Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің эмоционалды-ерікті аумағының психологиялық ерекшеліктері

«Күш-қуаттық  –шаршағандық»

10.Шексіз ұмтылыс.

9.Өлке арқылы соғылатын  өмір сүруге қабілеттілік, күш-қуаттың  молдығы,  іс-әрекетке үлкен талпыныс.

8.Күш-қуаттың көптігі  әсер етуге күшті қажеттілік.

7.Өзімді жаңадан сезінемін,  өз қорымда күш-қуатым бар. 

6.Өзімді жетерліктей  жаңаша сезінемін, шамамен сергектік. 

5.Аздап шаршадым.. Жалқаулық.  Күш-қуатым жетпейді.

4.Жетерліктей шаршадым. Қорымда күш-қуатым аздап қалды

3.Молынша шаршадым. Әлсіздік.

2.Мұңлымын. Әрекет етуге  шамам келмейді. Қорымда күш-қуаттылық  қалмады. 

1. Керек десең, өзіндік  болмашы  жігерге  шамам   келмейді.

«Көтеріңкі  –жабырқау»

10. Күшті өрлеу, қуанышты  әзіл-күлкі (шаттық).

9. Көтеріңкі көңіл-күйдегі  қозу. Қуаныш.

8. Жанның жайлы орналасуындағы  қозу.

7. Өзімді өте жақсы  сезінемін.

6. Мен өзімді жетерліктей  жақсы сезінемін. Бір қалыпты. 

5. Өзімді аздап жабырқай  сезінемін.

4. Көңіл-күйім жабырқаулы  және кішкене мұңды. 

3. Қайғылы және жабырқаулы  мұңды.  Көңіл-күйім мұңды.

2. Өте қайғылы.  Өзімді  тіптен нашар сезінемін. 

1. Депрессия аймағы  мен қайғы  жабырқаулы. Барлығы  да қара немесе сұр түс секілді. 

«Өзіне сенімділік – жәрдемсіздік».

10. Мен үшін мүмкін  емес ешнәрсе жоқ. Не қаласам  да, барлығын жасай аламын.

9. Өзіме деген үлкен  сенімділікті сезінемін.  Өзімнің  жасағаныма сенімдімін.

8. Өзімнің қабілеттілігіме  өте сенімдімін. 

7. Мен өз қабілеттілігімнен   өз болашағымды жетерліктей жақсы  сезінемін. 

6. Өзімді жетерліктей  компетентті сезінемін.

5. Менің ептілігім мен қабілетім аздап шектеулі деп сезінемін.

4. Өзімді жетерліктей  қабілетсіз деп есептеймін.

3. Өзімнің әлсіздігім  мен қабілетімнің жеткіліксіздігіне   жабырқаулымын. 

2. Өзімді бақытсыз  және құрбан етіп сезінемін.

 1. Менде ештеңке іске аспайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№6 әдістеме:    Ерік-жігерді  зерттеуге арналған тестісі.

Ерік - Өмірлік мақсатқа жетуде қиындықты  жеңудегі жұмсалатын адамның саналы  іс-әрекеті мен  мінез-құлқы. Адам мінез-құлқындағы  еріктің көрінісі  бірнеше бағыт арқылы жүреді. Еріксіз психикалық процестің  еріктіге өзгеру жолымен.  Адам өзінің эмоционалды-ерікті сапасының  өнімін және мінез-құлқын , өзінің әрекетін  бақылай отырып,  оны кері алмастырумен. Ерікті өзіндік реттеу нәтижесінде  өзінің алдына болашаққа мақсат, ерік-күшін жұмсауға қажет ететін тапсырмаларды қояды.  Соңғы кездерде ерік-жігерді зерттеуге қатысты бірнеше методикалар өңделуде. Ал бұл методика

Р.С Немов  бойынша  өңделген.

Тесттің жүргізілу  нұсқасы.

Тест 20 сұрақтан тұрады.Әр сұрақтың алдын-ала стандартталған жауап  нұсқаулар бар. Әр талқыланған сұрақ-жауапты өзіңіздің ойыңызға жақын  келгенін таңдап аласыз. Өз таңдауыңызды бланкіге бегілеп қойыңыз.

 

Зерттелуші  жауабының балдық бағасы.

Реттік қатар  саны.

Жауап нұсқасы.	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
А	0	0	1	2	0	2	2	0	0	2
Б	1	1	1	0	2	0	0	2	1	0
В	2	-	-	-	-	-	-	-	3	0
Г	3	-	-	-	-	-	-	-	2	0
Д	-	-	-	-	-	-	-	-	2	-
Е	-	-	-	-	-	-	-	-	0	-

 

 

Реттік қатар  саны.

Жауап нұсқасы.	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20
А	0	0	1	2	0	0	2	1	0	0
Б	1	2	1	0	2	1	0	0	2	1
В	2	1	0	0	-	2	1	2	-	2
Г	0	3	-	-	-	0	-	-	-	-
Д	-	-	-	-	-	0	-	-	-	-
Е	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-

 

Тестілеудің қорытынды  бағасы.

Егер ұпай саны 14 немесе ондан да төмен болса, аралығында жинаса, онда ол адамның  мінезі мен ерігі төмен болып есептелінеді.

Ал егер 15-25 ұпай аралығында жиналған сандар адамның мінез-құлқы мен ерігінің қатты, ал қылық-әрекетінің шыншыл болатындығын  көрсетеді.

26дан -38 ұпайға дейін жауап бергендердің мінезі мен ерігі өте қатты, ал оның мінез-құлқы жауапкершіліктің молдығымен ерекшеленеді.Еріктің тым шектен тыс жоғары болуы,  адамның өзін-өзі тым жақсы көретініне әкеп соқтырады. 

