Delphi программалау тілінде есепті реализациялау

Мазмұны

 

Кіріспе

1 Теориялық негізі және ақпаратпен жабдықталуы

   1.1. Объектілі бағыттылған программалау ортасының мүмкіндіктері

   1.2. Delphi тілінде айнымалыларды  түрлендіру функциялары 

   1.3 Матрицаларды өңдеуде қолданылатын компоненттер

2  Массив элементтерін ЕНГІЗУ ЖӘНЕ ШЫҒАРУ

   2.1  Массивтерді сипаттау

   2.2  Массив элементтерін өңдеу

   2.3  Екі өлшемді массивтерді өңдеу алгоритмі

3 dELLLPHI ОРТАСЫНДА есептерді шешу және талдау

   3.1 Delphi программалау тілінде есепті реализациялау

    3.2  Есептің нәтижесін талдау

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

ҚОСЫМША

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Ақпараттық коммуникациялық технологиялардың қарқынмен дамып, күнделікті тұрмысқа енуіне байланысты соңғы кездері программалауға деген қызығушылықтың  арта түскені белгілі. Қазіргі уақытта компьютерсіз қандай да бір жұмыс істейтін адамға қандай да бір ұмтылысты тудыруы мүмкін.

Есептеуіш техниканың қарқынмен дамуы тиімді программалық құралдарды жасау – объектілі бағдарланған программалау жүйелерінің жасалуына әкелді. Жылдам құру жүйесінің негізіне (RAD-Rapid Application Development –қосымшаларды жылдам құру ортасы)визуалды жобалау  мен оқиғалы объектілі бағдарланған программалау технологиясы алынған. Мұндай программалаудың мәні – программа жасаушы құрал жұмыстың көп бөлігін өзі атқарып, программистке диолог терезелерін құрастыру мен оқиға  өңдеушіні құру жұмыстарын қалдырады. RAD жүйелерінің ішінде Borland Delphi және Visual Basic орталары әртүрлі программалар құруға мүмкіндік береді: қарапайым бір терезелік қосымшалардан бастап, үлестірілген мәліметтер қорын басқару программаларына дейін. Borland Delphi ортасындағы программалау тілі Object Pascal тілі.

Курстық жұмыстың тақырыбы: Екі өлшемді массивтерге әртүрлі амалдар қолдану

Курстық жұмыстың мақсаты: Объектілі -бағытталған программалау ортасында бір өлшемді және екі өлшемді массивтерге әртүрлі амалдар қолданып, күрделі есептерді шешуде қолдануды үйрену.

Программалау іскерлігін үйрену үшін нақты есептер шығарып, программасын жаза білу қажет. Ол үшін программалау тілі мен оны құру ортасын меңгеру керек. Объектілі  бағдарланған программалау жүйелерінде программалаудағы негізгі ерекшелік алдымен программалау синтаксисі мен компоненттерді пайдалануды үйренуде болып табылады.

Бұл ұсынылып отырған оқу құралдарында объектілі бағдарланған программалау жүйелерінің негіздері берілген. Оқу құралын  Delphi ортасында программалауға қажетті теорилық материалдар мен мысалдар келтірілген. Әрбір тараудың соңында теориялық материалдарды бекітуге арналған бақылау сұрақтары мен жаттығулар берілген.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Теориялық негізі және ақпаратпен жабдықталуы

 

1.1. Объектілі бағыттылған  программалау ортасының мүмкіндіктері 

 

Delphi тіліндегі қолданбалы программалар  немесе қосымшалар интеграцияланған IDE (Integrated Development Environment) ортасында жасалады. Ол компьютердің программалаушымен қарым-қатынасын ұйымдастырады және әр түрлі басқару элементтерінен құрылған бірнеше терезелерден тұрады. IDE интеграцияланған ортасының құралдарын қолдана отырып, қосымшаның интерфейстік бөлігін жобалауға, программалық код жазуға және оны басқару элементтерімен байланыстыруға болады. Бұл жағдайда, программа кодын жазу, оны түзету және орындау сияқты барлық әрекеттер IDE ортасында орындалады.

