Көліктік логистика – логистиканың жетекші саласы

 

 

Қазақстан Республикасындағы көліктік логистика кәсіпорындарының даму болашағы және оны жетілдіру жолдары

 

Қазақстан Республикасы экономикасы тұрақты дамып келе жатқан және  түрлі қызметтерінің  көрсеткіштерін үнемі жақсартып отырған ел.

Республиканың көлік жүйесі темір жолы, өзен жолдары, теңіз жолдары, әуе, автокөлік, қала электрлі темір жолы және құбыр жолдары түрлерімен ұсынылған. Көлік түрлерін алғандағы  жолдардың ұзақтығының қатынасы төмендегі кестеде көрсетілген (1-ші кесте).

 

Жолдардың  түрлері	Жолдардың ұзақтығы Мың км.	Жолдардың тығыздығы, км/ аумақтың 1000 шаршы км.
Қатты жабынды автокөлік жолдары	88.4	14.0
Темір жолдары	32.4	5.1
Пайдаланылатын Ішкі су жолдары	3.9	1.5
Әуе трассалары	61.0

1-ші кесте. Қазақстан Республикасының көлік жүйесінің міңездемесі

 

Елдің экономикасының және өнеркәсібінің дамуында, сонымен қатар экспорттық-импорттық және транзиттік қатынастарда негізгі рөлді атқаратын темір жол және автокөлік түрлері болып табылады.

 

Транзиттік мүмкіндіктері

Қазақстан Республикасының геосаяси рөлі, оның Европа және Азия  арасындағы, сонымен қатар Ресей және Қытай арасында тарнзиттік көпір болуы, елдің евразия құрлығының орталығында орналасуымен анықталады.Сондықтанда,  азия елдеріне Ресей және Европамен географиялық баламасыз жердегі көліктік байланысты ұсынатын белгілі бір транзиттік потенциалға ие.

Қазақстан аумағымен өтетін транзиттік коридорлардың негізгі басымдылығы арақашықтықты маңызды түрде қысқартуы болып табылады. Европа және Қытай арасында Қазақстан арқылы қатынас жасауда тасымалдау қашықтығы теңіз арқылы қатынас жасағанмен салыстырғанда екі есеге дейін, және Ресей аумағымен  транзит арқылы қатынас жасағанмен салыстырғанда мың километрге  қысқарады екен.

Қазақстан сыртқы сауда баласын маңызды түрде бағытын өзгерте алуға қажетті потенциалға да ие. Бұл жағдай елдің  ерекше транзиттік мүмкінділігмен байланысты.   (1 сурет.):

• Қазақстан Республикасының аумағы негізгі макроэкономикалық полюстар – Европалық Одақ және Азиат-Тынық мұхит аймақтары, Америка және Евразия елдері аралығында жүк ағымдарына арналған құрғақ жердегі көпір бағытында орналасқан;
• Транзиттік жүктерді жеткізу уақытын қысқарту.

 

1-ші сурет. Қазақстан Республикасының сыртқы қоршалымы: сыртқы сауда айналымының схемасы.

 

Сонымен қатар темір жол шекаралық өту жолдарының өткізу мүмкіндігінің болжамы төмендегі сызбада  нақты көрсетілген. (2 сурет.):

Көліктік-логистиканы зерттеу саласында стратегиялық серіктестік пен көлік логистикасы саласындағы барлық жаңа бизнес-бастамалар және  жобалардың үйлестірушісі қызметін атқаруды көздеу мақсатында  «Көліктік логистиканы дамыту Ұлттық орталығы» АҚ «Қазақстан темір жолы» (ары карай «КЛДҰО» АҚ) Ұлттық компаниясы жанынан құрылды.

Орталықты құрудың басты алғышартына 2016 жылға қарай Қазақстанды аймақтың сауда, логистика және іскерлік хабы ретінде қалыптастыруды қамтамасыз ету.

 

 

2-ші сурет. Темір жол шекаралық өту жолдарының өткізу мүмкіндігінің болжамы.

