Балаларды оқуға, жазуға үйрету процесінде талдау-жинақтау әдісін қолдану жолдары

 

 

 

 

 

 

 

2.2. Дауысты,  дауыссыз дыбыстарды оқуға үйретудің жолдары.

       Үлкен    А  әріп жазылу емлесі.

        Үлкен  А  әріп үлгісі  тақтада тұрады. Әріпті жазуды  жұмыс жолының төменгі жағынан  бастап төменгі сызық сәл жоғары -----------   қарай қиғаштау етіп  жоғары жылжытамыз. Келесі жұмыс  жолының сызығына жеткізбей өзімізге қарай төмен түсіп шиек жасаймыз. Екі элементті қосып, ---  ортасынан сызамыс. Мынадай қателер кетуі мүмкін:

                               екі   элементтің ортасы қалың;

                               бірінші  элементті тік . Бұл   и әрпінің қосатын элементі сияқты жазылу керек. Мұғалім  А  әріпін бір элемент нүктелер арқылы жазып көрсетеді.

         Үлкен  және кіші  а әріпі  жазу үзіліссіз жүреді. Үлкен  әріпті жазғаннан кейін, кіші  әріптің негізгі дөңгелек негізін  салып, содан соң жарты шиегі бар сызықты саламыз.                

       Кіші  а  дыбысының емлесі.

        а   әріпі ең алғаш үйретіледі  және ол екі элементтен тұрады. Міне оны жазудың қиындықтары  да осында. Мұғалім әріп элементтеріне  назар аудара отырып, тақтаға  жазып көрсетеді. Мұғалім тақтаға жазумен бірге  айтып түсіндіріп отырады: « Жұмыс жолының жоғары жағына келгенде солға қарай дөңгелектеу етіп төменге дейін сыза отырып,  қиғаштау етіп бастаған нүктемізге дейін апарамыз. Екінші элементті үзбей жоғарғы сызықтан бастап төменгі жағын имектеу  етіп жасаймыз».[23./№3/]

        Оқушылардың қателерінбайқай жүре  мұғалім, оны қалай дұрыс жазу  керектігін түсіндіреді. Оқушылар  а әріпін жазу барысында бірінші  элементті өтежақын жазу сияқты  қателерді жиі жібереді.

         Мұндай қателерді түзеу үшін мұғалім оқушыларға қайта үйретеді. Мысалға, екі элементті өте жақын жасбас үшін ең алдымен екінші элементтің жазылу ережелеріне назар аударамыз. Осыдан кейін еэлементті жазғанда  арасында  бұрыш нүкте қою арқылы оқушылар қателерін түзейді.

3.   Ә дыбысының  емлесі.

Ә әріпі үзіліссіз  жазылады. Бұл дыбысты таңбалау са қиындық тудырмайды. Әріпті үстіңгі  жұмыс жолына сәл жетпейтін жерден бастап, оңға қарай   жоғары жүре  келе дөңгелектей төменге түсеміз. Төменгі  жұмыс жолына жетпей солға бұрып, екі жұмыс жолының ортасынан оңға қарай сызып бастапқы сызығымыздың дәл ортасында түйістіреміз.

Мынадай қателер кетуі  мүмкін:

                                  иегі кішкентай;

                                   әріпті жазуды дұрыс бастамаған;

Қатені түзеу үшін санау әдісіне сүйенсек болады. Немесе үлгімен салыстыра отырып талдау жасау керек.[24./55-56б./]

Кіші ә дыбысы үлкенӘ дыбысы сияқты айырмашылығы  көлемінде.

4.   Үлкен Б әріптің  емлесі.

ҮлкенБ әріб бір үзіліспен  жазылады. Келесі әріппен үзіліссіз  байланысады. Үлкен  Б  әрібін жазғанда жоғарғы элементін жазу қиындық  тудырады.

         

                      Пропорцияны бұзу;

 Оқушыларға төменгі  сызықтан жоғары жерде қиылысатын  түсіндіру керек.

