Айналайын» балабақшасының ұжымы арасында өткен психологиялық тренинг «Кикілжіңнің денсаулыққа әсері»

«Айналайын» балабақшасының ұжымы арасында өткен

психологиялық тренинг «Кикілжіңнің денсаулыққа әсері»

«Денсаулық – ауру мен дене кемістігінің жоқтығы ғана емес, адамның дене, жан саулығы мен әлеуметтік толық амандық жағдайы». Отбасының әлеуметтік жағдайы, түрлі аурулармен ауру, көңіл күйдің мазасыздығы, түрлі жағдайларға адамның  нашар бейімделуі, осы қиыншылықтардан арылу, жеңіп шығу үшін арнайы мамандардың және психологтардың көмегі керек.

Адам денсаулығына сыр беретін жағдайдың бірі – кикілжің. Ол өздігінен туындамайды,  адамның мінез–құлқына байланысты болатын жағдай. 

 Кикілжіңнің  алдын алу үшін, ең алдымен  адам дұрыс сөйлеу мәнерін  және ыңғайына қарай шешім  қабылдай білуі қажет. Кикілжің  ең алдымен отбасындағы қарым-қатынас мәселесінен туындайды, екіншіден адамдар арасындағы келіспеушіліктен,бір-бірін түсінбеушіліктен, келесі материалдық қажеттіліктен және рухани қажеттіліктен туындайыды.  Бұл кикілжің мәселесі дер кезінде шешілмесе ол стресске апарып соғуы мүмкін. Ал стресс дегеніміз жүйке жүйесінің зорығуы. Стресстік жағдайда адам ашулы,ызалы болады –бұл сезімдерде  адамның денсаулығына зиян келтіреді және көп қателіктерге апарып соғады.   

 Кикілжіңнің  алдын алу , стресске ұрынбау үшін адамдар өзара келісімге келу керек. Келісім – бұл келешекте алдына қойған мақсатына қол жеткізу үшін адамның бірге күш қосуы, өзара сыйластыққа, кешірімділікке, түсіністікке келу.

Кикілжіңсіз өмір жоқ. Қандай да бір жұмыс орны болмасын кикілжің туындамай тұрмайды. Алайда адамдардың кішіпейілдігі, кешірімділігі  арқасында бұл мәселе өзінің шешімін тауып отырады. Кикілжіңнің, стресстің денсаулыққа қаншалықты зиян екенін түсінгеніміз абзал. Адамның істеген жақсылығынан жаны рахаттанады. Өйткені, адам саналы тіршілік иесі.    

 «Айналайын»  балабақша ұжымының арасында  «Кикілжіңнің денсаулыққа әсері» атты тренинг өтті. Тренинг барысында кикілжіңнің неден туындайтыны, неге апарып соғатынын  және  денсаулыққа қандай әсер тигізетінің ортаға салынып талқыланды. Кикілжің  қандай кезде туындайтыны туралы жағдаяттар ұсынылды. Балабақша ұжымы ортаға өз ойларын салып,  себеп-салдардан қалай шығу жолдарын қарастырды.Тренинг соңында балабақша ұжымы бүгінгі тренингтен алған әсерлерімен бөлісті.

Денсаулық – адамның дене бітімінің саулығы ғана емес, ішкі жан дүниесінің    де саулығы. Деніміз сау, жан дүниеміз сұлу, тату-тәтті өмір сүрейік !

• baza_ru@bk.ru

• Педагогтарға арналған психологиялық тренинг сабақтар жоспарлары
• Жарияланды 19-01-2014, 00:35 Категориясы: Психология 
• Педагогтарға арналған психологиялық тренинг сабақтар 
  1) Өзара түсіністік өнері 
  2)Таныс болайық 
  3) Сіз кімсіз? ойыны 
  4) Адами қарым – қатынас ізгіліктері 
  5) Менің өмірлік құндылығым 
   
  Педагогтарға арналған психологиялық «Өзара түсіністік өнері» тренингі 
  Мақсаты: өзара қарым - қатынас қабілеттерін дамыту. 
  Міндеттері: қабылдарлық формада ашуды тарқатуға үйрету, өзара түсіністік дағдыларын қалыптастыруға бағытталған топтық жұмыстар, топпен жұмыс барысында мейірімділік атмосферасын орнату. 
  Психологиялық технологиялар: музыкалық терапия, ойын терапиясы, арттерапия. 
   
  «Кел, танысайық» ойыны. 
  Жүргізуші алақанын соғады, қатысушылар бір - бірінің қолын қысады. 
  Жүргізуші қоңырау соғады, қатысушылар бір - бірінің арқаларын сипайды. 
  Жүргізушілер сылдырмақты сылдырлатады, қатысушылар мұрындарымен амандасады. 
   
  «Кішкентай ергежейлі» ойыны. 
  Жүргізуші қатысушыларға кішкентай мейірімді ергежейлінің рөлін ойнауды ұсынады. Жүргізуші қол соққанда, қатысушылар қолдарының шынтақтарын бүгіп, саусақтарын алдыға қарай созып «У» дыбысын қатты қорқынышты дауыспен айтады. 
  Егер жүргізуші қолын ақырын соқса, «У» дыбысын ақырын айтады. Өздеріңіздің мейірімді ергежейлі екендеріңізді ұмытпаңыздар, аздап қана қалжыңдаймыз. 
   
  «Кенгуру» ойыны. 
  Қатысушылар екі топқа бөлінеді. Бір кенгуру тұрып тұрады, екіншісі – оған арқасымен тұрады, сосын отырып тұрады. Екі қатысушы да қолдарынан ұстайды. Әрбір жұптың міндеті осы тұрғыда, қолдарын айырмай, бөлмені секіріп, айналып шығу. (Қатысушылар рөлдерімен алмасады, сосын жұптарымен алмасады). 
   
  «Кеме» ойыны. 
  Қатысушылар екі қатарға бір - біріне қарама - қарсы тұрады. Бұл өзен жағалаулары. Қатарлардың ара қашықтығы қолдары бір - бірлеріне тимеуі керек. Өзенге кеме көзін жауып жүзіп келеді. Оның қозғалысы ақырын немесе жылдам болуы мүмкін. Жағалаулар қолдарымен кеменің қозғалысына ақырын көмектесуіне болады. Кеме жолды өзі таңдайды; айналуына, бұрылуына, оралуына болады. Соңында кез келген жағалаудың шетіне тұруы қажет. Осы кезде басқа кеме жолға шығады. 
   
  «Алақанға жан бітір» ойыны. 
  Жүргізуші қатысушыларға альбом парағына алақанын салып, оған жан бітіру керектігін ұсынады. Алақанға ауыз, көз..... салу. Саусақтарын бояу. Әрбір саусаққа ерекше есімдер ойлап тауып жазу. Соңында неге олай аттағандықтары туралы айтып беру. 
   
