Заң түсінігі, белгілері

Тарихи түсіндірме құқықтық нормалардың қабылдануына себеп болған жағдайларды, олардың құрылу мақсаттары мен жағдайын түсіндіреді. Сірә, тиісті қылмыстық-құқықтық нормаларды дұрыс қолдану осы мән-жайларды түсіндірмейінше мүмкін емес. Тарихи түсіндірмеде қылмыстық заңдардың жобаларына, оларды талдау материалдарына қараған өте пайдалы.

Ғылыми әдебиеттерде кейде логикалық (қисынды) түсіндірмелер де керініп қалады. Дегенмен, логика зандарын түсіндірменің кез келген тәсілінде (әдісінде) пайдалану онсыз да қажет және осыған байланысты оны түсіндірменің белек бір түрі деп карастыру тым артық сияқты.

Сөз етіп отырған қылмыстық-құқықтық амалдар әрекет ету шеңберіне қарай мынадай түрлерге бөлінеді: а) дәлме-дәл; ә) кеңейтуші; б) шектеуші.

Дәлме-дәл деп заңды бүге-шігесіне дейін оның мәтініне сайма-сай түсіндіру аталады.

Кеңейтуші түсіндірме деп заңның өзінің тікелей мәтінінде аталмаған, алайда оның мағынасына сыйатын жәйттерге қолдануға мүмкіндік беретін түсіндірме таналады. Кеңейтілген түсіндіру мен ұқсас зандардың қатар қолданылуын айыра білу кажет. Ұқсас деп коғамдық қауіпті әрекетке катысты нақты бір қылмыстың дәл істелген сәті заңмен тура қарастырылмаған жағдайда осыған ұқсас қылмысқа белгіленетін жауаптылықты колдану деп түсінуге болады.

Ұқсастық институгы, қылмыстық заңды түсіндіру институтымен сайма-сай келмесе де онымен жакынырақ жанасады. Заңды түсіндіруші адам белгілі бір жауаптылықты тікелей қарайтын қолданыстағы заңды түсіндіргенде заңшығарушының ойын да түсіндіруге тырысады. Ұксастықты қолдану белгілі бір әрекетті қылмыс деп қарастыратын және оған жауаптылық карастыратын заң болмаған жағдайда ескеріледі. Сондықтан тергеуші, прокурор, судья осыны біле тұра заңшығарушы ойластырмаған заңды қолданады.

Шектеуші түсіндірме деп нәтижесінде барлық жағдайларға бірдей кылмыстық заң қолданыла бермейтін дәлме-дәл мәтіндегі заңға ғана колданылатын түсіндіру танылады.

Атап өту керек, кеңейтуші және шекгеуші түсіндірме қылмыстық заңның көлемін өзгертпеуге тиіс, керісінше тиісті заңдағы сөзбе-сөз мәтінге қарағанда кеңірек немесе мейілінше шекгелген түрде заңның тиісті сөзбе-сөз мәтінмен берілуі керек.

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

 

«Заң түсінігі мен белгілері» атты курстық жұмыстың 1 тарауында «Қылмыстық заң: жүйесі, құрылымы» деп аталып, онда мынадай мәселелер қаралды: қылмыстық заң жазалау қатерімен тынып салу арқылы адамның жеке басына, қоғамға, мемлекетке кінәлі түрде зиян келтіретін немесе зиян келтіру қаупін тудыратын қылмысты әрекеттерді істеуге тыйым салады.

Қылмыстық заң - қылмыстық құқықтың негізгі қайнар көзі. Сот үкімі, ұйғарымы  немесе қаулымы құқықтың көзі болып табылмайды. Олардың тек нақты қылмыстық істер бойынша ғана заңдылық күші бар.

Қылмыстық заңның ережелері міндетті болып табылады. Оларды орындау немесе сақтау лауазымды адамдардың сондай-ақ барлық азаматтардың міндеті.

Қылмыстық заң белгілі бір техникалық ережелерге негізделген заң шығарушының еркін білдіретін өзіндік нысаны бар құрылымға ие. Қылмыстық кодекстің Жалпы уәне Ерекше бөлімдері баптарға бөлінген. Әр бап тиісті санмен нөмірленген бір немесе бірнеше бөліктерден тұрады және бөліктер мазмұны мен сипатына және жазалау түріне қарай әр түрлі болып келеді. Сондықтан, іс жүргізу құжаттарында тек баптың өзін ғана емес, сонымен қатар оның бөліктерін де ескеру қажет.

Құқықтық норманың құрылымы мынадай үш түрлі элементтен тұрады: гипотеза, диспозиция және санкция.

