Туристік фирма қызметінің бәсекеге қабілеттілігін күшейту бағыттары

5) туристердi күтiп алу, шығарып  салу және оларға iлесiп жүру тәртiбi;

6) туристiк өнiмнiң бағасы және  оны төлеу тәртiбi;

7) тараптардың құқықтары, мiндеттерi және жауапкершiлiгi;

8) шартты өзгерту және бұзу  жағдайлары;

9) баратын жерiне туристiң багажын  жеткiзу мәлiметтерi мен талаптары және шарттың осы тармағының тиiсiнше орындалмауының құқықтық салдары;

10) шарттың тараптар келiсiмi бойынша  белгiленетiн өзге де ережелерi [14].

3. Шартты жасасу кезiнде басшылыққа  алынған мән-жайдың елеулi түрде  өзгеруiне байланысты тараптардың  әрқайсысы шартты өзгертудi немесе бұзуды талап етуге құқылы.

4. Мән-жайлардың елеулi түрде өзгеруiне  мыналар жатады:

1) саяхат жағдайларының нашарлауы, саяхат мерзiмiнiң өзгеруi;

2) көлiк тарифтерiнiң ойламаған  жерден өсуi;

3) салықтар мен алымдардың және  бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдердiң жаңа ставкаларын енгiзу немесе олардың қолданыстағы ставкаларының артуы;

4) тараптардың келiсiмi бойынша белгiленетiн  өзге де негiздер.

5. Туроператор немесе турагент  шартты орындамаған немесе тиiсiнше  орындамаған ретте турист Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда және тәртiппен шартты бұзуға құқылы.

6. Турист туроператорға немесе  турагентке шартты орындаудан  бас тарту туралы хабардар  етiлгенге дейiн көрсетiлген қызметтерi үшiн олардың iс жүзiнде шығарған шығындарын төлеген жағдайда, саяхат басталғанға дейiн шартты орындаудан бас тартуға құқылы.

7. Туристiк жолдаманың сатып  алынуы туристiк қызмет көрсету  шарты жасалуының растамасы болып  табылады.

8. Турдың құрамына кiретiн туристiк  қызметтер көрсетiлуiн сатып алған жағдайда туристiк ваучер туристiң тиiстi қызмет көрсетудi пайдалану құқығын растайтын құжат болып табылады.

9. Туристiң кiнәсiнен туристiк  қызмет көрсету шартын орындау  мүмкiн болмайтын жағдай туындаған  ретте, егер заң актiлерiнде немесе өтелмелi қызметтер көрсету шартында өзгеше көзделмесе, көрсетiлген қызметтерге толық көлемде ақы төленуi тиiс.

10. Туристiк қызмет көрсету шартын  орындаудың мүмкiн болмауы тараптардың  бiр де бiрi жауап бермейтiн мән-жайлар  бойынша туындаған жағдайда, егер заң актiлерiнде немесе шартта өзгеше көзделмесе, турист туристiк ұйымға iс жүзiнде шығарған шығындарын өтейдi.

11. Туристiң кiнәсiнен болған жағдайды  қоспағанда, туроператор немесе  турагент тапсырыс берушiге шартты  бұзудан келтiрiлген залалдарды толық өтеген жағдайда ғана шартты орындаудан бас тартуға құқылы.

12. Басқа елге келген жерi бойынша  не жүру барысындағы маршруты  бойынша шарт талаптарына сәйкес  келмеген жағдайда туроператор  немесе турагент шарт талаптарының  тиiсiнше орындалмағаны үшiн жауапты болады [15].

Туристік  қызметті  мемлекеттік  реттеудің  негізгі  бағыттарына  мына  төмендегілер  жатады:

• туристік  қызмет  тұтынушыларының  құқығын  қорғау;
• туристік  нарықтың  тиімді  жұмыс  істеуі үшін  құқықтық  жағдайын  құру,  оның  ішінде  туристік  объектілерді  қайта  жөндеу  мен  құрылысына  инвестицияларды тарту  үшін,  сондай-ақ  туризмді  дамыту  үшін  қажетті  инфрақөұрылымды  құру;
• туризм  саласындағы  шағын  және  орта кәсіпкерлікті  қолдау; монополизмнің дамуына  жол  бермейтін  бәсекелестік  ортаны  құру;
• ресей  туризмінің  халықаралық  нарыққа  енуі;
• мәдениет  ескерткіштерін  сақтау  мен  қорғау;
• ресей  халықтарының  мәдени  тұрмысын  сақтау;
• туризмнің  тұрақты  дамуы.

