Шпаргалка по "Социологии"

Диаметральды қарама-қарсы  көзқарасты неміс социологы Р.Дарендорф  ұстанды. Ол үшін жанжал - жанжал социологиясының  орталық категориясы болып табылады. Адамзат қоғамы, оның пікірінше - жанжалдасқан екі жақтың (таптар) арасындағы өзара  әрекеттестік жүйесі ретінде дамиды. Жанжалдар шарасыз және қажетті. Олардың болмауы - “таңқаларлық және жат” құбылыс [5]. Ол таптық антогонизм туралы марксшілдік білімді дұрыс  деп мойындады, бірақ бұл антогонизм ХІХ ғасырда Батыс Еуропаға тән  болған деп санады. Ал ХХ ғасырдың постиндустриалды қоғам жағдайында, плюрализм және демократия принципі бекітілген кезде, - әлеуметтік жанжалдың “арнаулы”  механизмдері жасалады. Ол жанжалды реттеудің (шешудің емес) жеңіл формалары. Жанжалды “шешу”, яғни оны толығымен жою. Ал бұны істеуге болмайды, - олар барлық иерархиялық жүйенің салдары  ретінде барлық жерде өмір сүреді. Алайда бұл оларды реттеуге болмайды дегенді білдірмейді. Бұл үшін кем  дегенде үш жағдай болу керек: біріншіден, құндылықтық ұстанымның бар болуы, өзгешелікті мойындау және жанжалдасқандардың қарсы тұруы; екіншіден, тараптардың  ұйымдасу деңгейі - ұйымдасу дәрежесінен  қаншалықты жоғары болса, келісім-шарттардың орындалуы мен келісіміне жету оңай болады; үшіншіден, белгілі бір ереженің өзара тиімділігі, оларды орындау  жанжалға қатысушы тараптар арасындағы қатынастарды сақтауға немесе ұстап  тұруға мүмкіндік береді.Өзінің “Әлеуметтік  жанжалдың қызметтері” атты кітабында  Л.Козер жанжалды “құндылықтар мен  белгілі бір мәртебеге қарсы  адамдардың мақсаттары қарсыласты тоқтату, зиян келтіру немесе көзін жоюға  жететін күш пен ресурстарға  ие болу үшін күрес” ретінде сипаттады. Ол әлеуметтік жанжал қоғамдық жүйенің  тұтастығын бұзады, бірақ қоршаған ортаға қатысты әлеуметтік құрылымды  аса икемді қылады деп көрсетті. Ол әлеуметтік жанжалды деструктивтік  фактор ретінде емес, әлеуметтік дамудың, керек десеңіз, топаралық жанжал процесіндегі топтың әлеуметтік шоғырлану импульсі ретінде дәлелдейді .Функционализм көзқарасында қала отырып, Козер өзінің еңбектерінде қоғамдағы индивидтердің ынтымақтастығына баса назар аударды.

29. «МӘДЕНИЕТ» ЖӘНЕ «СУБМӘДЕНИЕТ» АРАСЫНДАҒЫ АЙЫРМАШЫЛЫҚТЫ ТҮСІНДІРІҢІЗ. СУБМӘДЕНИЕТТІҢ ТҮРЛЕРІ.  

