Гидравликалық майлар анықтамасы

ЭШ (ГОСТ 10363-78) маркалы май -  көпжүктелген механизді гидрожүйелер үшін пайдаланылады, терең селективті тазарту немесе  терең депарафинизация процесстерінен кейін қоюландыратын және депрессорлы майқоспалары қосылатын орташа тұтқыр дистиллят. Осы жағармай түрі асажүктелген машиналардың (адымдаушы экскаваторлар және тағы сол сияқты  машиналар)  гидрожүйлеріне арналған. -40 тан  +(80-100) °С температура интервалында жұмыс істеуге қуатты.

ГТ-50 (ТУ 0253-011-39247202-96) маркалы май - жанармай ішінде жанатын қозғалтқышы бар локомотивтердің гидродинамикалық берілістеріне арналған, антитотықтырғыш, антикоррозионды, тез тозуға қарсы, көбіктенуге қарсы қасиеттермен қамтамасыз ететін майқоспалар композициясы бар терең селективті тазартылған азтұтқырлы минералды жағармай. Дизельді-пойыздардың гидроберілістерінің турбобәсеңдеткіштерін майлауға қолданылатын май түрі. Аталған жағармай, тұтқырлық көрсеткішінің тұрақтылығын, жоғарғы антитермототықтырғыштықтың тұрақтылығын,  сонымен қатар жақсы майлауды қамтамасыз ететін қасеттеріне ие.

"Ангрол  МГ-32АС" (ТУ 0253-277-05742746-94) маркалы май  – полимерлі,  антитотықтырғыш, қоюландырғыш, тез тозуға қарсы, көбіктенуге қарсы, диспергирлеуші және депрессорлы майқоспалары қосылған, 100 °С  температурада 6,2 мм²/с тұтқырлықты, гидрленген полимеризат базасында дайындалған жағармай түрі. "Ангрол МГ-32АС" маркалы жағармайдың  физико-химиялық, эксплутациялық қасиеттерінің  көрсеткіштері ЭШ маркалы жағармайдың   (ГОСТ 10363-78 бойынша)  көрсеткіштеріне  сәйкес келеді. Алайда "Ангрол МГ-32АС" маркалы май  ЭШ  маркалы майға қарағанда антитотықтырғыш, тез тозуға қарсы қасиеттері жетілдірілген  және қату температурасы анағұрлым төмен болып келеді.  Осы май маркасы Шығыс Сібір аймақтарында жұмыс істейтін адымдаушы экскаваторлардың гидрожүйелеріне қатысты жасалған.

 

 

 

 

 

 

6 кесте. Орташа тұтқыр гидравликалық майлардың сипаттамасы

Көрсеткіштер	АУ мұнайлардан			АУП	ГТ-50	ЭШ
	парафинсіз	азкүкіртті	күкіртті
Температура бойынша  кинематикалық тұтқырлық көрсеткіші, мм2/с:
50 °C	-	-	-	-	11-15	l20
40 °С	16-22	16-22	16-22	16-22	-	-
-40 °С, не более	30000	14000	13000	-	-	-
Тұтқырлық индексі, кем емес	-	-	-	-	-	135
Қышқылдық саны, мг КОН/г, көп емес	0,07	0,07	0,05	0,45-1,0	3,5	0,1
Температура, °С:
Жабық (ашық) тигельдағы жалын ату,кем емес	163	165	165	145	165	160
Қату, жоғары емес	-45	-45	-45	-45	-28	-50*
Массалық үлесі, %:
Суда еритын қылқылдар мен сілтілер	жоқ			-	жоқ
Күкір, көп емес	-	0,3	1	-	-	-
Түсі, ЦНТ бірл., көп емес	2,5	2,5	2,5	-	3,5	4
20 °С температурадағы тығыздық , кг/м3, көп емес	884-894	890	890	-	l850	850-880
Жай, жылы, ылғалды  ауа райлы климаттық аймақтар үшін қату температурасы  -45 °С температурадан жоғары емес  ЭШ маркалы майлар өндіруге болады.
Барлық майлар үшін құрамында су және механикалық  қоспалар -  жоқ

 

