін жұмысын атқаратын есепшілер (операторлар) материалдарды есепке алу үшін арналған карточкаларында жүргізеді. Босалқылардың әрбір номенклатурысының нөміріне жекелеген карточкалар ашады да, содан соң ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде беріледі.

Алған карточкаларда қоймада материалдардың сақталатын орнын сипаттайтын реквизиттерді толтырады. Карточкаларға жазбалар құжаттардың негізінде жазылады. Материалдарды ескере алудың толтырылған карточкасы төменде келтірілген.

Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген нормасынан жоғары немесе тең болса, онда қойма меңгерушісі бұл туралы жабдықтау бөліміне хабарлауы тиіс. Бұл мақсатта қорлардың белгіленген нормаларынан нақты қалдық қорының ауытқушылығы туралы дабыл анықтамасы қолданылады. Анықтаманы бір дана етіп қойма меңгерушісі материалдарды есепке алу карточкасының  деректері бойынша жасайды. Анықтамаға деректерді енгізудің өлшемдерін субъектінің материалдық-техникалық жабдықтау бөлімі белгілейді.

Бухгалтерияға берер алдында жазбалардың дұрыстығы және карточкадағы қалдықтардың шығарылуы қойманың өзінде тікелей тексеріледі. Материалдық құндылықтардың қозғалысын рәсімдейтін құжаттарды бухгалтер қоймадағы «Құжаттарды қабылдау – өткізу тізімінің» негізінде қабылдайды. Тізім  реестрдің нысаны төменде келтірілген.

Жетіспеушілік және материалдық жағынан жауапты адамдардың қызметіндегі тәртіп бұзушылықтар туралы, сондай-ақ іріктеп тексерулер мен өткізілген нұсқамалардың нәтижелері туралы бухгалтерияның қызметкері бас бухгалтерге хабарлауы тиіс.

Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан материалдардың қалдықтарының есепке алынатын кітабын қоймашыға береді, оған қойма меңгерушісі материалдарды есепке алу карточкасындағы қалдықтарын көшіріп жазады. Мұнан кейін деректерді салыстыра отырып тексеру үшін материалдық босалқы қорлардың есептік топтары бойынша және бүтіндей алғанда кітап бойынша жиынтығын бухгалтерияға қайтарады.

Сөйтіп, қойма меңгерушісі материалдарды есепке алуға, олардың карточкаларын жүргізуге, құжаттардың тізімдерін жасауға және қойма есеп кітабынның қалдықтарын шығаруға міндетті.

Есеп беру түрлері мен мәні. Материалды жауапты адам басшы тағайындаған белгілі бір мерзімде бухгалтерияға бірінші ретті кіріс және шығыс құжатын есеп беру ретінде тапсырып отыруы тиіс. Ол әрбір шаруашылық операциялар тауадың шығуы және түсуімен байланысты болады. Тауардың түсуі мен шығуы көлемі мен жиілігіне байланысты болады.

Қызмет жасау саласына байланысты көтерме сауда кәсіпорында тауарлар түрі, тауарлық операциялар көлемі және құжат айналымы көп болғандықтан, аналитикалық есепке алу тауарларды  бухгалтерияда материалды жауапкершілікті адамдар тіркемелелі құжаттарды тапсыру реестрі немесе тауарлап есеп беруді құрайды. Реестрда тек кіріс және шығыс құжаттарының аттары, олардың нөмірлері мен күні көрсетіледі. Соңында, құжаттар мөлшерін көрсетеді. (қосымша №7) Реестр – тек құжаттар тізімі, онда т.б. мәліметтер болмайды. Көтерме сатуда көп тараған және материалдық жауапты тұлға тауар қозғалысының есеп беру үлгісі «Тауарлық есеп беру», ол тауарлардың қордағы қозғалысын және қалдығын көрсетеді.

Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспары бухгалтерлік есепке қаржылық – шаруашылық іс - әрекетке енгізгеннен бастап тауарлы операцияларды есепке алу әдісі өзгерді. Тауар түскенде бір бөлек шотта салық қосылған сома мөлшерін айқындайды, жіберушілерге орын толтыратын, сатып алғанда тауарлар екі бағада көрініс табады. Сату құнымен және бұл тауарлар материалдық жауапты тұлға есеп бағасымен алынып тасталады. Көтерме баға мен бөлек сату кәсіпорындарда өзгерісті ескере отырып келесі унифицияланған формадағы тауарлық есеп беруді төменде көрсетіп өтемін . Онда құру және толтыру тәртібінің ерекшелегі көрсетіліп өтіледі. Тауарлық есеп беру болады.304-305бет.

Кәсіпорында кіші көлемде тауар кезінде материалдық жауапты тұлға және тауар жіберіп тұрғанда кіпріс- шығыс накладнойы екі көшірмеде жасалады. Бірінші көшірме тауар қабылдаған адамға жіберіледі, ал екіншісі  – қоймада қалады.