Delphi-дің интеграцияланған ортасы  көптерезелі жүйе болып саналады. Ол төмендегі терезелерден тұрады: Негізгі терезе (Delphi 7- Project1.dpr) Объектілер ағашын шолу терезесi (Object Tree View) Объектілер бақылаушысының терезесі (Object Inspector) Форма құрастырушыcының терезесі (Form1. dfm) Код редакторының терезесі (Unit1. pas) Код сілтеушісінің терезесі (Exploring Unit.pas) Дельфиде дайындалатын программа жоба деп аталады. Жоба форма терезінде орындалады (қалыпты жағдайдағы аты- Form1).

Жоба құру үшін формаға Компоненттер палитрасынан түрлі компоненттер орналастырылады. Компоненттер палитрасы негізгі терезеде негізгі мәзірдің оң жақ төменгі бөлігінде орналасқан. Компонент- қосымша формасы жасалатын құрастыру блогы болып табылады. Барлық компонент әрбіреуі жеке парақта орналасқан топтарға бөлінген, ал әрбір компонент шартбелгімен берілген. Компонент палитрасы келесі парақтардан тұрады: Standard – стандарт компоненттер Additional- қосымша компоненттер 111Win32- Windows-тың 32 разрядты инсерфейсі System- жүйелік функцияларды қосу Data Access- деректер қоймасындағы ақпаратпен жұмыс Data Сontrols- деректерді басқару элементін жасау т.с.с.

Программадан объект қасиеті мен әдістеріне қатынау қалай жүзеге асыратынын қарастырайық. Объект қасиетін көрсету келесі форматта жүзеге асырылады: . Объект атауынан кейін бос орынсыз нүкте белгісі қойылады да, төмен қарай ашылатын тізімнен қажетті қасиет атауы таңдалады.

Мысалы: Label1. Caption:=’Delphi тілі’;

Кейде объект қасиетінің өзі объект болуы мүмкін. Онда бұл қасиетке сілтеу арасына нүкте қойылған объектілер тізбекшесі арқылы көрсетіледі. Мысалы: Label1.Font.Color:=clRed;

Нәтижеде Label1 объектісіндегі жазу түсі қызыл болады. Қосымша интерфейсін жасау кезінде әрбір компонент үшін екі операция орындалады:

1. Компоненттер палитрасынан компонентті  формаға орналастыру.

2. Қойылған компоненттің қасиетін орнату. Компонент қасиеті экранның сол жақ төменгі бөлігінде орналасқан Объект бақылаушысының терезесі арқылы өзгертіледі. Ол екі астарлы беттен тұрады:

Properties (Қасиеттер) және Events (Оқиғалар).

Қасиет (сипаттама, параметр)- объектілердің түрлі мүмкіндіктерін сипаттап, ағымдық күйін анықтайтын атрибуттар.

Әр компоненттің қалыпты жағдайда берілген аты және қасиет мәндері болады. Оны қалауымызша өзгертуге болады.

Жобаның сипаттамасы Delphi ортасында жасалған қосымша біріктірілген бірнеше элементтен тұрады. Олар бірге төменде көрсетілген:

жоба файлы (.dpr)

форманы сипаттау файлы (.dfm)

форма фодулінің файлы (.pas)

модульдер (.pas)

жоба параметрлері (.dof)

ресурсты сипаттау (.res)

Жоба файлы. Дельфиді іске қосқан кезде автоматты түрде Project1.dpr атты жаңа жоба жасалады. Бұл жобаның Form1 атты формасы болады. Жоба файлы жобаның орталық файлы болып табылады және оның жеке программасы болады.

1 формадан тұратын қосымша үшін  жоба файлының түрі былайша  болады:

 

program Project1;

uses Forms, Unit1 in 'Unit1.pas' {Form1};

{$R *.res} begin

Application.Initialize;

Application.CreateForm(TForm1, Form1);

Application.Run;

end.