4.4.3 Тұтқыр  гидравликалық майлар

МГЕ-46В (ТУ 38 001347-83) маркалы май – құрамында антитотықтырғыш, депрессорлы, тез тозуға қарсы, көбіктенуге қарсы майқоспалары бар, өнеркәсіптік майлар базасында жасалған гидрокөлемді берілістерге пайдаланылатын жағармай түрі. Аталған жағармай эксплуатациялық қасиеттерінің (жоғарғы тұтқырлықты, антитотықтырғыш, тез тозуға қарсы) жоғарғы тұрақтылығына ие, сонымен қатар гидротежегіштер конструкциясында қолданылатын құрылыс материалдарына агрессивті әсер етпейтін қасиеті бар.   Май тығыз-таяндық уақытта 42 МПа қысымға көтерілетін, негізінен 35 МПа қысымға дейінгі қысымда жұмыс істейтін ауылшаруашылық және тағы басқа машиналардың гидравликалық жүйелеріне (гидравликалық тежегіш)  арналған. Қоршаған ортаның -10 нан +80 °С температура диапазонында жұмыс істеуге қуатты. Осы май пайдаланылатын аксиальді-піспекті гидрожүйелі машиналардың жұмыс ресурсы  - 2500 сағатты құрайды.

МГ-8А (ТУ 38.1011135-87) маркалы май – көпкомпонентті (антитотықтырғыштық, антикоррозионды, диспергирлеуші, антикөбікті қасиеттерін жақсартатын қоспалары бар), депрессорлы майқоспалары қосылған, қалдық компонентті дистилятты қоспа түріндегі жағармай.  Жүкті самосвал автокөлігі, ауылшарушылық машиналар, тракторлардың рульдік басқару жүйесі сияқты механизмдердің гидрожүйлер жұмысына қолданылады. Осыдан бұрын осындай құрамды майларды ГОСТ 10541-78 сәйкес  М-8А моторлы май маркасы ретінде карбюраторлы тежегіштерге арнайы жасаған.

ГЖД-14с (ТУ 38.101252-78) маркалы гидравликалық сұйықтық – күкіртті мұнай өнімдерінің дистилятты компоненттері мен терең тазартудан өткен қалдықтардан алынған қоспа. Антитотықтырғыш, антикоррозионды және көбіктенуге қарсы қасиеттерін жақсарту мақсатында май құрамына майқоспалар енгізілген.  Кеме қадамдарын реттеуші винттердің негізгі гидрожүйелерінде қолданылады.

7 кесте. МГЕ-46В, МГ-8А и ГЖД-14с тұтқыр гидравликалық майлардың сипаттамасы

Көрсеткіштер	МГЕ-46В	МГ-8А	ГЖД-14с
Температура бойынша  кинематикалық тұтқырлық көрсеткіші, мм2/с:
100 °С, кем емес	6	7,5-8,5	13
50 °С	-	-	82-91
40 °С	41,4-50,6	57,0-74,8	-
0 °С, нартық емес	1000	-	-
Тұтқырлық индексі, кем емес	90	85	-
Температура, °С:
Жабық (ашық) тигельдағы жалын ату,кем емес	190	200	190
Қату, жоғары емес	-32	-25	-
Қышқылдық саны, мг КОН/г, көп емес	0,7-1,5	-	-
Массалық үлес:
механикалық араласпалар, %,	жоқ	0,015	0,02
су	жоқ	ізі қалу

 

4.4.4.Басқа  майлар

Гидрокрекингті майлар

(leichtlauf, extra high performance, extra wigh performance)

Бұл май материалдары  мұнайдың гидрокрекинг процессімен синтездеп алынған базалық минералды майлар негізінде қажетті майқоспа композициясы енгізіліп өндіріледі.

Жартылай  синтетикалық майлар

(Synthetic, Semi-Synthetic, Synthetic Based, Synthetic Blend)

Жартылай синтетикалық майлар базалық май негізін айдау процесімен алады. Бұл май материалдарын өндірудің басты себебі жартылай минералды май негізін қолданғандықтан арзанға түсетіні, синтетикалық компоентінің мөлшері 20-40% ды құрайды. Негізінен бұл май материалдарын суық қозғалтқыш жұмысына қолданады.

Синтетикалық  майлар.

(Fully Synthetic, 100% synthetic)

Мұнайлар негізінде, тек молекулалық деңгейде синтездеп  алынатын  қажетті қасиеттері минералды  майларға қарағанда басым болып  келетін май түрлері.

