Туризм дамуының теориялық аспектілері

 

2003 жылы туристік рыногтың барлық  ұйымдарының 94,5 % - астамы жеке меншік нысандағы кәсіпорындар үлесінде болды, 2002 жылы-96,5% ы. Басқа мемлекеттердің , олардың занды тұлғалары мен жеке азаматтарының меншігі , тиісінше, 5,1% - және 2,8% - ды, ал мемлекеттің – 0,4% - ды және 0,7% – ды құрады.

2003 жылы жеке меншік нысандағы  туристік кәсіпорындар туристердің 97,6 – ына (223493 адамға) қызмет көрсеткен, ал одан түскен табыс 14,1 млн теңгені және 389,9 мың АҚШ долларын (республика бюджетіне туристік ұйымдар қызметінен түскен табыстың 97,5 –ын) құрады.

Туристік ағынның 2,1 – ы (4796 адам) және табыстың 2,5 – ы (43,3 млн теңге) басқа мемлекеттердің, олардың заңды тұлғалары мен жеке азаматтарының меншігі болып табылатын туристік ұйымдардың үлесінде.

Мемлекеттік туристік ұйымдар туристер ағынның 0,3 – ына (725 адамға) қызмет көрсетті. Олардың қызметінен түскен табыс 0,4 млн теңгені құрады.

Туристік қызметте шағын кәсіпорындар 98,3 – ды құрады және 180,2 мың туристке қызмет көрсетті (2002 жылы 98 ), орта кәсіпорындар – 1,3 – ды құрады және 47,1 мың туристке қызмет көрсетті (2002 жылы – 1,5 ) және ірі кәсіпорындар 0,4 – ды құрады және 1,7 мың туристке қызмет көрсетті (2002 жылы – 0,5 ).

Мемлекет бюджетіне ең көп кіріс әкелген туристік фирмалар Астана және Алматы қалаларында, Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Маңғыстау облыстарында орналасқан.

2003 жылы Қазақстанның 94,7 мың азаматы  туристік жолдама сатып алды, 2002 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда  олардың саны 1,3 есе өсті (2002 жылы  – 74,7 мың адам).

Шығу туризмі туристік фирмалардың негізгі табыс көзі болып табылады, оның үлесі 61,2 – ды құрады. 2003 жылы қазақстандық туристер шетелге шыққан туристердің жалпы санынан 41,3 – ды құрады, одан ТМД елдеріне – 10,7 , алыс шетелдерге – 89,3 . төменде 2003 жылы туризм түрлері бойынша туристік қызметтен түскен табыс диаграммасы кесте түрінде берілген                         (1 қосымша).

Әуе көлігі қызметін туристер – резиденттердің 61,7 – ы пайдаланады, 2002 жылмен салыстырғанда олардың саны 1,2 есе өсті, халықаралық автобусты туристердің 28,5 – ы (1,5 есе өсті), теміржол көлігін – 8,2 – ы (1,3 есе өсті), өзге де құрлық көліктерін – 1,6 – ы (туристер саны 1,3 есе азайды) пайдаланады.

Талдау кезеңі ішінде қазақстандық туристердің ТМД елдерінде тұру күндерінің орташа саны 4 күнді құрады. Біздің отандастар туристік фирмалар арқылы Қырғызстанға – 5192 адам (51,1 ), Ресейге – 2973 адам (29,3 ), Өзбекстанға – 979 адам (9,6 ) және басқа елдерге шыққан

2003 жылы ТМД –дан тыс елдерге  барған қазақстандық туристер  саны 84536 адамды құрады, олардың саны 2002 жылмен салыстырғанда 1,3 есе өсті.

Төменде ТМД елдеріне және ТМД –дан тыс елдерге шығатын туристер саны (адам) кесте түрінде берілген:

 

    ТМД – дан тыс елдерде тұру күндерінің орташа саны  2-3 күнді құрады. Қытай  - 30105 адам (35,6 ), Түркия – 21682 адам ( 25,6), Германия – 11736 адам (13,9), БАЭ – 5465 адам (6,5) және Литва – 2879 адам (3,4), бұрынғыша, туристер ең көп баратын елдер болып табылады, ал басқа елдердің алатын пайызы мардымсыз ғана.

