Электрондық ресурсты пайдалану

12 жылдық мектепте оқытуға  көшу Қазақстандық білім беру  реформасының стратегиялық міндеттерін  ойдағыдай шешуге мүмкіндік береді, шығармашылықпен дамыған жеке  тұлғаны қалыптастыруға бағытталған  жаңа үлгіні жасауды, «Жалпыға  арналған білімнен», «Білім әркімге  өмір бойы» үлгісіне сапалы  түрде көшуді және әлемдік  білім беру кеңістігіне жедел  енуді қамтамасыз етеді.

Қазақстандағы 12 жылдық білім  беруге көшуге даярлық барысында  отандық және шетелдік оқыту теориясындағы, педагогика мен психологиядағы ізгілікті  дәстүрлер мен ой – пікірлерді зерделеп, адамға бағытталған әлеуметтік – психологиялық танымды дамытудың  маңызы зор. Отандық педагогикада адамзат  жинақтаған тәжірибені келесі ұрпаққа  беру мақсатын сақтай отырып, негізгі  бағдардың жеке тұлғаның азаматтық  белсенділігін арттыруға, рухани –  адамгершілік қуатын қалыптастыруға бағытталғаны  аса қажет. Сондықтан, білім берудің жаңа ізгілік бағыттары, мазмұны мен міндеттері, әдіс – тәсілдері іздестіріліп, оқушыны дүниені тұтастықта қабылдауы арқылы өзіндік дамыту жолдарын зерделеу – басты мәселелердің бірі.

Бүгінгі білім жүйесінде  Д.Дьюи атап өткендей, үлкен өзгерістер басталуда. Ол маңызы жағынан К.Коперниктің  жаңалығына (Күн астрономиялық орталық, басқа планеталар оның айналасында  шоғырланады, оны айнала қозғалады) тең болып отыр, яғни оқушы тұлғасы  орталыққа айналып, барлық педагогикалық  әрекеттер оның айналасына шоғырландыра жүргізіледі.[1,6]

12 жылдық білім берудің  өзіндік ерекшелігі бар, ол  тұлғаның жан – жақты дамуына  жағдай жасай отырып, оның денсаулығын  нығайту мен өзінің қоғамдағы  орны мен рөлін, кәсіби қызығушылығы  мен бағыттылығын еркінше таңдау, әрі меңгеру болып табылады.

12 жылдық білім беру  жүйесінің басты басымдылықтарын  педагогика ғылымдарының докторы,  профессор Б.А.Әлмұхамбетов төмендегідей  талдап көрсеткен:

1.  білім мазмұнының тұлғаға бағытталуы;

2. білімді ізгілендіру;

3. әдіснамалық құрамның  іргелілігін қамтамасыз ету;

4. оқу жүктемесінің көлемін  оңтайландыру;

5. оқушылардың денсаулығын  сақтаудағы басымдықтар. [2,25]

Ғылыми еңбектерге талдау жасай келе, 12 жылдық оқу мерзіміне  ауысу қажеттіліктерін айқындайтын  мынадай факторлар анықталды:

1. білім беру парадигмасының өзгеруі. Білім берудің тұлғалық – бағдарланған стратегиясын іске асыруға бағытталған;
2. оқушылардың денсаулығын сақтау;
3. оқушыларды әлеуметтендіру, әлеуметтік шиеленісті төмендету;
1. оқу сапасын арттыру;
2. Отандық аттестаттардың шетелдерде танылуы жөніндегі әлемдік іс – тәжірибелер.

