Салықтық құқықтық бұзушылық: ұғымы, топтастырылуы

- екі жақты бухгалтерияны жүргізу. Бұл жағдайда салық төлеуші салық органдарьғаың барлық талаптарын дұрыс орындайды, бірақ та, салық органдарының қарсы тексерулерін аса қолданбайтындықтан, салық төлеушілердің ресми есеп берулерде сату көлемін және алған табыстарын төмендетіп көрсетуге мүмкіндік туады. Екі жақты жазу ресми органдар үшін және өзінде жүргізеді. Біріншісінде - тек қызмет етуінің минимадді мүмкіндіктері, қызметінің минималді нәтижелері көрсетіледі. Екіншісінде - шынайы, нақты, яғни бизнестің дамуына қажетті көрсеткіштер жазылады.

- салық органдарында тіркеусіз  кәсіпкерлік қызметпен айналысу. Бұндай жағдайда кәсіпкерлер  контрактілерде, келісім-шарттарда,  шот-фактураларда, банктік құжаттарында  және т.б. құжаттарда ойдан  шығарған кезкелген СТН (салық төлеушінің тіркеу нөмірі) қояды да салық органдарында есеп бермейді және әдеттегідей олар ұзақ өмір сүрмейді; бюджетке төлейтін төлем қарыздары жинақталуы бойынша «салық органдарымен байланысын жоғалтқанң төлеушілер категориясына өту. Салық төлеуші жұмыс істейді, салық бойынша есеп береді, бірақ бюджетке төлейтін төлемдерді төлемейді және олардың жинакталуы бойынша өз активтерін сатып, салық органдарымен байланысын жоғалтады. Әдетте, олар жалған адрестер мен жалған тұлға аттарын пайдаланады;

төлем көзінен ұсталынатын жеке табыс салығын төлемеу немесе толығыменен төлемеу. Бұл жалтарудың түрі - шаруашылық субъектінің еңбекақыны натуралді түрде, яғни кәсіпорынның өзі шығаратын немесе бартер арқылы алынған өнімдермен төлеуімен байланысты болып отыр. Бұндай жағдайда натуралды түрде төленген еңбекақыны аныктау қиынға түседі.

табыс жасыру мақсатында жалған тұлғаяарға нарядтарды жазып беру арқылы еңбекақыны төлеуге кететін шығындарды көбейтіп көрсету; шегерістерді көбейту арқылы табыстарды жасыру

- өзіндік құнға кәсіпкерлік саласыньщ басшыларының, жұмыскерлерінің тұтыну шығьғадарын енгізу жолымен жүзеге асырылады. Бұндай әдіс әлеуметтік және табыс салықтарды төлеуін үнемдеуге мүмкіндік береді. Фирманың есебінен «офисқа арналған үй-жайларң түрінде басшылардың пәтерлері ұсталынады, жиһаз, тұрмыстық техника сатып алынады, газеттер мен журналдарға жазылу жүзеге асырылады. «Фирмалық киімң деген атпен өз игілігіне пайдаланылатын өте қымбат киімдерді сатып алуды жасыруға болады;

- жалған банкроттылық. Бірнеше фирмаларды бірдей құрылтайшылар ашады да, біраз уақыттан кейін активтерді бір фирмадан екінші фирмаға аудара бастайды, ал содан кейін біріншісін банкрот деп жариялайды;

- жасалмаған операцияларға немесе  бағасын жоғары етіп көрсетілген  жөнелтпе қүжаттарьш жазу. Бұл  экономиканың кезкелген саласына тен нәрсе және ол жалған бағаларды қолдану арқылы табысын төмендетіп көрсетуге жағдай жасайды. Бұл жерде қаржылық-шаруашылық қызметінен тапқан табысын төмендетуте мүмкіндік беретін, оларды бухгалтерлік кітаптарда бейнелеу үшін жөнелтпе қүжаттары жазылады. Бұндай жалтарудың түрі ерекше қауіп келтіреді және оны кейбір жагдайларда анықтау қиынға соғады. Мысалы, егер де қызметтер шетелде көрсетілсе, әсіресе, белгілі бір мемлекеттерде (офшорлы), онда оны анықтау өте қнын болады;

