Шпаргалка по "Истории государства и права Белоруссии"

  У працэсе разгляду грамадзянскіх  спраў важнае значэнне надавалася  пісьмовым доказам. Найбольш важныя  з актаў рэгістраваліся ў судовых  кнігах. Падробка пісьмовых доказаў  каралася смерцю. Рэчавы доказ  разглядаўся як самы пераканаўчы,  асабліва калі злачынец быў  затрыманы на месцы злачынства.

  Па найбольш цяжкіх злачынствах  (дзяржаўныя, ваенныя, некат.крымінальныя) вышук, следства і суд былі  абавязковымі незалежна ад таго, ці рабілася пацярпеўшым заява.  Папярэдняе следства («шкрутыніум») па найбольш цяжкіх злачынствах  ажыццяўлялася службовымі асобамі  дзяржаўнага апарату, звычайна  старастамі, іх намеснікамі ці  замкавымі суддзямі. У якасці  гарантыі ад злоўжыванняў службовых  асоб і выключэння магчымага  адмаўлення падазронага ці сведак  у судзе ад сваіх паказанняў  на папярэднім допыце пры-сутнічалі  панятыя («два шляхціца веры  годные»).

  Непасрэдны разгляд справы  пачынаўся з аб'явы суда аб  пачатку судовага працэсу і  выкліку ў судовае пасяджэнне  старон. Першым выкладаў свае  пэтрабаванні ісцец, потым адказчык  даваў на іх тлумачэнні. Ісцец  меў магчымасць адхіляць пярэчанні  адказчыка, а адказчык — сцвярджэнніісца.  Пасля выступлення старон, іх  адвакатаў, даследавання доказаў,  прыняцця прысягі старон і  сведак суд прыступаў да вынясення  рашэння. Адкладваць вынясенне  рашэння суд мог не больш  як на тры дні. Ісцец і  адказчык па большасці спраў  мелі права падаць апеляцыю  ў вышэйшы суд, але аб гэтым  яны павінны былі за-явіць адразу  ў судзе пасля вынясення рашэння.  Калі такой заявы не паступала,  то рашэнне суда набывала законную  сілу і падлягала выкананню.

  Такім чынам, аналіз норм  працэсуальнага права, выкладзеных  у Статуце 1588 г., паказвае, што  на ўзроўні тэа-рэтычнай распрацоўкі  яны на той час былі даволі  развітымі, рэгулявалі ўсе асноўныя  дзеянні суда і ўдзельнікаў  працэсу. Атрымала развіццё новая  тэорыя доказаў, заснаваная на  лагічным метадзе іх ацэнкі, пры  захаванні фармальных доказаў,  што было ўласціва феадальнаму  праву. Новая тэо-рыя грунтавалася  на зводнай ацэнцы пісьмовых  і рэчавых доказаў, паказанняў  старон, сведак, гэта значыць на  такіх сродках, якія б маглі  лагічна пераканаць суддзяў. 

 

32. Люблінская ўнія  ВКЛ, Рускага і Жамойцкага і  Кароны Польскай 1569г.Форма дзяржавы  РП абодвух народаў.

Прычына подпісу: унутрыкласавыя супярэчнасці ў пануўчым шляхецкім саслоўі  ВКЛ пагроза з боку маскоў. дзяржавы, крым. набегаў. 
З’ яднанне 2-х дзяржаў у адну(агульны манарх);

Супол. элекцыя манархаў на агульн. Сойме дэлегатаў 2- дзяр.;

Агул. Рада, сенат(рашэнні па справах  усёй дзяржавы); Ваен. дапамога; Адна граш. с-ма; Захаванне юр. моцы усіх раней. міждзярж. пагадненняў бакоў, якія не пярэчылі інтарэсам П і ВКЛ

1 ліпеня 1569г. быў падпісаны акт  Люблінскай уніі. Акт Любл. Уніі  аформлены ў выглядзе прывілея-дагавора. Узнікае новая дзяржава-РП. Форма  дзяржавы-канфедэрацыя. Выш. Орган  улады- Агульны сойм на тэр.  Польшчы. У ВКЛ захаваўся былы  адм. Апарат, асобнае ад Польшчы  заканадаўства і судовая арганізацыя,  тытул ВКЛ, дзяржаўная пячатка  і войска.

 

33. «УРАЎНАВАННЕ ПРАВОЎ»  1697 г.

