Қазақстан Республикасындағы туризм индустриясының ерекшеліктері

Жолаушыларға темiр жол көлiгiнде  сервистiк қызмет көрсету деңгейiн  арттыру мақсатында бiрқатар iс-шаралар  көзделген: Қазақстан Республикасы аумағында да, сондай-ақ Ресей Федерациясының аумағында да жолаушылар поезында жолаушылар үшiн ланч-бокстар құрудың технологиялық процесiнiң жобасы қарастырылуда, "ЖВ купе", "РИЦ купе" санатындағы вагондардың жолаушылары үшiн безендiрiлiп, мамандандырылған ақпараттық буклет шығару бағдарламасының жобасы әзiрлендi. Сонымен қатар "Жолаушылар тасымалы" акционерлiк қоғамының поездарындағы қызмет көрсету деңгейi халықаралық стандартқа сәйкес келмейдi. Вагон паркiнiң әбден тозуы және бiршама бөлiгiнiң ұзақ уақыт пайдаланылуы, оларды ауыстыру немесе қайта жаңғырту қажеттiлiгi жолаушылар тасымалының өзiн-өзi ақтамайтындығымен, оларды субсидиялаудың мемлекеттiк бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылатындығымен түсiндiрiледi.        

Автокөлiк саласында: Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2010 жылғы 5 желтоқсандағы N 1809 қаулысына сәйкес республикалық маңызы бар жалпы пайдаланудағы автомобиль жолдары тiзбесiне iрi туристiк oбъектiлерге апаратын және туризмдi одан әрi дамытуда барынша қызығушылық тудыратын мынадай жолдар енгiзiлуiне байланысты соңғы жылдары туристiк мақсатта автокөлiк белсендi түрде пайдаланылып жүр:

1. Ташкент - Шымкент - Тараз - Алматы - Қорғас;

2. Шымкент - Қызылорда - Ақтөбе - Орал - Самара;

3. Алматы - Қарағанды - Астана - Петропавл;

4. Астрахань - Атырау - Ақтау - Түркiменстан шекарасы;

5. Омбы - Павлодар - Семей - Майқапшағай;

6. Астана - Қостанай - Челябi - Екатеринбург.

Статистика деректерi бойынша 2012 жылы қалааралық автобустардың қызмет көрсетулерiн 87615 (20,1 процент) турист, басқа да құрлықтағы жол құралдарын 53765 (12,36 процент) турист пайдаланған.  
      2012 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша республикалық маңыздағы жалпы пайдаланымдағы автомобиль жолдары бойындағы бөлiнген жолақта мынадай объектiлер жұмыс iстейдi: 925 - АМС, 108-ТҚС, 62 - қонақ үй, 1124 - тамақтану және сауда орындары, 61 - автотұрақ.       

Су көлiгi саласында:Каспий теңiзiндегi Ақтау порты Қазақстанды Ресей,  Түркiменстан, Әзiрбайжан және Иран порттарымен байланыстырады. Қазақстан Республикасында Ресей Федерациясымен және Қытай Халық Республикасымен iшкi су жолдары бойынша қатынастар бар.  
      Шығыс Қазақстандық су жолдары республикалық мемлекеттiк қазыналық кәсiпорны жолаушылар тасымалдауға лицензиясы бар және туристiк қызметке кiрiктiрiлген кемелер үшiн Өскемен мен Бұқтырма шлюздерi арқылы шлюздеу құнының 25 процентi мөлшерiнде жеңiлдетiлген тариф белгiледi. Бұл ретте Өскемен және Бұқтырма шлюздерi арқылы aз мөлшерлi флотты шлюздеу ұзындығы 10 м. дейiнгi кеменi - шлюздеу құнының - 10%-iмен және 10 метрден ұзын кеменi - шлюздеу құнының 20%-iмен жеңiлдетiлген тариф бойынша белгiленген кестемен жүргiзiледi. Статдеректерге сәйкес 2012 жылы аталған кәсiпорын 276 туристке қызмет көрсеткен. 

Елдiң басқа да су артериялары  туристiк мақсатта пайдаланылмайды. Сонымен қатар жүргiзiлген зерттеулер нәтижесiнде Еуропадан келген туристердiң  Каспий теңiзi бассейнi аумағында үлкен  қызығушылығы жағажай туризмiнде  де және круиз ұйымдастыруда да байқалды.

 

3. Қазақстан Республикасындағы туризм индустриясының ерекшеліктері

3.1 Қазақстан Республикасындағы туризм индустриясының ерекшеліктері

Туризмнен түскен табыс ел экономикасына елеулі өзгеріс әкелетін әлемдік қаражат. Ол экономикалық құбылыс  ретінде индустриалды нышанға айналып, ұлттық экономиканың даму катализаторы болып табылады.