Субмәдениет (лат. sub — төменгі, нем. kultur — мәдениет) — дәлме-дәл аударымда «астыңғы мәдениет», ірі мәдени құрылым ішіндегі белгілі бір топтар, бірлестіктер мәдениеті дегенді білдіреді. Субмәдениет көбінде қоғамда өктем болып тұрған мәдениет пен әлеуметтік құрылымға оң немесе теріс қатынас нәтижесінде пайда болады. Қазіргі жағдайда субмәдениет үлкен аймақтық, ұлттық мәдени құрылым негізінде пайда бола отыра сол мәдениеттегі классикалық дәстүрден тысқары тұрады. Субмәдениеттің әлеуметтік бастауын әр түрлі жас ерекшеліктеріне байланысты топтар, бейресми бірлестіктер т.б. құрайды.Субмәдениет - бұл қоғамның жай кедергі жасамауына болатын жастардың әлеуметтік белсенділігінің алаңы. Қазіргі жастардың жеке, өзіндік өмірге бүгінгі аса қиын және динамикалық (қозғалысты, көп сырлы) кезеңде аяқ басатындығын ұмытпауымыз керек. Оларға нағыз өмір туралы нақты кеңестер беріп, уақытында өз өмірлік тәжірибемізбен бөлісіп, олардың бастан кешіргендеріне сыйластықпен қарауымыз қажет. Буындар арасындағы түсініспеушілік, негізінен, сол кезеңнің әлеуметтік құрылымдарын, өмір тарихтарын білмегендіктен туындайды. Тарихтың белгілі бір кезеңіне қазіргі ғылыми биіктен қарап, бүгінгі түсініктер тұрғысынан саралап, дәуір психологиясын ескермей, мәселені сол заман адамдарының қандай көзқараспен танығандығын назардан тыс қалдырып жатамыз. Мәдениет (арабша “маданият” – қала, қалалық; латынша – өңдеу, өсіру деген ұғымдарды білдіреді) – 1) белгілі бір халықтың қол жеткізген табыстары мен шығармашылығының жиынтығы; 2) адамзат қауымының белгілі бір тарихи кеңістіктегі қызметі мен өзіндік ерекшеліктері (палеолит мәдениеті, крит-микен мәдениеті, т.б.); 3) адамдық әрекеттің белгілі бір саласының жетілу деңгейі (сөйлеу мәдениеті, еңбек мәдениеті, құқық мәдениеті, т.б.); 4) агромәдениет (дәнді өсімдіктер мәдениеті, цитрустық мәдениет, т.б.).^[1] Мәдениет^[2] – адамның өз қолымен, ақыл-ойымен жасағандары және жасап жатқандарының бәрін түгел қамтиды. Жай ғана сауат ашудан және тазалық ережелерін сақтаудан бастап, өмірдің асқан үлгілі шығармаларын жасағанға дейінгі ұғымды қамтып жатқан – мәдениет саласының өрісі кең. Мәдениет – тарихи құбылыс. Оның дәрежесі мен сипаты қоғамдық өмірдің жағдайларына байланысты өзгеріп отырады. Тарихи дәуірлердің алмасуы мәдениеттің мазмұны мен формаларына сөзсіз терең өзгерістер енгізеді. Мәдениетті тұлғалық сипатта қарастырғанда, бірнеше елеулі түсініктерге тоқтала кету қажет, олардың ішіндегі маңыздылары: мәдени әрекет, мәдени орта, мәдени игіліктер мен қажеттіліктер және мәдени ұйымдар мен ұжымдар. Бұлардың арасында ең түбегейлісі — мәдени әрекет. Әрекеттену — жалпы адам мен қоғамның өмір сүру тәсілі, тіршіліктің тірегі. Мәдени әрекет деп, әдетте, мәдениет игіліктерін өндіруге, таратуға, тұтынуға бағытталған мақсатқа сәйкес әлеуметтік іс-қимылдарды атайды. Мәдени игіліктерді толассыз жасау нәтижесінде адам өзінің де мәдени деңгейін көтереді. Осы әрекеттің қайнары, түпкі қозғаушы күші ретінде ғылым адамның талап-мұқтаждарын, мәдени қажеттіліктерді бөліп қарастырады. Осылардың қатарына біз мынандай адамдық қажеттіліктерді жатқызамыз: өмірдің мәні мен мағынасын іздеу, өмірден өз орнын табуға ұмтылу, шығармашылыққа талпыныс, альтруизм, гумандылық және тағы басқалары. Мәдени орта ұғымы мәдениеттің коммуникациялық (қатынастық) табиғатымен тығыз байланысты. Мәдени орта заттық-материалдық, әлеуметтік ұйымдар мен ұжымдардан, рухани қызмет орындарынан тұрады. Оларға техника мен қүрал-жабдықтардың даму деңгейі, тұрмыстық мәдени дәрежесі, адамдардың білімділігі, кәсіптік шеберлігі, рухани мәдениетті сақтау және насихаттау ұйымдары (мұрағаттар, мұражайлар, кітапханалар, клубтар және тағы басқалар) жатады. Қайсыбір ұлттық мәдениетті алсақ та, ондағы салт-дәстүрлер жүйесіне бірден назарымыз ауады. «Салт-дәстүр, — дейді белгілі философ Гердер, — тіл мен мәдениет бастауларының анасы» ^[3]. Мәдениет өзінің кең мағынасында бір ұрпақтың келесі ұрпаққа жолдаған өмір сүру тәсілі болғандықтан, осы жалғастықты, мұрагерлікті жүзеге асыратын салт-дәстүрлер жүйесі мәдениет өзегін қүрастырады. Әсіресе, жазу-сызу болмаған ерте заманда мәдениет ырымдар мен сәуегейлікке, . сенім-нанымдарға, дәстүрлі түсініктерге иек артқан. Ал салт-дәстүрлерге Ғұзыхан Ақпанбет мынандай баға береді: «Олар — терең философиялық ойдың, ғасырлар бойы жинақталған тәжірибенің сұрыпталған түжырымы, негізгі нәрі, қысқа да көркем бейнесі». ^[4]. Ғасырлар бойы күнделікті іс-тәжірибе негізінде сұрыпталған жазу-сызу мен азаматтық қоғам өлі жоқ кезде қалыптасқан салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар мәдени мирасқорлықтың жалғыз мүмкіндігі болды.Әлеуметтік  – құқықтық критерии бойынша бейформалдық бірлестіктер 3-ке  жіктеледі: 1. просоциальді(жағымды бағыттағы)- жастарға жағымды, белсенді әсер ететін. 2. асоциальді(бейтарап түрде)- бос уақытты өткізу үшін құрылған. 3. антисоциальді(жағымсыз бағыттағы)- жастарға кері әсерін тигізетін бірлестіктер.