   Вяршэнства ў палітычнай  сістэме Княства пераходзіла  ад Радзівілаў да Пацаў, ад  Пацаў да Сапег. У канцы XVII ст. апошнія захапілі ўсе галоўныя  пасады ў палітычнай іерархіі  Княства. Казімір Сапега быў  вялікім гетманам, яго брат Бенідзікт  — падскарбіем. Гэта дазваляла  ім кантраля-ваць эканоміку, фінансы,  войска. Па сведчанню сучаснікаў, Сапегі жадалі «ўпрыгожыць сябе  літоўскай каронаю». Дыктатарскія  памкненні Сапегаў выклікалі  рашучае су-праціўленне з боку  шырокіх шляхецкіх мас. Яно  адлюстравалася ў прынятым літоўскім  соймам 19 чэрвеня 1697 г. акце «Ураўнаванне  правоў Вялікага Княства і  Кароны». Сутнасць яго зводзілася  да пашырэння шляхецкіх свабод  і абмежа-вання магнацкага свавольства.  Так, права збору падаткаў пераходзіла  ад падскарбія да абраных шляхтай  на сойме зборшчыкаў. Гетман губляў  права недатыкальнасці і мог  быць прыцягнуты да суда за  свае супрацьпраўныя ўчынкі. Адмяняўся  звычай, згодна з якім рашэнне  трыбунала ўсту-пала ў сілу  толькі пасля таго, як было  замацавана пячат-кай вялікага  канцлера. Такім чынам, істотна  абмяжоўваліся прэрагатывы органаў  улады ВКЛ, якія знаходзіліся  ўруках магнатаў. Разам з тым  уніфікацыя некаторых правоў  Кня-ства і Кароны мела і  адмоўны бок, бо абмяжоўвала  аўтано-мію Княства ў складзе  Рэчы Паспалітай.

   Небяспека страты дзяржаўнасці, а таксама незадаволе-насць палітычным  крызісам у Рэчы Паспалітай, вы-кліканым  шляхецкай анархіяй і дэцэнтралізацыяй  улады, сталі прычынамі прыняцця  на сойме ў Вільні 24 лістапада  1700 г. так званай «Літоўскай  пастановы». Сутнасць гэтага нарматыўнага  акта заключалася ў разрыве  уніі з Польш-чай, усталяванні  ў ВКЛ неабмежаванай манархіі. Прычы-най заняпаду Княства абвяшчаўся  саюз з Польшчай, і, каб спыніць  развал дзяржавы, дэпутаты патрабавалі  выйс-ці з уніі, пазбавіць край  ад анархіі, навязанай Польшчай, і вярнуцца да неабмежаванай  улады вялікага князя, якая  была пры Гедзіміне, Альгердзе,  Вітаўце. Абсалютная ма-нархія  бачылася залогам пераадолення  магнацкага дэспа-тызму і эканамічнага  росквіту Княства. Але адсутнасць  ед-насці ў шляхецкім асяроддзі  ВКЛ, а таксама складаныя міжнародныя  адносіны (Паўночная вайна Расіі  са Шве-цыяй, у якую было ўцягнута  Княства) не далі магчымасці  для рэалізацыі як першай, так  і другой праграмы рэфар-мавання  дзяржавы. Ідэі гэтых двух актаў  шырока абмяр-коўваліся у 70—90-я  гг. XVIII ст. і знайшлі пэўнае адлюс-траванне  ў прынятых соймам законах,  вядомых пад назвай Канстытуцыя  3 мая 1791 г.

 

 

34.Вышэйшыя органы ўлады і кіравання РП абодвух народаў 1569-1763гг.Склад, кампетэнцыя, дзейнасць.

РП представляло собой конфедерационное многонациональное государство. Высшими  органами гос-ва были короли и сейм.

Король: свободно выбирался сеймом. Права, обязанности короля определялись общим гос. законом – генриховскими  артикулами. Каждый заново избираемый король обязан был их подписывать.

Сеймы: - обычные которые созывались королем; - экстренные, кот. созывались руководителем католической церкви в результате смерти короля и его отречения от престола.    

В компетенцию сейма входили  следующие вопросы: - созыв ополчения; - объявление войны; - заключение мира; - установление налогов.

Экстренные сеймы собирались для  избирания короля: - конвикационный сейм (на нем определялось время  и место выбора короля); - избирательный  сейм(на нем проводились выбору и заключался договор с королем); - коронационный сейм (на нем проходила торжественная коронация и принесение присяги королем)

Таким образом король в РП не обладал ни законодательной, ни исполнительной, ни судебной властью. В сейме РП состояло 3 сословия: король, сенатор, посольская изба.