  «Құпия дос» ойыны. 
  Әрбір қатысушыға 5 бланкілі ашық хат (открытка) ұсынылады. Әрбір қатысушы 5 ойыншыға тілек жазулары керек. Ашық хатты әдемілеп безендіреді. Хат кімге арналғандығын жазады. Кімнен екені жазылмайды, құпия болып қалады. Ашық хат пошта жәшігіне салынады. Келесі күні жүргізуші жәшікті ашып, хатты хат иелеріне тапсырады.
• Назар аударыңыз! Жасырын мәтінді көру үшін сізге сайтқа тіркелу қажет.
• Тренинг – бұл өзін-өзі қалыптастыру мүмкіндіктері және қоғам өміріне енуге қатысты ақпарат  ақпаратты беру және алуда жасалатын топтық әдеттегіден тыс әрекет.     
• Адам бойындағы мінез құлықтың айтарлықтай өзгеріске ұшырауы көп жағыдайда жеке түрде емес топтық әрекеттерде айқын көрінеді, сондықтан да мінез құлықта болып жатқан өзгерістерді уақытында анықтап, өзгерту үшін, жаңа мінез қалыптастыру үшін, адам өзін басқалар сыртынан қалай көретіндігін көре алатын болуы керек.     
• Бүгінгі  күні бұл әдіс балалармен, ата- аналармен жұмыс істеуде белсенді қолданыста жүр.      
• Әлеуметтік- психологиялық тренингтің негізгі мақсаты:
• - қарым- қатынастағы құзыреттілікті арттыру (арнайы құрылған түрлі формадағы тапсырмалармен нақтылануы мүмкін),   
• Мектеп жасына дейінгі балалардың жалпы психикалық дамуы, әлеуметтік ортаға бейімделу мүмкіндіктері, мектептегі оқуға психологиялық тұрғыдан даяр болуы қарым-қатынас генезисі бойынша жасына лайық қарым-қатынас формасының қалыптасуымен тікелей байланысты. Алайда психолог ғалым Х.Т. Шерьязданова зерттеулері 5-6 жастағы балалардың бірқатарында М.И. Лисина тағайндаған жағдайдан тыс жеке бастық қарым-қатынас формасының кейбір параметрлерінің толық қалыптасып қоймайтындығын көрсетеді. Ол 3-5 жастағы балалардың қарым-қатынас формасында ересектер мен және басқа балалармен өзара әрекеттестік және ақпарат алмасатындығын айтады. Осы арнадағы және өз зерттеу тәжірибемізде баланың жасына лайықты қарым-қатынас формасының қалыптасуына отбасы, балабақша  мектеп жасына дейінгі даярлықтың әсер ету мүмкіндігі ерекше болатыны белгілі болды.
• Сондықтан 5-6 жастағы балалардың ересек адаммен, басқа балалармен қарым-қатынас формасының жасына сәйкес параметрлерінің қалыптасып, дамуы мақсат-бағдарлы, жедел ұйымдастырылатын коррекциялық-дамытушы әдіс-құралдардың жүйесін қолдануды қажет етеді.
• Тренингтік сабақтарды ұйымдастырып өткізудің жалпы шарттарын сақтаумен қатар, жас ерекшелік идеологиялық, әлеуметтік және ұлттық ғылымдарының мәселеге қатысты негіздерімен өз тәжірибемізді саралай отырып, 5-6 жастағы қазақ балаларының қарым-қатынасын жетілдіруге арналған тренингтік сабақтарды тиімді ұйымдастырудың жағдайлары құрастырылды.
• Тренинг сабақтардың басты принциптері:
• -         сабақтар балалардың үйреншікті іс-әрекет аймағында жүргізілуі тиіс;
• -         сабақты тиімді өткізу үшін бөлмедегі заттарды ыңғайластыру;
• Тренингтік  сабақтарды аптасына екі рет өткізу ең қолайлы вариант болып табылады. Біріншіден, балалардың жаңа формада ұйымдастырылатын іс-әрекетке деген қызығушылықтарын ұзақ мерзімге сақтауға, жаңалыққа «тойынып қалу» феноменімен, шаршаудан, қажудан сақтайды. Екіншіден, балаларға біртіндеп тренигтік әсер болады да, оларды жаңалықтық эффектісіне бар мәліметтердің негізінде абдырап, еңжарлыққа бой ұрып қалмауға мүмкіндік береді. Ең соңында, балалардың тренинг жүргізушіде бауыр басып қалып, өздерінің бұрынғы тренингтен тыс болатын іс-әрекетттерінен, педагогтарынан аулақтап кетуден сақтайды.
• «Біз де» қазақ балаларының ежелден ойнайтын ойыны. Балалардың ақыл ой лабильдігін, яғни үйренуге дағдылануға қабілетін зерттеудегі экспрессивті-диагностикалық құрал болды.
• Зерттеу балалар тобымен жүргізіледі. Эксперимент жүргізуші балаларға қарсы қарап отырып бір әңгіме бастайды. Әңгіме желісі бойынша балалар қосылатын кез болса, олар «біз де» деп қол көтереді.
• Балалардың қосылуы ыңғайсыз сәтке дәл келіп қалса, олардың «біз де» деп қалуы қате болып саналады. Бұл ойыннан үзінді. Ойынға 30 минут бөлінеді. Сол аралықта үзінді әрбір баланың жіберілген қате жауаптары ескеріліп, жағары лабильділік үйренуге, дағдылануға өте қабілеттілік, орта лабильділік, төменгі лабильділік үйренуге , дағдылануға ниет қоймаушылық, қандай іс-әрекетте де болымсыз ғана жетістікке ие болу деңгейлері тағайындалады.     
• Тренинг сабақтарды  жалпы топтағы балалардың психологиялық ерекшеліктерін және олардың арасындағы жиі кездесетін қақтығысуларды зерттеп болғаннан кейін жалпы жұмыс жоспарын құруға болады. Жұмыс жоспарын кезеңдерге бөліп қарастырған ыңғайлы.
• 1.        Диагностикалық – түзету кезеңі.
• 2.        Диагностикалық-аналитикалық кезеңі.        
• Бұл әдістеменің негізінде тренингтік сабақтарды өткізу жолдары мен мазмұнына даралау, саралау элементтерін енгізуге және сабақтардың тиімділігін білуге мүмкіндік туады.   
• Тренингтік сабақтардың мазмұндық аспектісін қарастыралық.Бұл тренинг бағдарламасын анықтау болып табылады.Біз ұйымдастырған тренингтік сабақтар 5-6 жастағы балалардың қарым-қатынас дағдылары мен біліктерін жетілдіруге арналған дағдылар тренингі болып табылады.Бұл психотерапия да, сензитивті тренинг те емес құрылымдық бағдарлама болды. Тренингтік бағдарлама өзара байланысты екі тақырыптық блоктардан құралған.
• 1.      Блок. Балалардың коммуникативтілік дағдылары мен біліктерін дамытуға,өзара әрекеттесу мен қатынасудағы жіберілетін  қателіктерді талдауға негізделген. Бұл блок бойынша балалардың вербалды және вербалды емес коммуникациясы қарастырылады. Блок бойынша қойылған мақсатқа жету үшін балалармен сергіту, рөлдік ойындар қолданылады.Ойындар вербалды және вербалды емес құралдарды белсендендіруге бағытталған.     
• Сергіту ойындарын басқаша қыздыру жаттығулары деп те атайды. Бұл ойындар балаларды топтық іс-әрекетке эмоционалды түрде келтіретін, баптайтын мақсатқа бағытталды.Сергіту ойындары әр сабақтың алдында және соңында 13-15 минуттан өткізіледі.балалардың ойынын ғана қыздырып қоймай вербалды белсенділіктерін арттыруға мүмкіндік беретін жаттығу түрлері- жаңылтпаштар. Сонымен қатар, сергіту эффектісі үшін қазақтыың ұлттық ойындары: «Тауқырайдан», «Бұғнай», «сыйқырлы таяқ», «Жаңылма», «Тақыл-тұқыл», «Мысық пен тышқан », «Қас-қағым», «Сұрақ- жауаптар», «Қостаймын, қарсымын, толықтырамын» қолданылады.
• Ойындардың өту барысы: «Тауқырайдан» - балалар бірінің қолы, бірінің басына жетерліктей мөлшерде дөңгеленіп отырады. Тренинг жүргізушіден басқасы жалаң бас болуы керек.Тренинг ждүргізуші: 
• «Тауқырайдан, тауқырайдан»- деп , айта түседі де өз басындағы тақияны оң жағындағы көршісінң басына кигізе қояды. Көрші де сол сөзді қайталап оң жағындағы көршісіне кигізеді. Осылай жалғасып кете береді. Бір мезетте тренинг жүргізуші көзін жұмып отырады да : «Тау-тау»-деп басын өз қолымен баса қояды. Әркім тақияны өз басында қалдырмауға тырысуы керек.Ойын барлық бала басына тақия киіліп өткенінше жалғасады. Ойын аяқталған соң, балалардықң талқылауы үшін мына сұрақтар беріледі:
• -тақия басыңа киілгенде не ойлай қалдың?
• - тақияны басқаның басына кигізген соң өзің не ойладың?
• «Бұғнай»- тренинг жүргізуші ер балаларды малдасын құрғысып , қыздарды бір тізерлеп отырғызады да, өзі барлық балалардан 1-ші бұғнай, 2-ші бұғнай, 3-ші бұғнай т.с.с. санап шығады  да , кенеттен «пәленше бұғнай» деп шақыра қалады.Аты аталған «бұғнай» орныныан атып тұрады да  бірден келесі біреуін шақырады.Әдетте кейбір балалар тұра алмай, ал сақ отырған балалар аты аталмай тұрып кететін жағдайлар болады. Ойын әрбір «бұғнай» шақырылғанша ойналады. Бұл ойынның қыздыру эффектісімен қоса диагностикалық, социометриялық мәні бар. Тренинг жүргізуші, біздің жұмыста ассистент рөліндегі студент, аты аталынған, аталынбай қалған , бірнеше рет аталған балаларды тіркеп отырады. Содан кейін балалар өздері де ойын барысында қандай ой, сезім болғанын ортаға салып талдайды.
• «Сыйқырлы таяқ»-балалар қол ұстасып, дөңгелене тұрады.Тренинг жүргізуші қолына таяқ ұстап шеңбердің ортасына шығады да, ойынның тәртібін түсіндіреді. Балалар бір балаладан бастап тізбектеле қатардағы санын айтады. Тренинг жүргізуші таяқты тігінен жерге қадап ұстап, кез келген қатардағы санды айтады да таяқты қоя біледі. Аты аталған қатардағы бала өз санын ести сала жүгіріп барып, таяқты құлатпай ұстап үлгеруі керек. Таяқты құлатпай ұстаған бала ойынды жүргізіп, жалғастыра береді. Алдыңғы ойын сияқты мұның да социометриялық мәні бар. Хаттамаға ойын жағдайы тіркеліп отырады. Ойын аяқталғаннан кейін  балалар ойын барысындағы өздерінің ой-сезімдерімен бөліседі.    
• Рөлдік- сюжеттік ойындар тренингтік сабақтардың өзегі іспетті.Мұндай ойындар біздің зерттеуде коррекциялау (түзету) мақсатын көздемейді.біз гуманистік бағыттағы ғалымдар көзқарасына сәйкес, психологиялық ойындар арқылы баланың өзіндік дамуына көмек беруді мақсат еттік.        
• Рөлдік-сюжеттік ойындардың психологиялық әсері мен балада:
• -         өз-өзіне деген сенімінің бекуі;
• -         этикалық және адамгершілік негізінде мінез-құлық жүріс-тұрыстың меңгерілуі;
• -         қарым-қатынас дағдылары мен біліктерінің дамуы болатындай түрлері жинақталып, іріктеледі. 
• Рөлдік ойындар міндетті түрде топтық талдаумен аяқталады. Талдау екі бағытта жүргізіледі:
• 1)    Қарым-қатынас жағыдайының құрамын балалардың толық та, адекватты түсінуін қамтамасыз ету;
• 2)    Коммуникативті іс-әрекет механизмдерін біліп, түсінуге, дағдылануға мүмкіндік беру.  
• Біз рөлдік ойындардың екі түрін – импровизациялық және сюжеттік түрлерін қолдандық.Импровизациялық ойындардың мазмұны  балалардың өздерінің үйреншікті жағдайларынан, қарым-қатынас сферасынан алынып отырады. Мұнда тек алдын ала рөлдер мен позициялар бөлініп беріледі. Импровизацияланатын ситуациялардың ең қарапайымы таңдалынды. Ал басты назар әрбәр баланың импровизациялауға қабілетін яғни спонтанды түрде оның кез келген рөлді ойнап, сол рөл тұрғыдан диалог құра алуы мен вербалды емес коммуникацияны қабылдап, меңгеруі талданып, зерттеледі. Импровизациялық ойындардың арасынан ұзақ даярлықты қажет етпейтін, тренинг барысында өрістейтін түрлері қолданылды. Бірақ мұндағы басты    талап ойын мазмұны балалардың қарым-қатынас саласындағы мәселелерге бағытталынуы. Алдыңғы диагностикалық ойындар нәтижесінде импровизациялық ойын мазмұны құрастырылады. Біз «Айжан бүгін балабақшаға ең әдемі қуыршағын алып келеген екен», «Анасы мен Болат дүкенге келді», «Гүлнәр мен Эльвира ойнап жүріп ренжісіп қалды» т.с.с. балалардың жас ерекшеліктеріне қарым-қатынас қажеттіліктеріне және тренинг мақсатына орай тақырыптар бойынша спонтанды түрде бір оқиғалар ойналып отырды.
• «Айжан бүгін балабақшаға ең әдемі қуыршағын алып келеген екен» ойынның мазмұнын алып көрсетелік. Тренинг жүргізуші алдын ала Айжанның өзіне ғана, кім сұраса да қалай сұраса да қуыршағын ешкімге бермеуін тапсырды. Ол үшін Айжан балалардың әрқайсысының өтінішіне нақты, тура жауап беру керек. Ал балаларға жүргізуші бар мүмкіндіктерін пайдаланып қуыршақты сұрап алып, ойнауларына бағдар береді. Бұл ойын барысында балалар бірін-бірі түсінуге,тыңдауға, қарсы жауап таба алуға, сендіруге, иландыруға, сыйлауға, өтініш айтуға, сөзін өткізе алуға үйренеді.
• Рөлдік-импровизациялық ойндардың әсерін талдау «кілттері»
• 1)       Қарым-қатынас құралдарының  қолданылуы, сөздік қор, ым-ишара, (арақашықтық) дистанция, интонация;
• 2)       Қарым-қатынас біліктері мен дағдылары, өзара келісімге келу, қысым жасау, манипуляцияның көрінісі;
• 3)       Өзара әрекеттестік, өзара қатынас позициялары «тепе-теңдік», «жоғарыдан қарау», «төменнен қарау» болды.
• Ал сюжеттік ойындардың алдын ала даярлаған сценариі қажет. Онда ойынға қатынасушылардың өзара әрекеттесу, өзара қатынас жасау позицияларының толық сипаттамасымен нұсқаулары құрастырылды.         
• Сюжеттік ойын тренинг мақсатының негізінде алдын-ала ойластырылып, бүкіл сабақтың жоспарын құруда ескерілді. Сюжеттік ойын типтік коммуникативтіситуацияларды яғни балалардың баршасына  дерлік тән жағдайлары талдауға бағытталды. Мұндай ойындарда күрделі коммуникативті ситуациялар моделденді. Әдетте имровизациялық ойынға қарағанда сюжеттік ойынға уақыт көп кетеді. Рөлдік-сюжеттік ойын барысында тренинг жүргізушінің көп кірісе бермеуі тиімді; ойын өздігінен ұйымдасатын болуы керек. Рөлдік ойындар тренингтік жұмыстың сөңғы кездесулерінде ойналады. Себебі балалардың топ ішіндегі қарым-қатынасы интенсивті болып, өздері қарым-қатынас кезінде әр түрлі позициялар, стратегиялар, инициатива коммуникация ережелерін біліп, ситуацияларға талдау жасай алатын кезде ғана ойын тиімді болды. 5-6 жастағы балалардың тренингтік тобында ойналатын сюжеттік ойынға 1-1,5 сағат уақыт  керек.
• Мүмкіндік болса сюжеттік ойынды тұтастай бейнетаспаға түсірген жөн. Мұндай таспалар талдау жасағанда кейбір ойын сәттеріне қатысты туындайтын даулы жағдайларды қарастыруда аса қолайлы.    
• Рөлдік-сюжеттік ойындарды сипаттағанда импровизация элементтерінің болмай қалуы мүмкін емес.    
• Сюжеттік-рөлдік ойындар өзара байланысты позициялардың негізінде жинақталды. Мынындай ойындардың желісі құралды:
• «Ойыншықтар сөйлейді», «Аңдардың әңгімесі», «Әжесінің еркесі», «Қызғаншақ бала».
• 1. «Ойыншықтар сөйлейді» бұл ойында әрбір бала топтағы ойыншықтардан бір-біреуден қолдарына алып, соның рөлінде, сонын атынан өзінің ренжігенде, қуанғанда, өкінгенде, ашуланғанда, өтініш білдіргенде, ұялғанда не дейтінін, нені армандайтынын ортаға салады.
• 2. «Аңдардың әңгімесі» әрбір бала бір-бір ойыншық аңның рөлінде қу түлкі, ашулы арыстан, қорқан қоян, кекшіл кірпі т.т. бірігіп өздері куә болған бір-бір қызықты оқиға айтады.
• Біздің бұл қарастырғанымыз тренингтік бағдарламаның бірінші блогына қатысты болған.     
• Енді тренингтік сабақтарға балалардың жаңа қарым-қатынас дағдыларын біліктерін бекітуге арналған кезеңге енгіземіз.
• Бұл кезеңде әрбір баланың өзіндік ішкі потенциалы, коммуникативті іс-әрекетке деген ішкі ресурсы анықталды. Тренингтік бағдарламаның бұл бөлігі екінші блогты құрайды. Бұл блог балаларға тренингтің жасаған әсерін, яғни балалар топтарының жоғары ұйымдасушылық көрсетуін, әрбір баланың коммуникативтілік деңгейін ғана анықтап қоймайды. Сонымен қатар ол өзіндік бір диагностикалық тәсіл болады. Әрбір баланың қарым-қатысының жетілуі , белгілі бір коммуникативтіә дағдылар мен біліктердің қалыптасып, дамуы белгілі болды.
• 2-ші блоктың 5-6 жастағы балаларға арналған тапсырмалары шығармашылық негізінде болады. Онда балаларға қойылым қою, ертегі құрастыру сияқты драматизациялау тапсырмалары берілді.сонымен қатар, ойын-пікірталас та осы блоктың құрамында. 
• «Таңертең», «Түстен кейін» атты тақырыппен балаларға «үнсіз» қойылым қою ұсынылды. Оны- балалардың балабақшаға кіргеннен бастап сәскеге дейінгі және одан кешке дейінгі және ситуациялық қарым-қатынасты вербалды емес жолмен көрсетіліп отыратын сюжеттік ойынның бір түрі деп санауға болады. Бұл ойындар тренингтік сабақтардың бас кезінде бірі, соңында бірі ойналады.екі ойынға да 20 минуттан уақыт бөлінеді; «Таңертең», «Түстен кейін» . қойылым салыстыра отырып, балалардың вербалды емес қарым-қатынас жасау техникаларының жетістігін бағалалуға болады.   
• «Үнсіз» спектакльді екі шағын топ балалары ойнайды. Бірінші шағын топ балалар біріне бірі қарамай, әрқайсысы басқа да бір топтағы құрбысының рөлінде ойнай береді.Екінші шағын топ балалары олардан өздерінің бейнесін тауып алуы қажет.10 минуттан соң екінші кіші топ осы тапсырманы орындайды. Бұл ойын бойынша талдау көрсеткіштері:
• 1 Қимыл-қозғалыс-өзінен басқаларға бағытталса-балаланың теріс, жағымсыз деп санайтын ситуациялары, адам бойындағы қылықтары.
• 2. Қимыл-қозғалыс өзіненқарай бағытталса, балаланың ұнататын оңды ситуациялары, адам бойындағы қылықтары.
• 3. Ашықтықты, тұйықтықты бейнелейтін қимыл-қозғалыстар болады (Л.А.Петровская).
• И. Плотникстің ертегі құрастыру әдістемесінің негізінде қазақ ертегілерінің бірі «жаңаша құрастырылды».мұны түсіндіреміз: тренинг жүргізуші ертегі бастайды: «баяғыда бір А мен Б болыпты». Оларда С болмапты. Бірде Д жағдайы болыпты.т.с.с.Бұл ертегінің желісінің басталуы.Балалар бұл ертегіні «өңдеп», яғни кейіпкерлерді нақтылап алады да  қатарынан бір-бір сөйлем қосып, аяқталған ертегіні шығарады.
• Ертегі тапсырма бойынша балалардың:
• 1.     Ертегі кейіпкерлерінің қарым-қатынастарының анықталынуы;
• 2.     Қарым-қатынас құралын қолдана алуы;
• 3.     Пауза, интонацияларды тиімді қолдана алулары;
• 4.     Мазмұндағы эмпатиялық, идентификациялық қарым-қатынас жүйелерін актуализациялауы.
• 5.     Ертегінің позитивті немесе неготивті аяқталуы.
• 6.     Бірін-бірі тыңдап ертегі мазмұнын біртұтас етіп беруі
• 7.     Театрландырылған элементтер енгізуі талданады.    
• Балалардың қарым – қатынасын жетілдіруге арналған тренингтік сабақтардың базалық әдісі – ойын пікірталас болды. Оның негізінде тренинг жүргізушінің балаларымен, балалардың өзара қарым – қатынасы жатады.
• Сондықтан пікірталас контекстінен тісқары қарым – қатынасқа дағдылану мүмкін емес. Балалардың жа ерекшелігі ескеріліп пікірталас ойын формасында өтеді. Басқаша айтқанда пікіталас барысы қарым – қатынасқа ойын арқылы оқытумен сипатталады. Ойын пікірталасының құндылығы оның әрбір баланың өзін өзі көрсетуін талап ете отырып, бір – бірін, ересектерді тыңдауға, әңгіме мазмұнына назар аудару біліктерін дамытып, әңгімені толықтыруға, пікір айтуға, сұрақ қоюға, суырып салушылыққа дағдылануға мүмкіндік беретіндігінде.
• Ойын – пікірталасты ұйымдастырудың қажетті шарты – топтың жұмысына психологиялық, эмоциялық қолайлы жағдай жасау. Ойын – пікірталас кезінде балалардың дөңгелене отыруы тиімді әсер береді. Ұялу қасиеттері бар балалардың да топтық пікірталасқа қатынасуы үшін сөз кезекпен дөңгелек бойынша беріледі. Жасқаншақ балалрды да ойын пікірталасқа тарту үшін, асықтырмай, ойлануға уақыт бөлінеді.
• Ойын – пікірталасты ұйымдастырып, жүргізу алгоритмі төмендегідей болады:
• 1.     Пікірталас тақырыбы мен мақсатын тұжырымдау.
• 2.    Тақырып бойынша мәлімет жинау: балалрға сұрақтар беріп, пікірін тыңдау барлық балалардың пікірін білу және қысқаша қорытынды жасау.
• 3.    Алынған мәліметтердің ішінен ең мәндісін бөліп көрсету.
• 4.    Жалпы қорытынды жасап, әрбір баланың мақсатқа сәйкес пікірталас жасауда қосқан үлесінің аталып өтілуі.
• Ойын – пікірталасқа 30 минут уақыт беріледі. Тренингтік сабақтың мақсатына орай, ойын пікірталас тақырыптары іріктелді. Соларға тоқтала кетейік.
• «Қандай сөздерге мен қуанамын?» тренинг жүргізуші тақырып сұрағын балаларға айтып, сол сөздерді іздестіруге кіріседі. Біреуі: «рахмет» деген сөз деп қосса, жүргізуші оны ары қарай тиянақтай түседі. Ол сөзді қалай әдемі айтуға болады? Жауаптардың жиынтығы: асықпай. Адамға жақындап келіп, бетіне тура қарап айту керек. Адамның есімін атап барып «рахмет» деп айту керек. Адамды кунатындай етіп айту керек. Осылайша пікірталас жалғаса береді.
• «Бізде былай, ал сендерде?». Тренинг жүргізуші кешке барлық отбасындағылардың уйге жиналатындығын айтады да, әрбір баладан кешке не істейсіндер?» деп сұрайды. Балалар кешкілік іс – әрекеттері жайлы мәлімет береді. Жүргізуші: «кешкісін отбасындағы адамдармен қандай әңгіме айтсын?». Мамаларынан (басқалардан) қандай жаңа әдемі сөз естідің?
• «Жаңа сөздерді түсіне алдың ба?». «Ол сөздерді өзің әңгіме айтқанда қолданасың ба?». т. т. Осылайша баланың отбасындағы құндылықтары, қарым – қатынасы айқындалды.
• « Дөрекі, ол кім?». Тренинг жүргізуші «көпшілік орында, қонақта кейбір балалар қандай жаман қылық жасауы мүмкін? Қай кезде айқайлау орынды? Ал қай кезде орынсыз? Басқаларды мазақтау, айғай салып, ашу шақыру, бар дауысымен жылап, үлкендер сөйлесіп тұрса кірісе кету – дөрекілік болады» деп, балалардға мақал жаттатамыз:
• Ақылсыз адам айқалай келеді, жан – жағын жайпай келеді.
• Ақылды адам жайнай келеді, жан - жағын байқай келеді.
• Бұл мақалдың әрбір жолы бойынша талдау жасалады да, тұтастай мағынасы анықталады.
• «Мені әжем (атам, әпкем…) жақсы көреді». Бұл пікірталас баланың өз жақындарын бағалауға, оларға зейн қойып, жеке бастарын сыйлауға бағытталады. Тренинг жүргізуші балалардан әжелерінің ең ұнататын тағамын, киімін, киносын, іс – әрекетін, өлеңін, түсін, әсемдік бұйымдарын атап – атап көрсетулерін сұрайды. Ал ең негізгі сұрақ «сен не істесен, калай сөйлесен әжең қатты суйсінеді деген сұрақ соңынан барып қойылды. Бұл пікірталасты ұйымдастырғанда бір топқа осы нұсқа, ал екіншіге тәрбиеші – педагогқа қатысты пікір – талас болған. Соңғы тренингтік сабақтарда «әдемі сөйлегенше, мұқият тыңдау керек пе, әлде ауызын ашылып» тыңдағанша әдемі, шешен сөйлей білу керек пе?» дилеммасы талданды. Бүл пікірталас техникасы меңгерудегі балалардың академиялық түсінігі жайлы мәлімет береді.
• Ойын – пікірталастың әсері;
• 1.     әрбір баланың әртүрлы ситуацияларда үнсіз қалуы;
• 2.     біреулердің әңгімесіне кірісе кетіп, бөліп жіберуі;
• 3.     сезімін адекватты вербалды және вербалды емес бейнелуі;
• 4.     сезімін адекватты емес – вербалды және вербалды емес бейнеленуі;
• 5.     басқаларының ситуацияға байланысты көзбен контакт жасауы;
• 6.     басқаларды қолдай алуы;
• 7.     басқаларды бағалауы;
• 8.     әңгімені жалғастыруы;
• 9.     жасықтық реакциялары;
• 10.                     ұялшақтық реакциялары бойынша ерекшеліктері басты көрсметкіш ретінде талданылуы.
• Осы қарастырылған 5 – 6 жастағы балалар тренингінің құрамдас компоненттерімен қоса рәсімдік сәттерде бар.Ол әрбір тренингтік сабақтың бастапқы және соңғы кезеңдеріндегі сәлемдесу және қоштасу рәсімдерінің жасалынуы болып табылады. Тренингтік сабақтардың құрылым компоненттерінің – жаттығу, ойын түрлері және пікірталаспен рәсімбердің мазмұны әр жақты. Сондықтан шығармашылық қадам жасалса, яғни түрлі әр мақсат – міндеттер, топтық ерекшеліктер ескеріле отырып тренингтік сабақтар әсері күшті болмақ.
• айдаланылған әдебиеттер тізімі:
• 1.     С. И. Макшанов, Н. Ю. Хрящева. Психогимнастика в тренинге. СПб. 1993 
• 2.     Отбасы және балабақша журналы. 2001мамыр№3