 

 

4.5 Жылу алмасу негіздері және жылу алмастырғыштар

Өнімдерді жылумен өңдеу  кәсіпорындарда кең тараған процестердің бірі. Жылумен әңдеу технологиялық  процестің қасиеті мен мақсатына  тәуелді мына процестерді қамтамасыз ету керек: өнімнің температурасын бір қалыпта ұстау, суық өнімді қыздыру және ыстық өнімді суыту, өнімді мұздату және т.с.с. бұл процестердің барлығы өңделетін өнімге жылудың беруімен немесе өңделетін өнімнен жылудың алынуымен байланысты.

Әртүрлі температурадағы  денелерде жылу энергиясының бірінен екіншісіне өтуі жылу алмасу процесі деп аталады. Жылу алмасу процестерінің қозғаушы күші – ыстық және суық денелердің температураларының айырмасы болып табылады. Бұл қозғаушы күштің әсерінен термодинамиканың екінші заңына байланысты жылу ыстық денеден суық денеге өздігінен өтеді. Денелер арасындағы жылу алмасу еркін электрондар, атомдар және молекулалардың өзара энергия алмасуы кезінде болады.

Жылу процестеріне төмендегілер жатады: ысыту, суыту, конденсациялау және буландыру. Көптеген масса алмасу процестердің өтуінде бұл процестердің маңызы зор.

Жылу таралудың негізгі  үш түрлі тәсілі бар: жылу өткізгіштік, конвекция және жылулы сәуле шығару.

Бір-біріне тиісіп тұратын  өте кіші бөлшектердің тәртіпсіз  қозғалысының нәтижесінде жылудың  таралуы жылу өткізгіштік деп аталады. Жылу өткізгіштік газдар және тамшылы сұйықтарда молекулалардың қозғалысы, қатты денелерде кристалдық тордағы атомдардың тербелісі немесе металдардағы еркін электрондар диффузиясы нәтижесінде болуы мүмкін. Жылу өткізгіштік қатты денелердің жылу таралуының негізгі түрі.

Газ немесе сұйықтардың  макро көлемдерінің қозғалысы және оларды араластыру нәтижесіндежылудың таралуы конвекция деп аталады. Конвекцияның екі түрі болады: 1) еркін  немесе табиғи; 2) еріксіз. Газ немесе сұйық көлемінің әртүрлі нүктелеріндегі температуралар айырмашылығы салдарынан осы нүктелердегі тығыздықтар айырмасының нәтижесінде болатын жылу алмасуды еркін немесе табиғи конвекция деп атайды. Газ немесе сұйық көлемінің еріксіз қозғалысы (мысалы, сорғы, компрессор жәрдемімен немесе араластырғышпен араластырғанда) салдарынан жылу алмасуды еріксіз конвекция деп атайды.

Жылу энергиясының электромагнитті  толқындар жәрдемімен таралуы жылулы сәуле шығару деп аталады. Бұл  кезде жылу энергиясы кеңістіктен  өтіп, сосын сәулелі энергия басқа денемен сіңіріліп, қайтадан жылу энергиясына айналады.

Іс жүзінде жылу алмасу бөлек алынған бір ғана тәсілмен емес бірнеше тәсілдермен өтеді. Мысалы, қатты қабырға мен газ  арасындағы жылу алмасу конвекция, жылу өткізгіштік және жылулық сәуле  шығару тәсілдерімен өтеді.

Жылудың қатты қабырғадан оны ағыстап өтетін газға /сұйыққа/ немесе кері бағытта алмасуын жылу беру деп атайды.

Ыстық газдан /сұйықтан/ суық газға / сұйыққа/ оларды бөліп тұрған қатты қабырға немесе бет арқылы жылу алмасу күрделілеу болады. Бұл процесті жылу өту деп атайды.

Үздіксіз әрекетті аппараттарда әртүрлі нүктелердегі температура  уақыт бойынша өзгермейді, мұндай аппараттардағы процесс қалыптасқан (стационарлы) болады. Мерзімді әрекетті аппараттарда температура уақыт  бойынша өзгереді (мысалы, ысытқанда немесе суытқанда), яғни жылу алмасу процесі қалыптаспаған (стационарлы емес) болады.

Бір денеден екінші денеге уақыт бірлігіндегі берілетін жылу мөлшерін жылу ағыны деп атайды және ол Дж/с немесе Вт өлшенеді.