Туристер – резиденттердің 42,8 –ы коммерциялық мақсатпен, 36,0 –ы демалу үшін, 9,8 – ы таныстары мен туыстарына бару үшін шетелге шығатын болса, басқа мақсатта шетелге шығатындардың пайызы мардымсыз ғана.

Келу туризмінің құрылымынан Қазақстанның туристік фирмалары қызметін әлемнің 70 астам елінің 44990 турист – резидент  емесі пайдаланғандығын  байқауға  болады.

Келу туризмі  бойынша  деректерде  көрсетілгендей,  94,0  - ды  алыс  шетелден  келген  туристер  кұрады,  2003 жылы  олардың  саны  2002  жылмен  салыстырғанда   1,5 есе  өсті,  ТМД  елдерінен  келетін   туристер   келетін  туристер  үлесің  өсуі  өткен  кезеңмен   салыстырганда  1,9%  -  ды  құрады.

Төменде  ТМД  елдерінен  және  ТМД – дан  тыс  елдерден  келген  туристер  санының  диаграммасы  берілген:

Туристтер -  резидент  еместердің  басым бөлігі   Германиядан – 21596  адам  ( 51,1%  ),  Қытайдан - 3649    адам  ( 8,6%  ),   АҚШ -  тан  - 2745  адам  

(  6,5%   ),  Түркиядан  -  1004   адам   ( 2,4%   )  және  Ұлыбританиядан -  1837  адам  ( 4,3%   )  келген.    ТМД  елдері  ішінен   Ресей  Федерациясынан  келгендер   басым  ( 1824 адам ),  бұл  67,5%  - ды   құрады.

Сапар  мақсаты  бойынша  туристтер – резидент   еместер  44,1 %  - ы таныстары  және  кәсіби  мақсатпен,   18,3%   - ы  демалу  үшін  келетіндігін  көрсетті,  ал  өзге  мақсатпен  келушілердің   пайызы  мардымсыз  ғана.

Туристтер – резидент  еместердің   жартысынан  көбі әуе көлігін  пайдаланады,  оның  үлесі   91,7%   -ды  құрады.  Темір  жол  көлігін  туристердің   4,7  % - ы,  қалааралық  автобустарды – 0,9 %- ы  және  өзге  құрлық  құралдарын  -  2,7 %  -  ы  пайдаланды.

ТМД – дан  келген  туристтер – резидент  еместердің  елде  аялдау  мерзімі  қысқара  түсті.  Есепті  кезең  ішінде  ТМД – дан  келген туристердің  біэдің  елде  тұру  күндерінің  орташа   саны  2 күнді  құрады,  2002  жылы – 3 күн  болатын, ал  ТМД – дан  тыс  елдерден  келген  туристердің  болу  мерзімі  сол  қалпында  қалды  ( 0,5 күн ).

2003 жала  Қазақстан   Републикасы  бюджетіне  келу  туризмін  ұйымдастыру  жөніндегі  туристік  фирмалардың  қызметінен   табыс  өткен  кезеңмен   салыстырғанда   1,3 есе  өсті  және  254,0 млн. теңгені  құрады.

Қазіргі  уақытта  ішкі  бағыттағы  туристер  санының  өсу  үрдісі  байқалады.  2003  жылы  Казақстан  Республикасы  бюджетіне  ішкі  туризмді  ұйымдастыру  жөніндегі  туристік  фирмалардың  қызметінен  түскен  табыс   2002 жылмен  салыстырғанда  2,3  пайыздық  пунктке  өсті  және  412,3  млн.  теңгені  құрады.

2003  жылы  республика  аумағында 239  қоңак  үй  жұмыс  істеді, олардың  84,5 %  - ы  жеке  меншік  нысанда,  8,4%   - ы  мемлекет  иелігінде және  7,1 %  - ы  басқа  мемлекеттердің,  олардың  заңды  тұлғалпры  мен  жеке  азаматтарының  меншігінде.