Ата-аналарға психологиялық кеңес 1. Балаларыңызды жетістік пен дәрежесі үшін емес, сол қалпында сөзсіз қабылдап жақсы көретіндігіңізді сездіртіңіз. 2. Қателескені үшін баланы кекетіп, бетінен алмаңыз, басқа балалармен оны салыстырмаңыз. 3. Баланың сұрақтарына жауап берген кезде шын және шыдамдылықпен жауап беріңіз. 4. Күнде балаңызбен жеке сөйлесуге уақыт бөліңіз. 5. Жас мөлшері әртүрлі адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасауға үйретіңіз. 6. Баланың әрір жетістігі үшін мақтап отырыңыз. 7. Балаға баға бермеңіз, оның іс-әрекетін бағалаңыз. 8. Табысқа күшпен жетуге болмайды, сондықтан балаңызға күш көрсетіп, тапсырманы орында деп талап етпеңіз. 9. Баланың қателік жіберуге құқығы бар екенін айтыңыз. 10. Баланың «бақытты кездер банкісі» туралы ойлаңдар. 11. Үлкендер балаға қалай қараса, бала да өзіне солай қарайды. 12. Жалпы, өзіңізді баланың орнына қойып отырыңыз. Ата – аналарға кеңес 1. Баланың берген жауабына шын және шыдамдылықпен жауап беріңіз. 2. Балаңыздың жеке бөлмесі не бір бұрышы болуына жағдай жасаңыз. 3. Балаңыздың шашылып жатқан үстеліне ұрыспаңыз, егер ол шығармашылық іс - әрекетпен айналысып отырса. 4. Шешім қабылдауда өзіндік жеке жоспар құруына көмек көрсету. 5. Балаңыздың кемістіктерін бетіне басып, басқа балалармен оны салыстырмаңыз. 6. Күнде балаңызбен жеке сөйлесуге уақыт бөліңіз. 7. Отбасымен шешетін мәселелерге балаңызды қатыстырып, оның жеке басының ой-пікірімен санасыңыз. 8. Қателескені үшін баланы кекетіп, бетінен алмаңыз. 9. Баланың әрбір жетістігі үшін мақтап отырыңыз. 10. Жас мөлшері әртүрлі адамдармен дұрыс қарым-қатынам жасауға үйретіңіз. 11. Қиын нәрселерді тауып және оны өз бетімен, жауапкершілікпен шешуге балаңызға көмек көрсетіңіз. 12. Балаңызды жетістік пен дәрежесі үшін емес, сол қалпында сөзсіз қабылдап жақсы көретіндігіңізді сездіртіңіз. 13. Балаңызбен бірге әңгімелер, ертегілер, фантастикалық оқиғалар құрастырып, баланың шығармашылық қабілетінің дамуына жағдай жасаңыз. 14. Балаңыздың сүйікті ісіне керек кітап, ойын, т.б. құралдармен қамтамасыз етіңіз. 15. Балаңыздың алған негізгі ісінің ойдағыдай орындалуына сеніміңіз болмаса да, сол істі өзі аяқталуына жағдай жасаңыз. 16. Бала өз жұмысын көрсете алатын стенд жасап қойыңыз. 17. Істеген жұмысының нәтижелі болуына көмектесіңіз. 18. Баланың қойған талабына ерекше көңілмен қараңыз. 19. Балаңыздың өткір ойлығына сеніп, әрдайым сенім ар 
Источник: http://asyl-bilim.kz/load/balaba_shad_y_erezheler/ata_analar_a_psikhologijaly_ke_es/70-1-0-923

Жұмыстар тізімі

• Рефераттар

• Курстық жұмыстар

• Дипломдық жұмыстар

• Материалдар

• Есеп берулер

• Презентациялар

Мектеп жасына дейінгі балалардың ұйымшылдық белсенділігін арттыруда әлеуметтік психологиялық тренингтің әсері диплом жұмысы

 
МАЗМҰНЫ  
КІРІСПЕ ......................5-7  
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ  
1.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынасының педагогикалық-психологиялық негіздері .......................  
Әлеуметтік-психологиялық тренингтің түрлері, оны қолдану ерекшеліктері .........................  
Мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынасына ойын және әлеуметтік психологиялық тренингтердің әсері ..............................  
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҰЙЫМШЫЛДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУДА ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТРЕНИНГТЕРДІҢ ӘСЕРІН ЗЕРТТЕУ  
2.1 5-6 жастағы балалардың қарым-қатынасын зерттеу әдістері мен процедурасы ............  
2.2 Бала-бақшасындағы балалардың қарым-қатынасын зерттеу нәтижелері ................  
2.3 5-6 жастағы балаларымен қарым-қатынас тренингін ұйымдастыру .............................  
Қазақ бала-бақшасындағы балалармен ұйымдастырылған қарым-қатынас тренингіне талдама .................  
ҚОРЫТЫНДЫ ........................  
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ .........  
ҚОСЫМШАЛАР 
 

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс 
Жұмыс көлемі: 70 бет 
Пәні: Соңғы қосылған дипломдық жұмыстар 
 
