Қысқа мерзімді активтердің есебі мен аудиті

           Тиісті  шоттардың дебеті:

      1620 “Алдағы кезеңдердің  шығыстары” шотының “Жалдық  төлем” субшоты 

           Тиісті  шоттардың кредиті:

    1030 «Ағымдағы банктік  шоттардағы ақша қаражаты» 

           1031 “ Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаты”

Негізгі құралдардың жалға алынған нысандары үшін аударылған жабдық төлем сомасынан есептелген қосымша құнға салынатын салық сомасына бухгалтерлік есеп шоттарында келесі жазу жүргізіледі:

            1420 “Қосылған құн салығы” шотының дебеті

              Тиісті шоттардың кредиті:

            1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы  ақша қаражаты» 

            1031 “ Ағымдағы банктік шоттардағы  валютамен ақша қаражаты”

Негізгі құралдардың жалға алынған нысандары бойынша аванстық төлемдерді өтеу мерзімі келген кезде, осы есепті мерзім үшін бұрын енгізілген жалдық төлем сомасы қосымша құнға салынатын салықсыз келесі бухгалтерлік тізбемен есептен шығарылады.

           Тиісті  шоттардың дебеті:

             7110 “Өнімдерді сату және қызметтер көрсету бойынша шығыстар” - дайын өнімдері сату мен қызметтер көрсету барысында пайдаланылған ненгізгі құралдардың жалға алынған нысандары үшін жалдық төлем сомасына

             7210 “Әкімшілік шығыстар” - жалпы  шаруашылық және әкімшілікке арналған жалға алынған негізгі құралдар нысандары үшін жалдық төлем сомасына

              8410 “Үстеме шығыстар” - негізгі  және көмекші өндірістер, сондай-ақ  жартылай фабрикаттар өндіретін  меншікті өндірісте пайдаланылған  жалға алынған негізгі құралдар нысандары үшін жалдық төлем сомасына

               Тиісті шоттардың кредиті:

              1620 “Алдағы кезеңдердің шығыстары”  шотына “Жалдық төлем” атты  субшоты

    Осы есепті мерзім  үшін жалдық төлемнен есептеліп, енгізілген қосымша құнға салынатын салық сомасы бюджетке төленетін төлемдерді азайтуға келесі бухгалтерлік жазумен есепке алынады:

              3130 “Қосылған құн салығы” шотының  дебеті

              1420 “Қосылған құн салығы” шотының  кредиті 

    Мерзімдік баспасөзге жазылу, коммуналдық және байланыс қызметтері мен басқа мақсаттардың шығындарын есепке алу. Көрсетілген алдағы кезеңдердің шығындарына жасалған келісім-шарт және қолданыстағы ережеге сәйкес алдын-ала тоқсан үшін төленген мерзімдік басылымдар, ғылыми-техникалық, анықтамалық, нұсқаулық және басқа ресми қызметте пайдаланатын материалдарға жылдық, жарты жылдық немесе тоқсандық жазылу, коммуналдық қызметтер, телефон үшін абоненттік төлем және байланыс бөлімдерінің басқа да қызметтері жатқызылады.

Көрсетілген шығындарды қосылған құнға салынатын салықсыз банктің жазбаша көшірмелері, төлем тапсырмалары, байланыс бөлімдерінің түбіртектері және басқа ақша құжаттары ненгізінде төлем көздері нысандарына байланысты бухгалтерлік есеп шоттарында келесі жазумен көрсетіледі:

           1620 “Алдағы кезеңдердің шығыстары”  шотының “Мерзімдік басылымдарға  жазылу және коммуналдық қызметтер  шығындары” субшотының дебеті

              Тиісті шоттардың кредиті:

         1010 “Кассадағы  ақша қаражаты”

         1011 “Кассадағы  валютамен ақша қаражаты”

         1030 «Ағымдағы  банктік шоттардағы ақша қаражаты» 

         1031 “ Ағымдағы  банктік шоттардағы валютамен  ақша қаражаты”

    Осы төлемдер бойынша  есептелген қосымша құнға салынатын  салық сомасына келесі бухгалтерлік  тізбе жасалады:

         1420 “Қосылған  құн салығы” шотының дебеті

        Тиісті шоттардың  кредиті:

         1010 “Кассадағы  ақша қаражаты”

         1011 “Кассадағы  валютамен ақша қаражаты”

         1030 «Ағымдағы  банктік шоттардағы ақша қаражаты» 

         1031 “ Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаты”  

    Айдың соңында бюджетке  төленетін төлемдерді азайтуға  есепке алынған аталған шығындар  бойынша есептелген қосымша құн  салынатын салық сомасы бухгалтерлік  есеп шоттарында келесі жазумен  көрсетіледі:

         3130 “Қосылған құн салығы” шотының дебеті

         1420 “Қосылған  құн салығы” шотының кредиті 

    Мерзімдік басылымдар, ғылыми-техникалық  және анықтамалық әдебиеттер, нормативтік, нұсқаулық және басқа ресми  материалдар, коммуналдық қызметтер, телефон үшін абоненттік төлем басқа байланыс қызметтеріне жасалған шығындар өтеу мерзімі келгенде келесі бухгалтерлік жазумен есептен шығарылады:

       Тиісті шоттардың  дебеті:

         7210 “Әкімшілік  шығыстар”

         8410 “Үстеме  шығыстар”

         1620 “Алдағы кезеңдердің шығыстары” шотының “Мерзімдік басылымдарға жазылу және коммуналдық қызметтер шығындары” субшотының кредиті

    Айта кету керек, мекемелердің  алдағы кезеңдердің шығындарына, сондай-ақ жатады:

• өнімдер мен тауарларды жарнамалау шығындары, олар өзіне делдалдық, дилерлік және маркетингтік қызметтерді қосқандағы тауарлық биржалардың қызметтерінің құнына тең алдын-ала есептелген және төленген сомалар енгізеді;
• жарнамалық бұйымдарды баға көрсеткіштерді, каталогтарды, альбомдарды, проспекттерді, плакаттарды, жарнамаларды дайындау және шығару шығындары;
• бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жарнамалық хабарландырулар беруге жасалған шығындар;
• стендтер, эталондар, муляждар, жарнамалық қалқандар мен жазуларға жұмсалған шығындар, өнімдер мен тауарларды жарық және сыртқы жарнамалау шығындары.

    Жалға алушының қаражаттары  есебінен жүргізілетін негізгі  құралдардың жалға алынған нысандарын  күрделі жөндеу шығындары. Олардың  мерзімдеріне қарай бір жылға  дейінгі мерзімде жүргізілген жөндеу шығындары 1620 “Алдағы кезеңдердің шығыстары” шотында есепке алыналы, ол үшін бұл шоттарға “Негізгі құралдардың жалға алынған нысандарын күрделі жөндеу шығындары” атты субшот ашу керек.

     Жөндеу жұмыстарын  жүргізіу әдістеріне байланысты бухгалтерлік есеп шоттарында келесі жазулар жасалады.

     Негізгі құралдар нысандарын  мердігерлік әдіспен жзүргізілген  күрделі жөндеудің нақты шығындары  “Жөнделген, қалпына келтірілген  негізгі құралдарды қабылдап  алу – беру кесімі” негізінде жөндеу жұмыстарының жүргізу мерзіміне қарай келесі бухгалтерлік тізбемен есептен шығарылады:

    Бір жылға дейінгі мерзімде  жүргізілетін жөндеу жұмыстарының  шығындарына:

     1620 “Алдағы кезеңдердің шығыстары”  шотының “Негізгі құралдардың  жалға алынған нысандарын күрделі жөндеу шығындары” субшотының дебеті

     3310 “Жеткізкшілер мен мердігерлерге  қысқа мерзімді кредиторлық берешек”  шотының кредиті

    Негізгі құралдардың жалға алынған  нысандарын жөндеу цехі жағдайында  шаруашылық әдісмен жүргізілген  күрделі жөндеу жөніндегі нақты шығындары жоғары да аталған кесімнің негізінде жөндеу жұмыстарын жүргізу мерзімдеріне қарай келесі бухгалтерлік жазумен көрсетіледі:

     Тиісті шоттардың дебеті:

    1620 “Алдағы кезеңдердің шығыстары” 

    8310 “Көмекші өндірістер” шотының кредиті

    Негізгі құралдардың жалға алынған  нысандарын күрделі жөндеу цехынан  тысқары шаруашылық тәсілмен  жүргізілген күрделі жөндеу жұмыыстарының  жүргізу мерзімдеріне байланысты  нақты шығындардың жасалуына  орай бухгалтерлік есеп шоттарында  келесі жазулармен есептен шығарылады [31].

Жұмсалған негізгі материалдар, конструкциялар, құрастыру бөлшектер, отын, қосалқы бөлшектер, құрылыс және басқадай материалдардың құны шығыс құжаттарға сәйкес келесі бухгалтерлік жазумен көрсетіледі:

              Тиісті шоттардың дебеті:

     1620 “Алдағы кезеңдердің шығыстары”

      Тиісті шоттардың кредиті:

     1310 “Шикізат және материалдар”

     1350 “Өзге босалқылар”

     Жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін  арнайы шақырылған тізімдік құрамда  жоқ жұмысшыларына есептелген еңбек ақы сомасына бітірген жөндеу жұмыстары туралы жасалған кесімдер мен есеп айырысу – төлем тізімдемесіне сәйкес келесі бухгалтерлік тізбек беріледі:

       Тиісті шоттардың дебеті:

     1620 “Алдағы кезеңдердің шығыстары”

     3350 “Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек” шотының кредиті

     Жоғарыда көрсетілген жұмысшыларына  есептелген еңбекақы сомасынан  заңнамалармен белгіленген мөлшер  бойынша есептелген әлеуметтік  салық сомасы мен әлеуметтік  сақтандыру бойынша міндеттемелер  сомасына арнайы есептеулер негізінде келесі бухгалтерлік жазу жасалады:

          Тиісті шоттардың дебеті:

   1620 “Алдағы кезеңдердің шығыстары”

          Тиісті шоттардың кредиті:

   3150 “Әлеуметтік салық”

   3210 “Әлеуметтік сақтандыру бойынша  міндеттемелер”

Егер жалгерлік келісім-шарт бойынша 1620 “Алдағы кезеңдердің шығыстары” шотының “Негізгі құралдардың жалға алынған нысандарын күрделі жөндеу шығындары” субшотында есепке алынған негізгі құралдардың жалға алынған нысандарын күрделі жөндеудің нақты шығындары кәсіпорын – жалға алушы есебінен шығынға шығарылса, онда осы есепті айға жатқызылатын және есептен шығарылатын шығындардың ай сайынғы үлес сомасы бухгалтерлік есеп шоттарында келесі жазумен көрсетіледі:

        Тиісті шоттардың дебеті:

    7110 “Өнімдерді сату және қызметтер көрсету бойынша шығыстар” – дайын өнімдерді сату және қызмет көрсету барысында пайдаланылған негізгі құралдардың жалға алынған нысандарын күрделі жөндеу шығындарының сомасына

    7210 “Әкімшілік шығыстар” – жалпы  шарушылық және әкімшілікке арналған негізгі құралдардың жалға алынған нысандарын күрделі жөндеу шығындарынының сомасына

    8410 “Үстеме шығыстар” – негізгі  және көмекші өндірістер, сондай-ақ  жартылай фабрикаттар өндіретін  меншікті өндірісте пайдаланылған  негізгі құралдардың жалға алынған нысандарын күрделі жөндеу шығындарының сомасына

       Тиісті шоттардың кредиті:

   1620 “Алдағы кезеңдердің шығыстары”

сөйтіп, алдағы кезеңдердің шығындары олардың өтеу мерзімдеріне қарай ай сайын кәсіпорын шығынларының тиісті шоттарына есептен шығарылады, егер нормативтік құжаттармен бұл шығындарды есептен шығарудың басқа тәртібі қарастырылмаса.