Негізінде  қонақ  үй  шаруашылығы  кәсіпорындары  (69,0 %  - ы )  шағын  бизнес  субъектілеріне  жатады  ( 2002 жылы  олар  64,1 %   - ды  құрады),   Қалғандары  былайша  бөлінді:  23,4%    - ы  - орта ( 26,1   )  және  7,6%   - ы – ірі    ( 9,7 %  ).

Қонақ  үйлердің  бір  жолғы  сыйымдылығы  2003  жылы  22172  төсек – орынды  құрады   ( 2002  жылы  - 19179  төсек- орын ):  барлық  нөмірлер  саны – 11104  ( 2002  жылы – 9838 нөмір ),  яғни  бір  нөмірдің  орташа  сыйымдыоығы  -  2  адам.

Төмене  2002 – 2003  жылдардағы  қонақ   үйлер  мен  басқа  тұру  орындарын пайдаланудан  түскен  табыстар   көрсетілген.

 

	Пайдаланудан түскен табыстар, млн теңге
	2003	2002
Барлығы	14540,1	11372,5
Мейрамханалары бар қонақүйлер	12371,3	9578,8
Мейрамханалары жоқ қонақүйлер	2006,1	1678,8
Жастар жатақханасы мен тау турбазалары	64,9	44,4
Тұруға арналған автофургондар және автотіркемелер үшін тұрақтар көрсететін қызметті қоса кемпингтер, мотельдер	3,0	0,8
Басқа да тұру орындары	94,8	69,8

 

Республика бойынша 2003 жылы қонақ үй кешенін пайдаланудан түскен табыс 2002 жылмен салыстырғанда 1,3 өсті, бұл14540,1 млн теңгені құрады.

Астана және Алматы қалаларында, Атырау, Қарағанды, Маңғыстау және Ақтөбе облыстарында қонақ үй кешендерін пайдаланудан ең көп табыс түсті және республика бюджетіне ең көп кіріс әкелді.

Туристер –резидент еместердің 26,5 % -ы санаты жоқ қонақ үйлерге тоқтағанды тәуір көреді, ал олардың 20,5 %– ы 3 жұлдызды қонақ үйлерде,     21 %–ы 5жұлдызды қонақ үйлерде орналасқан, ал қалған шамалы ғана пайызы басқа қонақ үйлерге тоқтаған. Туристер-резиденттердің 70% –ы санаты жоқ кен   қонақ үйлерде, 15%-ы 3 жұлдызды қонақ үйлерде орналасқан, ал қалған шамалы ғана пайызы басқа қонақ үйлерге тоқтаған.

Қазақстан Республикасына шет ел азаматтарының келуі және Қазақстан азаматтарының шет елге шығуы.

	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003
Келген резидент емес азаматтар	284346	256752	393602	1682547	2692590	3677921	3236788
Туристік индустрия қызметін қолданған	27683	34542	50154	23868	2507	29771	44990
Шетелге шыққан  резиденттер	419404	502358	398634	1246731	2293728	2274702	2374021
Туристік индустрия қызметін қолданған	174071	145716	106078	67360	37942	74728	94692

 

2002 жылы шетел азаматтарының Қазақстанға келуі және Қазақстан  азаматтарының шетелге шығуы.

(адам)

	Қазақстанға келген шетел азаматтарының саны	Шетелге шыққан Қазақстан азаматтарының саны
Барлығы                              соның ішінде ТМД ел-і елдер бойынша Азербайжан Армения Белорусь Грузия Қырғызстан Ресей Федерациясы Молдова Тәжікстан  Түркмения Украина Өзбекстан басқа елдер бойынша: Австралия Австрия Бельгия Болгария Бразилия Ұлыбритания Венгрия Германия Грекия Дания Египет Израиль Индия Иран Ирландия Испания Италия Канада Қытай Корея (КХДР) Латвия Ливан Литва Малайзия Монголия Нидерланд Жаңа Зеландия Норвегия БАЭ Пакистан Польша Румыния Корея Сауд Аравиясы Сингапур Словакия АҚШ Тайвань Таиланд Түркия Филиппин Финляндия Франция Чехия Швейцария Югославия Эстония Япония Тағы басқалары	29771 1209   13 2 4 5 112 938 10 11 22 32 60 28562 90 228 26 6 4 535 9 8740 150 13 3 877 147 421 3 156 285 133 1713 70 55 10 936 20 14 362 5 13 34 7251 2 119 26 10 3 1530 86 3 261 4 14 504 23 104 2 7 4 245 10299	74728 8376   - 2 - 3 6762 863 - - 2 1 743 66352 4 97 1 74 3 438 149 15186 307 - 945 49 107 245 2 375 319 11 17045 6 57 - 1467 38 - 47 - - 4082 289 473 17 51 10 64 7 66 - 1243 19098 - 9 1865 603 106 2 - - 44 1351