----------------------------------------------------------------------------------- 
http://www.topreferat.com/ 
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ 
МАЗМҰНЫ  
КІРІСПЕ ..............................................................................................5-7  
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ  
1.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынасының педагогикалық-психологиялық негіздері .........................................  
Әлеуметтік-психологиялық тренингтің түрлері, оны қолдану ерекшеліктері ...............................................................................  
Мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынасына ойын және  
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҰЙЫМШЫЛДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУДА ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ 
2.1 5-6 жастағы балалардың қарым-қатынасын зерттеу әдістері мен 
2.2 Бала-бақшасындағы балалардың қарым-қатынасын зерттеу нәтижелері ........................................................................................  
2.3 5-6 жастағы балаларымен қарым-қатынас тренингін ұйымдастыру 
Қазақ бала-бақшасындағы балалармен ұйымдастырылған қарым-қатынас тренингіне талдама .....................................................  
ҚОРЫТЫНДЫ ..............................................................................  
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ...........................  
ҚОСЫМШАЛАР  
КІРІСПЕ  
Зерттеудің өзектілігі. Әлеуметтік-экономикалық дамудың қазіргі кезеңінде, оқу тәрбие жұмысының 
Қазіргі бала-бақшасындағы балалар тәрбиесі, оқуы және дамуы жайлы 
Қазіргі қазақ бала-бақшасындағы қарым-қатынастың балалардың жеке тұлға дамуында 
Қазіргі бала-бақшасындағы мектеп жасына дейінгі қазақ балаларының қарым-қатынасындағы ұйымшылдық 
Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту, тәрбиелеу мекемелері өз функцияларының 
Бұл жағдайда оқытудың дәстүрлі формалары, әдістері мен құралдары жарамдылығы 
Соңғы 30-40 жыл ішінде қарым-қатынас механизмдерін дамытудың белсенді, жедел 
Әлеуметтік-психологиялық тренингтердің әр түрі – сензитивті, оқытып-жаттықтырушы, өнер-би, арт 
Зерттеу мақсаты – қазіргі бала-бақшасындағы балалардың ұйымшылдық белсенділігін арттыруда 
Зерттеу объектісі – қазіргі бала-бақшадағы (5-6 жас) балалардың 
Зерттеу пәні – қазіргі бала-бақшасындағы балалардың қарым-қатынасын негізінде ұйымшылдық 
Зерттеу болжамы – қазіргі бала-бақшалардағы балалардың қарым-қатынасыс негізінде 
Зерттеу міндеттері:  
Қазақ бала-бақшасындағы балалардың психикалық дамуындағы қарым-қатынас мәселелерінің теориялық негіздерін 
Балалардың қарым-қатынас жасау ерекшеліктерін жетілдіретін тренингтік сабақтарды модификациялау және 
Мектепке даярлық топтарының оқу-тәрбие үрдісіне тренингтік сабақтарды енгізу.  
Зерттеудің әдіснамалық негізін жеке бастың әлеуметтік мәні мен оның 
Зерттеу әдістері. Эксперимент барысында балалардың қарым-қатынас саласын зерттеуге арналған 
Зерттеудің теориялық мәнділігі. бала-бақшадағы балаларда тренингтік сабақтардың психологиялық 
Зерттеудің практикалық мәнділігі. Зерттеу нәтижелерін мектеп жасына дейінгі балалардың 
Диплом жұмысының құрылымы 2 бөлімнен, кіріспеден, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер 
1. ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ БАЛА-БАҚШАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ  
1.1 Қазақ бала-бақшасындағы балалардың қарым-қатынасының педагогикалық-психологиялық негіздері  
ХХ ғасырдың ортасында дүниенің әр түкпірінде қарым-қатынас мәселесіне арналған 
Мұндай зерттеулердің ішінде балалардың қарым-қатынас сферасына қатысты еңбектер ерекше 
Қарым-қатынас адамдардың өзара әрекеттестік және өзара қатынас жасауының ерекше 
С.И.Ожегов сөздігінде қарым-қатынас ұғымы өзара келісім, іскерлік және достық 
Қарым-қатынас мәселесін психологиялық, педагогикалық тұрғыдан зерттеу әлемдік ғылымда Екінші 
«Қарым-қатынас» ұғымының көп анықтамаларының арасында біз «коммуникативті іс-әрекет» ұғымымен 
Ал отандық ғалым С.М.Жақыпов бүтіндей оқу-тәрбие үрдісінің тиімділігін анықтайтын 
Б.Г.Ананьев, А.А.Бодалев концепциялары қарым-қатынаста «субъект-субъект» жазықтығында қарастыруды негіздейді, басқаша 
Қарым-қатынас мәселесін талдауда оның құрылымдық компоненттерін анықтап алу зерттеуге 
Балалардың ересектермен және басқа балалармен қарым-қатынас жасауы әртүрлі ғылыми 
Балалардың 7 жасқа дейінгі кезеңдегі қарым-қатынас сферасының ерекшеліктері мен 
Қарым-қатынасты зерттеуде ең алдымен оның құрылымдық компоненттерін анықтау қажет. 
Әдебиеттерде қарым-қатынастың пәні, қарым-қатынасты жүзеге асыруды қажетсіну, қарым-қатынас құрудағы 
Мұнда Т.В.Драгунова [36] бойынша қарым-қатынастың пәні қарым-қатынасқа субъект рөлінде 
Қарым-қатынасты зерттеу мәселесімен айналысушы ғалымдардың көпшілігі (А.Г.Ковалев, М.И.Лисина, А.В.Петровский 
М.И.Лисина [17], А.Г.Рузская, С.Ю.Мещерякова, және т.б. еңбектерінде қарым-қатынас мотиві 
Психология мен оған салалас ғылымдарда қарым-қатынас құралдарының сипаттамалары, жүйелері 
М.И.Лисинаның [17] қарым-қатынас құралдарының үш тобын экспрессивті-мимикалық, заттық-әрекеттік және 
Қарым-қатынас құралдарын қолданып, жалпы нәтиже алу тәсіліне де талдау 
Қарым-қатынас анықтамасындағы (М.И.Лисина бойынша) оның жалпы нәтижесі ретінде қарым-қатынастың 
Әдебиеттерге талдау жасай отырып қарым-қатынас механизмдерін қарым-қатынастың тиімділігін анықтайтын, 
Қарым-қатынас компоненттерінің дамуы, өзгерісі нәтижесінде интегралды, тұтас құрылым пайда 
Ал М.И.Бобнева қарым-қатынас барысында жеке адамның ішкі жан дүниесі 
В.С.Мухина [33] қарым-қатынас стилін «әлеуметтік» психологиялық әсер етудің дара 
Біздің зерттеу жұмысымызда қазіргі қазақ бала-бақшасындағы 5-6 жастағы балалардың 
Кезі келгенде авторитарлық, демократиялық және либералды-босаң стильдерге арнайы тоқталамыз.  
Қарым-қатынастың қажеттіліктері, мотивтері, тәсілдері, құралдары, формалары, стилдері мектеп жасына 
Қазіргі қазақ бала-бақшасындағы балалармен жүргізілетін зерттеу, әсіресе диагностикалық жұмыс, 
1. Әртүрлі қарым-қатынас жағдайларын талдауға негізделген зерттеу тәсілдерінің тобы 
2. Қазіргі кезде нақты қарым-қатынас жағдайын талдау әдістерін диагностикалық 
Осы тұжырымдар негізінен зерттеу жұмысымызға арқау болды.  
Сонымен, қарым-қатынас категориясын сипаттайтын қарым-қатынастың қажеттілігі, мотивтері, формалары, тәсілдері, 
Ғылымда қарым-қатынастың деңгейлері де қарастырылады. Б.Ф.Ломов үш – макродеңгей, 
Макродеңгей индивид басқа адамдармен қалыптасқан қоғамдағы қатынастарға, дәстүрге, салтқа 
Мезадеңгей тақырып мазмұнымен анықталады.  
Микродеңгей – мазмұны және сыртқы көрсеткіштері (сұрақ-жауап, ым-ишара т.б.) 
А.Б.Добрович қарым-қатынас бірлескен іс-әрекетті реттейтін, таным мен сананы қалыптастырудың 
Қарым-қатынастың топтық жағдайдағы әлеуметтік психологиялық эффектілерін, механизмдерін талдау мақсатымен 
Педагог-ғалымдардың қарым-қатынасты зерттеулерінде өзіндік бағыт бар. Мұнда баланың психикалық 
А.В.Луначарский тәрбиенің терең жолдастық қатынасқа негізделуін бала тәрбиесіндегі басты 
Оқу-тәрбие жұмысының нәтижелі болуын қамтамасыз ететін педагогикалық техниканың құрамдас 
С.Т.Шацкий педагогтармен тәрбиешілер, яғни ересектер мен балалар арасындағы өзара 
А.С.Макаренко қарым-қатынасты жеке теориялық мәселе ретінде қарастырған жоқ. Алайда 
А.С.Макаренко балалармен қарым-қатынас жасауға педагог студенттік кезінде үйретілуі қажеттігін 
В.А.Сухомлинский еңбектерінде оптималды (тиімді) қарым-қатынас оқыту мен тәрбиенің басты 
Соңғы кездерде жас ерекшелік және педагогикалық психология салаларында қарым-қатынасты 
Қарым-қатынас кезінде манера, дәстүр, әрекет стилі беріледі, бірлік пайда 
Қарым-қатынастың бұл аспектісі, кезіндегі кеңес психологтары – Л.С.Выготский [12], 
Біздің зерттеулер үшін айрықша маңызды жайт, ол жоғарыдағы қарым-қатынас 
Қазіргі қазақ бала-бақшасындағы 5-6 жастағы балалардың қарым-қатынас сферасы, екі 
Бұл аспектілер негізіндегі зерттеуді ең алғаш рет 1945-1952 жылдары 
М.В.Елагина, А.И.Сорокина, В.В.Ветрова, Н.Н.Подьяков, Е.О.Смирнова, Д.Б.Годовикова, Л.Н.Абрамова, М.И.Лисина, Е.Е.Кравцова, 
Әрбір қарым-қатынас формасының сипаттамасы М.И.Лисина [17] еңбектерінде беріледі. Психолог-педагог-зерттеушілер 
А.В.Запорожецтің, М.И.Лисинаның [1] зерттеу концепциялары бойынша мектеп жасына дейінгі 
М.И.Лисина [17] және оның шәкірттері бұл форманы жағдайдан тыс-жеке 
Міне, сондықтан, дәл осы кезеңде балалардың қарым-қатынасын жетілдіру өте 
А.Г.Рузская, Л.Н.Абрамова еңбектерінде 5-6 жастағы балалардың ересек адамдармен қарым-қатынас 
Қарым-қатынастың жағдайдан тыс-жеке бастық формасы қазіргі қазақ бала-бақшасындағы 5-6 
Р.Б.Стеркина, А.М.Счастная мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалардың қарым-қатынасының сферасына 
С.В.Корницкая зерттеуінде балалардың қарым-қатынасты қажетсінуінің әсерінен ғана ересек адамға 
5-6 жастағы балалардың қарым-қатынас барысында өзін-өзі танудың аффективті және 
Мұндағы аффективтілік балалардың өз-өзіне қатысын, ал когнитивтілік – өзі 
Бұл 5-6 жастағы балалардың өзін жоғары санауға жағдай жасайтыны 
А.И.Силвестру ересек адамның сөзі балалардың өзін-өзі бағалау деңгейлеріне әсер 
Мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынасы таңдамалық сипатта және қарым-қатынасты 
Д.Б.Годовикова балабақша мен балалар үйінде тәрбиеленушілердің, танымдық белсенділігіндегі айырмашылықтың 
Егер қарым-қатынасты коммуникативтік іс-әрекет деп қарастырсақ онда тіл осы 
Психологиялық, педагогикалық зерттеулерде педагог пен балалар арасындағы қарым-қатынас мәселесі 
Педагогикалық қарым-қатынас негізінде балалардың мінез-құлқы таным дүниесі, адамгершілік позициясы 
Педагогикалық қарым-қатынастың формасы – балалар мен педагогтың «субъект-субъект» жүйесіндегі 
Педагогикалық қарым-қатынас педагогтың жеке басы, балалар психикасына әсер етудегі 
В.С.Мухина [16] қарым-қатынас стилін педагогтың балаларға әлеуметтік психологиялық әсер 
Әдебиеттерге талдау жасағанда педагогтық қарым-қатынас стилінде коммуникациялық тәсіл, қатынас 
Әрбір қарым-қатынас стилі де педагогтың балаларға әсер етуін байқатады. 
Педагогикалық қарым-қатынастың либералды – босаң стилі негізінде балалардың өз 
Әрбір педагогтың қарым-қатынас сферасында барлық стильдер қолданылғанымен бірі басымдылау 
Педагогтың қарым-қатынас стилі мен балалардың эмоциялық қалпында өзара байланыс 
Е.В.Субботский арнайы мектеп жасына дейінгі балалармен ересек адамның қарым-қатынас 
Зерттеу барысында педагогикалық қарым-қатынас стилдерінің мазмұны ата-ананың балаларымен қарым-қатынас 
Сондықтан біз бұл жағдайды 5-6 жастағы балалар қарым-қатынасын жетілдіруде 
Х.Т.Шерьязданованың [24] зерттеу жұмыстарында мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық 
5-6 жастағы балалардың әлеуметтік ортасы ересектермен қоса басқа балаларды, 
Сол сияқты С.Л.Рубинштейн балалардың өз қатарластарымен қарым-қатынасы болмағанда «кеңейтілген 
А.А.Рояк зерттеулерінде 5-6 жастағы балалардың өз қатарластарымен қарым-қатынас құруда 
Бұл жағдайды зерттеуші балалардың, біріншіден, ойын ойнау дағдыларының, біліктіліктерінің 
Балалардың қарым-қатынасын зерттеуге арналған әдістемелер негізінен байқауға, әңгімелесуге, сауал-сұраққа, 
Сонымен қатар мектеп жасына дейінгі балалармен жүргізілетін диагностикалық жұмыстың 
Мәселеге қатысты психологиялық, педагогикалық зерттеулерді түпкілікті талдау балалардың ойын 
Онда негізгі 3 жағдай баса көрсетіледі:  
Баланың балалар тобымен қарым-қатынас құруында ерекше, ересектермен жасалған қарым-қатынастан 
«бала-бала» жүйесінде ғана кейбір іс-әрекет түрлерін меңгеруге болады, яғни 
Балалар тобында мінез-құлық, жүріс-тұрыс нормалары мен адамгершілік қасиеттерді қолданып, 
И.А.Бойкова 5-6 жастағы балалардың ересек адамдармен қарым-қатынас құруы жеткіліксіз 
Балалардың өз қатарластарымен қарым-қатынас құруы осы қарым –қатынасты қажетсінуімен 
5-6 жастағы балалардың басқа балалармен қарым-қатынасты қажетсінуін А.И.Фукин 3 
1-ші топқа қарым-қатынаста белсенді балалар жатады. Олар басқа балалармен 
2-ші топқа қарым-қатынаста енжар балалар жатады. Олар өздерін топ 
3-ші топ қарым-қатынаста аумалы болатын балалармен сипатталады. Оларға 1-ші 
Сонымен баланың басқа балалармен қарым-қатынас құруында әрбір баланың ересектермен 
Олай болса, ұлттық салт-сана, біздің жағдайымызға қазақ отбасындағы әлеуметтік 
Біздің зерттеу болжамымызға сәйкес қазіргі қазақ бала-бақшасындағы 5-6 жастағы 
Сонымен қорытынды жасайық:  
Қазіргі қазақ бала-бақшасындағы 5-6 жастағы балалардың психикалық дамуының басты 
«Қарым-қатынас» ұғымы психология, педагогика және олармен салалас ғылымдарда қарастырылады. 
Қазіргі қазақ бала-бақшасындағы 5-6 жастағы балалардың қарым-қатынасы жағдайдан тыс 
Ғылыми зерттеулерді талдай отырып, қазіргі қазақ бала-бақшасындағы 5-6 жас 
Қазіргі қазақ бала-бақшасындағы 5-6 жастағы балалардың қарым-қатынас сферасына арналған 
Жанұядағы тәрбиеге ересек адамдар позициясына, жалпы балалардың қарым-қатынасты қажетсінуіне 
Енді келесі тармақта мектеп жасына дейінгі балаларға психологиялық әсер 
Әлеуметтік-психологиялық тренингтің түрлері, оны қолдану ерекшеліктері  
Қазақ бала-бақшасындағы балалардың психикасындағы жаңа құрылым – мотивтердің бір-біріне 
Әртүрлі топтық психологиялық жұмыстардың формаларын сипаттап, негіздегенде бірнеше ұғымдар 
Алайда, жоғарыдағы ұғымдардың барлығы да бір негізде: психологиялық әсердің 
Біз «тренингтік сабақтар», «тренингтік топ», «топтық әдіс»ұғымдарын әрбір психикалық 
Әлеуметтік-психологиялық тренингтің өзара әрекеттесі және оқытушы мен оқушылар арасындағы 
Тренинг басқа адамдарды терең түсінуге көмектеседі; өз бейнесін басқалар 
Тренинг терминін ғылыми пайдалануды кезіндегі Германия Демократиялық Республикасында М.Форверг 
Тренинг жеке адамға басқаларды, қоршаған ортаны тануға көмектеседі, оны 
Тренингтік топтық жұмыстың қарым-қатынастағы компентенттілікті жетілдірудегі орны мен маңызы 
Тренингтің қандай модификациясы ұйымдастырылса да топтық жұмыстың бір қатар 
Сонымен қатар тренингтердің барысында жеке адам, топ дамуының әлеуметтік-психологиялық 
бастапқы – «жұмсару»;  
жұмыс – «өзгеріс»;  
ақырғы – «бекіту» болады [11], [10].  
Л.А.Петровская, В.В.Синдоренко, Э.Г.Эйдмейлер т.б. еңбектерінде тренингтің әртүрімен қоса, тиімділігі 
Неміс-американдық психолог К.Левин адамдарды жекелей өзгерткеннен де, топ арқылы 
Топ ішіндегі психологиялық әсерді ең алғаш ғылыми түсіндіруге ХVIII 
Сау адамдардың өзіндік санасын дамытуға қолданылатын топтық әдістердің функциялары 
А.Адлер жеке адамды дамыту мен оның құндылықтары мен өмірлік 
Сонымен қатар топтық психоанализді қолданғандар В.Блок, Т.Майк, Л.Уэндер, П.Шилдер, 
Тренингтік топтардың жетіліп, дамуы К.Левин есімімен байланысты. Ол 1933 
Бихевиористік бағыт қойнауында өмірге қажетті біліктерді – жаңа ортаға 
К.Роджерс, К.Рудестам сияқты гуманистік психология өкілдері жеке адам өзара 
АҚШ пен Батыс елдеріндегі тренингтік жағдайда қандай да бір 
Қарастырылып отырған мәселенің контексінде топтық жұмысты гештальттық бағытта ұйымдастыруды 
Жоғарыда сипатталынған топтық, тренингтік жұмыстың бағыттары ғылым мен тәжірибеде 
Соңғы кездері дамыту, коррекциялау тәжірибесінде аса тиімді топтық психологиялық 
Іскерлік және жетекшілік рөлдерге негізделген В.К.Тарасовтың ойын жүйесі оқытудың 
Алайда В.К.Тарасовтың ойын әдістерін тікелей, өзгертпей қолданудың мүмкін емес 
Ю.Н.Емельянов зерттеулері ерекше дидактикалық формада ұйымдастырылатын оқыту-тренингтік топқа арналады. 
Қазіргі кезде қарым-қатынас (ата-ана, мінез-құлқы, жанұялық, қорғану, қауіпсіздік т.б.) 
Қазіргі кезде баланың жеке басын дамытуға арналған бағдарлама мақсаты 
«Қарым-қатынас әліппесі» - бұл практикалық курс мектеп жасына дейінгі 
Сонымен қатар, қазіргі кездері дене мүмкіндіктерін жетілдіруге бағытталған, өнердің 
Ал біздің республикадағы психологиялық, педагогикалық теория мен тәжірибеде арнайы 
Тренингте топ «айнаның» рөлін атқарады, оның әр мүшесі өзін 
Жоғарыда аталған зерттеушілердің қайсының болмасын еңбектеріне талдау жасасақ, тренингтің 
«Осы жерде және дәл қазір» тек қазіргі жағдайдағы қиыншылықтар, 
Конфиденциалдылық: топ ішіндегі жағдайды сыртқа шығармау;  
Бағаламау;  
«Мен» принципі: жауап қайтарғанда, өз көзқарасын айтқан кезде де 
Қателесуге «құқықты».  
Осы жерде біздің зерттеу мәселемізге орай өзіндік ерекшелік болатындығын 
Тренингтік топ құрамы шамамен 8-ден 18 адамға дейін болуы 
К.Рудестам, И.Я.Шепард пікірлері бойынша топтың гомогенді (біртекті) болғанынан гетерогенді 
Тренинг теоретиктері мен практиктерінің еңбектерін талдау барысында, басты тренингтік 
Әлеуметтік-психологиялық тренингтерде топтық пікірталас тікелей қарым-қатынас үрдісінде әрбір топ 
Кейбір тренингтік түрлердегі топтық пікірталас басты әдіс болса, ал 
Топтық жұмыстың алғашқы сатысында топ мүшелерінің жасқаншақтығын, ширығуын түсіретін 
Ойынның негізінде оқыту үрдісі интенсификацияланады, жаңа мінез-құлық дағдылары бекітіледі. 
5-6 жастағы балалардан тренингтік топ ұйымдастырғанда басты психологиялық әсері 
Ойынның тренингтік жұмыстағы ерекше рөлін А.А.Вербицкий, Ю.В.Грамыко, П.Г.Щедровский арнайы 