Төртінші факторда аталғандай, білім сапасын арттыру оқу  материалдарын мемлекеттік жалпыға  міндетті стандарттардың талаптары  деңгейіне сай меңгеруге, сырттай  және іштей саралаудың тиімді тепе – теңдігін құруға кепілдік беретін  педагогикалық жаңашыл оқыту  технологияларын жетілдіру нәтижесінде  жүзеге асады.  оқытудың жаңа технологиясын пайдалану – сапалы білім негізі. «Қазақстан  - 2030» атты еліміздің стратегиялық бағдарламасында ең негізгілерінің бірі – жоғары интеллектуалды жастарды жан-жақтылыққа тәрбиелеу, олардың потенциалдық деңгейінің көтерілуіне үлес қосу. Сондықтан оқытушылардың алдында өте үлкен міндет жүктеледі. Бүгінгі таңда оқушыларға пәнді тиімді ұғындырудың бірі – жаңа технология негіздері болып табылады.  Оқыту технологиясын төменде көрсетілген алгоритм бойынша іске асыруды көздедік: Педагогикалық технология → Тәжірибеде жүзеге асыру → Педагогикалық жүйе → Әдістемелік жүйе → Дидактикалық үдеріс

Әдістемелік жүйе ═>{Мақсат, мазмұн, әдіс, сабақтың түрі, құралдар}

Дидактикалық үдеріс ═>{Мотив + Әбн + Оә + Түз.ә. + Басқ.}

Мақсат - өздігімен білім  алу мақсаты (жаңа мақсат). Ол дәстүрлі оқытудағы мазмұнды, әдісті, сабақтың түрін, құралдарын жаңа мақсатқа сай  өзгеруін талап етеді.

Әбн - әрекеттің бағдарлық  негіздері (өтілген материалдар).

Оә - орындаушылық әрекеттер (өздігімен деңгейлік тапсырмаларды  орындау).

Түз.ә. – түзету әрекеттері (қатемен жұмыстар).

 

Педагогикалық технология

Оқытудың жаңа технологияларын  таңдаудың М.М.Поташник ұсынған критерийлері:

• қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
• педагогикалық озат тәжірибе;
• оқытушылардың іс – тәжірибесі, интуициясы, шығармашылығы.

Бұдан педагогикалық технология таңдау барысында:

• алынып отырған технологияның нақты жағдайға сай болуы;
• жүйелілігі;
• тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады. [3,374]

Педагогикалық технология мынадай  шарттарды қанағаттандыруы тиіс

/В.П.Беспалько/:

1. Педагогикалық технология оқытудағы педагогикалық экспромттарды жоюы қажет;
2. Оқушының оқу – танымдық қызметінің құрылымы мен мазмұнын анықтайтын

оқу – тәрбие үдерісінің жобасына негізделуі қажет;

1. Оқу мақсатын диагносты түрде анықтап, оның меңгерілу сапасын дәл тексеріп бағалауды қажет етеді;
2. Тәжірибеде оқу үдерісінің толықтығын қамтамасыз ету тиісті.

Біздің пайымдауымызша, педагогикалық  технология – оқу -  тәрбие үдерісінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігі, оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін құрамдас бөлігі.

Сонымен:

1. Педагогикалық технология сатыланған және тәртіптелген іс - әрекет жүйесі болып табылады. Мұны мүлтіксіз орындау белгілі бір тақырып көлемінде ол мемлекеттік жалпы білім беру стандартына жоспарланған нәтижеге жетуге кепілдік береді.
2. Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және жоспарланған түпкі нәтижеге кепілдік береліктей іс - әрекеттер жиынтығы.

Технологиялардағы басты  жәй мақсатқа жету немесе мақсатқа жетпеуде, осыдан барып технологияның  тиімдігі шығады.

В.П.Беспалько «Педагогикалық технологияның құрамдары» атты еңбегінде  педагогикалық технология әдіснамалық  бастау көздерін барынша айқын тұжырымдады. Ол педагогикалық жүйені дидактикалық мәселе және берілген мәселені шешудің  технологиясы деп екі негізгі  бөлікке бөлді. [5,192]

Педагогикалық технологиялардың негізгі қағидалары: оқыту мен  тәрбиенің бірлігі, оқушының өз бетімен  әрекеттену әдістерін меңгерту, әр оқушының дамуы үшін жүйелі жұмыс  істеу, оқу үдерісін оқушының сезінуі.