    Міндетті түрде жыл бойына  мекеменің шығындарына алдағы  кезеңдердің шығындарын есептен  шығарудың және келесі жылға  ауысатын 1620 “Алдағы кезеңдердің  шығыстары” шотының субшоттарын бойынша қалдықтардың дұрыстығын қамтамасыз ету мақсатында алдағы кезеңдердің шығындарын жыл сайын түгендеу жүргізу керек [29].

     Алдағы кезеңдердің шығындарының  талдамалы есебін №10 журнал-ордер  және оның тізімдемесінде мекемелердің сала қызметтері тұрғысынан олардың түрлері бойынша жүргізу керек.

     Бухгалтерлік есепті компьютеризациялағанда  алдағы кезеңдердің шығындарының  жеке түрлері бойынша талдамалы  деректер автоматты түрде есептің  қойылуын жобалау кезінде қарастырылған нысандар бойынша машинограмма түрінде қалыптасады.

 

 

 

 

2.3 БОСАЛҚЫЛАР ЕСЕБІ

 

     Тауарларды өндіру мен жеткізуде  бір қалыптылық болмаған жағдайда  үзіліссіз сауданы қамтамасыз  ету үшін сауда мекемелері  мен кәсіпорындарында қажетті  тауарлар болуы қажет.

     2- “Босалқылар” IAS ХҚЕС  сәйкес бұл ұйымның қалыпты  қызмет барысында қайта сату  үшін сатып алынған және сақталған  тауарлар. Оларға, мысалы, бөлшек саудамен  айналысатын сатушының алған  тауарлары кіреді.

Қорлар қозғалысының құжаттық рәсімделуі. Өндіріс запастарының шығысы мен түсімі бойынша жасалатын алғашқы құжаттар материалдық есепті ұйымдастырудың негізі болып табылады. Тікелей алғашқы қүжаттардың көмегімен тауарлы-материалдық қорлардың тиімді пайдалануын және сақталуын, қозғалысын алдын ала, ағымдағы және келешектегі бақылануын жүзеге асырады. Есепті тиімді ұйымдастыру ісінде босалқылардың сақталуы мен есепке алынуына катысы бар барлық тұлғаларға баға көрсеткішінің номенклатурасын жасап, таратудың маңызы зор. Онда субъектінің қолында барлық  босалқылар белгілі бір белгілері бойынша әзірленеді [11].

    Қойма шаруашылығының  жақсы жағдайы материалдық құндылықтардың  есебін дұрыс ұйымдастырудың  маңызды шарты болып табылады. Қойманың үй-жайы тұйықталған, дабылдамен, стеллаждың, жәшіктердің, еденшелермен, механизация жабдықтарымен және салмақ өлшейтін приборлардың қажетті мөлшерімен жабдықталуға тиіс.

    Қойма ішінде материалдардың  кейбір тобы, топшасы мен түрі  белгілі бір жерде сақталуы  тиіс. Сақтайтын әрбір жерге материалдық  зат белгі бекітіледі. Басшының бұйрығымен қоймада жұмыс істейтін материалды жауапты адамдардың тізімі бекітіледі. Олармен материалдық жауапкершілік шарты жасалады. Материалдардың қордағы есебін тікелей осы адамдар жүргізеді. Материалдық құндылықтардың қоймадағы есебі үш әдістің біреуімен ұйымдастырылуы мүмкін.

    Бірінші әдіс - сандық-сомалық  есептеу әдісі. Осы әдіс негізінен  қорлар номенклатурасы кішігірім,  шағын кәсіпорындарда жүргізіледі. Бұл орайда қоймада, бухгалтерияда  материалдық номенклатураның әрбір  нөміріне сандық-сомалық есептің карточкалары ашылады. Материалдық қорлардың қозғалысы жөніндегі құжаттың әрбір дерегі карточкаға жазылады. Ай соңында карточкалардың жиыны шығарылып, олар жылдық, сомдық, айналымдылық ведомосқа көшіріледі.  Мұндай әдіс кезінде қосарланған есеп жүргізіледі. Ол өте кең ауқымды және талдамалық есептегі жазулар санын арттырады [22].