Қарым-қатынаста әрбір баланың өзін көрсете алуы, топтық іс-әрекетті жатсынбай, 
Тренингтік әдістердің келесі бір маңызды бөлігі әлеуметтік перцепцияны дамытуға 
Әдебиеттерде, негізінен әлеуметтік психологиялық тренингті ұйымдастырып, жүргізуде адамның әлеуметтану 
Ендеше тренингтің қай түрі болмасын қарым-қатынасқа негізделген. Осы жағдайды 
Сонымен, қорытындыласақ:  
Тренингтік жұмыс топтық өзара ықпалға негізделеді. Тренингтік топты ұйымдастырып, 
Қарым-қатынасты жетілдіруде әлеуметтік-психологиялық тренинг қолданылады. Әлеуметтік психологиялық тренингтің теориялық 
Әлеуметтік психологиялық тренингті қазіргі қазақ бала-бақшасындағы 5-6 жастағы балалардың 
Әлеуметтік психологиялық тренингті қолдануда жалпылаған нормалар мен принциптер тренинг 
Келесі тармақта қазақтың ұлттық ойындарының, әдеби және мәдени құндылықтарының 
Мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынасына ойын және  
Мектеп жасына дейінгі балалардың жалпы психикалық дамуы, әлеуметтік ортаға 
Адамның психикалық өмірінің жан-жақты дамуы белгілі бір әрекетпен айналысуына 
Кеңес кезінде психолог ғалымдар мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық 
Ойынның әсіресе балалардың психологиясына тигізетін әсері көп. Ойын кезінде 
Ойынның қоғамдық-әлеуметтік сипаты ең алғаш рет Г.В.Плеханов еңбегінде көрсетілген. 
Ең алдымен әдептілік құндылықты анықтап алайық, бұл үшін Н.Елікбаевтың 
Әрбір халық өздерінің әдет-ғұрыптарын, дәстүрлерін, салт-жораларын ұрпақтан ұрпаққа қалдырып 
Қоғамдық өмір қоғамдық қатынастардың әртүрлі формаларымен өзара әрекеттестік, өзара 
Педагогикалық ғылым тарихына көз салсақ, балалар ойынына қатысты мәселелерге 
Халықтық ойындар арқылы ұлттық сана сезімдегі қасиеттерді қалыптастырып, жетілдіру 
П.Ф.Каптерев пікірі бойынша мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту, тәрбиелеу 
Балалардың тұрмыстық жағдайды терең түсінуіне, қандай да ортаға бейімделуге, 
Ойындағы балалар әрекетінің барлығы дерлік әлеуметтік ортаның бейнесі болатындығын 
Психолог Д.Б. Эльконин рөлдік ойындардың пайда болуы және оның 
Бұл контексте тренинг және ойындағы ортақтылық және ерекшелік бақыланады. 
Тренинг- табиғаты ұстанымды түрде дискретті іс-әрекеттік оқыту (ойын – 
Тренингте тоқтау, рефлекция, алынған мен түсініксізге қайтып оралу, қайталау, 
Тренингте кейде фальстарт болады, алайда жақсы тренинг нәтижесінде,  
Сонымен бірге автор тренингте оқыту міндеті ашық қойылатындығын атап 
Отандық басқа мамандар ойындық өзара іс-әрекеттің мүмкіндіктеріне арналған еңбектерінде, 
Ойынның негізгі қызметтерін көрсете отырып, аталмыш тәсілдің авторлары, ойын 
Теориялық талдаудың және нақты тәжірибе негізінде аталмыш еңбектің авторлары 
Ойынның ішкі психологиялық-педагогикалық механизмдерін ашу үшін, авторлар «қыртысы» көрінетін 
Функциональды – ойындық өзара іс-әрекеттің «ең беткі қабатында 
Ойындық өзара іс-әрекеттің физиологиялық қыртысы ағзаның физиологиялық процестері: қозғалмалық 
Ойынның психологиялық қыртысы. Бұл деңгейде ойынның адамның психикасына 
Ойындық өзара іс-әрекеттің педагогикалық қыртысы - бұл  
Ойынның жеке тұлғалық(латентті) қыртысы. Ойындық өзара іс-әрекеттің ең байқалмайтын 
Әрине, ойынның ең басты бөлігі- бұл мақсаты. Аталмыш оқулықтың 
Нақтырақ айтсақ, бұл қатысушыларға басқалармен бірігуін сезінуге, адамның 
Төменде тиімді ойындық өзара іс-әрекеттің критерилері келтіріледі:  
жоғары эмоциональдық;  
қатыстылық сезімі;  
жанарлардың түйісуі;  
ойынның шытырмандылығы;  
сөйлеу жылдамдығы оқу жылдамдығына сәйкес;  
емін-еркін дене тұрысы;  
жоғары дәрежеде жұмыла кірісу;  
«жеңіл салмақ»;  
«теңбе-тең» тұру;  
нұсқаулықтың анықтылығы;  
жоғары өсіңкілік;  
ойынның кеңістікке сәйкес болуы;  
мәтіннің бет және қол қимылдарына сәйкес болуы;  
ойынды қисындық соңына дейін жеткізу;  
іс-әрекетке тұрақтандыру;  
безендіру, құрал-жабдықтар;  
жас мөлшерінің, өткізілетін орынның, уақыттың, оқиғаның барабарлығы (Тренингтегі ойын, 
Ойын аспектілерінің тағы бірі оны СПТ-да қолдануы құрамында қарастырады. 
ойындық рөлдер топ қатысушыларына арналған нұсқаулық болып келеді;  
олар ойынның құрамымен, нақтырақ айтсақ, кәсіби нысандалған оқиғамен 
нұсқаулықтар мүмкін блар шешімдердің кейбір саласы белгілі белгілі болатындай 
мүмкіндігінше, нұсқаулықтар шығармашылық ізденістің туындауына және күрделі кәсіби оқиғалардың 
Оқиғалы-рөлдік ойынның тренингтегі маңыздылығы оның топ қатысушыларының бірінің басынан 
Әдетте тренингте, рөлдер: баршаның келісімі бойынша, немесе оқиғасы көпшіліктің 
жаттықтырушы орындаушыларға қандайда бір сұрақтар қоя отырып, араласа алады;  
бастапқы оқиғаның қайталануы мүмкін: яғнир оқиғалар терингтік шынайылылықтың физикалық 
Оқиғалы-рөлдік ойындар өмірлік жағдайларға әлеуметтенуге және бейімделуге, күйзеліс тудыратын 
Адамзаттың дүниеге келген күнінен бастап-ақ ақыл-ой, қабілетінің ортаға, өмірге 
Ұлт ойындар адам еңбегінің жемісі, халықтың фантастикалық ой құбылысының 
Қазақ халқының тарихи көне жырларының, эпостары мен лиро-эпостарының 
Жырлардың негізгі кейіпкерлері де ойын үстінде көрінеді. Ол негізгі 
Ойын арқылы қазақ балалары өзінің бойындағы табиғи дарынын шындай 
Ойын тек жас адамның дене күш-қуатын молайтып, оны шапшаңдыққа, 
Манаш ұлы Тұяқбай жырында: «Балалармен ойнайды, ойнап жүріп ол 
Ұлттық психика ойынның өнерге қатысты саласында ерекше көрінеді, өйткені 
Шоқан Уәлиханов қазақ ақындарының төгілдіре жырлау қабілетін олардың негізгі 
Профессор Т.Тәжібаев, Ы.Алтынсаринді «Қазақстандағы педагогикалық ойдың пионері» деген. Ы.Алтынсарин 
А.Құнанбаев: «Адам ата-анадан туған да есті болмайды, естіп, көріп, 
Абай өз еңбектерінде қазақ халқының әлеуметтік жағдайы мен оның 
Н.Құлжанова қазақ отбасындағы мектеп жасына дейінгі тәрбие беру мәселесін 
Н.Құлжанова балалар ойының тану, білуге құмарлығымен, сөйлеумен ұштасып жататындығын 
М.Жұмабаев тәлім-тәрбие мәселесінің теориялық жағына үңілген ғалым. Елімізде педагогикалық 
М.Жұмабаев балалар фантазиясының табиғатына ерекше көңіл қойып, оны өркендетудегі 
Қазақтың ұлттық ойындарын Б.Момышұлы аса жоғары бағалаған. Ол еңбектерінде 
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҰЙЫМШЫЛДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУДА ӘЛЕУМЕТТІУ 
2.1 Мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынасын зерттеу әдістері мен 
Мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынаста ұйымшылдық деңгейін зерттеу 
Ойындарды таңдау барысында біз:  
а) балалардың қызығушылығын;  
б) балаларға эмоциялық кеңелуге жағдай жасауын;  
в) психологиялық жағынан тиімді әсері болуын;  
г) ойын мазмұнымен берілер мәліметтің педагогикалық тұрғыдан мақсатқа сәйкес 
Біз диагностикалық әдістер ретінде жинақтаған, қолданған ойын түрлерін 
Сонымен бірге Б.Төтенаевтың «Қазақтың ұлттық ойындары» (1978), Ә.Бүркітбаевтың «Спорттық 
Ойындардың ерекше сөзбен, тілмен, вербалдылықпен сипатталатындығын ескере отырып біздің 
Сонымен мректеп жасына дейінгі (5-6 жастағы балалардың) қарым-қатынаста ұйымшылдық 
Олардың жүзеге асырылуына ойластырылған талаптар қоя отырып, мазмұнының тартымдылығымен, 
Ойынның қандай түрі қолданылса да, қазіргі 5-6 жастағы балалардың 
А) Экспериментатор балалардың ойын әрекетін ұйымдастырушы, ол балалардың ересек 
Б) Өзара қатынас жасауда экспериментатормен бала (немесе балалар тобы) 
В) Балалардың басқа балалармен байланыс (контакт) жасауына мүмкіндік болу 
Біз ойын түрлерін диагностикалық материал ретінде жинақтап, қолдануда эксперименттік 
Балалардың қарым-қатынасты қажетсінуін;  
Қарым-қатынастағы ұйымшылдық белсенділігін;  
Балалардың коммуникативті мотивтерін;  
Қарым-қатынаста ұйымшылдық белсенділігінің тәсілдері мен құралдарының қолданылуын зерттеу.  
Қарым-қатынас қажеттілігін зерттеу  
Мұнда қарым-қатынасты қажетсінуді зерттеудің диагностикалық әдістемелері ретінде «Бір қазан 
Экспериментатор тікелей ойынға қатынасып жүрді. Себебі, жинақталынып, іріктелінген ұлттық 
Бұл ойындар барысында балалардың:  
басқа адамдарға – экспериментаторға, басқа балаларға – зейін қоюы, 
басқаларға эмоциялық қатынасын, ойын барысындағы эмоциялық көріністердің (формалардың) пайда 
Инициативалық әрекеттері, басқалардың назарын өзіне аударуға бағытталған белсенділіктерін;  
Өзіне деген басқалардың қатынасына сезімталдық танытуы, өзіндік бағаның, мінез-құлық, 
Әрбір критерий – 5-6 жастағы балалардың ересектермен және басқа 
Қарым-қатынас қажеттілігі «жоғары» деңгейде дамығандығын төмендегі параметрлер анықтайды:  
Бала адамдардың өтінішін бірден, толық және ең ақырына дейін 
Бала басқаның берер мәліметін бар зейінін қойып тыңдайды, тіпті 
Жасалған ескертулерге қатысты баланың өкпелеу сәттері болмайды.  
Берілген мәліметтерді, ойын шартын барынша толық сақтайды.  
Ойын шарты бойынша жүзеге асырылатын әрекеттерді неғұрлым жақсы орындауға 
Бала басқалармен бірге өзара әрекеттестікте жағымды эмоциялардың формаларын көрсетеді.  
Балалар басқа барлық балалармен қарым-қатынас жасауда сергек, көңілді, белсенді 
Балалар басқалардың арасында еркін әрекет жасайды.  
Балалар басқалардың назарын өзіне аудару мақсатымен оригиналды, агрессия мен 
Балалар лидерлік-жетекшілік, ұйымдастырушылық, қасиеттерін әдейілеп баса көрсетеді.  
Мақтау, мадақтау формаларының негізінде балалар белсенділігі артады.  
Балалар басқалардың назарына іліккен сөздер мен әрекеттерді қайталайды.  
Балалар вербалды еместен гөрі, диалогтік-тілдік қарым-қатынас жасайды.  
Балалар мақтанғанда ерекше позада болып, әдеттегіден мүлде бөлек жеңісті 
Балаларды байқап, бақылау схемасы бойынша қарым-қатынас қажеттілігінің «жоғарғы» деңгейіне 
Ал балаларға қарым-қатынас қажеттілігінің «жоғарғы» және «төменгі» деңгейлерінің сипаттары 
Қарым-қатынастағы ұйымшылдық белсенділігі  
5-6 жастағы балалардың қарым-қатынасында ұйымшылдық белсенділігі ойын барысында айқын 
5-6 жастағы балалардың қарым-қатынастағы ұйымшылдық белсенділігі  
Біздің зерттеу «бала-бала» жүйесіндегі ұйымшылдық белсенділігі айқындауға бағытталды.  
Диагностикалық әдіс ретінде ежелден қазақ балалары ойнайтын «Белбеу тастау», 
Ойындар балалар тобымен ұйымдастырылды. Әрбір ойын 3-5 күннен кейін 
Ойындар барысында әрбір балаға дара хаттама толтырылды. Балалардың қарым-қатынастағы 
Әрбір баланың жеке ойын барысында басқалардың әрқайсысымен байланысы (контактісі) 
Әрбір баланың жасаған байланыстарының жалпы қосындысы есептеп шығарылады.  
Әрбір бала үшін қарым-қатынастағы ұйымшылдық белсенділігі есептелінеді:  
3 m  
р =--------------, мұндағы р – ұйымшылдық белсенділігі  
N - 1  
шекарасы, m-байланыстардың жалпы саны, N – топтағы балалар саны.  
Баланың қарым-қатынастағы ұйымшылдық белсенділігі мәні (р) әрбір баламен 
Коммуникативтілік мотивтерін зерттеу  
Мұнда диагностиканың негізінен әдістеме алынды. Эксперименталды жұмыс мазмұны 
Бірінші жағдайда балаларға «Бес тас», «Үй тігу» ойындары ұйымдастырылды. 
Екінші жағдай баланың ересектермен және басқа балалармен әңгімелесуіне негізделген. 
Әрбір жағдайдың ұзақтығы 30 минут. Байқау, бақылау хаттамасына әрбір 
Қарым-қатынаста ұйымшылдық белсенділігінің тәсілдері мен құралдарының қолданылуын зерттеу.  
Қарым-қатынас тәсілдерінің бірі – ұйымшылдық белсенділігі. Топ арасындағы 
Балалардың қарым-қатынас кезінде басқаларды қызықтыратындай мәлімет беріп, оларды қолдай 
Балалардың қызығушылықпен тыңдай алуы және танымдық сипатта сұрақ беруі.  
Балалардың өз білгендерін қызықтыра, бар ниетпен басқаларымен бөлісуге даярлығы 
Балалардың басқалардың әрекетін қолдап, қоштайтындай вербалды және вербалды емес 
Балалардың елгезектік таныта алуы.  
Басқалардың эмоционалдық жай-күйін байқап, көріп, бөлісе білуі.  
Басқа балаларды қайраттандырып, жігерлендіріп, қолдай алуы және қарым-қатынасқа еліте 
Балалардың мәліметтерді толық жеткізе білуі.  
Балалардың мәліметтерді бөлшектеп жеткізе алуы.  
Әрбір ұйымшылдық белсенділігінің 5 баллдық жүйемен бағаланады. Мұнда 
Эксперимент нәтижесінің объектілігін қамтамасыз ету мақсатымен ұйымшылдық белсенділігінің  
Балалардың қарым-қатынасын зерттеуде статистикалық әдістер де қолданылды.  
Басты тенденциялардың өлшемі ретінде арифметикалық орташа шамасы есептелінді.  
Эксперимент жүргізушісінің бағалауымен эксперттік бағалауды салыстырып, алынған шамалардың мәнділігі 
Эксперимент бойынша жасалған болжамдарды тексеруде φ* Фишер критериі қолданылды.  
Келесі тармақта мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынасты қажетсінуін қарастырамыз.  
2.2 Мектеп жасына дейінгі балалардың қарым-қатынасын зерттеу нәтижелері 
Балалардың коммуникативтік іс-әрекетінің ерекшеліктері ең алдымен қарым-қатынас қажеттілігі арқылы 
Кесте 1 Балалардың қарым-қатынас қажеттілігінің қалыптасуы (жалпы балалар санына 
Қарым-қатынас қажеттілігін анықтайтын параметрлер Экспериментке дейін уақыттағы эксперттік бағаның 
1 8,8 57 6,5  
2 11,4 41,3 3,6  
3 17,5 45,6 2,7  
4 14,3 51 3,5  
5 12,1 50,4 4,1  
6 16 42,7 2,6  
7 13,6 49,3 3,6  
8 17,6 44,5 2,5  
9 11 51,4 4,6  
10 5,1 36,6 7,1  
11 50,7 50 1  
12 33 50,3 1,5  
13 60 67,4 1,2  
14 29 63,8 2,2  
1 кестенің нәтижелері балалардың қарым-қатынас қажеттілігінің пайда болып, дамуына 
Бала адамдардың өтінішін бірден, толық және ең ақырына дейін 
Бала басқаның берер мәліметін бар зейінін қойып, тіпті бөгде 
Жасалған ескертулерге қатысты баланың өкпелеу сәттеріне байланысты. Экспериментке дейінгі 
Берілген мәліметтерді, ойын шартын барынша толық сақтауы. Экспериментке 
Ойын шарты бойынша жүзеге асырылатын әрекеттерді неғұрлым жақсы орындауға 
Бала басқалармен бірге өзара әрекеттестікте жағымды эмоциялардың формаларын көрсетуі. 
Балалар басқа барлық балалармен қарым-қатынас жасауда сергек, көңілді, белсенді 
Балалар басқалардың арасында еркін әрекет жасауы. Экспериментке дейінгі уақыттағы 
Балалар басқалардың назарын өзіне аудару мақсатымен оригиналды, агрессия мен 
Балалар лидерлік-жетекшілік, ұйымдастырушылық қасиеттерін әдейілеп баса көрсетуі. Экспериментке дейінгі 
Мақтау, мадақтау формаларының негізінде балалар белсенділігінің артуы. Экспериментке дейінгі 
Балалар басқалардың назарына іліккен сөздер мен әрекеттерді қайталауы. Экспериментке 
Балалар вербалды еместен гөрі, диалогтік-тілдік қарым-қатынас жасауы. Экспериментке дейінгі 
Балалар мақтанғанда ерекше позада болып, әдеттегіден мүлде бөлек жеңісті 
Балалардың ойын үрдісін байқап, бақылау нәтижесін өңдеу үшін әрбір 
Ойын кезінде де, одан тыс кезде де балалардың (сәйкесінше 
Бұл зерттеу барысы бір қызықты жайтты көрсетті: ойын барысында 
Біздің зерттеу нәтижеміз ғылымда белгілі [17] балаларға тән ерекшеліктердің 
Екінші міндет – балалардың қарым-қатынастағы ұйымшылдық белсенділігі. Балалардың қарым-қатынастағы 
Эксперименттік ойынға 60 бала қатысты. Байқау, бақылау кестесіне әрбір 
Балалардың топ ішінде өзара байланысын, ұйымшылдығын 6 кестені 
Зерттеу нәтижесін талдауда ер балалар мен қыздардың қарым-қатынастағы ұйымшылдықпен 
Алынған нәтижелердің кездейсоқ еместігін тексеру үшін статистикалық әдіс – 
Кесте 3 Ер балалар мен қыздардың қарым-қатынастағы ұйымшылдық белсенділігі 
Ер балалар Қыздар  
m1орт Р1орт m11орт Р1орт  
59 2,2 58 1,8  
Экспериментті сериялар өткізгенде, яғни ұйымдастырылған ойындардың белгілі бір түрлерін 
Келесі міндетте балалардың қарым-қатынас жасау мотивтерін анықтау үшін әртүрлі 
Ересек адаммен өзара әрекеттестік жасауға, оның балаларды «Бес тас», 
Балалардың ересек адамның тікелей ойынға кірісіп, бірге ойнауын, бірлесіп 
Баланың ересектермен және басқа балалармен қарым-қатынас жасау мотивтерінің іскерлік 
Сонымен қатар эксперименттің бұл кезеңінде орта есеппен 14 баланың 
Эксперимент кезінде аталмыш ойындарды талдау арқылы танымдық сұрақтар қойып, 
Эксперименттің бұл кезеңінде балалармен ойналатын «Егер мен ...», «Егер 
Эксперимент кезінде «адамдар дүниесі жайлы» ересек адамдарға орта есеппен 
Қарастырылған үш жағдайда да қыз балалардың қарым-қатынас мотивтері ер 
Баланың ересек және басқа балалармен коммуникативті іс-әрекетінің мотивтерінің айырмашылығын 
Диаграммадан балалардың ересек адамдармен қарым-қатынас жасау мотивтерінің басқа балалармен 
5-6 жастағы балалардың ересектермен де, балалармен де қарым-қатынасында ең 
Сонымен қатар, бала-бақшасындағы 5-6 жастағы балалардың қарым-қатынас мотивтерінің 
Қарым-қатынаста ұйымшылдық белсенділігінің тәсілдері мен құралдарының қолданылуын зерттеу  
Бұл орайда қолданылған әдіс-тәсілдер 5-6 жастағы балалардың ұйымшылдық белсенділігінің 
Кесте 5 5-6 жастағы балалардың ұйымшылдық белсенділігінің тәсілдері 
Ұйымшылдық белсенділігінің тәсілдерін қолдануы Ойын барысындағы баға Эксперименттен тыс 
1 1,08 1,01  
2 1,07 1,01  
3 1,04 1  
4 1,04 1,01  
5 1,04 1,01  
6 1,01 1,01  
7 1,02 1,01  
8 1,02 1,01  
9 1,02 1,02  
Орталық мәні: 1,04 1,01  
5 кестеден 5-6 жастағы балалардың ұйымшылдық белсенділігі тәсілдерін қолдануы 
Топ арасындағы ұйымшылдық қарым-қатынас құралдары мен тәсілдерін (2,1 тармақ) 
Ойындарының ерекшеліктерін пайдаланып, ұйымшылдық белсенділігі қарым-қатынас жасау мүмкіндіктерін анықтағаннан 
5-6 жастағы балаларымен қарым-қатынас тренингін ұйымдастыру  
5-6 жастағы балалардың ересек адаммен, басқа балалармен қарым-қатынас формасының 
Ал 5-6 жастағы балалардың қарым-қатынас формасын коммуникативті іс-әрекеттің тиімділігін 