Әрбір материалдық жауапты тұлға есеп беруі аналитикалық тауарлар есебі, қаржы құралдардың есебі, ол қол астындағы тауарлардың көлемін айқындап отырады.

Материалдық жауапты тұлға есеп беруі кәсіпорында қандай үлгіде болмасын бірнеше бөлімнен тұрады. Есеп беру бастапқы бөлімді толтырудан басталады, онда кәсіпорынға аты мен нөмірі (бөлім, секция), фамилиясы және материалдық жауапты тұлға аты –жөні, айлық тауар айналым жоспары және тауарлы қалдықтардың нормативі; ол норматив мекеме басшының тағайындалған мөлшеріне сәйкесті келеді, есеп беру нөмірі және есеп беру мерзімі, қай мерзімге есеп беру құралатыны көрсетіледі.

Есеп беру жыл басынан жыл соңына дейін материалдық жауапты тұлға бірінші нөмірден бастап нөмірленеді. Егер материалдық жауапты тұлға жұмысқа жыл басынан кіріспесе, сол жұмыс бастаған күннен бастап нөмірленеді.

Есеп берудің келесі бөлімінде есеп беруде тауарлар мен ыдыстардың есеп беру жыл басына қалдығы жазылады, ол қалдықтар тексерілген және қабылданған бекітілген тәртіпке өткен жыл бойынша «Есеп беру мерзімінің аяғына қалдығы» немесе инвентаризациялық тексеруден  алынады. Қалдықтар және тауарлар есеп беруінде мекеме есептік саясатын аналитикалық есеп  есептік бағасымен көрсетіледі. материалдық жауапты тұлға көтерме кәсіпорында тауарлық есеп беруде бірінші бес бөлімдерін кіріс жән ешығыс бөлімінде толтырады, онда жеке нөмірі және кіріс және шығыс құжаттарының күні, жабды

Инвентаризацияңа барлық мүлік жаатды.

Мүліктер мен міндеттемелердің жоспарлы инвентаризациясы жыл ішінде бір реттен кем емес жаслады. Қорлардың түгендеуі нәтижесінде  есебі бойынша шоттар корреспонденциясы 2.6. кестеге сәйкес келтірілген.

 

2.6-кесте – Қорлардың түгендеуі  нәтижесінде  есебі бойынша шоттар корреспонденциясы

 

Операциялардың мазмұны	Шоттар корреспонденциясы
	Дебет	Кредит
Артықшылықтар мен жетіспеушіліктердің өзара есепке алынуы	1300	1300
Инвентаризация кезінде анықталған кірістірілген артықшылықтар, табыспен анықталады	1310,1330,1350	6160,6280
Пайда болуға себептеріне байланыссыз анықталған жетіспеушілікті сызып тастау	1280	1300

 

Түгендеу- бұл барлық материалдардың әрқайсысын біртіндеп санап шығып, одан кейін материалдардың нақтылы қалдығын бухгалтерлік баланстағы қалдығымен салыстыру. Түгендеу жұмысы матеиалдардың түгел сақталуын қамтамасыз етудің басты құралы. Кәсіпорында кіші көлемде тауар кезінде материалдық жауапты тұлға және тауар жіберіп тұрғанда кіпріс- шығыс накладнойы екі көшірмеде жасалады. Материалдық жауапты тұлға есеп беруі кәсіпорында қандай үлгіде болмасын бірнеше бөлімнен тұрады. Қазақстан Республикасында  осы күнгі қолданылып жүрген ереже бойынша кәсіпорындар  жылына  кем дегенде бір рет өздерінің меншігіндегі материалдық қорларына түгендеу жұмысын жүргізуі керек. Түгендеу жұмысы міндетті түрде  келесі жағдайларда жүргізіледі:

Әрбір материалдық жауапты тұлға есеп беруі аналитикалық тауарлар есебі, қаржы құралдардың есебі, ол қол астындағы тауарлардың көлемін айқындап отырады.

- жылдық есеп беру алдында  маусыммен жұмыс істейтін қайта                           өндіруші ұйымдар материалдар мен шикізаттарға олардың қалдығының азайған кезінде ;

- материалды жауапты адамның  ауысуына байланысты, ұрлық және  қиянат жасалға, материалдық  қорлар бұзылғанда, табиғи апат, өрт болғанда, ұйым таратылғанда.

Түгендеу жүргізу үшін кәсіпорын басшысының бұйрығымен орталық түгендеу коммисиясы құрылады. Түгендеу комиссиясы материалдардың қалдығын өлшеу және санау арқылы олардың сақталып тұрған жерлері және материалдарға жауапты адамдар бойынша түгендеу тізімін жазып, кәсіпорынның бухгалтериясына тапсырады. Комиссия түгендеу кезінде материалдардың артық немесе кем шығу себептерін анықтайды.