5. Кіші б әріптің  емлесі.

 Б әрібі алдыңғы әріппен  үзіліссіз байланысады. Әріп үзіліссіз  жазылады немес оны элементтерге  бөлудің қажеті жоқ. Келесі  әріппен үзіліс жасап қосатын  штрих арқылы байланысады. Егер  б әрібінен сөз басталса а  әрібі сияқты жазамыз. Егер сөздің ортасында кездессе алдыңғы әріппен үзіліссіз төмен жағынан байланысады.

 

Мынадай қателер кетуі  мүмкін :

     

Жоғарғы элементі өте  қиғаш жазылған. Бұл қатені түзеу  қиынға соғады. Оқушыларға дүрыс жазу үшін берілген жаттығулар арқылы қатені жөндеуге болады.

 

Мынадай қателер кетуі  мүмкін:

                     Жоғарғы жақтағы қайырма тік  жасалынған, дөңгеленіп кетуіне  назар аудару керек;

                      Жоғарғы жағы өте ұзын. Мұғалім  оны түсіндіру  керек.

                      Ортасында үзіліс бар. Бұл қате әріпті дұрыс басталмауынан болады;

6. Үлкен В дыбысының  емлесі.

В  әріпікелесі әріппен  және өзінің жазылуы да үзіліссіз. «  Бірінші өзімізге  қарай тіке бағыта жазамыз. Жұмыс жолының төменгі  сызығында солға қарай тік әкеп, тор имек жасай отыра жоғарға жүреміз.Әріптің ұзындығына сәл жеткізбей сызықты қиып өтіп, оңға қарай қайырып жоғары немес төмен жағына дөңгелекше жасаймыз. Жоғарғы жағындағы дөңгелекше төменгі жағындағы-ынан кішірек болады»

Мынадай қателер кетуі  мүмкін:

                            

 Бұл қателерді түзеу  үшін әріпті жазуды қайта үйрету  керек.

7. Кіші в дыбыстың  емлесі.

Бұл әріптіңформасы қиын. Сондықтан оқушылардыңәріптің қай  бағытта жазылатынын білу керек.

Мұны мұғалім тақтаға  жазып көрсетеді:

 

Имекті жоғарғы сызықтан сәл төмен жерден бастаймыз. Жоғарғы  сызықтан асырқиғаш бағытта жүріп, келесі сызыққа жетпей дөңгелектейміз, имек жасаймыз, да төменге қарай  түсеміз, төменгі сызыққа жетпей оңға қарай дөңгелектей келе үлкен  емес дөңгелек жасаймыз.

в    әріпі әріп әртүрлі байланыста болады.

Мысалға: 

                                      тменгі жақтан байланыс;

                                      жоғарғы жақтан байланыс;

Мынадай қателер кетуі  мүмкін:

                          Дөңгелектің дұрыс  емес салынуы;

                             Бағыты дұрыс емес;

                            Дөңгелек әріп.

1.салыстыру арқылы  түзетіледі;

2. бағытты сақтау арқылы;

3. мынадай жаттығулар  арқылы:

                                     

          8. Г, г дыбыстың емлесі.

          Кіші г әрібін жазуға оңай. Себебі, ол әріпті дайындық кезеңінде  жазып үйренген болатын. Кей  кезде  бағытын дұрыс жазбайды.

          Үлкен Г әрібі жоғарыдан төменге  қарай жазылады немес келесі  әріппен үзіліссіз байланысады.  Бұл әріптен кететін қателер П және Т әріптерінен кететін қателер сияқты. Сондықтан да оны түзеу жолдары бір.[18./65-67б./,25./56-58б./]

            9. Ғ, ғ әріптерінің емлесі.

           Бұл дыбыстардың таңбалануы Г  үлкен немесе кіші г әріпіне  ұқсас келеді. Тек бірінші элементтінде сызықшасы бар. Сондықтан бұл дыбысты таңбалау қиынға соқпайды.