Тренингтік сабақтарды ұйымдастырып өткізудің жалпы шарттарын сақтаумен қатар, жас 
Тренингтік сабақтардың барысы балалардың бәсекелестік емес, жарыстық сипаттағы ойындар 
Әрбір тренингтік сабақтың жағымды эмоциялық фонда жүргізілуін қамтамасыз ету 
Адамның жеке басының даму заңдылықтары өз халқының құндылықтарына, мәдениетіне 
Сонымен қатар 5-6 жастағы балалармен тренингтік сабақтарды ұйымдастырып, өткізуде:  
а) балалардың тренингтік тобын құру және тренингтік сабақтарды өткізу 
ә) қарым-қатынасты жетілдірудегі тренингтік бағдарламаның, сценарийлердің мазмұнына;  
б) тренинг жүргізуші позицияларына басты назар аударылды.  
Бірінші аспект бойынша жасалатын шараларға тоқталайық.  
Тренингтік топта 18 баладан артық болмады. Тренингтік сабақтардың балалардың 
Басқаша айтқанда, тренингтік топта бір немесе екі қыз, не 
Тренингтік сабақтар балалардың үйреншікті іс-әрекет аймағында (балабақша тобында, мектеп 
5-6 жастағы балаларға бағыттап, құрастырған тренингтік жұмысымыздың бағдарламасы 10 
Ал тренингтік сабақтар жиілігіне келсек, аптасына екі рет тренингтік 
Бұл жағдай, біріншіден, балалардың жаңа формада ұйымдастырылатын іс-әрекетке деген 
Екінші жағынан, балаларға біртіндеп тренингтік әсер болады да, оларды 
Тренинг сабақтарының алдында әрбір бала психологиялық тестер арқылы алдын-ала 
«Мәдениетті қарым-қатынас дағдысын зерттеу» әдістемесі байқау, бақылауға негізделген. Ол 
Әдістеме педагогқа ұсынылды. Педагог белгілі бір кесте бойынша баланың 
Зерттеу нәтижесін өңдегенде 5-6 жастағы баланың мәдениетті қарым-қатынас жасау 
Байсалды, байыппен тілдесе алуы;  
Басқаларға құрмет таныта алуы;  
Ересектерге, балаларға еңбегі мен демалысына қатысты қамқорлық көрсете алуы;  
Ересектердің, балалардың өтініші мен тапсырмаларын пейілімен орындауы;  
Топта педагог, тәрбиеші болмаған сәттерде де мінез-құлық, жүріс-тұрыс ережесін 
Басқа балаларға мінез-құлық, жүріс-тұрыс ережелерін достық пиғылымен ескертуі;  
Қоғамдық орындарда ұстамдылық көрсетуі;  
Өзіне көпшілік назарын аудара қоймауы;  
Айқайлап сөйлемеуі саналды.  
Осы көрсеткіштер бойынша балалардың мәдениетті қарым-қатынас дағдыларының қалыптасуы жайлы 
Г.А.Урунтаеваның [18] «Коммуникативтілік біліктерді, ұйымшылдықты зерттеу» әдістемесі балалардың 
Эксперимент жүргізуші үшін әрбір балаға бірдей болып салынған  
1-ші серия. Екі балға (екі ер балаға немесе екі 
2-ші серия. 1-ші сериядан бір ғана өзгешелігі болады: енді 
3-ші серия. 1-ші дегідей, ал 4-ші серия 2-ші дегідей 
Эксперимент нәтижесін өңдегенде төмендегі көрсеткіштер бойынша талдау жасалынды:  
балалардың өзара келісе алуы, ортақ шешімге келе алуы;  
балалар өзара әрекет барысында өзара бақылау жасауы, қателіктер болғандығы 
өзінің және жұптасының іс-әрекеттерінің нәтижесіне қатынасы;  
іс-әрекет барысында өзара көмек жасау формалары;  
іс-әрекет құралдарын пайдалануда рационалдылық танытуы;  
Балалардың коммуникативтілік біліктерінің, ұйымшылдығының қалыптасуы жайлы, коммуникативті іс-әрекеттегі 5-6 
«Біз де» балаларының ежелден ойнайтын ойыны (қосымша Д).  
Балалардың ақыл-ой лабильдігін, яғни үйренуге, дағдылануға қабілетін зерттеудегі экспрессивті 
Зерттеу балалар тобымен жүргізіледі. Эксперимент жүргізуші балаларға қарсы қарап 
Балалардың қосылуы ыңғайсыз сәтке дәл келіп қалса, олардың «біз 
Бұл әдістеменің негізінде тренингтік сабақтарды өткізу жолдары мен мазмұнына 
Тренингтік сабақтардың мазмұндық аспектісін қарастыралық. Бұл тренинг бағдарламасын анықтау 
1-ші блок балалардың коммуникативтілік ұйымшылдық пен біліктерін дамытуға, өзара 
Сергіту ойындарын басқаша қыздыру жаттығулары деп те атайды. Бұл 
Төменде осы ойындардың өту барысына қысқаша тоқталып кетейік. «Тауқырайдай» 
«Тауқырайдан-тауқырайдан» - деп, айта түседі де өз басындағы тақияны 
Тақия басына киілгенде не ойлай қалдың?  
Тақияны басқаның басына кигізген соң өзің не ойладың?  
«Бұғнай» - тренинг жүргізуші ер балаларды молдасын құрғызып, қыздарды 
«Сиқырлы таяқ» - балалар қол ұстасып, дөңгелене тұрады. Тренинг 
«Жаңылма» - балалар қол ұстасып, дөңгелене тұрады. Бір баланы 
«Тақұл-тұқыл» - бұл ойын импровизациялауды қажет етеді. Ер балалар 
Тақұл-тұқыл ат келеді,  
Шығып қара кім келеді?  
Тотыдайын таранған,  
Көрші ауылдан қыз келді.  
Ал басқа балалар:  
«Шығып қара кім келді»  
Балалар өлеңдегі:  
Көрші ауылдан қыз келді»  
жолдарына сәйкес таң қалу, сүйсіну т.б. ым-ишара, қимыл-қозғалыс жасаулары 
«Мысық пен тышқан» - ойнаушылар қол ұстасып, дөңгеленіп тұрады. 
«Қас қағым» - бұл ойын балалардың вербалды белсенділігін және 
Тренингтік сабақтардың құрылым компоненттерінің – жаттығу, ойын түрлері және 
Тренингтің бала қарым-қатынасын дамытудағы психологиялық әсерін Е.В.Зайка, Н.П.Назарова пікірлеріне 
Тапсырманы орындаудағы баланың жетістіктерінің динамикасы.  
Баланың жалпы белсенділігінің артуы.  
Баланың коммуникативті дағдыларының, біліктерінің эксперимент барысындағы динамикасы.  
Сонымен 5-6 жастағы қазақ балаларының қарым-қатынасын жетілдіруде тренингтік жолмен 
Бала-бақшада балалармен ұйымдастырылған қарым-қатынас тренингіне талдама  
К.Р.Рудестамның пікірінше топтық жұмыстың тиімділігін нақтылап көрсету аса күрделі 
Балалардың психикалық дамуын, жас және әлеуметтену ерекшеліктерін ескере отырып 
Кесте 6  
№ Қарым-қатынас кезіндегі ұйымшылдық белсенділігінің деңгейі Тренинг кезіндегі Тренинг 
1 Байсалды, байыппен тілдесу 44 71 1,6  
2 Құрметтей алу 52 80 1,5  
3 Қамқорлық таныту 37 64 1,7  
4 Тапсырмаларды, өтініштерді пейілмен орындау 40 72 1,8  
5 Мінез құлық, жүріс-тұрыс ережесін сақтау 23 62 2,6  
6 Басқа балаларға достық пиғылымен әсер ету 18 70 
7 Ұстамдылық көрсету 42 70 1,6  
8 Өзіне көпшілік назарын қажет етуі 14 61 4,3  
9 Дауысты реттей алуы 33 73 2,2  
Тренингтің қазіргі бала-бақшасындағы 5-6 жастағы балалардың коммуникативті іс-әрекетінің 
Байсалды, байыппен тілдесуі. Тренинг кезіндегі 44 %, тренинг соңындағы 
Құрметтей алуы. Тренинг кезіндегі 52 %, тренинг соңындағы көрсеткіш 
Қамқорлық танытуы. Тренинг кезіндегі 37 %, тренинг соңындағы көрсеткіш 
Тапсырмаларды, өтініштерді пейілмен орындауы. Тренинг кезіндегі 40 %, тренинг 
Мінез-құлық, жүріс-тұрыс ережесін сақтауы. Тренинг кезіндегі 23 %, тренинг 
Басқа балаларға достық пиғылымен әсер етуі. Тренинг кезіндегі 18 
Ұстамдылық көрсетуі. Тренинг кезіндегі 42 %, тренинг соңындағы көрсеткіш 
Өзіне көпшілік назарын қажет етуі. Тренинг кезіндегі 14 %, 
Дауысты реттей алуы. Тренинг кезіндегі 33 %, тренинг соңындағы 
Тренингтік әрбір тапсырманы орындауда балалардың коммуникативтілік біліктерін, ұйымшылдығын  
Кесте 7  
№ Коммуникативтілік біліктер (ұйымшылдық) Тренинг алды Тренинг ақырында  
1 Өзара келісе, шешімге келе алу 42 80  
2 Бір-бірінің әрекеттерін бақылау 33 54  
3 Іс-әрекет нәтижесіне қатынасы 25 62  
4 Өзара көмек көрсету 49 71  
5 Іс-әрекет құралдарын пайдаланудағы рационалдық 23 58  
Тренингтік сабақтар әсерінен, 5-6 жастағы балаларының өзара әрекеттестік жасау 
Өзара келісе, шешімге келе алуы. Тренинг кезіндегі 42%, тренинг 
Бір-бірінің әрекеттерін бақылауы. Тренинг кезіндегі 33 %, тренинг соңындағы 
Іс-әрекет нәтижесіне қатынасы. Тренинг кезіндегі 25 %, тренинг соңындағы 
Өзара көмек көрсетуі. Тренинг кезіндегі 49 %, тренинг соңындағы 
Іс-әрекет құралдарын пайдаланудағы рационалдығы. Тренинг кезіндегі 23 %, тренинг 
Кесте бойынша 5-6 жастағы балалардың өзара әрекеттестік жасау біліктерінің 
Қазіргі бала-бақшасындағы 5-6 жастағы балалардың тренинг барысында қарым-қатынасының жетілуі, 
Балалардың тренинг әсерін қабылдау ерекшеліктерін де анықтау қажет болды. 
Кесте 8 Балалардың тренингтік жағдайда үйренуге, дағдылануға қабілеттілігі  
Үйренудің, дағдыланудың деңгейлері Балалар саны (%)  
Жоғарғы деңгейі  
Орта деңгейі  
Төменгі деңгейі  
Болымсыз жетістік деңгейі 39,5  
28,9  
26,3  
5,3  
Бұл кесте 5-6 жасар балаларының тренингтік жағдайда коммуникацияға дағдылану 
Қазіргі бала-бақшасындағы 5-6 жастағы балалардың қарым-қатынасын жетілдіруден тренинг 
Тренингке қатысқан балалардың қарым-қатынасын анықтауда 60-тан астам коммуникативтік актілерге 
Психогимнастикалық әсер ету – балалар бір-бірінің тұрыстарын; отырыстарын, жүрістерін 
Жанама әсер ету – балалардың басқа балаларды, ересек адамдарды, 
Психологиялық әсер ету – балалардың басқа балаларға өз талабын 
Сөзбен әсер ету – бұл балалардың бір-біріне нұсқау беруі, 
«Қорқытумен» жазалау әсері – балалардың бір-біріне іс-әрекеттері барысында негативтік 
Аргументті әсер ету – балалардың бір-біріне өз пікірлерін түсіндіруі, 
Кесте 9 Балалардың тренингтегі бір-біріне әсер ету тәсілдері (%).  
Әсер ету тәсілдері Балалар сандық көрсеткіштері  
Психогимнастикалық әсер ету  
Жанамалап әсер ету  
Психологиялық әсер  
Сөздік әсер  
Қорқыту және санкция  
Аргументті әсер ету 15  
3  
4  
27  
8  
43  
Кестеден балалардың бір-біріне әсер етуінде аргументтік нормасының басым 
Енді тренингтік сабақтарды өткізу кезіндегі балалардың топ ішіндегі коммуникативті 
Балалармен, әсіресе мектеп жасына дейінгі кезеңдегі шақтарында, тренингтік сабақтың 
Біз өз зерттеуімізді саралай отырып, талдағанда бастапқы тренинг сабақтардың 
Баланың әртүрлі іс-әрекет атқаруға қажетті жасына лайық қабілетінің қалыптасуы.  
Мысалы, кейбір баланың қарапайым сөйлемдермен объектіге сипаттама бере алмауы, 
Балалардың қоғамдық тәртіп ережелері мен нормаларына сәйкес келмеуі. Мысалы, 
Баланың ортаға бейімделуі. Мұнда кейбір балалардың бір тренинг әдісін 
Балалардың өзара қатынасындағы «Мен» сезімінің «Біз»-ден басым түсуі. Мысалы, 
Баланың өзіне басқалардың қатынасын қабылдау ерекшеліктері. Бұл балалардың өзін-өзі 
Балалардың тренинг жүргізушіге қатысының мәселелігі. Кейбір балалар тренинг жүргізушінің 
Балалардың өзіне деген қатынасындағы, өзін-өзі бағалаудағы қайшылықтар. Тренинг барысында 
Балалардың бір-бірімен қарым-қатынасындағы дөрекі вербалды элементтер. Тренинг ойындарын талдау 
Бала психикасындағы қиыншылықтар, мәселелер ересектер әлемінен келеді (Е.Е.Красная, В.Н.Панферов). 
Байқау, бақылауға негізделген зерттеу нәтижелерін талдап, жалпылау арқылы анықталған 
Топшалар дамуы. Балалар шағын мөлшерде жинақталып, өздерінің тобын құрастырды. 
Айыптау. Балалар бір-бірімен араздасып, бірін-бірі топта туған қиыншылықтарға кінәлі 
Монополия. Кейбір баллардың пікірталасқа қатысу ынтасы соншалықты күшті, олар 
Жеке сырласу. Кейбір балалар сөзге қызып өздерінің жеке мәселелерін 
Момындар. Көп балалар көлеңкеленіп, қалуды дұрыс көрді. Олар шағын 
Ұзақ-сонар әңгімелер. Негізгі пікірталас кезінде шағын бір топ  
Тақырыптан алыстап кету. Кейбір кезде топтың мүшесі пікірталастың тақырыбына 
Топтардың көпшілігі үнемі жұмыс атқарды. Балалар басқа адамдар жайла 
5-6 жастағы балалардың қарым-қатынасын зерттеу үшін оның әр жағын 
Ойындар арқылы 5-6 жастағы қазақ балалардың қарым-қатынасын зерттеуде екі 
Ал екіншіден қазіргі кездегі балалардың ойнауындағы, ойын ұйымдастырып, оларды 
Зерттеу жұмысында халық ертегілерін, аңыздарын, айтыс жырларын қолдандық. Олардың 
Ойынның қандай түрі қолданылса да, 5-6 жастағы балалардың 
Қарым-қатынас қажеттілігі «жоғары, төменгі» деңгейде дамығандығын 14 параметрлер арқылы 
Әрбір критерий қазіргі бала-бақшасындағы 5-6 жастағы балалардың ересектермен 
Қарым-қатынастағы ұйымшылдық белсенділігі  
5-6 жастағы балалардың қарым-қатынасында ұйымшылдық белсенділігі ойын барысында 
Біздің зерттеуде «бала-бала» жүйесіндегі таңдамалылық феномені анықталды.  
Коммуникативтілік мотивтерін зерттеу. Мұнда диагностиканың негізінен әдістеме алынды. Эксперименталды 
Қарым-қатынас тәсілдерінің бастысы коммуникативтілік біліктілік құрамына қарым-қатынас құралдарын тиімді 
Зерттеу нәтижесін талдауда ер балалар мен қыздардың қарым-қатынастағы ұйымшылдық 
Балалардың 25 % ересектермен қарым-қатынасты іскерлік мотивтер негізінде жасайтындығы 
Баланың ересектермен және басқа балалармен қарым-қатынас жасау мотивтерінің іскерлік 
Сонымен, арнаулы ұйымдастырылған қарым-қатынасты зерттеу әдістері қазіргі бала-бақшасындағы 
Тренингтік сабақтарды ұйымдастырып өткізудің жалпы шарттарын сақтаумен қатар, жас 
Сонымен қатар 5-6 жастағы балалармен тренингтік сабақтарды ұйымдастырып, өткізуде:  
а) балалардың тренингтік тобын құру және тренингтік сабақтарды өткізу 
ә) қарым-қатынасты жетілдірудегі тренингтік бағдарламаның, сценарийлердің мазмұнына;  
б) тренинг жүргізуші позицияларына басты назар аударылды.  
5-6 жастағы балаларға бағыттап, құрастырған тренингтік жұмыстың бағдарламасы 10 
Ал тренингтік сабақтар жиілігіне келсек, аптасына екі рет тренингтік 
Тренинг сабақтарының алдында әрбір бала психологиялық тестер арқылы алдын-ала 
Барлық алынған мәліметтерді жалпылағанда 8-10 тренингтік сабаққа қатысқан 5-6 
ҚОРЫТЫНДЫ  
Зерттеу жұмысында қазіргі бала-бақшасындағы 5-6 жастағы балалардың ұйымшылдық белсенділігін 
Мәселеге қатысты психологиялық, педагогикалық еңбектерді талдау барысында қазіргі  
5-6 жастағы қазақ балаларының қарым-қатынасын зерттеуде олардың коммуникативті дағдылары 
5-6 жастағы балалардың қарым-қатынасын зерттеу үшін, ойын ситуациясының жасалуы 
Іріктелініп алынған ойындар арқылы 5-6 жастағы қазақ балаларының 
Эксперимент барысында 5-6 жастағы балаларының коммуникативті біліктілігін, ұйымшылдығын 
Зерттеу жұмысының нәтижелері мынандай қорытындылар жасауға мүмкіндік береді.  
Мәселеге қатысты психологиялық, педагогикалық еңбектерді талдау барысында 5-6 жастағы 
5-6 жастағы қазақ балаларының қарым-қатынасын зерттеуде олардың коммуникативті дағдыларымен 
Эксперимент нәтижелерін жалпылағанда 5-6 жастағы балалардың қазіргі кездегі коммуникативті 
Осыған орай соңғы кездері психологияда кеңінен қолданылып жүрген топтық 
Эксперимент барысында 5-6 жастағы қазақ балаларының коммуникативті біліктілгін қалыптастырып, 
Мақсат-бағдарлы ұйымдастырылған ұлттық ойындарда балалардың қарым-қатынас формасын жедел жетілдірудің 
Осыған байланысты 5-6 жастағы балалардың коммуникативті іс-әрекетіне ұлттық ойын 
Біздің зерттеулер тренингі 5-6 жастағы балалардың коммуникативтілік даярлығы әртүрлі 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ  
Запорожец А.В., Лисина М.А. Развитие общения у дошкольников. – 
Эльконин Д.Б. Психическое развитие в детских возрастах. – М., 
Божович Л.И. Проблемы формирования личности. 2-е изд. – М., 
Шерьязданова Х.Т. Психолог в детском саду. – Алматы, Рауан, 
Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С. Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. – 
Алдамұратов Ә.Ж. Жалпы психология. – Алматы, Білім, 1996. – 
Джакупов С.М. Психология познавательной деятельности. Алма-Ата, Изд-во КазГУ, 1992. 
Петровская Л.А. Теоретические методические проблемы социально-психологического тренинга. – М., 
Хрящева Н.Ю., Макшанов С.И. Материалы к тренингу партнерского общения. 
Яценко Т.С. Социально-психологическое обучение в подготовке будущих учителей. – 
Ковалев А.Г. Личность и пути ее формирования. – М., 
Выготский Л.С. История развития высших психических функций. Собр. в 
Эльконин Д.Б. Заметки о развитий предметных действий в раннем 
Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения: опыт теоретического и экспериментального 
Леонтьев А.Н. Избранные психологические произведения. В 2-х т. Т.1 
Мухина В.С. Детская психология. – М., Педагогика, 1992. -296с.  
Лисина М.И. Общение, личность и психика ребенка. М., Педагогика, 
Урунтаева Г.А. Диагностика психологических особенностей дошкольника. – М., Педагогика, 
Ожегов С.И. и Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка. 
Буева Л.П. Человек: деятельность и общение. – М., Педагогика, 
Каган М.С. Человеческая деятельность. – М., 1974. -328с.  
Соковин В.М. О природе человеческого общения. – Фрунзе, 1974. 
Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. – М., Политизд-во, 1977. 
Шерьязданова Х.Т., Суркова Т.И. Педагогу о стиле общения с 
Исмаилов Д.А., Абишева Ж.А. Развитие личности ребенка в процессе 
Ананьев Б.Г. Избранные психологические труды. В 2-х томах.-М.: Педагогика, 
Бодалев А.А. Личность и общение. М., Педагогика, 1983. – 
Андреева Г.М., Яноушек Я. Взаимосвязь общения и деятельности //Общение 
Парыгин Д.Б. Основы социально – психологической теории. – М., 
Кон Н.С. Общение и самосознание. //Социально-психологические и лингвистические характеристики 
Поршнев Б.Ф. Социальная психология и история. – М., Педагогика, 
Андреева Г.М. Социальная психология. –М., Аспект-Пресс, 1998. -336с.  
Мухина В.С. Возрастная психология. М., Педагогика, 1998. -381с.  
Коломинский Я.Л. Психология взаимоотношений в малых группах (общие и 
Кан-Калик В.А. Учителю о педагогическом общении. – М., Просвещение, 
Драгунова Т.В. Психологические особенности подростка. В кн: «Возрастная и 
Петровский А.В. Введение в психологию. М., Просвещение, 1995. – 
Обуховский К. Психология влечений человека. – М., Просвещение, 1972. 
Мусина И.А. Психология в заданиях к психологической практике //Учеб.пособие 
Бүркітбаев А.Б. Спорттық ұлттық ойын түрлері және оның тәрбиелік 
Тәнікеев М.Т. Қазақтың ұлттық спорт ойындары. А., 1957. -48б.  
Төтенаев Б. Қазақтың ұлттық ойындары. –А., 1991. -50б.  
Момышұлы Б. Балалардың ойыны жайында. //Қазақстан пионері, 1969. 34-38 
Кел ойнайық (ойындар) //Құрастырған М.Тұрыскелдин. А., 1981.  
4 