- жалған тұлға аттарын пайдалану. Бүл жағдайда экономикалық қызмет ресми түрде бір тұлғаның атынан жасалынада да, іс жүзінде басқа біреумен жүзеге асырылады;

- жеке тұлғаларға қызмет көрсету  мен тауарларды өткізу. Салықтан  жалтарудың бүл нысаны едәуір  кең таралған және оны алдын-ала болдырмау өте қнын. Ол кішігірім коммерциялық кәсіпорындар арасында кездеседі. Жеке тұлғалармен тікелей байланыс - кәсіпорындарға жасалған мәмле үшін накладнойларды жазбай-ақ тауарлар өткізуге, қызметтер көрсетуге мүмкіндік береді. Бұндай жалтарудың халықаралық сипаты бар, өйткені көптеген тауарлар шетелден әкелінеді. Бұл жағдайда екіжакты салықтан жалтару көрінеді. Біреуі - импорт сатысында, екіншісі - сату сатысында. Кеден декларациясында көрсетілген іс жүзіндегі құны оның накты құнынан біршама өзгеше болады.

Салық төлемдерін азайтуға баіъпталған  құқықбүзушылықтар өте кең таралған құбылыс. Дамыған капиталистік елдерінде  олар экономикалық құқықбұзушылықтар  ішінде басты орын алады. Олардың  жағымсыз

Салық төлеушілердің бұндай заңға  қарсы іс-әрекеттері тек салықтардың жоғары болуынан емес, сондай-ақ, салық төлеушілер тұрғысынан жауапкершілігі сияқты факторларға байланысты туындайды.

Осы жағдайлардың барлығы «көлеңкелі экономиканың тудырады. Шаруашылық субъектілердің көбісі белгілі бір ережелерді бұзу арқылы ғана өмір сүріп отыр. Салық қызметкерлері өртүрлі себептерге байланысты бұл құбылыстарды толығыменен бақылап отырған жоқ, ол себептерге: кадрлар-дың төмен деңгейдегі біліктілігін, жемқорлықтың болуын, салық қызметкерлерінің жалақының төмен болуын және т.б.-ны жатқызуға болады. Сәйкесінше, салық салу ставкасы жоғарлаған сайын кәсіпкерлердің заңды қызметі қаншалықты жылдам «көлеңкелі салаға ауысып кететініне көзімізді жеткізуте болады.

«Көлеңкелі экономиканың үлкен  көлемі, ақша қаражаттарын басқа елдердің банк мекемелеріндегі шоттарына аударуы, кәсіпкерлік қызметтің нақты көлемін төмендету бойынша тырысуы, мүлік құнының жоғары болуы-салықтық түсімдерін мемлекеттің бақылай алмауына әкеледі.

«Көлеңкелі бизнес - табыс әкелетін және мемлекеттік басқару органдарымен ресми түрде бақыланбайтын кез-келген қызмет ретінде қарастырылады. Бұл қызмет салықтарды төлемеуге, қосымша табыстарды табу мақсатында мемлекеттік мүлікті пайдалануға мүмкіндік береді. Осындай тіркелмеген шаруашылық кызмет - көлеңкелі экономика мемлекетке мүлдем кіріс әкелмейді. Қаражаттардың көлеңкелі жаққа өтіп кетуі, экономикаға, әсіресе бюджеттің кіріс жағына едөуір залал келтіреді. Кейбір деректер бойынша, көлеңкелі жиынтық өнім Қазақстанның жалпы ЖІӨ-нің 40 %-ын құрайды.

Салықтық тәжірибе салықтық құқық бұзушылықтармен күресудің екі негізгі әдісін бөліп көрсетеді:

1. ескерту (превентивті шаралар);

2. жазалау (репрессивті шаралар).

Салық бұзушылықтар санын азайту үшін маңызды мәселе - ол превентивті  салық бақылауының саласын кеңейту болып табылады. Алдын-ала ескерту шараларының кешеш өзіне мыналарды қосады: салық төлеушілсрге көрсететін әдістемелік кеңес беру көмегі, салық заңының өзгерістері туралы уақытында баспаларда шығарып тұру, едәуір жиі кездесетін және ауыр салық бұзушылықтар туралы жариялап отыру және т.б.