 

 

3 Кәсіпорындағы қорлардың есебі мен талдауын жетілдіру жолдары

 

 

3.1 Қорларды талдау мен олардың пайдаланылуын тиімділігін жоғарлату

 

«Кадам» ЖШС құрылыс тауарларын  сату бойынша бірақтар сауда орындары бар. Қоймадағы және сауда зладарындағы туарлардың ассортименті әртүрлі, сондықтан талдау үшін тауарлы-материалдық қорлардың бірнеше атауларын аламыз, олар өз кезегінде сапасы мен түрі бойынша топшаландырылады.

2011 және 2012 жылдың 1 кварталының сауда  орындарына тауарлы-материалдық  қорлардың жеткізу серпінінің  өзгерісін талдауы жасайық. Құрылыс  материалдарының сатылым көлемін салыстыру нәтижелері сауда орындары бойынша 3.1 кестеде келтіреміз.

 

3.1-кесте – 1 квартал үшін сауда  орындары бойынша сатылым көлемін  салыстыру

 

Сауда орын атау	Саны (кв. метр) (2011)	Үлес салмағы, %	Саны,(кв. метр) (2012)	Үлес салмағы, %	Серпін
Манакбай	5185	17,39	3180	9,3	-61,33
Ярмарка	9506	31,89	9804	28,7	103,13
Затон нарығы	3004	10,08	1144	3,35	-12,03
«Практик» ЖШС	2807	9,42	3300	10,63	117,5
«Алмо» ЖШС	1806	6,06	3121	9,14	172,8
«Мастер» ЖШС	2809	9,42	4740	13,87	168,7
«Отау» СҮ	1988	6,67	2233	6,54	112,3
«Версаль» СҮ	2701	9,07	3501	10,24	129,6
Жалпы қорытынды	29806	100,0	31023	100,0	-5,97

 

2011 жылыдң кезеңі мен 2012 жылдың  бірінші кварталы үшін құрылыс материалдарын сату-4361 азайды, бұл 5,97 пайызын құрады.

Осымен бірге, «Манакбай» сауда үйінде кафель жеткізу көлемі 61,33 пайызға қысқарды. Бұл басқа жабдықтаушылардың құрылыс материалдарының көлемінің өсуімен байланысты болды.

Ярмарка және «Практик» СҮ құрылыс материалдарына сұраныстың жоғарлауы салыстырмалы түрде төмен өнімнің құнымен байланысты, ірі тапсырысытың жеңілдігі бойынша байланысты болды. Берілген өткізу нарығы «Кадам» ЖШС үшін перспективті болып табылады, себебі қарастырлатын кезең үшін жеткізулер көлемі 117,5 пайыздан артық жоғарлап отыр.

Неғұрлым сәтті өткізу нарығының қызметі ярмарка территориясында болды.

2012 жылдың үш кварталында ярмарка  территорисянда өткізіліген өнімдер бойынша АВС талдауын өткіземіз, бұл берілгендер коммерциялық құпия болып табылады.

АВС талдауы нәтижесінже барлық өнімнің түрлеірі үш торқа бқлінген. А тобына жататын қарастырылып отырған үш кезеңде аса ірі табысты алып келетін өнім. А тобына енеді кафель тегіс, жер кафелі және «Мозайка» кафелі. Бұл құрылыс материалдары аса жоғары сұранысқа ие,  өткізу кһлемдері де аса жоғары. Иегіс кафель көшбасшы орынға ие, жер кафелі мен «Мозайка» кафеліне қарағанда. Сонымен қатар құрылыс материалдарынң түсімдерін қарағанда тұрақтылықты ескеру қажет. А тобы бойынша А тобына енген кафельдер түрлерінің XYZ талдауын өткізейік.

Х категориясыа жүктемені-тиеудің саны партияларға тең етіп келетін өнімдер қатары жатады. «Кадам» ЖШС үшін осындай тауарға жататын кафель-бордюр , жіңішке, он беске он бес қлшемінің шаршы кафель. Бұл өнімге деген сұраныс тұрақты.

Келесі қорытынды жасауға болады, тегіс кафель мен «Мозайка» кафелі 2012 жылдың үш кварталы ішінде аса жоғары табысты алып келді, аса сұранысқа е болып саналады, осылайша, осы құрылыс материалдарын жүзеге асыру тұрақты болады және одан түсетін түсімге болашақта болжам жасауға болады. Ал эмбассировтік кафельге келетін болсақ, онда кәсіпорынның кафелі берілген кафель түріне сұранысты тұрақтандыруға бағытталуы керек болады.

Суреттері бойынша жүзеге асырылған өнімдердің қарастырылып отырған кезеңі ішіндегі аса тез өтетіндерді анықтаймыз.  

Бұлардың ішіндені тегіс кафель – 38 пайызды құрап отыр, эмбассировтік – 29 пайызын құрапы отыр, бұл берілген қнім түрлерінің талдауы дәлелдеп отыр.

Алайда  суреттер бойынша жүзеге асыру талдауының нәтижелерінің брусчатка үлесінің суреттері бойынша шаршы кафельдің үлесі жоғары болды, оның қлшемі он бес он бес, олар сәйкес15 және  13 пайзды құрады.