 

Бұл файл мазмұнын экранға шығару үшін келесі командалар тізбегі орындалады: View Units Project1 (немесе CTRL+F12).

Форма файлдары Жоба құрамындағы әрбір форма үшін автоматты түрде форманы сипаттау файлы (.dfm) және модуль файлы (.pas) жасалады. Форманы сипаттау файлы форманы және оның компоненттерін сипаттаудан тұрады. Формаға компонент қойып, оның қасиеттерін өзгерткен кезде форманы сипаттау файлында автоматты түрде сәйкес өзгерістер енгізіледі.Бұл файлдың мазмұнын экранға шығару үшін форманың контекстік мәзірінен View as Text пунктін шерту қажет. Керісінше, формаға өту үшін контекстік мәзірден View as Form командасы таңдалады.

 

 

 

1.2. Delphi тілінде айнымалыларды түрлендіру функциялары

 

Массив дегенiмiз индексi бүтiн сан арқылы белгiленген индекстi айнымалылардың тiзбегi, мысалы n элементтен тұратын  А бiр өлшемдi массивiнiң элементтерi а1, а2, . . ., аn арқылы анықталады, мұндай массивтi қысқаша , A(n) немесе түрiнде жазуға болады.

Массивке тағы бір анықтама беруге болады: Айнымалы шамалардың бiр ғана атпен аталған реттелген тiзбегi массив деп аталады, ал тiзбектiң айнымалылары массив элементтерi деп аталады.

Массивпен жұмыс iстеу үшiн оның әр элементiнiң мәнi белгiлi болуы тиiс. Оның жалпы түрi :VAR бөлiмiнде осылай сипатталады. Массив аты ARRAY [n,m] of type.

 Массивтi сипаттауға ARRAY of  сөздерi қолданылады. Массивте әр элементің  нөмiрiн элементтiң индексi деп атаймыз. Индекстердiң саны - массивтiң өлшемi. Индекстiң мүмкiн мәндерi оның диапозоны деп аталады. Диапозон мен өлшемi массивтiң формасы деп саналады.

Содан соң массив типінің айнымалылары программаның VAR бөлімінде сипатталады. Массив  сияқты айнымалыларды суреттеу осы айнымалыларды суреттеу кезінде болады, массив типін алдын-ала суреттеусіз, мысалы:

VAR A:ARRAY[1….10] OF REAL;

Массив типi  - күрделi тип. Ол бiр типтi шамалардың бiр ғана ат берiлiп, реттелген тiзбегi. Массивтi бiр қалыпты анықталатын (регулярлық) тип деп те атайды.  Массив екi жолмен сипатталуы мүмкiн. Бiрiншiсiнде программаға енгiзiлетiн типтер бөлiмiнде  массив <тип атауы> арқылы сипатталады. Сипаттау үлгiсi:

type<тип атауы>=array [T1] of  T2;

var<массив атауы>:<тип атауы>;

Мұндағы: array [T1] of T2 - массивтi анықтау; T2 - массив элементтерiнiң типi (оны негiздiк тип деп те атайды); Т1 - индекстiң типi (ол INTEGER, REAL типтерiнен басқа кез келген жай тип болуы мүмкiн. Әдетте ол үшiн аралық тип алынады);

тип атауы - типтi (массивтi) анықтайтын кез келген белгiлеме(айнымалы);

массив атауы - типi тип атауынан тұратын айнымалы;

TYPE (тип), ARRAY (массив), OF - қызметшi сөздер

Программаға TYPE бөлiмiн енгiзбей, массивтi VAR бөлiмiнде сипаттау да мүмкiн. Мысалы, a, b массивтерiн мынадай  түрде сипаттауға болады:   var a, b : array [1..10, 1..10] of real;

Бірақ күрделi типтердi TYPE бөлiмiнде анықтау программаны оқуды көп жеңiлдетедi және ол программалаудың жақсы тәсiлi.

Кездейсоқ сандармен жұмыс Форма модулінің файлы unit қызметші сөзінен басталады да, одан кейін модуль аты жазылады. Қалыпты жағдайда бірінші модуль үшін оның аты Unit1, екіншісі үшін Unit2 т.б. болады.