 

«КЛДҰО» АҚ құру мақсаты «ҚТЖ» ҰК» АҚ алдына қойылған біріктірілген логистика операторы қызметінің аясында көліктік-логистика жүйесін дамыту, сонымен қатар логистика қызметінің толық спектрін көрсету болып табылды.

Көліктік саясат сұрақтары бойынша шешімдерді қабылдау үшін, ақпараттық-сараптамалық қамтамасыз ету, сүйемелдеу, сонымен қатар тәжірибелік кепілдемелерді жасау арқылы елдің көліктік-логистика әлеуетіне көмектесу — Орталық үшін қызметтің келешегі бар бағыттары болмақ. Логистика орталығы сонымен қатар, сала мамандары үшін конференциялар мен бизнес-форумдарды, біліктілікті арттыру бойынша іс-шараларды ұйымдастыруды, көліктік логистика туралы бірыңғай, ақпараттық порталды құруды және Қазақстан Республикасындағы логистика операторлары мен экспедиторлық компаниялар үшін жолсілтеме анықтамасын шығаруды жоспарға қойып отыр.

«Көліктік логистиканы дамыту Ұлттық орталығы» АҚ экономика және қоғамның көлік қызметтері бойынша мұқтаждарын толық қамтамасыз ету үшін көліктік логистиканы оқу мен дамыту және көліктік-коммуникациялық кешен дамуын қамтамасыз ету саласында тиімді жұмысты қалыптастырып атқарады. Орталық көліктік логистика саласындағы барлық жаңа бизнес-бастамалар мен жобалардың үйлестірушісі, көліктік-логистика зерттеулері саласындағы стратегиялық серіктестік, Supply Chain Management провайдері және логистика саласындағы ассоциациялар мен форумдар өзара әрекетінің үйлестірушісі ретінде шығады.

 

 

Мақсаттары: қоғам көліктің барлық түрлерімен халықаралық жүк  тасымалдауларының және сыртқы  экономикалық және  транзиттік жүк ағымдары нарығындағы өзгерістердің тұрақты мониторингін жүзеге асыру мақсатында құрылған. Қазақстан Республикасындағы тиімді көліктік-логистикалық секторын дамыту мен қалыптастыруға көмектесу Қоғамның негізгі қызметі болып табылады.

Алға қойылған мақсаттарды жүзеге асыру Жарғысына сәйкес, Қоғам қызметтің төмендегі түрлерін жүргізеді:

Қазақстан Республикасының көлік саясаты және көліктік-логистиканы дамыту саласында зерттеулерді жүргізу;

көліктік-логистика саласында  перспективалы бағыттарды және транзиттік жүк, ағымдары үшін коридорларды  анықтау бойынша зерттеулерді жүргізу;

Қазақстан Республикасы мен шетелде көліктік-логистика қызметтері нарығының маркетингтік зерттеулерін жүргізу;

көліктік-логистика қызметтерінің саласында сараптамалық қорытындыларды жасау мен инвестициялық жобаларды сүйемелдеу, логистика қызметтерінің экспорттық әлеуетін жүзеге асыру үшін стратегиялық жобаларды анықтау;

көліктік-логистика қызметтерін дамыту сұрақтары бойынша мемлекеттік органдарға, өндірістік кәсіпорындарға, қоғамдық ұйымдарға және жеке тұлғаларға ақпараттық және кеңестік қызметтерді көрсету;

көліктік-логистика саласын дамыту сұрақтары бойынша конференциялар мен бизнес-форумдарды өткізу, сонымен қатар көліктік-логистика қызметтерінің саласында мамандарды даярлау бойынша тренингтер мен семинарларды өткізу;

көлік пен логистика және сала бастамаларының бизнесін нығайту саласында ассоциациялармен өзара әрекеттесу;

ортақ зерттеулерді жүргізу, техникалық тапсырмаларды даярлау, ортақ кепілдемелер мен ұсыныстарды жасау сұрақтары бойынша отандық және шетелдік сарапшылармен, кәсіпорындармен, дамыту институттарымен, халықаралық институттармен және басқа да ұйымдармен өзара әрекеттесу;