30.. САЯСИ ӘЛЕУМЕТТАНУДЫҢ  ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІ МЕН ПӘНІ

Саяси социологияның объектісін саяси институттар, жүйелер, адамдардың осы шеңбердегі іс-қимылдары, саясатқа адамдардың, әлеуметтік қауымдастықтардың, топтардың әсер етуі құрайды. Саяси  социологияның зерттеуінің пәндік сапасы: қоғамның саяси өмірінің әлеуметтік аспектілері, саяси биліктің әлеуметтік феномен ретінде саяси саланың  қоғамның басқа салаларымен әлеуметтік өзара әрекеттесуі. Саяси социологияның  негізгі пәні: саяси билік, оның қызмет етуінің әдістері мен формаларын және индивидтердің, әлеуметтік топтардың, этникалық қауымдастықтардың саяси  санасын, мүдделері мен іс-қимылын  нақтылы және жеке-жеке жіктеп зерттеу.

31. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ  ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ДІНШІЛДІК ДЕҢГЕЙІ  ЖӘНЕ ДІНГЕ ДЕГЕН ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҚ  ҚАНДАЙ?

Діншілдік дегендегі меңзегеніңіз - «фанатизм», радикалдық іс-әрекет болса, оған дінде орын жоқ. Ұлтшылдық дегендегі  меңзегеніңіз - нацизм, өз ұлтынан өзгені қаламау болса, оған да дінде орын жоқ. Кейбіреулер кеңестік термин бойынша  ұлтын сүюді «ұлтжандылық» деп  атап жүр. Қай қазақ бұлай атап еді? Сіздің сауалыңыз «былай тартса, өгіз өледі, олай тартса, арба сынадының» керін келтіріп тұр. Алайда ислам  діні «өгізді де өлтірмей, арбаны да сындырмаудың» жолын әлдеқашан  көрсетіп, ата-бабамыз мұның өмірдегі өрнегін іске асырып кеткен.