Білімді меңгеру деңгейіне  қойылатын талаптарды төмендегі  сызбадан көруге болады.

Білімді меңгеру деңгейі

I - оқушылық , II – алгоритмдік, III - эвристикалық , IV – шығармашылық.

Қазіргі технологияда білімді  меңгертудің шығармашылық деңгейіне  жету үшін Блум жүйесін пайдаланылудамыз.

Блум жүйесі

	Оқушы іс - әрекеті
Білім	Қабылдайды, түсінеді, ойлайды.
Түсінік	Түсінеді, көрсетеді, жазады.
Қолдану	Жаңа мәселені шешеді, бұрынғы білімді  пайдаланады.
Анализ	Салыстырады, ашады, талдайды, ойлайды, т.б.
Синтез	Продуктивті, шығармашылық жұмыстар құрастырады.
Баға (сыни баға)	Бағалайды, талқылайды.

 

Енді осы моделге түсінік  бере кетеміз:

1. Оқушылық деңгейде оқушы оқытушы көмегімен амал - әрекет жасайды. Алдыңғы мақсатты шешуге ұмтылады, бұрынғы білімдерін пайдаланады.
2. Алгоритмдік деңгейде мақсат пен шешілуге тиіс жағдаят анық, оқушы бұрынғы жинақталған білімін пайдалана отырып мақсатқа жету үшін өз бетімен жұмыс істейді.
3. Эвристикалық деңгейде  мақсат анық, бірақ жағдаят түсініксіз, оны оқушының өзі толықтырады, табады, шешеді. Бұнда да бұрынғы білім көмекке келеді. Оқушы жаңа хабар, білімді өз ізденісімен ала алады. Бұл деңгей - өнімді деңгей.
4. Шығармашылық деңгейде мақсат жалпылама, анық емес. Оқушы оны анықтайды, жаңа нәрсені табады, өз бетінше жаңа дүние әкеледі.

Зерттеуіміз көрсеткендей оқу- тәрбие үдерісінде Блум жүйесін пайдаланғанда  оқытудың нәтижелі, білімнің сапалы болатындығы  және ең бастысы, оқушылардың пәнге  деген жауапкершілігі, қызығушылығы артып, өз бетінше жұмыс істеуге  ынтасы оянып, іскерлігі мен дағдысы  қалыптасып, ізденушілік – шығармашылық, зерттеушілік қабілеттері артады.

Оқытушы алдын-ала сабақ  жоспарын құруда түрлі интерактивті оқыту формаларын: жарыстар, тренингтер ұйымдастырады. Себебі, психологтардың дәлелдеуінше іс-әрекетпен сана тығыз байланысқан ұғымдар. Іс-әрекетте болмаған нәрсе санада да қалыптаспайды. Сондықтан оқушылардың өзара бірлескен белсенді іс-әрекеті арқылы ғана саналы білімдер қалыптастыруға болады. Мұндай технологияны ендіруде  жұмыссыз отыратын оқушылар болмайды. Оларда сабаққа деген қызығушылық жоғары болады, олар өздерінің даму динамикасын, жетілгендерін жақсы сезінеді.

 

Осындай сабақтар барысында  әрбір оқушы мынадай сұрақтарға жауап беруге тырысады.

-     Мен қандай маман боламын?

-          Мені басқалар қалай қабылдайды екен?

-          Мен басқалардың көзқарасы бойынша қандай оқушымын?

-          Мен жақсы маман болу үшін өз ойымда нені өзгертуім қажет? т.с.с.

Аталған технологияны қолдануда  әрбір оқушы түрлі қарым-қатынастық жүйелерге ендіріледі.