Туризм арқасында жаңа жұмыс орындарының қалыптасуы, ұлттық табыстың өсуі, жергілікті инфрақұрылымның дамуы, халықтың тұрмыс деңгейінің жақсаруы байқалады.

Туризм индустриясы тиімділігінің  жоғары деңгейімен және оған салынған инвестицияның тез қайтарымымен сипатталады. Басқаша айтқанда, туризм ел экономикасына оң әсер етеді.

Туристік индустриядағы қызмет көрсету түрлері:

- турлар ұсыну жөніндегі қызмет көрсету;

- тұратын орындар беру жөніндегі қызмет көрсету;

- тамақтандыру жөніндегі қызмет көрсету;

- ақпараттық, жарнамалық қызмет көрсету;

- көлік қызметін көрсету;

- ойын-сауық;

- өзге де туристік қызмет көрсетулер;

Қазақстанның дамыған  және жоғары деңгейлі кластерлерінің бірі туризм болып табылады.

Туризмнің дамуы мемлекеттің  экономикалық жағдайының жақсаруына аралық салалардың қалыптасуына мүмкіндік  жасайды. Бұл жаhандану деңгейіндегі салмақты саясат, үлкен ақша ірі  бизнес болып саналады.

Туризм үш ең ірі экспорттық салалардың құрамына, автомобиль жасау  және мұнай өндіру өнеркәсіптерінен кейін енеді. Туризм өз кегінде әлемдік  шаруашылық ең қарқынды және өз шығымын  өзі өтей алатын түрі болып саналады.

Қазақстан Республикасындағы 2007-2024 жылдарға арналған орнықты дамытудың  тұжырымдамасына сәйкес елдің орнықты  дамуына көшуінің алғышарттарының  бірі ретінде, қоршаған ортаны қорғау қызметтерін жетілдіру және экономикалық мүмкіндіктерді өрістету.

Сонымен бірге аталған  тұжырымдамада «...Қазақстан Республикасы халқының саны орнықты дамуының маңызды  өлшемі болып табылады.

Халық тығыздығының төмен  болуы шекара созылған жағдайда әрдайым  мемлекет дамуындағы тұрақсыздық факторы  болып табылады.

Ел аумағының елеулі бөлігі шаруашылыққа игеру қиын және халықты  Қазақстанның барлық өңірлеріне бірдей орналастыру міндетін қою мүмкін еместігіне қарамастан, халық санын  белгілі бір деңгейде ұстап тұру қажет, сонымен бірге экономикалық мүмкіндігі ең алдымен еңбек нарығы, мәселесін шеше отырып, қазақстандықтардың көршілес әлем ұлттарының арасындағы генетикалық және мәдени әлеуетін сақтау, өңірлер арасындағы атап айтқанда, инфрақұрылымның әлсіздігі мен демографиялық жағымсыз шараларды еңсеру қажет» деп көрсетілген. Осы мәселелерді шешуде елде дамыған туризм индустриясы үлкен рөл атқара алады.

Өйткені, туризм дамуында дүние  жүзілік тенденциясы бойынша  туристік аймақтың экологиялық тұрақтылығына  аса назар аударылады және

Қазақстанның түпкір түпкіріне (Қазақстанның туризм индустриясында кейбір мамандардың есептеулері бойынша, елдің әр аймақтарында белгілі бір туризм түрін дамытуға болады. Ж.Н. Алиева, С.Р. Ердавлетов) жетуі жергілікті халықтың табыс көзін қамтамассыз етер еді.

Кей жерлерде бұл табыс  көзі маусымдық сипатта болса  да халықтың табысына қосымша қаражат  әкеледі. Ал ол өз кезегінде аталған  әлеуметтік мәселерді шешуге өз себін  тигізеді.

Сондықтан Қазақстан Республикасында  туризм индустриясын дамытуға қатысты  зерттеулер әлі де қажет.

 

Қорытынды

ХХ ғасырдың 80-ші жылдары  батыс Еуропаның мемлекеттерінің  туристтік сұранысында жаңа тенденциялар пайда болды. Олар экономикалық және әлеуметтік факторлар тұрғысынан туындады, сондай-ақ қазіргі адамдардың психологиясының  өзгеруімен де байланысты еді.

Туристтік тұтынушылықтың құрылымына басты әсерін тигізгені экономикалық конеъюктураның нашарлауы болды. Индустриясы  дамыған елдердегі тоқырау жұмыссыздықтың санын көбейтті. Сонымен қатар, негізгі  туристтік қызметті пайдалнушыларға  – қоғамның орта буынына да әсерін тигізді, олар бос уақытын дұрыс  пайдаланудың жолдарын іздеуге мәжбүр болды.

