Құқық және мемлекеттік- құқықтық құбылыстардың негізгі түсінігі

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 20 Февраля 2013 в 18:42, реферат

Краткое описание

Құқық дегеніміз мемлекетте қолданылатын барлық құқықтық нормалардың: құқықтық ғұрыптардың, әділеттілік үлгілердің, мемлекеттің құқықтық ережелерінің жиынтығы болып табылады. Құқықта заңдар ерекше орын алады. Мемлекеттік өкімет билігінің жоғарғы органдары қабылдаған нормативтік актілер заң деп есептелінелді. Заң ең жоғарғы юрисдикциялық күш болып табылады. Мұның мәнісі – мемлекеттік органдар қабылдаған нормативтік актілер заңда негізделуге және заңға қайшы келмеуге тиіс деген сөз.

Содержание

1.Құқық ұғымы және белгілері.
2.Құқықтың пайда болуы және оның мәні.
3. Құқықтық норма ұғымы және құрылымы.
4. Құқықтың қайнар көздері, нормативті құқықтық актлер.
5. ҚР құқықтың әрекет етуі.
6.Құқықтық қатынас ұғымы және түрлері.
7. Құқықтық мәдениет және сана.
8.Құқық бұзушылық.

Прикрепленные файлы: 1 файл

Құқық және мемлекеттік- құқықтық құбылыстардың негізгі түсінігі..docx

— 26.40 Кб (Скачать документ)

Құқық және мемлекеттік- құқықтық құбылыстардың негізгі түсінігі.

1.Құқық ұғымы және белгілері.

2.Құқықтың пайда болуы және  оның мәні.

3. Құқықтық норма ұғымы және  құрылымы.

4. Құқықтың қайнар көздері, нормативті  құқықтық актлер.

5. ҚР құқықтың әрекет етуі.

6.Құқықтық қатынас ұғымы және  түрлері. 

7. Құқықтық мәдениет және сана.

8.Құқық бұзушылық.

1. Құқық дегеніміз мемлекетте қолданылатын барлық құқықтық нормалардың: құқықтық ғұрыптардың, әділеттілік үлгілердің, мемлекеттің құқықтық ережелерінің жиынтығы болып табылады. Құқықта заңдар ерекше орын алады. Мемлекеттік өкімет билігінің жоғарғы органдары қабылдаған нормативтік актілер заң деп есептелінелді. Заң ең жоғарғы юрисдикциялық күш болып табылады. Мұның мәнісі – мемлекеттік органдар қабылдаған нормативтік актілер заңда негізделуге және заңға қайшы келмеуге тиіс деген сөз.

     Заңдар адамның құқықтық дәрежесін  анықтайды. Құқық тек заңдардан  ғана тұрмайды. Құқық дегеніміз – белгілі бір мемлекетте қабылданған және қолданылып жүрген барлық құқықтық нормалардың белгілі нормативтік құқықтық актілерді де көрсетеледі. Конституцияда, заңдарда мемлекеттік органдарға нормативтік құқықтық актілер қабылдау жөнінде өкілдік беріледі. Президент – нормативтік жарлықтар, Үкімет – нормативтік қаулылар, Министрліктер – нормативтік бұйрықтар, жергілікті мемлекеттік органдар нормативтік шешімдер т.б. қабылдайды.

     Сөйтіп құқық туралы сөз қозғалғанда,  нақты мемлекеттегі қолданылып  жүрген нормативтік актілердің  барлығы еске алынады. Мұның  өзі – объективтік мағынадағы, яғни дербес біртұтас құбылыс  ретінде өмір сүреді деген  мағынадағы құқық. Құқықты субъектілердің (адамдардың) өз игілігі үшін мемлекет  тарапынан кепілдік берілген  белгілі бір қимыл-әрекеттерді  істеу жөніндегі заңдық мүмкіндігі  ретінде қолданылады. Мысалы, өмір  сүру құқығы, денсаулығын сақтау  құқығы, білім алу құқығы т.т.

     Құқықтың алғашқы элементі – құқық нормасы. Құқық нормасы дегеніміз – мінез-құлық, тәртіп ережесі, тіршілік процесіндегі тәртіп  пен мінез-құлық, ережелерінің үлгісі. Ал мінез-құлық дегеніміз – жеке алып қарағандағы әрбір адам емес, тұтас адамдар ұжымына да тән жағдай. Жеке адаи ғана емес, бірнеше адамнан құрылған ұжымдар да бір-бірімен қатынасқа келеді. Демек, құқық нормаларымен реттелетін қатынастарға түсе отырып, адамдар, олардың ұйымдары өздерінің мінез-құлқымен сол нормаларды бұзбайтын болуға тиіс.

     Құқықтық нормалардың жиынығы  ретіндегі құқық, қоғам тіршілігінде  маңызды рөл атқара отырып, өмірдің  қай саласында болса да адамдар  арасындағы қарым-қатынастарда тәртіп  болуына бағытталады. Адамдар  бір-бірімен экономикалық қатынаста,  яғни материалдық игіліктерді  өндіру жөніндегі қатынастарда  болады. Мысалы, заводтарда, фабрикаларда  нормативтік құқық актілері аоқылы белгілі бір реттілік, еңбек тәртібі орнатылады. Материалдық игіліктерді бөлу мәселесінде де экономикалық қатынастар пайда болады. Қызметкерлер өздерінің еңбегі үшін сияпат ақы алуға тиіс. Бұл да тиісті нормативтік актілермен реттеледі. Адамдар бір-бірімен неше түрлі шарттық қатынастарға түсіп жатады. Олардың арасындағы сату-сатып алу, айырбас, жоралғы, қарыз т.б. әрекеттер құқық нормаларының шеңберінде ғана хатталуға тиіс.

