өздік жұмысы анықтамасы

Жоғары нервтік қызметтің жұмыс істеу механизмдерін білу педагогикаға тұлғаның оңтайлы дамуына ықпалдасатын, оқытатын және дамытатын технологиялар мен құралдарды құруға мүмкіндік береді.

Әлеуметтану мәліметтері  тұлғаның әлеуметтану мәселесін  тереңірек түсінуге ықпалдасады. Әлеуметтік зерттеулер нәтижесі студенттердің бос уақытын ұйымдастырумен, мамандықты таңдаумен және тағы басқа мәселелермен  байланысты педагогикалық мәселелерді шешудің негізі болып табылады. Тұтастай жүйе, оның жеке құраушылары, қызмет ету және қоғамның даму үрдісі және қоғам туралы ғылым бола тұра әлеуметтану өзінің теоретикалық және тәжірибелі-қолданбалы зерттеулеріне білім алу мен тәрбие мәселелерін қосады.  Әлеуметтану ғылымының құрылымында білім алу социологиясы, тәлім-тәрбие социологиясы, студенттік социология және т.б. бағыттар жемісті түрде дамуда.

Педагогика ғылымы үшін бастапқы мағына ретінде философиялық білім  алынады. Ол педагогикалық білімнің дамуының қазіргі кезеңдегі тәрбиенің және білім берудің мақсатын түсіну үшін негіз болып табылады. Білім теориясы жанама түрде, заңдардың жалпылығының арқасында біліми-танымдық қызметтің заңдылықтарын және оны басқару механиздерін анықтауға мүмкіндік береді. Философиялық категория қажеттіліктер мен кездейсоқтықтар, жалпы, бірліктік және ерекше; өзара байланыс пен өзара тәуелділік, даму заңдылықтары, және оны басқаратын күш және басқалары педагогикалық зерттеушілік ойлауды дамуына ықпалдасады. Педагогикалық білімнің қазіргі кезеңдегі білім феноменінің терең мәнін терең түсінуге байланысты философиялық бағыттардың бірі – білім философиясы интенсивті дамуға ие.

Тәрбие беру мен білім  алу үрдістерін зерттеу үшін педагогиканың  алдына жаңа, қосымша мүмкіндіктерді кибернетика ашады. Оның мәліметтерін қолдана отырып педагогика ғылымы білім беру үрдісінің заңдылықтарын, әдістері мен басқару механизмдерін құрастырады.

Педагогиканың ғылымаралық  байланыстарын қарастыруды аяқтай отыра педагогикалық зерттеулерде басқа да ғылымдардың мәліметтері  де қолданылатын айтып өту керек. Олар: құқықтану, экономика, информатика, статистика, экология, этнография, этнология, тарих, техникалық ғылымдар.

3 тарау. Дидактиканың  жоғары мектебінің негіздері.

1. Дидактика туралы жалпы түсінік

Шығу тегі бойынша «дидактика» термині грек тіліне шығады және мұндағы «didaktikos» үлгі боларлық, ал «didasko» - зерттеуші, ізденуші деген мағына береді. Алғаш рет оны айналысқа енгзген неміс педагогы Вольфганг Ратке (1571-1635), «Дидактикадан қысқаша есеп немесе Ратихия білім беру өнері» атты лекциялар курсында. Сол мағынада бұл түсінікті ұлы чех педагогы ЯН Амос Коменский (1592-1670) 1657 жылы Амстердамда «Бәрін бәріне үйрететін әмбебап өнер ретіндегі ұлы дидактика» өзінің атақты еңбегінде қолданған болатын.

Қазіргі заманғы түсінікте  дидактика білім бері мен білім  алудың мәселелерін зерттейтін ғылыми білімнің маңызды саласы болып табылады.

Дидактика – теоретикалық және сондай-ақ нормативті-қолданбалы ғылым.

Дидактикалық зеттеулер  өзінің объектісі ретінде оқыту  үрдістерін алады, оның әртүрлі жақтарындағы байланысынң заңдылықары туралы білім береді, оқыту үрдісінің  құрылымдық және мазмұндық элементтерін ашады. Мұнда дидактиканың ғылыми-тәжірибелік  қызметі анықталады.

Алынған теоретикалық білім  оқытумен байланысты көптеген мәселелерді  шешуге, оқыту қағидаларын бекітуге, оқытатын әдістер мен тәсілдердің оңтайлы мүмкіндіктерін анықтауға, білім берудің жаңа технологияларын құруға және т.б. мүмкіндік береді. Бұл сипаттардың барлығы дидактиканың нормативті-қолданбалы қызметіне тән.

Дидактика педагогикалық  пән ретінде педагогиканың жалпы  түсініктерін пайдаланады:  «тәрбие», «педагогикалық қызмет», «педагогикалық сана» және т.б. Алайда оқыту мен  білім бері теориясы ретінде өзіндік  ерекше түсінікьері бар. Оларға білім  беру, оқыту, оқу, білім беру мазмұны, білім беру әдісі және т.б. жатады.

Дидактиканың негізгі  түсініктерін қарастырайық.

Оқыту – білім алушыға  білім беру, тәрбиелеу және дамыту, адамзат тәжірибесінің жеке жақтары, жұмыс жасау мен тану тәжірибесі барысындағы алдын-ала жоспарланған, мақсатты түрдегі тілдесу.