Экономикалық конъюктурадағы нашарлау әлеуметтік сфераны өзгертті, ол өз ретінде туристтік сұранысқа  әсерін тигізді. Зейнеткерлікке шығу жасы төмендетілді, демалыс уақыты ұзартылды, апталық жұмыс мерзімі қысқарып, икемді жұмыс кестесі еңгізілді.Бұның барлығы халықтың бос уақытын ұзартты және туристтік қызметті пайдалнушылардың санын көбейтті. Осындай жағдайда туристтік қызметтің потенциалды тұтынушыларының шеңберінің кеңеюі бірінші тенденция болып табылады. Халықаралық туризмнің екінші тенденциясы – егде адамдардың туристтік сұранысының кеңеюі. Солардың ішінен толығырақ зейнеткерлік жасқа тоқталық, өйткені егде адамдар жиі туристтік белсенділік көрсетеді. Зейнеткерлік жас дамыған елдердің көбінде 60-65 жас аралығында болады.  Экономикалық төмендеуге байланысты кейбір өндіріс орындары қаражат дағдарысына ұшырады, сондықтан да 60 жасқа толған адамдарды да, толуға таяғандарды да зейнеткерлік демалысқа жіберуге мәжбүр болды. Бұлар нағыз мықты, үнемі қозғалыстағы адамдар, олардың бос уақыты мол және сапар шегуге әр уақыттада дайын болды. Олар ішкі және халықаралық туризм нарқының дамуына өз үлестерін қосты. Бүгінгі күнде егде туристтер – тәжіребиесі мол саяхаттанушылар. Өмірге қызығы басылмаған, тынымсыз адамдар, кейде қызық оқиға мен қауіпке толы сапарларға да шығады: шаңғымен таудан сырғанау, бұрқыраған өзендермен қайық есу, шөл даламен саяхат жасау және т.б.

Қазіргі егде адамдардың туристтік  сұранысы өздерінің 10 және 20 жыл бұрыңғы  қатарларының сұранысынан ерекше болып  келеді. Бұрыңғы аталарына қарағанда  олар батыл да, қайратты келеді.

Мүгедек егде адамдар да саяхаттап, өзіне жаңа сезім, әсер алғысы келеді, бірақ оған мүмкіндіктері жоқ. Мұндай категориядағыларға арналған «төртінші  жастағыларға» атты бағдарлама бойынша  арнайы құрылымымен Данияда «Дайнэдж Ассоциэшн», Нидерландыда «Сенье Ваканти  План», Швейцияда «Свериджес Пенсионарсфорбинд» атты демалыс клубтары жұмыс істейді.

Осындай факторлар туристтік  тұтынушылықты ілгері жылжытты. Жалпы  экономикалық жағдайдың нашарлауымен және бос уақыт мөлшерінің ұлғаюына байланысты халықтың рекреациялық сипатында  келесі тенденциялар байқалады – демалыс уақытының бөлшектелуі және қысқа мерзімдік сапардың көбеюі. ХХ ғасырдың 80-ші жылдарының басында Авсрияда және Ұлыбританияда халықтың 20 % демалысқа жазда және қыста шығып тұрды, ал 10 % жылына үш және одан да артық саяхатқа шығып тұрды. Осындай жағдайлар Германия, Италия және басқа да Еуропаның дамыған елдерінде байқалды. Турлар қысқа, бірақ жиі болып тұрды. Батыс елдерінің әдебиеттерінде бұған «үзілісті саяхат» деген ат берілді. «Үзілісті саяхат» туристтік фирмалар үшін өте тиімді болып отыр. Өйткені қысқа мерзімдік саяхаттың бір күні жай саяхат күнінен едәуір жоғары. Онымен қатар «үзілісті саяхатты» адамдар жыл бойы пайдалнылады, ол туристтік индустриядағы қиын мәселелрді шещуге мүмкіндік тұғызады (маусымдық кезеңдегі қонақ үй және көлік мәселелерін жеңілдетеді). Батыс Еуропаның халықтары демалыс және мейрам күндеріндегі маршруттарды жиі пайдаланады. Олар көрме, мұражай, галерея және дүкендерді аралап, экскурсия жасауды ұнатады. Ұлттық саяжайларда уик-энд өткізеді немесе жақын жерлердегі фестиваль, карнавал, әртүрлі тағамдардың дәмін анықтауға қатысады.