 

Бұл мәліметтерді 2001 жылмен алып қарасақ, онда 2002 жылы Қазақстанға келген туристер саны – 29771; 2001 – 2507 адам. Ал енді шетелге шыққан Қазақстан азаматтарының саны, 2002 жылы-74728; 2001 жылы – 37942 адам.

Бұл мәліметтерден Қазақстан Республикасының резиденттерінің шет елге шығу көрсеткіші , шет елден келген азаматтардан жоғары екенін көреміз. Тағы бір айтарлықтай мәселе, резиденттер арасында алыс елдерге сапар шегу анық байқалады. Бұл ақпараттардан қорытынды шығарсақ, келу туризмі әлі өз деңгейіне жетпеген. Бұл өте өзекті мәселе. Себебі,осы туризм түрі ең табыс көп түсіретін болып саналады.

2002 жылы туристерге қызмет көрсету  туралы мәліметтерді сараптасақ  та дәл осындай мәселелер байқалады. Яғни , нағыз табысты туризмның  түрлері келу туризмі және  ішкі туризм дұрыс дамымаған.

3-ТАРАУ. Қазақстан  Республикасында туризм дамуының болжамы.

3.1. туристік ұйымдарда әлеуметтік-экономикалық  факторларды тиімді ету жолдары.

                                                                                                                  

ДИСКЕТА «ФАКТОР(қызыл түсті)»

3.2.Туризм дамуының болжамы және артықшылық бағыттары.

Сұлу табиғатымен ерекшеленетін Қазақстан үшін туризмды дамыту тиімді қызмет саласы болмақ. Ертеден қалыптасқан пікір бойынша, көп оқулықтарда Қазақстан Республикасының туристік ресурстары туралы ештеңе жазылмаған, соларды оқып, бұл қателікті түзету керек деген ой туындайды. Ол үшін біз өзінің сапасымен, өзектілігімен ерекшеленетін жаңа туристік өнім ұсынуымыз керек. Сол турөнім арқылы басқа мемлекеттерде Қазақстан жайлы мәліметтер пайда болар деген ойдамын. Еліміздегі туризмның болашағы зор.

Қазақстанның бизнес-туризм сегментінде белгілі бір болашағы бар. Бұл ең алдымен Астана, Алматы, Атырау қалалары . Себебі елдегі саяси жағдай мен табиғи шикізат-ресурстары Қазақстанға бизнес және халықаралық конференцияларға қатысу мәселелері бойынша келушілер бизнес туристер санын көбейтеді деген болжам жасауға мүмкіндік береді. Бұл қалалардың инфрақұрылымы негізінен халықаралық стандарттарға келеді. Алматы қаласы ертеден қалыптасқандықтан, республика үшін стратегиялық қақпа деп айтуға болады. Әртүрлі жиындар өткізуге қолайлы ғимараттарынан және қонақ үйлерінен басқа, қалада ойын-сауық құру үшін барлық жағдайлар жасалған. Сонымен қатар қала маңында тамаша рекреациялық аймақтар орналасқан. Ел ордасы Астана да осындай стратегиялық аймақ. Жаңадан салынып жатқан ,жас астанамыз адамдардың күннен-күнге қызығушылығын арттыруда, бұл қалада халықаралық және ішкі туризмді дамытуға мүмкіндік беретін болады.