Музыкальная культура Беларуси начиная от средневековья и до 20 века

Выканаўцамі музыкі на агульнагарадскіх урачыстасцях былі і непасрэдныя  іх удзельнікі, і спецыяльна запрошаныя прафесійныя музыканты, якія працавалі  ў касцёлах, вайсковых падраздзяленнях, у магнатаў і шляхты.

Святочнае жыццё гараджан уключала, побач з паратэатраль-нымі дзеямі, i iншыя вiды гарадскiх урачыстасцей, якiя ўзнiкалi спантанна i былi менш тэатралізаванымі. Сярод iх можна вылучыць каляровыя i шматгучныя кiрмашовыя святы, якiя ўцягвалi ў сваю гульнявую стыхiю ўвесь горад – ад цэхавых да рэлiгiйных аб’яд-нанняў, ад заможных купцоў да простага народа. Часта цэнтрам гарадскога свята, ды і ўвогуле месцам баўлення вольнага часу ста-навілася карчма, дзе пад гукi скрыпкi, дуды i цымбалаў весяліўся і танцаваў просты люд .

З распаўсюджаных свецкіх форм паратэатральных дзей, разнастайных масавых урачыстасцей найбольш папулярнымі ста-новяцца свецкія харавыя песні, разгортваецца кантавая традыцыя. Разам з тым пашыраюцца і жанры сольнай песні, якія гучаць пад-час сямейных свят. Адной з самых вядомых была песня «Кур-   дэш» (ад татар. кардаш – сябра, прыяцель), якая, паводле крынiц, бытавала ў некалькiх слоўных і музычных варыянтах (найбольш яркі з іх паходзіў з 1779 г.) . Распаўсюджана была і жартоўная песня «Ухваленне весялосцi», якая трапiла ў розныя выданнi . Сярод застольных песень (многія з іх таксама вялі свой радавод ад кантаў), якія называлiся «вiваты», «тосты» цi «тоставыя куранты», надзвычай папулярным быў курант «Выпiў, выпiў, нiчога не пакi-нуў», які iснаваў у некалькiх музычных варыянтах . З узораў лiрыч-ных песень найбольшае распаўсюджанне атрымала мiнiяцюра «Лаура i Фiлон», таксама вядомая ў многiх увасабленнях . Адзін з іх, змешчаны ў зборнiку К. Райзнера , быў пазней выкарыстаны Ф. Шапэнам у «Фантазii на польскiя тэмы» . Ёсць таксама звесткi, што гэтая песня атрымала распаўсюджанне «на Лiтве» (г. зн. на тэрыторыi былога Вялiкага княства Лiтоўскага) у гады юнацтва А. Мiцкевiча . Мелодыя песнi бытавала ў еўрапейскiх краiнах з рознымі тэкстамі. Яе нават можна сустрэць у папулярным зборнiку Сперонтэса (I. Шольца) «Спяваючая муза на Плейсе» . У гэтай су-вязi трэба адзначыць, што ў зборнiку Сперонтэса ўвогуле змя-шчаецца шэраг мелодый славянскага паходжання, у тым лiку i славутая «Камарынская», распаўсюджаная ў народнай інструмен-тальнай практыцы Беларусі .

У канцы ХVІІІ ст., у час  бурных грамадска-палітычных падзей, павялічваецца роля масавай патрыятычнай песні, якая мае «інтэрсацыяльнае» распаўсюджанне. Такія творы з’яўляюцца ў су-вязі з прыняццем Канстытуцыі 3 Мая («На Дзень 3 Мая»), падзеямі Чатырохгадовага сейма («Песня нацыянальнай кавалерыі», «Лагер-ная песня», «Салдат»), з дзейнасцю Таргавіцкай канфедэрацыі (шматлікія канфедэратыўныя і антыканфедэратыўныя спевы), а так-сама з рашэннямі Гродзенскага сейма . Асабліва папулярнай была песня «На Дзень 3 Мая» (словы Ф. Курпінскага), якую звычайна спявалі на матыў песенькі «Венецыянка» з п’есы Л. Мерсье «Тачка воцатніка». Вядома, напрыклад, што яна гучала на ўрачыстасцях, якія праходзілі ў Гродне ў 1792 г. з нагоды гадавіны прыняцця Канстытуцыі 3 Мая . Мелодыя песнi захавалася ў некалькіх вары-янтах. Адзiн з iх быў апублiкаваны ў ХІХ ст. Другi ж, больш раннi, змяшчаецца ў рукапiсах канца 1790-х гг.

Да апошняга дзесяцiгоддзя ХVІІІ ст. адносяцца i песнi касцюш-каўскага паўстання («Наш Касцюшка добры быў», «Дума аб гене-рале Ясінскім», «Да  зброi, браты» i iнш.), якiя iснуюць як у  вакаль-най, так i ў iнструментальнай  версiі . У гэты ж час набывае  вядомасць і «Песня беларускіх жаўнераў 1794 года» . Увогуле, як сведчаць крыніцы, музыка касцюшкаўскага паўстання набыла шы-рокае распаўсюджанне ў Беларусi .

З тых жа часоў захаваліся і два вайсковыя маршы, змешчаныя ў выданнi канца XIX ст.  Тэкст аднаго з іх («Наш Касцюшка слаўны быў») быў добра вядомы ў Беларусi i, магчыма, бытаваў з рознымi мелодыямi. Ведалі тут і касцюшкаўскую песню «Слаўна Вiльня, слаўна Гродня», якая захавалася да другой паловы XIX ст. У той час у Лепельскім павеце бытавала яшчэ адна песня касцюшкаўскіх часоў, словы якой з’яўляюцца тэкстам згаданага марша. Што да музыкi, дык яна мела прыметы прыпевак, якія выконвалiся звы-чайна пад акампанемент скрыпак цi дудаў .

Побач з вакальнай музыкай  у гарадскім побыце Беларусі атрымлівае шырокае распаўсюджанне і інструментальная, пераваж-на танцавальная. Яна гучыць на балях, хатніх вечарынах і іншых  святах. Як сведчаць крыніцы, балі звычайна адкрываліся паланэзам, потым танцавалi менуэты, кадрылi, англезы, гавоты. Часам гучалi i «старасвецкiя танцулькi», «казачок» i iнш. 

Такім чынам, у часы класіцызму ўсё большую ролю ў айчын-най музычнай культуры пачынаюць адыгрываць свецкія бытавыя жанры музычнага мастацтва.

Музычна-канфесіянальная  сфера

Побач з найбольш актуальнымі  для эпохі Асветніцтва свец-кімі відамі музычнай практыкі ў Беларусі захоўваюцца і рэлігійныя, якія па-ранейшаму  фарміруюцца ў поліканфесіянальным асяроддзі. Музыка застаецца ў той час неад’емным кампанентам набажэнства ў храмах усіх рэлігій. Яна суправаджае як штодзённыя і святочныя літургіі, так і пазахрамавыя дзеі, шэсцi i працэсii падчас шматлiкiх сакральных урачыстасцей .

У сярэдзіне XVIII ст. усё яшчэ вельмі складаным заставалася становішча Праваслаўнай Царквы, якая захавала свае пазіцыі толь-кі ў асобных (цэнтральных і ўсходніх) раёнах Беларусі, прычым пераважна ў прыватнаўласніцкіх гарадах і мястэчках – Слуцку, Клецку, Дуброўне, Шклове, Быхаве і інш. З беларускіх жа права-слаўных епархій у другой палове ХVІІІ ст. захавалася