түрлі форматтар мен басылымдарда әдістемелік, анықтамалық-ақпараттық әдебиеттерді, ғылыми және сараптамалық зерттеулер нәтижелерін дайындау, басып шығару және тарату;

көліктік-логистика қызметтерін дамыту индикаторларының жедел мониторингі үшін мәліметтердің ақпараттық-статистикалық базасын құру;

Қазақстан Республикасының көліктік-логистика секторына инвесторлар мен транзиттік, ағымдарды тарту, көлік логистикасы саласында қазіргі заман механизмдерін енгізу бойынша маркетингтік шараларды өткізу.

Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникациялар министрлігінің ақпараттарына сүйенсек таяаудағы 5-10 жылда елімізде 20-ға жуық көліктік-логистикалық орталықтар құру қажет деп отыр. Оның 15-сі орташа көліктік-логистикалық орталықтары, барлық облыс орталықтарныда құрылса ал  5-і ірі аймақтық орталықтарында құрылады дер отыр. Мұндай орталықтар желісін құрмай, ірі көлемдегі транзитті елге тару күрделі болады деп отыр.Қазіргі қалыптасқан көліктік-логистикалық қызмет көрсету  нарығы жеткіліксіз дамыған, тек қана сонғы екі-үш жылда ғана осы бағдарламаны іске асырудың ірі жобалары пайда болды.

Министрлік өкілдерінің айтуы бойынша логистикалық орталықтарды құру жобасының жетістігі жобаға әлемдік көліктік құрылымдарын, жүк жіберушіліерді, оның ішінде Қытайдың, Оңтүстік-шығыс Азия елдерінің, Европаның, Ресейдің жүк жіберушілерін тартумен байланысты деп отыр.

Сонымен қатар логистикалық орталықтарды құруда қазақстан бизнесінің лидерлерінің инвестициялық мүмкінділігі және бірлесіп жұмыс жасау ұсыныстары да қарастырылуда.

Ел басшысы үкімет алдына қойған тапсырмасын, Қазақстанды 2016 жылға дейін аймақтағы сауда, лоистикалық, іскерлік хабына айналдыруды іске асыру мақсатында «Kazlogistics» АҚ құрылды. Бұл қайтадан құрылғын құрылым түрлі көлік түрлері субьектілерінің (теңіз, құрлық, әуе), барлық қызығушылықтарын сақтауға жағдай жасайды, және де мультимодальды көліктік логистикалық қызмет көрсетулердің сапасын жақсартады.

Жақын арада Қазақстандағы логистиканың дамуындағы басым  бағыт оны транспорттық кешенде қолдану болады. Халықаралық жүк тасымалына қатысатын отандық транспорттық және экспедициялық кәсіпорындар тасымалдау және жүк: жүк тасымалдаудың интер, мультимодальдық және терминалдық жүйелері, «Нақты уақытында» және «Есіктен-есікке дейін» тасымал технологиялары, жүк тасымалдау, алып барудың заманауи телекоммуникациялық жүйелері өңдеудің заманауи логистикалық технологияларын енгізу керектігін түсінді. Ірі Қазақстандық мемлекеттік немесе жеке транспорттық және экспедиторлық кәсіпорындар өздерінің терминалды желілерін, жүк таратушы және логистикалық орталықтарын, ақпараттық-компьютерлік логистикалық сервисті қолдау жүйесін шығара бастады.

       Қазақстан үшін оның үлкен территориясымен қайта шығарудың жергілікті ерекшеліктері, соның ішінде жергілікті транспорттық факторлар: транспорттық коммуникациялар, сол аудандағы транспорттық және транспорттық-экспедициялық кәсіпорындар, транспорттық түйіндер, терминалдар және т.б. маңызды орын алады. Әрбір ауданының экономикасының қолдану саласында қандай да бір логистикалық функцияларды атқаратын кәсіпорындардың үлкен тобы жұмыс жасайды: транспорттық фирмалар, көтерме сауда делдалдары, банктер, транспорттық-қоймалық кешендер, жүктік терминалдар және т.б.