Ата-аналарға психологиялық кеңес 1. Балаларыңызды жетістік пен дәрежесі үшін емес, сол қалпында сөзсіз қабылдап жақсы көретіндігіңізді сездіртіңіз. 2. Қателескені үшін баланы кекетіп, бетінен алмаңыз, басқа балалармен оны салыстырмаңыз. 3. Баланың сұрақтарына жауап берген кезде шын және шыдамдылықпен жауап беріңіз. 4. Күнде балаңызбен жеке сөйлесуге уақыт бөліңіз. 5. Жас мөлшері әртүрлі адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасауға үйретіңіз. 6. Баланың әрір жетістігі үшін мақтап отырыңыз. 7. Балаға баға бермеңіз, оның іс-әрекетін бағалаңыз. 8. Табысқа күшпен жетуге болмайды, сондықтан балаңызға күш көрсетіп, тапсырманы орында деп талап етпеңіз. 9. Баланың қателік жіберуге құқығы бар екенін айтыңыз. 10. Баланың «бақытты кездер банкісі» туралы ойлаңдар. 11. Үлкендер балаға қалай қараса, бала да өзіне солай қарайды. 12. Жалпы, өзіңізді баланың орнына қойып отырыңыз. Ата – аналарға кеңес 1. Баланың берген жауабына шын және шыдамдылықпен жауап беріңіз. 2. Балаңыздың жеке бөлмесі не бір бұрышы болуына жағдай жасаңыз. 3. Балаңыздың шашылып жатқан үстеліне ұрыспаңыз, егер ол шығармашылық іс - әрекетпен айналысып отырса. 4. Шешім қабылдауда өзіндік жеке жоспар құруына көмек көрсету. 5. Балаңыздың кемістіктерін бетіне басып, басқа балалармен оны салыстырмаңыз. 6. Күнде балаңызбен жеке сөйлесуге уақыт бөліңіз. 7. Отбасымен шешетін мәселелерге балаңызды қатыстырып, оның жеке басының ой-пікірімен санасыңыз. 8. Қателескені үшін баланы кекетіп, бетінен алмаңыз. 9. Баланың әрбір жетістігі үшін мақтап отырыңыз. 10. Жас мөлшері әртүрлі адамдармен дұрыс қарым-қатынам жасауға үйретіңіз. 11. Қиын нәрселерді тауып және оны өз бетімен, жауапкершілікпен шешуге балаңызға көмек көрсетіңіз. 12. Балаңызды жетістік пен дәрежесі үшін емес, сол қалпында сөзсіз қабылдап жақсы көретіндігіңізді сездіртіңіз. 13. Балаңызбен бірге әңгімелер, ертегілер, фантастикалық оқиғалар құрастырып, баланың шығармашылық қабілетінің дамуына жағдай жасаңыз. 14. Балаңыздың сүйікті ісіне керек кітап, ойын, т.б. құралдармен қамтамасыз етіңіз. 15. Балаңыздың алған негізгі ісінің ойдағыдай орындалуына сеніміңіз болмаса да, сол істі өзі аяқталуына жағдай жасаңыз. 16. Бала өз жұмысын көрсете алатын стенд жасап қойыңыз. 17. Істеген жұмысының нәтижелі болуына көмектесіңіз. 18. Баланың қойған талабына ерекше көңілмен қараңыз. 19. Балаңыздың өткір ойлығына сеніп, әрдайым сенім артыңыз.  
Источник: http://asyl-bilim.kz/load/balaba_shad_y_erezheler/ata_analar_a_psikhologijaly_ke_es/70-1-0-923