38-ден жоғары ұпай жинаушылар қатарына өзін-өзі жоғары санайтын және өзін идеал тұтатын адамдар болып табылады. Кейде күдік туындайды, бірақ өздерін дұрыс және обьективті бағалайды.     

 

 

2.2    Балалар үйіндегі  жасөспірімдердің эмоционалды-еріктік қасиеттерінің түзету бағдарламасы

 

     Балалар  үйінде тәрбиеленуші жасөспірімдердің  эмоционалды еріктік ерекшеліктерін  зерттеуде психолог психодиагностикалық, психокоррекциялық, психопрофилактикалық зерттеулерді жүргізеді. Яғни түзету дамыту жұмыстарының бағдарламасы келесі тұрғыда берілген:   

Психокоррекциялық процестің ерекшеліктері.

Оқыту және тәрбиелеу  бойынша әр әдістемеде ересек үлкен  роль ойнайды. Ол-тәжірибе жинақтаушы. Оның тәжірибесі баланы әлеуметтік ортаға бейімдете алатындай болу қажет. Оқыту және тәрбиелеу жүйесінде ересек маңызды рольде ойнайды. Ересек процеске мақсатты түрде бағыт береді және де балаға бағыттайды. Әлеуметтік қоғамдағы іс-әрекеттің әлеуметтің белсенділіктің күшею ситуацияны ересек, балаға тудырады. Бұл принцип Б.Д.Элкониннің түсінігінде көрсетілген. Ересек әлеуметтік кеңістікті,  бала мақсатты бағытталған позициямен еріссіз айналысады. Соған байланысты ересек адам баланың позициясына бағыт-бағдар беріп отырады.

Балалар үйіндегі тәрбиелеу процесінің психологиялық  шығарып салуы

     Балаларды ересектермен қарым-қатынасқа түсу қажеттілігі ойын іс-әрекеті арқылы жүзеге асады. Үлкендермен байланыста коррекциялық іс-әрекет - әлеуметтік адаптациялық жетекші факторы. Ересек – ақыл-ой кемістігі бар балалардың әлеуметтік факторы. Үлкендермен қарым-қатынас іс-әрекеті баланың әлеуметтік адаптациясының негізі.  Нормадағы даму әлеуметтік өзіндік сана. Ақыл-ойы артта қалушылар – ересектен тәуелді. Өзін-өзі сендіру факторы - әлеуметтенудің пайдасы ересектің ролі таңдалған көрсеткіштердің бағытталуы. Ол бала дамуының ерекшелігінен тәулікте ауысып отырады.  Баланың бейімделу бағасындағы тағы бір қажетті көрсеткіші әлеуметтік ортада ересекке еліктеу деп аталады.  Коррекциялау процесінде үлкендермен қарым-қатынас жасаудағы іс-әрекет түрлерінің ауысымы заңдылықтар арқылы көрсетіледі.

Эмоция, ерік өрісін түзету-дамытуға арналған жаттығулар.

Мақсаты: Қарым-қатынасқа түсу барысында көңіл –күйді, эмоцияны сезіне білуге үйрету.

Құралдар: магнитофон, сабырлы  әуен, қағаз фломастер.

Жаттықтырушы: Қазіргі көңіл-күйлеріңізді сезіну, фломастермен қағаз бетіне эмоциясын көрсетулерін тапсыру.

Жаттығу №1 «Сезім»

Нұсқау: Сіздің алдыңызда түрлі сезімдер келтірілген. Сөйлемдерді қалай аяқтайсыз:

• менің алдымнан адам шыға келсе, онда мен... сезінемін.
• кішкентай баланы көргенде, мен.... сезінемін.
• танымайтын адамды көргенде, мен ... сезінемін.
• Бірге оқыған сыныптасымды көргенде, мен... сезінемін.
• менің танысым тоқтай қалып, қалтасын қарады, мен... сезінемін.
• мен біреумен сәлемдесемін, бөтен болып шықты, мен... сезінемін.
• Мен ескі махаббатымды көрдім, мен ... сезінемін.

Жаттығу №2

Жаттықтырушы: Сіздің танысыңыз нақты қарым-қатынасқа мына сөздермен түсті. Сіз не сезінесіз, қандай әсерге бөлінесіз.

• Саған бұлай шаша қою жараспайды!
• Сенің бұл бет кел-бетің сені ақымақ қылып көрсетеді!
• Сен қандай арықсың, епетейсіз ұзынсың!
• Сенің киімің мыжылған, бүртүрлі ғой!
• Сен талғамсыз киінесің!
• Сен жеңіл мінезді сөзшаң көрінесің!
• Сен үндемейсің, басыңда ешбір ақыл жоқ па?
• Неге әлсізсің, өзіңе қарсы тұра алмайсың!
• Сенің құның түкке тұрмайды!
• Сен ақымақсың, өзің туралы жоғары пікірдесің!
• Сен ұйқышыл жалқаусың!

Жаттықтырушы: қалай әсер алдыңыздар. «Мынаған сөйлеме,өкпелегіш»! «ал оның ашуы шәй орамал кепкенше»-деп жатады.

Осы сздар нені білдіреді.

 

Жаттығу №3. «Сөз». (вербальды, вербальды емес қарым-қатынасқа  түсу).

Мақсаты: Дәл қазір қандай эмоция сіздерге тән.

• таң қалу                                                           -сүйіспеншілік
• қорқу                                                               - қуану
• қызғалу, кектену                                             - өкіну    

Жаттықтырушы: қарым-қатынасқа түскенде көбіне қайсысын сезінеміз.

• сөзбен                                                              - көзбен
• дыбыспен                                                        - екпінмен
• денемен                                                           -«Комплимент» (жылы сөз)