Жылу алмасуда қатысатын денелерді жылу тасымалдағыштар деп аталады. Процесс кезінде жоғары температуралы ысытатын (ыстық) жылу тасымалдағыш – жылу көзі деп аталады, төмен температуралы ысытылатын (суық) жылу тасымалдағыш – жылу қабылдағыш деп аталады.

Жылу тасымалдағыштардың өзара жылу алмасуында ыстық жылу тасымалдағыштың энтальпиясы кеміп, суық жылу тасымалдағыштың энтальпиясы көбейеді.

 

 

4.5.1 Жылу алмастырғыштардың  технологиялық сұлбасы мен сипаттамасы

Өнеркәсіптерде пластиналы жылу алмастырғыштар ең тиімді және кең  таралған. Олардағы жылу алмасу беті бір-біріне нығыздалып бекітілген толқыма-бүктеме бетті параллель пластиналардан құралады. Әрбір пластина арқылы ыстық жылу тасымалдағышпен ысытылған өнімге жылу алмасу процесі жүреді. Пластиналы жылу алмастырғыштар сұйық өнімдерді пастерлеу үшін қолданылады.

 

1-сурет. Пластиналы жылу алмастырғыштың жылу алмасу элементінің схемасы

Ең қарапайым жылу алмастырғышта кем дегенде үш пластинасы болуы тиіс. Олар екі  каналды құрап, оның біреуінде –  ыстық, ал екіншісінде – суық жұмысшы  орта қозғалады.

  Көптеген жұмысшы орталардың жылулық өңдеуі кезінде жылу өткізгіш қабырғаларында жылу алмасу процесіне кедергі жасайтын әртүрлі қақ қабаттары пайда болады, мысалы термиялық тұрақсыз өнімдерді жылулық өңдеуден өткізгенде күйік қабаты болады. Бұл жағдайда аппараттың жылу алмасу бетін қақ, күйік, тұнба және өнім қалдықтарынан тазалау үшін аппаратты жиі бөлшектеу қажет.кейбір жағдайларда технологиялық режимнің өзгеруіне байланысты, қатарлас істеп тұрған каналдар санының немесе жұмысшы орталар мөлшерлерінің өзгеруіне байланысты жылу алмасудың жалпы бет шамасын көбейтуге немесе азайту қажет.

Өндірістерде жылу алмасу беттерінің қарқынды коррозиялық немесе эрозиялық  әркелкі қирауы тек қана белгілі  ыңғайсыз жерлерінде байқалады, осыған байланысты жылу алмасу беттерін осы учаскелерде ауыстыру қажеттілігі туындайды.

Осындай барлық ұқсас  жағдайларда ең орынды, ал көптеген кезде теңдесі жоқ бір-бірімен  біріккен жеңіл алмалы-салмалы бөлшектерден құрылған жылу алмасу беті бар пластиналы жылу алмастырғыштардың конструкциясы қолданылады.

Барлық жүйені құрастыру  кезінде пластина аралық кналдарды  нығыздау үшін бұл аппараттардағы пластиналарда  төсемдері бар.

Пластиналы жылу алмастырғыштардың  конструкциясы сұлбада көрсетілген.

Аппарат жоғары көлденең қарнақта (штанга) (7) орналасқан бір топ жылу алмасу пластиналардан (15) құрылады. Жоғарғы және төменгі қарнақтардың ұштары қозғалмайтын плита (3) және артқы тіреуішке (9) бекітіледі. Пластиналар пакеті жылжымайтын (3) және жылжымалы (8) тақталар арасында бұрамамен (10) қысылып бекітіледі.

Сұлбада жұмыс орталар  ағындарының анық бейнелеу үшін тек  пластина ажыратылған күйінде көрсетілген. Жұмыс жайында пластиналар бір-біріне резеңке төсемдер арқылы тығыз қысылған болады.

І-жылу тасымалдағыштың  қозғалысы пунктирлі сызықпен, ал ІІ-нің қозғалысы тұтас сызықпен көрсетілген. І-сұйық келте құбырмен (12) кіріп, тақ (оңнан солға қарай есептелгенде) каналдармен қозғалады да келте құбыр (2) арқылы шығарылады. ІІ-сұйық келте құбырмен (1) кіріп, жұп каналдармен қозғалады да құбырмен (11) шығарылады. Пластиналар арасындағы жылу тасымалдағыштардың жылдамдықтарының үлкендігіне байланысты жылу өту коэффициенті жоғары (3900 Вт/(м² ∙К).