В сенат входили все епископы, архиепископы и воеводы, а также  некоторые другие служебные чины Польши и ВКЛ (150 сенаторов). Посольская изба состояло из избираемых представителей шляхты от повета. Собирались сеймы  один раз в полгода в Варшаве, а с 1673 года – каждый третий сейм проходил в Гродно. Для принятия решения на сейме требовалось  его единогласное одобрение. Каждый депутат сейма имел право запретить  любое решение сейма (обладал  правом свободного вета). Либерум вета – было вызвано ослаблением центральной  власти и позволяло даже одному делегату сорвать сейм.

 

35.Мясцовыя органы улады і кіравання РП абодвух народаў 1569-1763.

Павятовыя і ваяводскія соймікі. Удзельнічалі ўсе землеуласнікі павета ці ваяводства. Мелі шырокія паўнамоцтвы і мала залежалі ад цэнтр-х органаў.

Дзейнасць абапіралася на агульнадзярж НПА, мясцовае звычаёвае права і  акты мясцовай адміністрацыі.

У ваяводстве- прадстаўнік вышэйш улады – ваявода (пажыцёва прызначаўся  вял. Князем і Радай). Ключнік –  спагнанне падаткаў і чыншу. (памоч. кашталян). У павеце – кіраўнік(адміністрацыі)- стараста (прызнач вял. Князем і Радай  з буйных феадалаў). Намеснік – падстараста. Памошнік – павятовы маршалак (па ваенным  справам). Ніжэй: (на ўзроўні воласці) дзяржаўцы-кіраунікі дзярж і вялікакняж маёнткаў (іх называлі цівунамі).  Памошнікі  – сельскія войты (сачылі за падтрым  парадку ў сёлах, за выкананнем феад. Павіннасцей сялянамі.

ОРГАНЫ МЯСЦОВАГА КІРАВАННЯ  І САМАКІРАВАННЯ.

У гарадах Беларусі значна адрознів ад другіх мясцов органаў ўлады на месцах. Гарады: 1)(прывілей) мелі спец граматы  на Магдэб права. Гарады якія атрымалі прывілей больш не ўваходзілі ў адміністр  ваявод і старастаў => ўтварылі органы гарадск кіравання (магістрат), дзе  прысутнічалі некатор эл-ты самакіравання.

(Рада)       Магістратр (6 – 20 чалав), найбольш багатыя:  войт (глава адміністр і суда).  бурмістры (памочнік войта ў  кірав горадам);  радцы;  лаўнікі.  Мог быць намеснік войта –  лентвойт.

 

 

36.Значэнне Генрыкавых артыкулаў у развіцці формы дзяржаўнасці РП абодвух народаў у канцы 16-18 ст.Элекцыйныя пакты канвента.

Генрыкавы артыкулы.

Акт, вызначаў асновы дзярж. ладу РП і  паўнамоцтвы караля польская і вял. Князя літ. Прыняты на элекц. сойме 1573 пры абранні на трон РП Генрыка  Валезы. Склад. з 18 пунктаў. Паводле  дакумента кароль не меў права  прызначаць сабе пераемніка, мець зносіны  з замежн. дзярж-мі, абвяшчаць вайну, склікаць паспалітае рушэнне, аднаасобна выдав. законы, вяршыць суд, устан. падаткі. Пацвярдж. права ўласнасці феадалаў, іх права выбір. манарха. Кароль абавяз. кожныя 2 гады склікаць вальны сойм, падтр. рэлігійны мір у краіне. Павінен  быў знаходз. пад апекай 16 сенатараў-рэзідэнтаў. Калі не выконваў узятых абавязкаў, жыхары РП абвяшч. вольнымі ад падпарадк. і  прысягі каралю. Гэты артыкул падпісвалі пры абранні ўсе наст. каралі польск. і князі літ.

Пакт канвента.

Пагадненне публ.-прав. характару  паміж шляхтай РП і новаабр. каралём. фіксавала індывід. абав-кі манарха: забяспеч. фін. дапамогу дзяржаве, выплац. даўгі папярдн. караля, вярнуць у  склад дзярж. страчаныя тэр-рыі,будаваць замкі на межах, развів. флот і артылерыю,выкупляць  з татар. палону “рус” шляхту, захоўваць  шлях. вольнасці, не ўжываць тытул  “дзедзіч”, не выкарыст. войска супраць  шляхты. Заключаецца у 1573 пры абранні  на трон Генрыка Валезы разам з  Генр. артыкуламі. Рыхтаваў нанава пры  кожн. абранні караля элекц. сойм, з  кан. 17 ст. – яго рыхт. спец. камісія  з нек. сенатараў і паслоў ад ваяв-ваў.  Пасля прысягі караля на прастол  караля яму ўручаўся дыплом элекцыі  – на абранне яго каралём.

 

 

 

 

37. Дзяржаўны лад Рэчы Паспалітай перыяду станаўлення канстытуцыйнай манархіі (1764–1792 гг.).