Қазақстандағы логистиканың дамуының осы келешегі бар бағыты «Қазақстан-2030» жолдауында өз орнын тапқан. Ол жерде Н.Ә.Назарбаев былай деген: «Транспорттық ағымдар шығыстан батысқа және керісінше тарихи біздің еліміздің территориясы арқылы өткен бүгінгі күні де тоқтамады. Қазақстанның мақсаты отандық транпорттық коммуникациялық кешенді әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті ету және біздің территориямыздан өтетін сауда ағымын көбейту. Бұл сала белгілі жағдайда дамыған және ұзақ уақыт бойы шоғырланған өсу стратегиясымен жүру керек, ұлттық диверсификацияда және жаңа нарықтық іздеуге негізделеді. Олар біздің транспорттық және коммуникациялық қызметімізді пайдаланады. Бұл стратегия автомобиль құрылысы, туризм, сервис жүйесі, жол және капиталдық құрылыс және отандық өнімнің өз бағасының төмендеуіне әсер ететін болады».

Қазақстандағы логистиканың басқа да болашағы бар даму бағыттары алдағы жылдары оны ұйымдастыруда және ішкі өндірістік жүйелердің өнеркәсіптік кәсіпорындарды жетілдіруде, тұрмыстық және материал жүргізуші байланыстарда технологиялық кешендерде және экономикалық аудандарда жақсарту үшін пайдаланылады.

Қазақстанның жергілікті макрологистикалық жүйесінің құрамындағы транспорттық дәліздердің логистикалық қолдау көрсетуі мыналарды қамтамасыз етеді:

─ аудандардың әлеуметтік-экономикалық сауалдарын шешу, жаңа жұмыс орындарын туғызу және инвестиция тарту арқылы халықтың жұмыс істеу деңгейін жоғарылату; қала бюджеттеріне түсімнің көбеюі макрологистикалық жүйенің жұмыс жасауынан және тұтынушы транспорттық-логистикалық сервис нарығының кеңеюінен;

─ тұтынушыларға транспорттық-логистикалық қызмет көрсету сапасының жақсаруы, қызмет көрсету сапасының заманауи біріккен логистикалық тенологияларды енгізу және логистикалық сервистің жергілікті өндірістік техникалық базасының дамуы арқасында әлемдік стандарттарға жақындату;

─ сыртқы экономикалық байланыстарды шетелдік инвестицияларды және серіктестерді қалыптасып жатқан макрологистикалық жүйеге тарту, әлемдік стандарттарға сай экспорттық-импорттық операциялардың транспорттық-логисткалық қызмет көрсетудің жоғары деңгейін қамтамасыз ету.   Транспорттық дәліздер арқылы жүзеге асырылатын интермодальді тасымалдаудағы әлемдік нарықтағы Қазақстандық тасымалдаушылар мен логистикалық фирмалардың бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату;

─ логистикалық орталықтар және сертификациялау орталығының транспорттық-логистикалық фирмалардың атқарушы билік органдарының қадағалауымен қызметтер жүйесі арқылы мониторинг жүйесінің, транспорттық-логистикалық қызметтердің нарығын қалпына келтіру, қадағалау және нарықтың нәтижелі қалыптасуы;

─ транспорттың қоршаған ортаға кері әсерін азайту жергілікті материалдық-транспорттық ағымды рационалды қалыптастыру, тасымалдаудың оңтайлы маршрутты таңдау, қозғалмалы құрамның және технологиялық тасымалдаудың халықаралық стандарттарға сәйкес рационалды таңдау арқылы;

─ ауданда отандық және халықаралық биржалық және банктік іскерлікті жүзеге асыру;

─ отандық және шетелдік транспорттық және логистикалық фирмалары үшін бір нормативті құқықтық базаны және кепілдік жүйесін дайындау;

─ логистикалық координация және оның жұмысының мультимодальдық және интермодальдық тасымалдау арқылы оны қолдау арқасында ауданда транспорт жұмыс жасауының нәтижелілігін жақсарту.