      Кесте 1. Туристік  кәсіпорындардың сыныптандырылуы

 

Бірінші қайтара қызмет көрсету кәсіпорындары			Екінші қайтара  қызмет  көрсету  кәсіпорындары
турфирмалар	Тікелей  белгілеу  ұйымдары	Жанама  белгілеу ұйымдары
Туроператор-лар турагенттер	Орналасу құралдары; Емдеу-сауықтыру курортары; Көлік  кәсіпорындары; Сувенирлік өнімдер дайындау мен  сату  бойынша  кәсіпорындар; Туристерге қосымша қызмет  көрсету  бойынша ұйымдар	Жарнамалық ұйымдар; Сақтандыру  компаниялары; Ақпараттық  туристік  кәсіпорындар	Қонақ үй шаруашылығынан тыс тамақтану  кәсіпорындары; Көліккәсіпорындары; Ауылшаруашылығы өнімдері, киім,  жиһаз  және  т.б.    Өндіру  бойынша  кәсіпорындар; Банктер, химиялық  тазарту, емдеу  орындары және т.б.  туристік индустрия үшін  кадр дайындайтын  оқу  орындары
Ескерту: автормен құрылған

   

Барлық  туристік  фирмалар  нарықта  туроператорлар  немесе  турагенттер  ретінде  көрінеді.

      Туристік  операторлар  – туристік  қызмет  көрсетумен  айналысатын туристік  кәсіпорын.

      Туристік  нарықта  жұмыс  істейтін  барлық  туроператорларды  мына  төмендегіше  жіктеуге  болады:

1. Мөлшері  бойынша:

- ірі  туроператорлар – қызметін  жылына 100 мың адамнан артық пайдаланатын  кәсіпорын,  олардың  айналымы 35 млн.долл.;

- орташа  туроператорлар – қызметін  жылына 30-дан 100 мың адамға дейін  пайдаланатын  кәсіпорындар;

- майда  туроператорлар – қызметін  жылына 30 мың адамнан артық пайдаланатын  кәсіпорындар [16].

2.  Қызмет  түрі  бойынша:

- бұқаралық  нарық  операторлары  – бұлар чартерлік авиарейсті  пайдаланумен бұқаралық  туризм  орнында  турпакетті     сататын  туроператорлар ;

- туристік  нарықтың  белгілі  бір  сегментіне  маманданған  операторлар:

3. Қызмет  орны  бойынша:

- елден тысқары бағыттар бойынша  турпакеттерді құрайтын ішкі  нарық  туроператорлары;

- шетелдерде  тұратындарға  турпакеттерді  қалыптастыратын  сыртқы  нарықтағы  туроператорлар

4.  Экономикалық  мақсаттар  бойынша:

-  коммерциялық  туроператорлар,  олардың  басты  мақсаты – тұрақты  және  үлкен пайда  табу;

- коммерциялық  емес  туроператорлар,  экономикалық  жағынан  мүдделі  болғанымен  оларда  пайда  табу  бірінші  кезекке  қойылмайды;

- «қара» туризм кәсіпорындары  туристік қызметпен тұрақты емес  жағдай  бойынша  айналысады.

     Туристік  агенттіктер (турагенттер) – туроператорлар  дайындаған  турларды  сатып  алатын  кәсіпорындар  мен  мекемелер,  олар  турларды  сатумен  айналысады.

     Туристік  агенттік  туристік  бизнестің       сансыз  көп  кәсіпорындары, олар  өздерінің  саны  жағынан  туроператорлар  санынан  бірнеше  есе  асып  түседі.

