Электр машиналары

                                                МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе.......................................................................................................................3

Электр машиналары................................................................................................4

Машиналар...............................................................................................................5

Қорытынды..............................................................................................................7

Қолданылған әдебиеттер тізімі..............................................................................8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                     Кіріспе

       Электр машиналар пәні электроэнергетика саласында мынандай орындарда кеңінен орын алады. Өндірісте, транспортта, авияцияда, автоматты басқару және реттеу саласында және құрылыста кеңінен қолданылады. Механикалық энергияны электр энергиясына және керісінше электр энергиясын механикалық энергияға түрлендіру үшін қолданылады. Механикалық энергия электр энергиясына түрлендіргіш машинасын генератор деп атайды. Электр энергиясын механикалық энергияға түрлендіргіш машина бұл қозғалтқыш (двигатель) деп аталады. Кез-келген электр машинасына әрі генератор, әрі қозғалтқыш ретінде қолданылатын болады. Оның екі жақты энергия түрлендіргіш қасиеті машинаның қайтымдылығы деп аталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                   Электр машиналары – электрэнергетика негізі.

 

       Электр машиналары электротехникада және электроэнергетикада қолданылатын электр машиналар түрлерін конструкциясын жалғау схемаларын және қолданыстағы физика заңдарын қарастырады.. Электр машиналар пәні электроэнергетика саласында мынандай орындарда кеңінен орын алады. Өндірісте, транспортта, авияцияда, автоматты басқару және реттеу саласында және құрылыста кеңінен қолданылады. Механикалық энергияны электр энергиясына және керісінше электр энергиясын механикалық энергияға түрлендіру үшін қолданылады. Механикалық энергия электр энергиясына түрлендіргіш машинасын генератор деп атайды. Электр энергиясын механикалық энергияға түрлендіргіш машина бұл қозғалтқыш (двигатель) деп аталады. Кез-келген электр машинасына әрі генератор, әрі қозғалтқыш ретінде қолданылатын болады. Оның екі жақты энергия түрлендіргіш қасиеті машинаның қайтымдылығы деп аталады. Сонымен қатар бір текті токтың электрэнергиясын, екінші тоқтың энергиясына түрлендіру үшін, электрмашиналары қолданады. Мұндай электр машина түрлендіргіш деп аталады.

       Электр машинасы – механикалық энергияны электр энергиясына және керісінше немесе параметрлері белгілі электр энергиясын басқа параметрлі электр энергиясына түрлендіретін машина. Ол токтың тегіне қарай тұрақты ток машинасы (мыс., тұрақты ток генераторы, тұрақты ток қозғалтқышы) және айнымалы ток машинасы (асинхронды генератор, асинхронды қозғалтқыш, синхронды генератор, синхронды электр қозғалтқышы, коллекторлы генератор, коллекторлы қозғалтқыш) болып, ал пайдалану мақсатына қарай генератор, қозғалтқыш, электр машиналық түрлендіргіш (мыс., қозғалтқыш генератор, бір зәкірлі түрлендіргіш, фаза түрлендіргіш, т.б.) электр машиналық күшейткіш болып ажыратылады. Электр машиналарына электрстатикалық машина да жатқызылады.

       Электр машиналар түрлері: трансформаторлар, айнымалы ток машиналары, тұрақты ток машиналары, асинхронды машиналары, синхронды машиналары, қозғалтқыштар мен генераторлар құрылысы мен жұмысын қарастырады.Тұрақты токтың электр машиналары өзінің қолдануы саласына қарай механикалық энергияны кернеуі тұрағты болатын электр  энергиясына түрлендіретін электр генераторлары және тұрақты токтың электр энергиясын түрлендіретін электрқозғалтқыштары деп бөлінеді.Бұл механикалық энергия іс жүзінде, өндірісте қандай да болмасын орындаушы механизмдерді(станокты,лебедканы,трамвай, троллейбустың электропоездың және т.б) іске қосу үшін қызмет етеді. Кез келген электр машинасына  әрі генератор,әрі қозғалтқыш ретінде қолданылатын болады. Электр машиналары мен электр жабдықтарын нақтылы параметрлерін паспортта жасап шығарушы завод белгілейді. Олардың барлығы немесе ең негізгілері электр машиналыры мен электр жабдықтарының паспорт таблицасында көрсетіледі.

       Электротехника  өндірісінде әр түрлі кернеуге  және қуаттарға арналған тұрақты   машиналарын шығарады.Оларды қуаттарына қарай шартты түрде мынадай топтарға бөлуге болады:

    Микромашиналар – қуаты ваттың үлесінен 500 Вт – қа дейін;

    Қуаты аз машиналар – 500 Вт – тан 10 кВт –қа дейін;

    Қуаты үлкен машиналар – 10к Вт – тан бірнеше жүз киловаттқа дейін

    Қуаты үлкен машиналар – бірнеше жүз киловаттан жоғары

        Көптеген жағдайларда электр станцияларында өндірілген электр энергиясы әр тұрді механизмдерді қалпына келтіу мақсатында қайтадан механикалық энергияға айналдырылады.Бұл мақсатта электрлык қозғалтқышты электр машиналары пайдаланылады.