            10. Д, д әріптің емлесі.

  Мұғалім түсіндіреді: « кіші  д әріпін әр түрлі жазамыз,  оның сөздің басында немес  ортасында келетініне байланысты. Сөздің басында жоғарыдан солға қарай жазамыз, а әріпі сияқты:

         Алдыңғы әріппен байланысса әріпті  төменнен бастап жазамыз.

      

Кіші у әрібі сияқты, д әрібін жазғанда да имекті жазу қиынға түседі.

   

         Қатені түзеу үшін имектің  қандай болатындығын айту керек немес мынадай жаттығуларды беруге болады:

   

Үлкен д әрібінің формасы  күрделі. Сондықтан оның жазылуын түсіндіргенде  формасына назар аударылады. Әріпті Д әрібінің бірінші элементі сияқты жоғарыдан бастаймыз. Төменгі жағынан  кішкене имек жасап, төменгі сызыққа тигізіп жоғарыға қарай дөңгелектейміз. Алдыңғы әріппен үзіліссіз байланысады.

Қателері:

                        Форамсының бұзылуы;

                           өте кішкене имек;

                           әріптермен дұрыс байланыспаған;

Қатені түзеу үнемі  қадағалау арқылы немес үлгімен  салыстыру арқылы жөнделеді.

11. Е, е дыбысының  жазылу емлесі.

Е әріпі аса қиындықты  тудырмайды. Сондықтан көп оқушылар қатесіз жазады. Бірақ оқушылардың  назарын имекті жұмыс жолының  дәл ортасында басталатын аудару керек. Кіші е әріпі алдындағы әріппен байланысқан кезде  орьасынан, ал кейінгі әріппен байланысы төменгі жағынан болады.

Үлкен Е әріпі қиындау. Әсіресе төменгі дөңгелекшені жазу қиынға түседі.

Сондықтан мынадай қателер  кездеседі:

                       Алтынғы элементі сопақшалау жазылған.

Бұл элемент үстіңгісіне қарағанда  дөңгелектеу болу керек. Тақтаға  салып көрсету керек.

 

Кейбір үлгермейтін  оқушылардың қолын ұстап үйрету керек.

                      Элементтер арасындағы пропорция  сақталмаған.

Үстіңгі элемент астыңғы  элементтен кішкене екенін түсіндіру  керек.[26./19-25б./,27./45-65б./]

12.Ё, ё әріптердің  жазылу емлесі.

Ё әрібі е әрібі  сияқты.Тек төбесіндегі нүктелерден  ғана айырмашылық бар. Сондықтан  әріп оңай.

13. Ж, ж әріптің жазылу емлесі.

Үлкен және кіші ж әріптерінің  формасы бір, тек көлемі жағынан  әр түрлі үзіліссіз жазылады. Әріптің  жазылуын былай түсіндіреміз: « әріпті жұміс жолының үстіңгі  сызығынан  сәл төмен жарты сопақшаның сол  жағынан бастаймыз. Оңға қарай дөңгелектей  келе жарты сопақша жазамыз. Қолымызды алмай жазылғанның үстінен кішкене жүріп жоғарыға қарай қосатын штрих жасап өзімізге төменнен тағы да қосатын штрих жүргізіп оңға қарай жарты сопақша саламыз».

   

Бұл әріп алфавиттің соңғы  жағында үйретіле де, мұны құрамында оқушыларәлі жазып көрмеген элементтер кездеседі. Сондықтан мынадай қателер кетуі мүмкін.

                            Арақашықтық сақтамағандықтан;

                            Үзіліссіз жазылмаған;

Қатені дұрыс жазылған әріппен салыстыра отырып жөндеуге болады.

14.З, з әріптерінің  жазылу емлесі.