ҚК-тің 6-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған адам ҚР ҚК бойынша қылмыстық жауаптылыққа тартылуға тиіс.

Казақстан Республикасының 1993 жылғы 13 каңтардағы "Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасы туралы" заңының 1-бабына сәйкес, Республика аумағының шегін құрғақ құрлық, су, жер қойнауы және әуе кеңістігі шегін айқындайтын сызық және осы сызық бойынша өтетін беткі қабат құрайды. Мемлекеттік шекара Қазақстан Республикасының Парламентімен бекітілген Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдерімен анықталады.

2 тарауында «Қылмыстық заң бойынша қолданатын шаралар» деп аталып, онда мынадай мәселелер қозғалды: Қылмыстық заңның мезгілдегі күші Қылмыстық кодекстің 4 және 5-баптарымен реттеледі.

ҚК-тің 4-бабында әрекеттің қылмыстылығы мен жазаланушылығының сол әрекет жасалған уақытта қолданылып жүрген заңмен белгіленетіндігі көрсетілген.

Осы ережелерді басшылыққа ала отырып қылмыстық заңның мезгілдегі күші кезіндегі әрекеттін ғана қылмыстылығын және жазаланатынғын анықтауға болады.

Іске асырылудағы, күшіндегі заң деп өзінің күшіне енген және белгіленген тәртіп бойынша өз күшін жоғалтпаған заң танылады.

Республиканың заң және езге де нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, ұсыну, талқылау, күшіне енгізу және жариялау тәртібі арнаулы заңмен және Парламент пен оның палаталарының регламенттерімен реттеледі. Мұндай арнаулы заң Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 24 наурыздағы "Нормативтік құқықтық актілер туралы" Заңы болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1998
2. Ағыбаев А.Н. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі.
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсінік /А-2001
4. ҚР қылмыстық құқығы. Жалпы бөлім: Дәрістер баяны /И.Ш. Борчашвилидің жалпы редакциясымен. - Алматы: ЖШС «Издательство «Норма-К», 2006., 496 б.
5. Алауханов Е. Қылмыстық құқық //Ерекше бөлім, Алматы – 2005
6. Наумов А.В. // Қылмыстық құқығы/ Астана – 2001 ж.
7. Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 24 наурыздағы "Нормативтік құқықтық актілер туралы" Заңы
8. Ағыбаев А.Н. /Қылмыстық  құқық, жалпы бөлім/ Алматы – 2001 ж.
9. Звечаровский И.Э. // Уголовная ответственность. Москва -  1995 г.
10. Наумов А.В. // Қылмыстық құқығы/ Астана – 2001 ж.
11. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы //Алматы – 2001ж
12. Лейкина Н.С. // Личность преступника и уголоная ответственность., М. 1995 г.
13. Наумов А.В. Осы заманғы қылмыстық құқықтың негізгі тұжырымдамалары. Алматы – 1999 ж.
14. Қазақстан Республикасының қылмыстық-атқару құқығы /Алматы-2002
15. Рогов И. И: Уголовный кодекс Республики Казахстан - толкование и комментирование. - Алматы, 1998. Вып. 2., 3 б.
16. Уголовное право Республики Казахстан. Общая часть. - Алматы, 1998. 16 б.
17. МамиК.А., Жукенов А. Т. Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының 1995-1997 жылдардағы қылмыстық істер бойынша сот тәжірибелері. - Алматы, 1998. 17-19 б.
18. Шляпочников А. С. Толкование уголовного закона. - М., 1960. 86 б.
19. Шаргородский М. Д. Уголовный закон. - М., 1948. 132 б.
20. Абилгазин Г-Г.С. Уголовное право РК. Общая часть: Учебное пособие.-Костанай, 2003.
21. Поленов Г.Ф. Уголовное право Республики Казахстан. Общая часть: Учебное пособие.  -Алматы: «ЮРИСТ», 1999., 150 б.
22. Бапанов Т.Ә., Әблезов Е.Т. ҚР Қылмыстық құқығы. Жалпы бөлім. Альбом үлгі. Алматы: «Дәнекер» институты. 2000., 103 б.
23. ҚР Жоғарғы Сот Пленумының қаулылар жинағы.
24. Дурмановский Н.Д. Советский уголовный закон. М.,1980г.
25. Наумов А.В. Диспозиции уголовного закона и квалификация преступлений. //Сов. юстиция.1986. 3 с.4-70.
26. Бойцов А.И. Толкование уголовного закона. Вестник ЛГУ. Серия 6., 1991г. Вып.3 с.97-109.