 

 

1.1-сурет. Негізгі электр жабдықтары  мен электр аппараттарын қолдану  принциптік схемасы.

       Машина (франц. machіne, лат. machіna) – механикалық қозғалысқа түсіп, энергия, материал және ақпарат түрлендіруге арналған құрылғы. Машинаның негізгі міндеті – еңбекті жеңілдету және оның жұмыс өнімділігі мен сапасын арттыру үшін адамның өндірістік қызметін ішінара немесе толықтай алмастыру. Атқаратын қызметіне қарай: энергетикалық, жұмыстық және ақпараттық машиналар болып ажыратылады. Энергетикалық машиналар кез келген энергия түрін механикалық энергияға түрлендіреді. Оларды машина-қозғалтқыштар деп те атайды. Бұларға электр қозғалтқыштары және электр генераторлары, іштен жанатын қозғалтқыш, турбиналар, піспекті (поршеньді) және бу машиналары, т.б. жатады. Жұмыстық машиналар заттың (материалдың, т.б.) пішінін, қасиетін, күйін, орналасу қалпын өзгертуге арналған. Оны технологиялық машина (металл кесу станогы, тоқыма станогы, құрылыс машинасы, т.б.), көлік машинасы (автомобиль, ұшақ, т.б.) және тасымалдау машинасы (конвейер,элеватор, көтергіш кран, т.б.) деп ажыратады. Ақпараттық машиналарға есептеуіш машиналар мен құрылғылар, механикалық интеграторлар, т.б. жатады. Адамның тікелей әсер етуінсіз жұмыс істейтін машина түрі машина-автоматтар немесе автоматтар өндірісте кеңінен қолданыс тапты. Белгілі бір технологиялық процесті орындайтын әрі өзара тізбектей жалғасқан машина-автоматтар автоматтық желі құрайды.

       Машина бөлшектері: 1)машиналардың, приборлардың, аппараттар мен тетіктердің, т.б. одан әрі бөлшектеуге жатпайтын тұтас тетігі (бұранда,білік, тегершік, күпшек, серіппе, муфта, т.б.). Машина бөлшектерінің саны машинаның күрделілігіне байланысты өзгеріп отырады (бірнеше ондаған мыңға жетеді). Әр түрлі машиналарда пайдаланылатын бөлшектердің кейбіреулері өзара ұқсас, ал кейбіреулері тек жеке машина түрлеріне ғана тән. Осыған байланысты машина бөлшектері негізгі екі топқа (ұқсас және арнайы бөлшектер) жіктеледі.

       Машина жасау – ауыр өнеркәсіптің еңбек құралдарын, тұтыну заттарын және қару-жарақ өнімдерін жасайтын негізгі саласы. Машина жасау өндірісі энергетикалық, электртехникалық, станок жасау және құрал-саймандар өнеркәсібі, аспап жасау, ауыл шаруашылық машиналарын жасау, т.б. салаларға бөлінеді. Қазақстанда машина жасау 2-дүниежүзілік соғыс жылдарында басқа республикалардан көшіріліп келген жабдықтар негізінде жасалды. Соғыстан кейін бұл сала жоғары қарқынмен дамып, көптеген жаңа өндіріс түрлері пайда болды. Республиканың машина жасау кәсіпорындары күрделі әрі металды көп қажет ететін машиналар, тау-кен, көмір, мұнай, металлургия, тамақ кәсіпорындары мен жеңіл өнеркәсіпке қажетті жабдықтар, сондай-ақ ауыл шаруашылығына, көлікке, құрылысқа арналған машиналар мен құрал-саймандар және электртехникалық аппараттар мен станоктар – барлығы мыңнан астам өнім түрлерін шығарады. Алматыда металл кесу станогін, созу станын, электр аппаратурасын, гидротехникалық жабдықтар, Қарағандыда тау-кен шахтасы жарағын, кокс-химия техникасын, Шымкентте пресс-автоматтар, карданвал, Өскеменде түсті металлургия жабдығын,  конденсатор,  Павлодарда трактор, Астанада ауыл шаруашылығы техникасын,  Қостанайда  дизель моторын, Ақтөбедерентген аппаратурасын,  Атырауда мұнай өндірісіне қажетті машина мен жабдықтар, Талдықорғанда (Алматы облысында) аккумулятор, Кентаудаэкскаватор шығаратын өндіріс орындары жұмыс істейді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                Қорытынды

 

Электр машинасы механикалық энергияны электр энергиясына және керісінше немесе параметрлері белгілі электр энергиясын басқа параметрлі электр энергиясына түрлендіретін машина. Тұрақты токтың электр машиналары өзінің қолдануы саласына қарай механикалық энергияны кернеуі тұрағты болатын электр  энергиясына түрлендіретін электр генераторлары және тұрақты токтың электр энергиясын түрлендіретін электр қозғалтқыштар деп бөлінеді. Электротехника өндірісінде әр түрлі кернеуге және қуаттарға арналған тұрақты  машиналарын шығарады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                  Қолданылған әдебиеттер тізімі