Қазақ халқы кешегі кеңес  заманында діншілдіктен іргесін  аулақтап, мешіттерді атқораға айналдырып, «ұлтжандылық» жетеді деп өмір сүріп  көрді. Алайда, дінінен айырылған  соң, барлық мәдени құндылығынан да, ділінен  де айырылып қалды. Бір тілі ғана бар  еді. Ол да әлі күнге дейін «Қызыл кітаптан» шыға алмай жүр. Кешегі ата-бабасы барлық құндылығымыздың  бастауы мен тірегі «дін» деп  өткенмен, олар әлі соның парқына  бара алмай, құр сандалып, желбуаз  сөз сөйлеп, босқа күйіп жүр.  
Сондықтан, қазаққа дұрыс бағыттағы, орта жолды ұстанатын діншілдік қажет. Ол діншілдіктің ішінде дұрыс ұлтшылдық та бар. Ислам дінінде Отан адамға қандай аманат болса, тіл де, ұлт болып қалу да сондай аманат. Әлемдегі түркі халықтары арасында исламды қабылдағандар ғана өз ұлтының тұтастығын сақтап қалған. Қазақстанда орташа жастағы адамдарға қарағанда жастар дінге жақын. Алайда жастардың дінге деген көзқарастары алуан түрлі. Олардың бір бөлігінің діни сауаты шала-шарпы. Ендігі бір бөлігі бұған қазіргі жастарға тән үрдіс, яғни мода ретінде қарайды. Соған қармастан жастар арасында дін туралы ілімді жетік меңгерген сауатты азаматтар да бар. Олардың арасында діни құндылықтарды өзге құндылықтардың барлығынан жоғары қоятындары да бар. Бұл әрине діннің шын мәніндегі құндылықтары болса одан қорқатын дәнеңе де жоқ.  Ол мейлі, Ислам болсын, ол мейлі, Христиан болсын. Алайда жастардың бойына қайсыбір күштердің жалған құндылықтарды сіңіретін кездері де болады. Бұл өте қауіпті үрдіс. Өйткені ол діндер арасындағы алауыздықты тудыратын, дін өкілдерін алалайтын қауіпті үрдіс. Онымен әрине үздіксіз күрес жүргізу қажет. «Бұл ретте бізге бірінші кезекте бұл тақырыпты жан-жақты зерттеп-зерделеп барып әрекет еткен жөн. Ол үшін әлеуметтік зерттеулер жүргізу керек. Олар мониторинг жүргізіле отырып, іске асып жатса, тіпті жақсы. Бұлай болғанда, жастардың дінге деген көзқарастары мен олардың қай дінге бейілдігін, жастардың қандай топтары дінге жақындығын тұрақты бақылауға болар еді. Зерттеулердің республикалық деңгейде болған да тиімді. Дінге қатысты айта кететін тағы бір мәселе - түрлі діни көзқарастағы жастардың диалогының болуы. Бұл өте маңызды мәселе. Жастар көзқарастарының әралуандығына қармастан, бір-бірінен қорықпастан, бір-біріне қарсы шықпастан ортақ түсінік қалыптастыра білулері керек.

32. КОНФЛИКТ ӘЛЕУМЕТТАНУЫ  КОНФЛИКТІНІ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ ЖАҒЫМДЫ  ЖӘНЕ ЖАҒЫМСЫЗ ЖАҚТАРЫН СИПАТТАҢЫЗ 

Әлеуметтік жанжал - бұл  қоғам мүшелерінің жалпы мойындауын пайдаланатын өндіріс құралдарына, экономикалық көзқарастарға, билікке  немесе қандай да бір басқа құндылықтарға  жету (кейде сақтау) мақсаты болып  табылатын, бір уақытта шынайы (немесе жалған) қарсыласын бейтараптау немесе жаулап алу, жоюмен индивидтер арасындағы күрестің кез келген түрі. Әлеуметтік жанжал - сөздің тар мағынасында - өмірлік  қамту сылтауымен болатын жанжал: игіліктің түрлеріне баға деңгейі  бойынша, осы игіліктерге шынайы қол жеткізу және өмірлік қамтудың басқа ресурстарымен сылтауы  бойынша [11].

Жанжалдың жағымды және жағымсыздығына қатысты әр түрлі көзқарастар  бар, осы жағдайда сөз жанжалдың  жағымды және жағымсыз қызметтері жайында  болады. Жабық сипаттағы ұзаққа созылған жанжалдар, адамның психикасын бұзады, үнемі шиеленіс күйінде ұстайды, сондықтан қарсылас жақтарды ашық соқтығысуға  алып келетін күтпеген оқиға, жағдайларды  бәсеңдетеді, психологиялық қызушылықты  төмендетеді, дұрыс шешім индивидтердің  өзара әлеуметтенуіне көмектеседі, позитивті өзгерістерді ынталандырады.