Модуль мәтіні екі негізгі бөлімнен тұрады: interface — модульдің ашық интерфейсі және implementation — модульді жүзеге асыру.

Interface бөлімінде uses сөзінен кейін  программаға қосылатын стандарт  модульдер және қолданушының  кітапханалық модульдерінің тізімі  жазылады. Бұл бөлімнің форматы:

Uses , ,… ;

Мысалы:

interface uses Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs, StdCtrls;

Қосылған модульдер тізіміндегі SysUtils модулінде жолдармен жұмыс жасаудың келесі функциялары анықталған.

IntToStr (Value:Integer): String; - Value бүтін санды өрнегінің мәнін жолға түрлендіру.

StrToInt (const S: String): Integer; - S жолын бүтін санға түрлендіру.

FloatToStr (Value:Extended): String; - Value нақты санды  өрнегінің мәнін жолға түрлендіру.

StrToFloat (const S: String): Extended; – S жолын нақты санға түрлендіру

DateToStr(Date:TDateTime) : String; - Date өрнегіндегі  дата мәнін жолға түрлендіру.

TimeToStr(Time:TDateTime) : String; - Time өрнегіндегі  уақыт мәнін жолға түрлендіру.

StrToDate (const S: String ) : TdateTime; - S жолын датаға түрлендіру.

StrToTime (const S: String ):TdateTime; - S жолын уақытқа түрлендіру.

 

 

1.3 Матрицаларды өңдеуде қолданылатын компоненттер

 

Кесте жасаудың StringGrid компоненті

Кесте жолдар мен бағандардан құралған деректерді бейнелеуге мүмкіндік береді. Delphi-де кестемен жұмыс істеу үшін StringGrid компоненті қолданылады. Бұл компонент мәтіндік деректерді редакциялау үшін арналған. Кесте өлшемін longint типті ColCount және RowCount қасиеттері анықтайды, олар сәйкес кестедегі жол және баған санын береді. Қалыпты жағдайда олардың саны 5- ке тең және ол өлшемі 6х6 кестеге сәйкес келеді. Кестенің шеткі сол жақ бағаны мен жоғарғы жолын бекітілген етуге болады. Жол мен бағанды бекіту әдетте, тақырыпты безендіруде қолданылады. Кестедегі бекітілген олдар мен бағандар санын integer типті сәйкес FixedRows және FixedCol қасиеттері анықтайды. Қалыпты жағдайда бұл қасиеттің мәні 1- ге тең. Бекітілген элементтер ерекше түспен көрінеді және кестедегі ақпаратты айналдыру кезінде қозғалыссыз қалады. Бекітілген ұяшықтар фонының түсі FixedColor қасиеті арқылы анықталады. Ал кестенің түсі Color қасиеті арқылы анықталады. Программаның орындалу барысында кесте деректерін редакциялауды жүзеге асыру үшін Объект инспекторындағы Options қасиетінің goEditing мәнін true етіп қою керек. Кестенің жеке ұяшығының мәніне қатынау үшін String типті Cells[ACol, ARow:integer] қасиеті қолданылады. AСol индексі кестенің бағанын , ARow индексі жолын көрсетеді. Бұл қасиет екі өлшемді массив ролін атқарады.

Ескерту!  StringGrid компонентінде жол және баған индексі 0-ден басталады.

Мысалы: Label1.Caption:=StringGrid1.Cells[5,9];

       StringGrid1.Cells[1,2]:=’Hello’;

Label1 комонентіне StringGrid1 кестесінің  алтыншы бағаны мен 10- жолының  қиылысында орналасқан ұяшық  мазмұны шығады және кестенің 3- жолының 2- бағанына “Hello” сөзі шығады.

Мысал113: Кесте жасау мысалын қарастырайық. Кестенің төмендегі қасиеттерін орнатамыз:

 

Қасиет	Мәні
FixedCols	0
FixedRows	1
Options\goEditing	true