Сондықтан қазіргі білім  беру саласындағы оқытудың озық технологияларын  меңгермейінше сауатты, жан –  жақты маман болу мүмкін емес. Педагогикалық  технологияны меңгеру оқытушының өзін - өзі дамытып, оқу – тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.

Жаңа технологияларды, әдістерді  және оқыту формаларын қолдану тек  қана нәтиженің құндылығын көтеру ғана емес, білім беру іс-әрекет  үдерісін де көтеруге мүмкіндік береді. Оқытушы қазіргі технологияларды, жаңа әдістерді қолдануда өзінің кәсіби құзіреттілігін көтеруі қажет.

А.В.Хуторскийдің пікірінше, бірқатар пәндер мен үдерістерге  қатысы бойынша, оларға сапалы әрі жемісті  әрекет жасау үшін құзіретті іс-әрекет тәсілдері, білім, білік, дағдылардың  жиынтығы ретінде көзделеді.

Іс-әрекеттер түріне бейімделген  құзіреттіліктер – арнайы оқу  іс-әрекетінде ойландыру нәтижесінде  пайда болған, өз бетімен ұйымдастылыған білім мен іскерлік. Оқытушы оқушылардың  ынтасын, бейімділігін, қызығушылығы мен  құзіреттілігін анықтап, іс-әрекет барысында  қандай өзгерістердің болғанын байқауы  керке, яғни әртүрлі жағдаяттарға бейімделуіне ықпал етуші ретінде мүмкіндік  туғызатын құзіреттіліктер жиынтығын  дамыту және қалыптастыру, студенттердің  бірге атқаратын жұмыстарын ынталандыру  қажет.

С.Л. Рубинштейннің, А.Н. Леонтьевтің  іс-әрекет теориялары қазіргі оқытудың инновациялық технологияларының әдіснамалық  негізі.

Кәсіби шеберлікті арттыруға  арналған бірнеше технологиялар  бар. Соның бірі ойлау іс-әрекеттерін  кезеңдік қалыптастыру технологиясы. П.Я. Гальперин теориясының негізінде  пайда болған. Оны кезеңдер қатары түрінде елестетуге болады.

1-ші кезең оқушылардың  ынтасын белсендіруін анықтайды.

2-ші кезең іс-әрекеттің  бақылау негізінің сызбанұсқасын  түсіндірумен байланысты.

3-ші кезең – іс-әрекетті  сыртқы пішінді орындау материалды  немесе материалданған, яғни кез-келген  модель, сызба, схемалар және т.с.с.  көмегімен орындалады. Бұл іс-әрекеттер  тек бағдарлық қана емес, сонымен  қатар орындаушылық және бақылаушылық  функциялары.

4-ші кезең – “сыртқы”  тілді анықтайды, мұнда іс-әрекет  ары қарай тілдік (ауызша немесе  жазбаша) көрнекілеу және материалданған  құралдардан бөлініп алынған,  жалпыламаға ұшырайды.

5-ші кезең – ішкі  тілдік кезең, мұнда іс-әрекет  ой пішінге ие болады.

Соңында 6-шы кезең іс-әрекетті ойлау жобасында орындаумен байланысты (іс-ңрекетті интериозациялау).

Ойлау іс-әрекетін кезеңдік қалыптастыру технологиясының жетістігі, оқушылардың жекеше түрде жұмыс  жасау жағдайын қалыптастыру, және оқу-танымдық іс-әрекетті өзіндік басқаруын  себептендіру.

Қазіргі уақытта оқытушы  – педагогикалық құралдардың  бүкіл әлеуетін меңгерген, өзін-өзі  жетілдіріп отыруға ұмтылып отыратын, рухани дамыған, әлеуметтік жағынан  жетілген шығармашыл тұлға. Қорыта айтқанда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, жүзеге асыруда қолданылатын педагогикалық  технологиялар пәрменін осы міндеттерді  ойдағыдай орындау барысында  пайдалану қажет.