Жанжалдың тағы жағымды қызметі  қоғамда жұмылдырушы рөл атқару қабілетіне, әлеуметтік өзгерістердің  қозғаушы күші бола алуынан айқындалады.

Алайда жанжал көбінесе жағымсыз, бұзушы сипатта болады. Олар адамдарды  күйзеліс күйіне, психикасын бұзуға, достарды, ғашықтарды ажыратуға, т.с.с. әкелуі мүмкін.

Жалпы жанжалды шешуді үш сатыға бөлуге болады.

1. Бірінші саты - дайындық, жанжалға “диагноз” қою керек  болғанда, оның типін, күрделілік  дейгейін анықтау керек, тереңдігі  мен себебін көрсету керек.  Сонымен бірге жанжалды басу  үшін, ресурстарды зерттеу керек,  жанжалға билік, БАҚ сияқты  сыртқы факторлардың әсерін бағалау  қажет. Әрі қарай жанжалды шешудің  бірнеше нұсқаларын жасап, оларды  шешу салдарын болжау қажет,  жеңістің немесе жеңілістің бағасын  анықтап, содан кейін келісімге  дайындалу керек. Келісімнің мақсаты  істің қиялы емес, берлігі болуы  тиіс.

2. Екінші саты - келісімдердің  өзі. Ол ұзақ болуы мүмкін.

Міндеттер келесіден тұрады:

1) Келісімге қатысушылардың  қысымын жою, сонымен бірге  баспасөзді де;

2) Сенім атмосферасын  үнемі қолдау;

3) Басым проблемаға назар  аудару;

4) Соңғы көзқарастарды  бейтарап қалдыру;

5) Қатысушылардың әрқайсысы  өзінің пікірін айта алуы үшін  және қорытынды құжаттарды дайындауға  қатыса алуы үшін өзінің дәлелдері  мен ұсыныстарын ынталандыру.

3. Үшінші сатыда делдалға  қатысушының жанжалды жағдайдан  шығуын іске асыру қажет. Ол  үшін:

1) қатысушылар келісіммен  қанағаттанғандарын айтып білдіру  қажет және ол туралы бір-біріне  хабарлау керек;

2) жанжалды шешу үшін  болашаққа тиімді жасалынған  ережені мойындау керек;

3) қабылданған келісімді  іске асыру үшін бақылаудың  әдістерін бекіту қажет;

4) қарсыластық ынтымақтастыққа  айналу үшін қабылданған шешімдермен  бақылауға қатысу керек.

Жанжалды шешу процесін олардың  қатысушыларының стратегияларынсыз  түсіну мүмкін емес. Сондықтан стратегиялар қатарын қолданады. Бірінші - “страус” стратегиясы - жанжалдың бар болуын мойындамау. “Страус” қабілетті болатын  ең үлкен нәрсе ол - “иә, жанжал бар” деп айту. Бірақ өзі оны шешу үшін ештеңе істемейді.

“Көгершіндер” стратегиясында жеңілісті қолдау позициясы көрініс  береді және екі жақтың біреуі жеңілген жағдайында пайдаланылады. Мұндай жағдайда жанжалды шешудің жиі жалғасы  болмайды.

“Қаршыға” стратегиясы  қарсыласын міндетті түрде жеңуге ұйғарады. “Қаршыға” өзінің сызығында мықты  тұрады және қарсыласынан көнуді талап  етеді.

“Келісім беру” стратегиясы. Оның құндылықтарының бірі - келісім  процесінің өзі. Сондықтан көну жеңіліс  ретінде емес, проблеманың шешімі ретінде қабылданады.

Жанжалдарды реттеуде үлкен  мәнге оның салдары, қорытынды сатысы ие. Бірақ оған әрине қарама-қайшылықтарды  тұтастай жою күші және кез келген күресті тоқтату іске кірісуі  тиіс.

Жанжалдың салдары әр түрлі  объективті және субъективті факторларға, әсіресе жанжалды реттеуде айырмашылықтарды жеңу әдісіне тәуелді. Оқиға жағымды  дамыған кезде, шығармашылық еңбек  пен демалысқа дәлденуге мүмкіндік  беретін, бұрынғы жанжалдасқан жақтарға сыйлы қатынас қалыптасады.