Тәрбиешінің аты-жөні:   1.Сіз топтағы барлық балаларыңызды жатқа танизіз ба?ата-аналарын ше?   2.Сіздерге баламен жұмыс істеген ұнай ма?   3.Әр баланың мінез-құлқын білесіз бе?   4.Сіздің балалармен қарым-қатынасыңыз жақсы ма?ата-аналарымен ше?   5.Сіздің топтпғы балаларыңыз сіздің тіліңізді ала ма?айтқаныңызды орындай ма?   6.Сіздің тобыңызда мінезі ауыр болып келетін,тынымсыз көп қимылдайтын немесе көп жылайтын балалар бар ма?           7.Сіздерге берілген жұмыс істейтін орындарыңыз сізді қанағаттандыра ма?   8.Сіздерді басқарып отырған жұмыс орыныңыздың әкімшілік мүшелері қанағаттандыра ма? 
Источник: http://asyl-bilim.kz/load/balaba_sha/balaba_shad_y_erezheler/t_rbieshilerge_arnal_an_saualnama/70-1-0-921

8 наурыз әйелдердің сүйікті мерекесі 1857 жылдың 8 наурызынан бастап әлемдегі күллі еркектер бұл күні әйелдерге ерекше көңіл бөледі. Ежелгі Римдіктер көктемнің алғашқы айын әйелдер мейрамы деп таңдап алды. Бұл күні әйелдер қауымы сүйіктілерінен сыйлық алып, мәре-сәре болып жатады. Тіпті бұрынғы атам заманда да жарлы-күңдер де назардан тыс қалмаған. Мереке күні әр жерде демалыс жарияланып келеді. Ежелгі дәуірде әйелдер барын киіп, мерекелік көңіл-күймен шіркеулерге барған. Бүгінде біз бұл мерекені қалай бағалаймыз? Сауалнама нәтижесіне, көңіл бөлсек, 66 пайызы бұл-нәзік жандарға арналған мереке десе, 18 пайызы наурыз-көктемнің бастауы, 8 пайызы қосымша демалыс күні деп санайды екен. Бұл күнді қалай өткізуге болады? Қазір сауда жүйелерінен әйелдерге қажет нәрсенің барлығын табуға болады. Әлбетте-көптеген арулардың арманы-бой жазып, демалу екен... Әлеуметтік сауалнама нәтижелеріне сүйенсек, әйелдердің 20 пайызы елден оқшауланып, ұйқынмызды әбден қандырсақ деп армандайды екен. Ал, тұрмыс құрмаған қыздар сүйіктісінен « маған тұрмысқа шығасың ба?» деген ұсыныс күтері анық. Әйелдер күйеуінің ақша үнемдемей, тұрмыстық техника алып берсе екен дейді. Ерлерден бір қандай сыйлық күтеміз? Интернеттен алынған цифр көрсеткіштері мынадай: 1. құшақ-құшақ гүл– 31% 2. романтикалық сапар - 24% 3. тұрмысқа шығу туралы ұсыныс - 14% 4. масаймаған күйеу - 10% 5. қымбат әрі әдемі сыйлық - 6% 6. күйеуінің ажырасу туралы келісімі - 4% 7. қолдан жасалған сувенирлер -3% 8. ароматты иіссу- 2% Құнсыз сияпаттар. Әйелдердың басым көбі-рухани азық-кітап құнсыз сыйлық деп есептейді. Қара тізімде сондай-ақ мәмпәзи, торттар, кассета мен дисктер жатады екен. Бағалы сыйлықтар. Сауалнамаға қатысқандардың 59 пайызы гүл әйелдің нәзіктігін білдіреді, бағалы сыйлық дейді. Ал, нәзік жандардың 12 пайызы салтанатты жиындарға киіп баратын көйлек пен зергерлік әшекейді құмартады. Арулардың 10 пайызы осы күні бір тамаша жігітпен танысып, жарасып кетсем деп армандайды екен. Түрлі бояулар мен парфюмерді қалайтындар 11 пайызды құрап отыр. Тек 5 пайызы ғана сыйлыққа үйге қажетті кастрюль, сковородка, үтік сияқты тұрмыстық техника алғысы келеді. Ерлердің 5 пайызы бұл күні сыйлық іздеп, уақытымды бос өткізбеймін десе, арулардың 8 пайызы ешкімнен ешқандай сыйлық күтпеймін деп жауап қатыпты. Негізі сыйлық іздеп шарқ ұратындар сүйіктісінің сеніміне кіруді көздеп жүрген-жас сері жігіттер екен.  
Источник: http://asyl-bilim.kz/load/p_nder/yt_negizderi/8_nauryz_jelderdi_s_jikti_merekesi/20-1-0-626

Баланы балабақшаға жіберу қажет пе?

Азиза Ешметова 17 Қазан, 2011   Айдары жоқ Пікір жазылмайды   917 рет қаралды

Кеңес Одағы тарағаннан кейін балабақшалар ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кетті. Енді соның салдарынан еліміз бойынша балабақшаға деген тапшылық әжептеуір сезілуде. Тіпті, туыла салысымен балабақша кезегіне тіркетіп жатқандарды көз көріп, құлақ естіп жүр. Бұл көпшілік ата-ананың ұл-қызының балабақша қамқорлығында болғанды жөн көретіндігін білдірсе керек. Бес саусақ бірдей емес. Өйткені, кейбірі, керісінше, баланың отбасы, ошақ қасында, ата-әжесінің әлдилеуімен өскенін қалайды. Кейде  мәжбүрлікпен сары бала, қара қазан қамы үшін ата-анасы бірдей жұмысқа шығу қажет. Ал, перзентіңізді қалдыратын ата да, әже де жоқ. Жеке күтуші жалдауға қалта көтере бермейді немесе сенбейсіз. Ондай кезде балабақшаға беру қажет пе, жоқ деген таңдау бола бермес.