Оқыту үрдіс ретінде  оқытушы мен білім алушының бірлескен қызметі ретінде сипатталады және мұндай бірлескен іс-әрекеттің мақсаты болып білім алушылардың дамыту мен оларда білім, дағдылар мен ептілікті қалыптастыру. Оқытушы «сабак беру» деген терминмен белгіленген қызметті жүзеге асырады және білім алушы оқыту үрдісінде өзінің танымдық қажеттіліктерін қанағаттыратын қызмет кірістірілген. Оқыту үрдісі едәуір көп жағдайда мотивациядан туындайды.

Білім алу мазмұны – қоғаммен (мемлекетпен) арнайы таңдалған және мойындалған белгілі бір салада табысқа жету үшін қажетті адамзаттың тәжірибесінің элементтерінің жиынтығы.

Білім алу мазмұны –  оқы мекемесі көздеген қорытынды  нәтиже және білім, дағды, жеке сапаларда  көрініс табатын жетістіктер.

Дидактика интенсивті интеграциялық  үрдістерге орай білімнің басқа да салаларымен қатынасқа түсетіні сөзсіз белгілі. Олар: «жүйе», «элемент», «құрылым», «ұйым», «қызмет», «формализация» және т.б.

Жоғары мектептің дидактикасы  – жоғары білім туралы және жоғары мектепте білім алу туралы ғылым  және бұл педагогикалық білімнің дамып келе жатқан саласы болып табылады.

Жоғары білім алу саласындағы  дидактикалық зерттеулердің қажеттілігі  қазіргі заманғы жоғары мектепке қатысты жиналып қалған мәселелерге  байланысты. Дәлірек айтсақ:

• Жоғары мектептегі көріністі дидактикалық зерттеу;
• Жоғары мектептегі білім беру заңдылықтарын анықтау;
• Жоғары білім беру теориясын жасауды жалғастыру;
• Білім беру технологияларын құрастыру;
• Педагогикалық құралдарды жақсарту және т.б.

Өзінің зерттеулерінде жалпы  мектептік білім беруге бағытталған  жалпы дидактикаға қарағанда  жоғары мектептің дидактикасы келесі мәселелерді ғылыми негізгі алады:

1. Жоғары білім берудің мақсаттарын арнайы негіздеу.
2. Жоғары мектептің әлеуметті қызметін негіздеу.
3. Білім беру мазмұнын негіздеу.
4. Жоғары мектептегі педагогикалық үрдісті құрастыру және оқыту қызметін жүзеге асыру тәсілдерін ғылыми негіздеу.
5. Оқытудың оңтайлы технологияларын, формаларын, әдістерін, мазмұнын анықтау.

2. Оқытудың мазмұны, құрылымы және қозғаушы күші.

Педагогикалық ойлауды қалыптастыру үшін алдымен жоғары мектептегі оқыту  үрдісінің мазмұнын, құрылымын, қызмет ету логикасын түсіну маңызды.

Сыртынан қарағанда оқыту  үрдісі оқытушы мен білім алушының бірлескен іс-әрекеті барысында оқытушы ақпаратты жеткізеді, ұйымдастырады, ынталандырады және білім алушыны бағалайды, ал білім алушы өз кезегінде білім беру программасында белгіленген мазмұнды, қызмет түрлерін игеретін көрініс ретінде көрінеді.

Оқыту мен білім алу  сияқты өзара байланысты және өзара  шартталған үрдістер байқалатын оқытудың екі жақты көрінісі айқын. Бірақ дегенмен қызметттің барлық түрлері әрдайым пәндік, яғни белгіленген мазмұнды игеруге бағытталғандықтан, оқыту үрдісінің үшінші элементі – оқытылатынның мазмұнын бөліп көрсету қиынға соқпайды.

Оқыту үрдісінің берілген үш құраушысы оның сыртқы жағы болып  табылады.

Негізгі міндет болып сыртқы, көрінетін элеменнтердің ішкі қозғалысты, яғни оқытудың мәнін ашып көрсету  болып табылады.

Яғни, оқытудың маңызды әлеуметтік фунциясы әлеуметтік талаптарға сай тұлғаны қалыптастыруда. Тұлағаны қалыптастырудағы құрылыс материалы, яғни негізгі қалыптастыру көзі болып адамзат жинаған барлық тәжірибесі көрінетін әлемдік мәдениет болып табылады. Сонда тұлғаны қалыптастыратын әлмдік мәдениеттің мазмұны, содан шығатын оны оқытудың мазмұны және оның мәнін түсіндіретін адамзаттық мәдениеттің мазмұны қандай болмақ? Отандық дидактикада едәуір кең таралған И.Я. Лернердің концепциясы қолданылады. Ол осында мазмұнның үш құраушысын бөліп көрсеткен:

1. Білім
2. Тәжірибеде бекітілген қызмет түрлері
3. Шығармашылық тәжірибесі
4. Зерттеліп жатқан объектілерге, соның ішінде басқа адамдар мен өзіңе деген эмоционалды-құндық қарым-қатынас.

Осыдан көрініп тұрғандай, оқыту үрдісі өзінің болмысында мақсатты түрде бағытталған және педагогикалық түрде ұйымдастырылған тұлғаларды дамыту үрдісі.

Білімді, қызмет түрлерін игеру  оқыту үрдісін құрудың екі  негізгі вариантында жүзеге асуы мүмкін: репродуктивті және продуктивті  (В.И. Загвязинский)