Туристік фирма қызметіндегі негiзгi ұғымдар

1) гид (гид-аудармашы) - туристерге  уақытша келген елдегi (жердегi) туристiк  ресурстармен таныстыру жөнiнде  экскурсиялық-ақпараттық, ұйымдық қызмет  көрсететiн кәсiби даярланған  жеке тұлға;

2) туристiк қызмет көрсетуге  жасалған шарт - өтелмелi туристiк қызмет көрсету бойынша туроператордың немесе турагенттiң және туристiң арасындағы келiсiм;

3) туризм нұсқаушысы - тиiстi бiлiктiлiгi және туристiк маршруттармен жүрiп  өту тәжiрибесi бар кәсiби даярланған  жеке тұлға;

4) туристердi орналастыру орындары - мейманханалар, мотельдер, кемпингтер, туристiк базалар, қонақжайлар, демалыс үйлерi, пансионаттар және туристердiң тұруы мен оларға қызмет көрсету үшiн пайдаланылатын басқа да үй-жайлар мен ғимараттар;

5) туристiк өнiмдi ұсыну - туристiк  қызмет көрсетуге (жарнама, арнаулы көрмелер мен жәрмеңкелерге қатысу, туристiк өнiмдi өткiзу жөнiндегi туристiк ақпарат орталықтарын ұйымдастыру, каталогтар, буклеттер шығару және тарату) бағытталған шаралар кешенi;

6) тур - белгiленген мерзiмдер шеңберiнде  белгiлі бiр маршрут бойынша жасалатын саяхатты қамтитын туристік қызмет көрсетулер кешені;

7) туризм - жеке тұлғалардың ұзақтығы  жиырма төрт сағаттан бiр жылға  дейін, не жиырма төрт сағаттан  аз, бірақ уақытша болған елде (жерде) ақы төлейтiн қызметпен  байланысты емес мақсатта түнеп өтетiн саяхаты;

8) өз бетiнше туризм - туристер  өз бетiмен ұйымдастыратын, жүрiп-тұрудың  белсендi тәсiлдерi пайдаланылатын саяхат;

9) турист - жиырма төрт сағаттан  бiр жылға дейiнгi мерзiм кезеңiнде  уақытша болатын елдi (жердi) аралап көретiн және ақылы қызметпен айналыспай сол елде сауықтыру, танымдық, кәсiби-iскерлiк, спорттық, дiни және өзге де мақсаттарда кемiнде бiр рет түнеп шығатын жеке тұлға;

10) туристiк агенттiк қызмет (турагенттiк  қызмет) - қызметтiң осы түрiне  лицензиясы бар жеке және (немесе) заңды тұлғалардың (бұдан әрi турагент) туристiк өнiмдi ұсыну және өткiзу жөнiндегi қызметi;

11) туристiк қызмет - жеке және  заңды тұлғалардың туристiк қызмет  көрсету жөнiндегi қызметi;

12) туристiк операторлық қызмет (туроператорлық қызмет) - қызметтiң осы түрiне лицензиясы бар заңды тұлғалардың (бұдан әрi - туроператор) өздерiнiң туристiк өнiмдерiн қалыптастыру, ұсыну және туристiк агенттер мен туристерге өткiзу жөнiндегi қызметi;

13) туристiк жолдама - туристiк қызмет  көрсету кешенiн алуға құқықты растайтын құжат;

14) туристiк ұйымдар - қызметiнiң  негiзгi түрi туристiк қызмет болып  табылатын заңды тұлғалар;

15) туристiк ресурстар - туристiк  көрсету объектiлерiн қамтитын  табиғи-климаттық, тарихи, әлеуметтiк-мәдени, сауықтыру объектiлерi, сондай-ақ туристердiң рухани қажеттерін қанағаттандыра алатын, олардың дене күшiн қалпына келтiрiп, дамытуға жәрдемдесетiн өзге де объектiлер;

16) туристiк ваучер - турдың құрамына  кiретiн қызметтерге туристiң құқығын  және олардың ақысы төленгенiнiң фактiсiн растайтын құжат;

17) туристiк өнiм - саяхат барысында  туристiң қажетiн қанағаттандыру  үшiн жеткiлiктi туристiк қызмет  көрсетулер жиынтығы;

18) туристiк рынок - туристiк қызмет  саласында тауарлар (жұмыстар, қызмет  көрсетулер) және ақша айналысы;

19) туристiк қызмет көрсету - өзiнiң  туристiк саяхаты кезеңiнде және  осы саяхатқа байланысты туристiң  қажеттерiн қанағаттандыру үшiн  берiлетiн қажеттi қызмет көрсетулер (орналастыру, тасымалдау, тамақтандыру, экскурсиялар, туризм нұсқаушыларының, гидтердiң (гид-аудармашылардың) қызмет көрсетулері және сапар мақсатына байланысты басқа да қызмет көрсетулерi);