33. ДІН ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰБЫЛЫС РЕТІНДЕ, ОНЫҢ ҚОҒАМДАҒЫ ОРНЫ МЕН АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ ҚАНДАЙ

Ғылымда діннің мәні қалай  бағаланып түсіндірілгенімен, социология қоғамның дінге әсер ету жәйтін мойындамай алмайды, жоқ дегенде теологияға қарағанда ол діннің мазмұнының және оны ұйымдастыру формаларының өзгерісін  табиғи, эмпирикалық белгіленіп отыратын күштердің, бірінші кезекте әлеуметтік күштер әрекетінің нәтижесі ретінде  түсінеді. Бұл дінді психология, философия немесе тарих қалай  көріп, бейнелейтінінен ерекшеленеді.

Дін социологиялық талдаудың  нәтижесінде ең алдымен әлеуметтік феномен ретінде алға шығады. Дінді  ғылыми анықтаудың қарапайым және ең кең тараған әдісі ол индуктивті әдіске негізделеді: мүмкіндігінше  қарастырылып отырған құбылысқа  қатысы бар фактілердің бәрін  жинап, оларды салыстыра отырып, зерттеліп  отырған феноменді сипаттаушы ретінде  ұқсас жақтарын, қайталанып отыратындарын, ортақ қасиеттерін бөліп қарастырады. Сонымен бірге социология олар соншалықты әр түрлі болғанымен, барлық діндерге тән қандай да бір ортақ қасиеттерін  анықтау мүмкін емес екендігін көреді. Айталық, мысалы, мұсылман және христиан діни дүниетанымдарына тән дүниенің бөгде және о дүние болып екіге  бөлінуі буддизм немесе индуизм  дінінде жоқ.