Туристік және экскурсиялық көліктік саяхаттарды ұйымдастыру  үшін ең маңызды мәселе көліктің  қауіпсіздігі мен сенімділігі және туристердің қауіпсіздігін ұйымдастырушылық және ақпараттық іс-шаралар арқылы жоғарылату болып отыр. Туризм мақсатында қолданылатын көліктердің бекітілген талаптарға сәйкестік сертификаттарының, ал көліктік кәсіпорындардың жолаушы тасымалдау қызметіне  лицензияларының болуы тиіс.

Туристердің баратын жерлеріне  дейін жетуі мен қайтадан келуі  және саяхат кезінде пайдалануы үшін әртүрлі көлік түрлері қолданылады.

Әрбір нақты жағдайларда  туристердің жарақат алуы, қозғалмалы механизмдермен байланыс кезінде төнетін  қауіптерді болдырмау шараларын  қарастыру қажет.

Жарақат алуды болдырмау  үшін туроператорлар, ең алдымен, көлік  компанияларының қауіпсіздікке  қатысты рейтингтерін қадағалап  отыруы және тасымалдау кездерінде жеке қауіпсіздік шараларын сақтау туралы ақпараттандыру жұмыстарын жүргізу  қажет.

Біздің ұсыныстар.

• Елдің туристік беделін қалыптастыруда республика аймағында туристік ақпараттық орталықтарды ұйымдастыру.
• ҚР аумағында жәрмеңкелер,көрмелер,конференциялар,іс- шаралар жасау.
• Туризм инфрақұрылымын дамыту.
• Туризм индустриясының материалдық базасының мүмкіндіктерін жоғарылату.
• Туристік және экскурсиялық көліктік саяхаттарды ұйымдастыру.
• Бәсекеге қабілетті туристік индустрия құру.
• Ішкі және сыртқы туризмді дамыту.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Биржаков М.Б. Введение в туризм / М.Б Биржаков Невский Фонд, Москва: 2000. – 315 с.
2. Ердавлетов С.Р. География туризма / С.Р. Ердавлетов Алматы: 2000.- 356 с.
3. Закон О туристкой деятельности Ресбуплика Қазақстан от 13 июня 2001 года № 211-11, Алматы 2002 – 46 с.
4. Ердавлетов А.Ю. Международный туризм / А.Ю. Ердавлетов Учебное пособие для вузов. Аспект Пресс , М. 2001 – 317 с.
5. Квартальнов В.А. Туризм: Учебник. Финансы и статистики / В.А. Квартальнов М., 2000 - 420 с.
6. Квартальнов В. Иностранный туризм / В. Квартальнов М: 1999. - 374 с.
7. Соколов М.В. История туризма / М.В Соколов. М., 1999. -374 с.
8. Зорина Г.И. Основы туристкой деятельности. / Г.И. Зорина, Е.Н. Ильина, Е.В. Мошнягина; Сост. Е.Н. Ильина Учебник, М: 2000.- 234 с.
9. Ермаков В.А. Казахстан в современном мире / В.А. Ермаков. Алматы: 2001. -215 с.
10. Программа развития туристкой отрасли на 2003-2005 годы от 29 декабря 2002 года. Алматы: 2002. – 40с.
11. Послание президента страны народу Казахстана «Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации» (Астана, 18 февраля 2005 года)
12. Постановление Об утверждении плана мероприятий по формированию туристкого имиджа Казахстана на 2000-2003 годы, от 26 октября 2000 года № 1604. Алматы, 2001. – 37 с.
13. Концепция развития туризма в Республике Казахстан от 6 марта 2001 года 333. Алматы: 2002.- 17 с.
14. Программа развития туризма г. Алматы и Алматинской области на 2004-210 годы. Алматы: 2004.- 36 с.
15. Ердавлетов С.Р Казахстан туристский / С.Р. Ердавлетов. Алматы: Кайнар, 1989 г.- 405 с.
16. Мариковский П.И. Заповеди поющего бархана / П.И Мариковский.- Алматы: 1996.- 272 с.
17. Мариковский П.И. Судьбы Чарына. / П.И. Мариковский. Алматы: 1997.– 92 с.
18. Жемчужина Казахстана под. Ред. Ефимова С.Л. Кайнар, Алматы , 1983 – 927 с.
19. Чигаркин А.В Памятники природы Казахстана /А.В. Чигаркин. Алматы: 1980.– 260 с.
20. Лютерович О.Г. Три экскурсии по Семиречью Методическое пособие, / О.Г. Лютерович , Ягофаров Г.Ф. Алматы: 2003 - 59 с.
21. Григорьев А.А. Горные тропы Алматы Григорьев А.А., Алматы 1998 – 312 с.