20) уәкiлеттi орган - туристiк қызмет  саласында мемлекеттiк басқару  функцияларын жүзеге асыру үшiн  Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн орталық атқарушы орган;

21) экскурсант - бiр жерге, елдi мекенге, аумаққа немесе сол жердегi басқа  елге туризм мақсатында жиырма  төрт сағаттан аспайтын уақытқа  уақытша келген жеке тұлға;

22) экскурсиялық қызмет - азаматтардың  уақытша болатын елдегi (жердегi) туристiк ресурстарды танымдық мақсатта аралап көруiн ұйымдастыру жөнiндегi кәсiпкерлiк қызмет, ол туристердi орналастыру (түнету) жөнiндегi қызметтi көздемейдi және жиырма төрт сағаттан аспайтын мерзiмдi қамтиды;

23) экскурсовод - уақытша болатын  елдегi (жердегi) туристiк ресурстармен таныстыру жөнiнде туристерге экскурсиялық-ақпараттық, ұйымдық қызмет көрсетуге лайықты бiлiктiлiгi бар, кәсiби даярланған жеке тұлға [17].

Туристік   кәсіпорындар – бұл  ұйымдастыру-шаруашылық  бірлігі, туристерге  қызмет  көрсетуді  дайындау, орындау  және  ұсынуды  жүзеге  асыру  үшін  барлық  қажетті  өндірістік  қаражаттарды, басқарудың барлық  әдістерін  пайдалана  отырып  жүзеге  асырады.

Турфирманың экономикалық жағдайын түсіну үшін алдымен оның анықтамасына назар аудару қажет. Турфирманың көптеген анықтамалары бар, олардың бірнешесін келтіреміз:

ТурФирма – бұл туристік  қызметпен айналысатын және басқару шешімдерін қабылдауда шаруашылық еркіндікке ие болған экономикалық субъект. Бұл адамдар тобының (иелердің) мақсатын жүзеге асыру үшін құрылған ұйым. Нәтижесінде трансакционды үзілістердің азаюына қол жеткізілетін, өзара келісімдер желісімен байланысты өндіріс факторларының басшыларының одағы. Бизнес негізінде қолдану барысында синергетикалық нәтиже беретін және трансакционды үзілістерді төмендетуге мүмкіндік беретін өзіне тән ресурстар мәселесі бойынша имплицитті келісім болатын бірлестік. 

Сонымен қатар турфирма нақты атаумен бизнес жүргізетін ұйым ретінде белгілеуге болады. Турфирма табиғи еңбек ресурстарын және капиталды қолдануды бақылайды. Ол дизайн, өндіріс және қызмет ұсыну әдісіне қатысты шешімдерді өзі қабылдайды.

Туристік фирма қызметінде ең жоғарғы табысты келтіру – бұл кез-келген туристік қызметтің түпкі мақсаты. Бұл мақсатқа  мақсатты құрылымдар жиынтығын тактикалық, сонымен қатар стратегиялық тәртіппен жүзеге асыру мен анықтау арқылы қол жеткізіледі.

Оларға мыналар жатады:

• қызмет көлемінің өсуі;
• өсудің барынша жоғарғы темпіне қол жеткізу;
• нарық бөлігінің өсуі;
• салынған капиталға қатысты табыстың өсуі;
• компания акциясына кірістің өсуі (егер бұл акционерлік компания болса);
• акцияның нарықтық құнының өсуі (егер бұл ашық акционерлік қоғам болса);
• капитал құрылымының өзгеруі.

Құндылықтар құру – турфирманың басты функциясы болып табылады.

Құндылықтар құру процесі нәтижесінде кәсіпорын өз қызметінің қоғамдық пікіріне қол жеткізетін, топтық және жеке қажеттіліктерді қанағаттандыруды білдіреді [18]. Өркендеуші турфирма – бұл өз қызметінен тұрақты табыс табатын фирма. Фирма басшылары (немесе акционерлері) тұрақты және өсетін табыс ағымына жетуге және өздеріне тиісті иеліктің (дивидент, акция)құнын арттыратын өзіндік және тартылған құралдарды қолдануға талпынады. Қызметкер және жеткізушілер кәсіпорынның бірқалыптылығын, онымен ұзақ мерзімді қатынасты, сондай-ақ жағымды қызмет атмосферасын қалайды. Тұтынушылар үшін маңыздысы оларды сапасы мен бағасы жағынан қанағаттандыратын тауар және қызмет.