Өсімдік шаруашылығы

Өсімдік шаруашылығы

Өсімдік шаруашылығы

 

Дәнді дақылдар

 

техникалық

 

Бау-бақша шаруашылығы

Дәнді дақылдар дүниежүзіндегі өңделетін жер қорының 1/2-інен астамын алып жатыр. Соңғы 50 жыл ішінде дәнді дақылдар өнімділігі үш есеге артқан, жылына өндірілетін мөлшері 2 млрд т-дан асып отыр. Дәнді дақылдардың шығымдылығы дамушы елдерде 15—20 ц/га болса, дамыған елдерде ол көрсеткіш 35—40 п/га. Дүниежүзі бойынша жылына дәнді дақылдардан алынатын өнімнің жартысына жуығы Азня елдерінде, 1/4-і Солтүстік Америка, ал қалған бөлігі Еуропа елдері мен басқа елдер үлесіне келеді. Елдер арасындағы 1-орында соңғы кезде АҚШ-ты басын озған Қытай, 3-орында — Үндістан, 4-орында Ресей болса, 5-орынды Франция иеленеді. Дәнді дақылдар тамақ, құрама жем, спирт және т.б. өндіріс салаларына шикізат болып табылады. Дәнді дақылдардың негізін басты үш дақыл — бидай, күріш және жүгері құрайды. Дәнді дақылдар егістігінің 32%-ын бидай, 20%- ын күріш, ал 18%-ын жүгері егістігі алып жатыр.[1]

Орталықтар	Басты мәдени дақылдар
Жерорта теңізі	Арпа, зығыр, жүзім,  апельсин, зәйтүн, құрма
Оңтүстік-Батыс Азия	Бидай, карабидай, арпа,  сұлы, кендір, бұршақ,  қызылша, жүзім
Оңтүстік Азия	Күріш, бидай, қант құрамы,  мақта, джут, шай,  кокос пальмасы
Шығыс Азия	Күріш, қытайбұршақ,  қытайтары (гаолян), арпа,  тары, шабдалы, өрік
Оңтүстік-Шығыс Азия	Күріш, ямс, тары,  саго, банан, қант құрағы
Эфиопия	Бидай, арпа, сорго,  тары, кофе, мақта,  банан
Батыс Африка	Күріш, тары, ямс,  май пальмасы, қарбыз,  қауын
Орталық Америка	Жүгері, маниок, батат,  жержаңғақ, какао, сизаль,  макта, темекі
Анд тауы	Жүгері, картоп, асбұршақ,  мақта, күнбағыс

Дәнді дақылдар жинаудан жетекші елдер 2006 ж.

 

Рет   саны	Елдер	Өнім мөлшері,  млн т	Елдің дәнді дақылдар  жинаудағы үлесі, %
1	Қытай	480,0	21,6
2	АҚШ	306,0	16,4
3	Үндістан	230,0	10,6
4	Ресей	85,0	3,2
5	Франция	60,0	3,1
6	Канада	50,0	2,8
7	Индонезия	50,0	2,6
8	Бразилия	50,0	2,2
9	Украина	50,0	2,1
10	Аргентина	33,6	1,6

• Өсімдік шаруашылығының маңызды саласының бірі — техникалық дақылдар. Олар әр түрлі өндіріс салаларына шикізат ретінде өсіріледі. Аса маңызды техникалық дақылдарға майлы дақылдар, қант өндірілетін дақылдар, талшықты, крахмалды, сергітпе және дәм-татымдық дақылдар жатады. Олардың өзі азық-түліктік маңызы бар және азық-түлікке жатпайтын деп ажыратылады.[1]

Бақша және жеміс шаруашылығы

 

• Жылдық өнімділігі 600 млн т, оның 70%-дан астамын Азия шаруалары өсіреді. Жоғары маманданған бақша шаруашылықтары ірі қала маңдарында шоғырланған. Ал жеміс-жидек шаруашылығы табиғат жағдайлары колайлы және көлік түрлерімен жақсы қамтамасыз етілген жоғары маманданған арнаулы аудандар құрайды. Бақша сияқты бұл да көп еңбекті қажет етеді. Субтропиктік (жерортатеңіздік) және тропиктік белдеулерде көбірек таралған. Жылдық өнімділігі 430 млн т, оның 2/5-сін Азия елдері жинайды.

Жеміс-жидекті көп өндіретін елдер қатарына Қытай, Үндістан, Бразилия, АҚШ, Италия жатады. Жүзім өсіру Жерорта теңізі жағалауындағы елдерде ерекше дамыған. Жүзім жинаудан Италия, Франция, Испания және АҚШ көзге түседі. Цитрус өсіру де АҚШ, Бразилия, Испания, Италия, Қытай мен Жапония сияқты субтропиктерде орналасқан елдерге тән. Банан — азиялық жеміс, бірақ қазір тек Азияда ғана емес, Орталық және Оңтүстік Америка, Африка елдерінде де көптеп өсіріледі. Жетекші елдерге Үндістан, Эквадор, Бразилия, Филиппин және Мексика жатады. Соңғы жылдары гүл өсіруге маманданған шаруашылықтар жаппай белең алуда.[1]