 Вострая палітычная барацьба паміж прыхільнікамі рэформ дзяржладу і рэакцыйнымі коламі каталіцкага духавенства і магнатаў.

 У 1764 г., а затым у 1775 г. у РП уводзіцца абавязковы для ўсіх саслоўяў, адзіны мытны падатак з адначасовай адменай унутраных пошлін. У 1766 г. усталёўваецца адзіная сістэма мер і вагаў на ўсёй тэрыторыі Рэчы Паспалітай; у 1773—1775 гг. фарміруецца адукацыйная камісія, стварэнне якой стала пачаткам рэформы ў галіне асветы. У эканамічнай сферы пэўны станоўчы вынік мелі рэформы А.Тызенгаўза, дзякуючы якім на паўночным захадзе Беларусі з'явілася даволі значная колькасць мануфактур.

 Рэформы не задаволілі магнатаў, імкнуліся да неабмежаванай улады,  Расія і Прусія –саюзники их. У верасні 1764 г. на каралеўскі трон свайго стаўленніка Станіслава-Аўгуста Панятоўскага і карэкціравалі яго палітычную лінію ў адпаведнасці з папярэдняй дамоўленасцю паміж сабой аб захаванні сілай зброі існуючага парадку ў Рэчы Паспалітай.

 У другой палове 60-х гг. XVIII ст. перад соймам расійскім бокам было пастаўлена пытанне аб ураўноўванні ў правах некатолікаў (дысідэнтаў) з католікамі згодна з дагаворам 1686 г. Сойм станоўча пытанне не вырашыў. Тады пад патранажам Расіі і Прусіі ў 1767 г. у Слуцку была створана праваслаўная, а ў Торуні—пратэстанцкая канфедэрацыі, якія ставілі перад сабой задачу дасягнуць роўнасці канфесій у РП. У 1768 г. сойм задаволіў памкненні дысідэнтаў, а таксама прыняў закон пад назвай «Кардынальныя правы», які замацаваў непахіснасць свабоднага прымянення вета, захаванне шляхецкіх правоў і недапушчэнне рэформ дзяржаўнага ладу.

 Прагрэсиуныя шляхты і буржуазіі  ўтв. Паліт.блок «патрыятычная партыя».

 Галоўнай мэтай патрыётаў  было ўмацаванне дзяржаўнай улады  Рэчы Паспалітай, садзейнічанне  буржуазным рэформам у краіне. Кансерватары ў сваю чаргу рабілі ўсё, каб захаваць старыя феадальныя адносіны, шляхецкія прывілеі, існуючы палітычны лад.

 Чатырохгадовага сойма (1788—1792 гг.), які аб'явіў сябе канфедэрацыяй,  што паралізавала дзеянне прынцыпу  «ліберум вета»—усе пытанні прымаліся простай большасцю галасоў. Па ініцыятыве патрыётаў было прынята рашэнне аб падаўжэнні паўнамоцтваў сойма яшчэ на два гады і правядзенні дадатковых выбараў дэпутатаў ад паветаў.Дадаткова было выбрана 182 дэпутаты, з якіх 112 былі прыхільнікамі патрыётаў. У выніку з 359 дэпутатаў сойма 181 быў прадстаўніком шляхецка-буржуазнай патрыятычнай партыи—партыі рэформ. Каб вырашыць пытанні, мінуючы «ліберум вета», сойм у двайным складзе таксама абвясціў сябе канфедэрацыяй.

Пераўтварэнні сойм пачау з выкладання асноўных прынцыпаў канстытуцыйнага  права, замацаваных у «Кардынальных  правах» і прынятых у студзені 1791 г. Усяго 11 артыкулаў—гэты дакумент па сваёй сутнасці быў дэкларацыяй аб прынцыпах існавання Рэчы Паспалітай як самастойнай, незалежнай дзяржавы.  Любая чужаземная гарантыя захавання існуючага становішча аб'яўлялася «накіраванай супраць незалежнасці Рэчы Паспалітай». Каб прадухіліць новы падзел, сойм аб'явіў яе недзялімай дзяржавай.

  «Кардынальныя правы» надавалі некаторыя канстытуцыйныя правы абывацелям, гэта значыць грамадзянам Рэчы Паспалітай. Так, адначасова з абвяшчэннем каталіцкай рэлігіі дамінуючай дэкларавалася свабода іншых хрысціянскіх веравызнанняў. свобода слова і друку, за выключэннем пытанняў, што тычыліся паную-чай каталіцкай веры, у інтарэсах якой магла быць уста-ноўлена цэнзура.