Қандай да бір дінде  адамдардың ғажайыпқа негізделген  қоғамдастықтарға ұйымдасуы еш анықтамаға келмейтін жағдайлар көп кездесетін басқа да мысалдар бар. Социологтар  мен басқалар арасында да діннің шіркеу, құдай, діни сенім сияқты жекелеген  элементтерін анықтау кезінде үлкен  пікірлестік байқалғаны көзге көрінсе, бірақ сонымен қатар діннің өзін тікелей анықтауда үлкен келіспеушіліктер байқалады. Діндер түрлі қоғамдарда немесе әр түрлі тарихи кезеңдерде бірдей қызмет етіп отыр ма деген сұраққа  әзірге сенімді жауап жоқ. Ал егер олай болса, онда оны қандай да бір  ортақ анықтамаға әкеп тіреуге болатын  феномен ретіндегі дін жайлы  түсініктердің өзі сенімсіздік  тудырады. Дін қоғамда әлеуметтік организм өмірінің бір көрінісі ретінде  өмір сүреді. Дін мен қоғам арасындағы байланысы екі дербес шамалардың әрекеттесуі ретінде қарастырылуы дұрыс болмаған еді. Дін - одан оқшаулана  алмайтын қоғамдық өмідің бір бөлігі, ол қоғам өміріне соншалықты сіңісіп  кеткен. Солай бола тұра, қоғам мен  діннің мұндай байланысының сипаты мен  дәрежесі оның дамуының әр түрлі кезеңінде  біркелкі болмайды. Әлеуметтік жіктелудің күшеюімен қатар қоғамдық өмірдің  әр түрлі салаларының тәуелсіздігі арта түседі. Қоғам, мамандану және жіктелу жолымен жылжи отырып, онда әлі оның өмір саласын құрайтын бөліктері бір жерде топтасып, оларды айыру мүмкін болмайтын тұтастық жағдайынан көп бейнеліктің бірлігін білдіретін жалпыламалыққа бірте-бірте  өзгереді.Бұл діннің атқарып отырған  қызметтерін егер мәселе дамыған  қоғам жайында болса, олардың  қоғамда қызмет атқарушы басқа да әлеуметтік жүйелер мен институттармен етене араласуы тұрғысынан қарастыру  керек, ал егер дамушы қоғамда болса  ортағасыр кезіндегідей діннің жаппай билеп-төстеуі сияқты емес, сәйкес немесе ұқсас жолдары бойынша қарастыру  керек екендігін білдіреді.Мұндай көзқарас былай деп ұйғарады: біріншіден діннің қызметі кез келген әлеуметтік әрекет белгілі бір құндылықтарға  бағыт ұстанған субъективті ойдан  өткізетін әрекет болып табылады деген негізгі фактілермен арақатынасы  белгіленуі керек. “Қоғам” ұғымы  қатаң социологиялық мағынада топ  мүшелері мен топтар арасындағы көп  бейнелі әлеуметтік қатынастардың  етене араласып кеткенін білдіреді. Бұл қатынастардың күрделілігі  дін мен мәдениеттің әрекеттесуінде көрінеді. Егер Вебермен келісе отырып қоғамды индивидтердің әлеуметтік әрекеті ретінде қарастыратын болсақ, онда ол олардың әрекетінің аумағы мен өнімі ретінде елестетіледі. Индивид әрекетті бастама ретінде көреді, әрекеттілік оның тарапынан келіп шығады. Мәдениет болса, мәжбүрлі түрде әрекет етушіні реттеу нормалары ретінде өмір саласының қалыптасып қалған амалдарын белгілейді, ол индивидке сырттан берілгендей болады. Осы тұрғыда дін, адамның әрекеті және әлеуметтік феномен болады. Яғни, қоғамның өмірлік әрекетінің туындысы, одан кейін адамға сырттан берілген және міндетті түрдегі қарсы тұратын секілді. Дін бұл тұрғыда мәдениет түсінігімен арақатынасын белгілейді. Жоғарыда айтылғандардың негізінде “дін және қоғам” мәселесі көбінесе “дін мен мәдениеттің” бір бөлігі болып табылады.Дін әлеуметтік-мәдени байланыстардың бір буыны, оның қызмет етуі олардың құрылымын және пайда болуын түсінуге мүмкіндік береді. Дін әлеуметтік қатынастардың пайда болуының және қалыптасуының факторы ретінде көрінеді, біріншіден, қандай да бір әлеуметтік қатынастардың белгілі бір формаларын заңдастыру факторы ретінде, екіншіден, дін қоғамның тұрақтылығын ұстап тұруға мүмкіндік беретін және оның өзгерісін ынталандырушы фактор ретінде қарастырылуы шарт. Бұл діни белсенділіктің негізінде діннің басты қызметтерінің қатарына жататын - мағыналық пайымдау қызметі жатады, ол Вебер, Дюркгейм және басқа қазіргі заманғы діни социологтардың түсінігінде діннің негізгі қызметі болып табылады. Дін - адам өмірін саналы қылатын нәрсе, ол оны ең маңызды құрамдас бөлігі “мағынасымен” қамтамасыз етеді. Бұл діннің дүниенің (ғарыштың, универсумның) бейнесін беруінің арқасында болады, онда әділетсіздік, қайғы-қасірет көру, өлім, “менің өмірімді” қайғылы сәтсіздікке алып келетіннің барлығы үмітті үзуші, “менің тағдырымды бұзады, ол тіпті басқаша болуы мүмкін еді”, міне осының бәрі “соңғы немесе түпкі нақтылық” перспективасында басым мағына мен мәнге айналады, ол жерде дін дүниені өз бейнесінде ұсынады. Егер қайғыру және өлім мағынаға ие болса, егер адам оның мәні неде екенін білсе, онда қайғыруды жеңе отырып, адамда өмір сүруге деген жігер пайда болады. Адам не үшін өмір сүріп отырғанын білуі оны күшті қылады. Адам егер ешнәрсесі жоқ бостықты сезініп, өзімен не болып жатқанның мағынасын түсінуден қалған кезде, оның әлсіз, дәрменсіз, абыржу жағдайында болып, өзін-өзі жоғалтқан жағдайға түседі. Сол сияқты, егер адам, оның кездейсоқ жолы болып өзінің бақытты жеребиі үшін еңбегі сіңгенін сезбесе, онда өмір мағынасыз болады. Осы жағдайда да өмір мағынасыз болады, өйткені барлық іс соқыр кездейсоқтықтан болып, ешнәрсе сенімді емес.