Кіші з әріпін жазу қиынға соғады. Себебі, әріптің формасында өзіндік ерекшелігі бар. Сондықтан  оның оны жазуды түсіндірген жөн: « жұмыс жолының  үстіңгі сызығынан  сәл төмен жерден бастаймыз, сызықты  дөңгелектей келе ж.ж. төменгі сызығына жеткізбей имекті жасай бастаймыз. Имек төменгі сызықтан асып, қайыра келгенде қиылысады» Әріпті жазғанда жұмыс ерекше назар аудару керек. Біріншібөлігі төменгі сызыққа жетпей дөңгелектейді, екінші бөлігі төменгі сызықта қиылысады.

      

Қателері:

                   Бірінші бөлігін төменгі сызыққа  тигізген;

                   Имектің формасын бұзу;

Ең бірінші бұл қатенің  болу себептері анықтап алу керек: оқушылар бірінші бөліктің төменгі  сызыққа жетпей аяқталатынын және имектің формасын аңғармаған.

Қатені әріптің әрбөлігін  талдау  арқылы түзеуге болады.

                               Санап отыру қажет.

Үлкен З әріпі оқушыларға жазуға жеңіл болады. Себебі бұл  В әріпіне ұқсас. Бірақ мұғалім  екі әріптің ұқсастығын түсіндіре білу керек.

Әріптің жазылуын былай  түсіндіреді: « сағат тілімен  жазамыз. Бірінші жоғарғы жарты  сопақшаны жазамыз. Солға қарай  қайырып, екінші жарты сопақшаны  жазамыз. Ол үстінгісінен үлкенірек  әріпті келесі әріппен үзіліссіз  қосамыз».

Қате                            жарты сопақшаның дұрысемес салады немес пропорциясын құртады;

Қатені түзеу үшін оқушы қолдың қозғалысына мұқият қарау керек  немес үлкен В әріпін жазып , содан  соң з әріпін жазуды үйрену керек.

   

15.И, и дыбыстарың  жазылу емлесі.

Әуелі, баспа түрін немес тақтаға жазылғанәріп үлгілері көрсетіледі. Салыстыра келіп екі әріптің жазылу айырмашылығы формасы мен көлемінде екені түсіндіріледі.

Мұғалім тқтаға кіші и  әріпін түсіндіре отырып жазады:  и әріпі үзіліссіз жазылады. Жоғарғы  жағынан сызықтан өзімізге қарай тіке,төменгі сызыққа сәл жеткізбей оңға қарай имектеу қылып, екінші элементімен қосылатын жерге дейін жоғарға апарамыз. Сызықты жоғары қарай қазғалтқан  кезде оңға қарай қиғаштау етіп жазамыз. Бірінші элементті аяқтасақ қаламсапты дәптерден алмай, яғни үзіліссіз екіншіэлементті жазамыз. Екінші элементті бұрынғы жазғандай етіп төменгі жағын сәл имектеу етіп бірінші элементпен екінші элемент арасында бұрыш қалатындай, сызықты жұмыс жолының дәл ортасына дейін апарамыз.

Мұғалім оқушылардың жазғанына қарай жүре, барлығына ортақ қателерді байқайды:

1.           екінші элементі бірінші элементіне өте жақын.

2.    екінші элементі қашық немесе бірінші элементі солға қарай қиғаштау.

Бірінші қатені түзеу  дәл а әріпінің жазылуын үйреткендегідей болады. Мұғалім қате әріпті тақтаға жазады оқушылар қай жерден қате кеткенін айтады: « Екінші элементі өте жақын орналасқан».

Қатені түзеу үшін бірінші әлементпен екінші элементтің арасында бұрыш қалатындай етіп жазу керек. Яғни, ортасынанүкте  қою арқылы түзеуге болады. Екінші қатені түзеу үшін оқушылардың назарын сызықтың паралель келетіндігіне және тік сызықты  жұмыс жолының төменгі жағына  сәл  жеткізбейтіндей жерге дей жазу керек ойтылады. Мысалы, мынадай жаттығулар: екінші элементтің ортасына сызық сызу арқылы   Бұл өзін - өзі тексеру үшін пайдалы.