    2. Құқық қоғамның саяси өмірінде маңызды рөл атқарады. Мемлекеттік органдардың құрылымы, оларды жасақтау тәсілдері (сайлау, тағайындау, олардың билік аясы (өкілеттілігі), іс-әрекеттерінің түрлері мен әдістері т.т. құқықтық нормалар арқылы анықталады.

     Қоғамдық тәртіп (демократиялық  немесе халыққа қарсы бағытталған)  тек қана құқықтық актілер  арқылы орнатылады, оны тәртіп  органдары қамтамасыз етеді. Азаматтардың  мемлекеттік басқару ісіне қатынасу  үшін пайдаланатын саяси құқықтары  мен бостандықтары тек қана  нақ осы құқықтық актілер арқылы  белгіленеді.

     Құқық қоғамның әлеуметтік өмірінде  де зор рөл атқарады. Құқықтық  нормалар білім алудың, денсаулық  сақтаудың, отбасын құрып, оны  нығайтудың т.б. қажеттіктердің  заңдық шарттарын белгілейді.

     Сөйтіп, құқық дегеніміз адамдардың  өміріне қалыпты жағдайлар туғызуға, қоғамның барлық бағыттарда дамуын  заңдық жағынан қамтамасыз етуге  тиісті мемлекеттік қуатты құрал  болып табылады. Құқық тек жұртты  жазалау үшін, оларға күштеу шараларын  қолдану т.с. үшін қажет деп  ойлау дұрыс емес. Азаматтар өздеріне  берілген құқықтар мен бостандықтарды  пайдаланғанда, құқық нормаларының  талаптарын орындағанда, мемлекеттік  органдар құқық нормаларының  талаптарын бұзған адамдарға  шара қолданып, тиісінше жазалап  отырғанда, құқық нақты іс жүзіне  асқан болып табылады.

Құқықтың дамуы – адам қоғамының дұрыс өмір сүруінің негізгі обьективтік заңдылықтарының бірі. Ол - әлеуметтік нормалардың қалыптасып, қоғамдағы қарым-қатынастарды реттеп, басқаруы және әлеуметтік нормалардың (әдет-ғұрып, салт-дәстүр, мораль, діни нормалары) қоғамның даму процесінде бірте-бірте құқықтық нормаларға айналуы. Сонымен, қоғамда мемлекеттің өзі қабылдаған, бекіткен құқықтың жаңа түрлері пайда болды: заң, заңға тәуелді келісімдер, шарттық нормалар, заң күші бар соттың шешімдері.

   Құқық екі жолмен дамыды. Біріншіден, мемлекеттік қоғамдық меншікті реттеу моралдық-діни нормаларға сүйенді. Мысалы, Индияда Ману заңына сүйенді, ал мұсылман елдерінде – Құран заңы. Екіншіден, жеке меншік бағытындағы қатынастарды мемлекеттік органның өзі бекіткен нормалар арқылы реттеп, басқарды.

Адам  қоғамы мыңдаған жыл өмір сүріп келеді. Жеке адамдар тиісті мемлекеттің  азаматы болып, сол мемлекеттің  билігіне, құқықтық тәртібіне бағынып, өзінің іс-әрекетін, мінезін, тәртібін қоғамдық мүдде-мақсатты орындауға  жұмсап келеді. Адамдар ежелгі заманнан мемлекет пен құқық қашан пайда болды, қалай дамып келеді?-деген мәселелермен шұғылданып, ғылыми зерттеулер жасап келеді.

3.Құқықтық норма ұғымы. Норма дегеніміз – бір қатынасты ретеп, басқаратын ереже. Құқықтық норма құқықтың бір клеткасы, қоғамдық қатынастардың жақсы дамуының үлгісі деуге болады. Ол адам істерінің, жұмысының, тәртібінің шеңберін анықтап, олардың бостандығын және қарым-қатынасын реттеп, басқарып отырады.

Құқықтық нормалардың белгілері:

  1. Норма мемлекеттік органның қабылдаған, бекіткен актісі, оның заңды күші бар. Мұндай нормалар қоғамдағы тәртіптің үлгісіне айналады, өйткені ол нормаларды халықтың басым көпшілігі дұрыс орындайды.
  2. Нормада субьектілердің құқығы мен міндеттері, орындалу жолдары толық әрі нақты көрсетіледі. Егер көрсетілмесе, субьектілер өз еркімен іс-әрекет етуге, тек заңға нұқсан келтірмеулері керек.
  3. Норма ерікті түрде орындалмаса, мемлекет орындатуға мәжбүр етеді.
  4. Құқықтық нормалардың жүзеге асырылуын, орындалуын мемлекет қамтамасыз етеді.
  5. Құқықтық норма адамдардың, қоғам тәртібінің кепілдігі ретінде жұмыс істейді.

    Сонымен, құқықтық норма – қоғамдағы қатынас субьектілерінің құқықтары мен міндеттерін реттеп, басқарып отыратын жалпыға бірдей мемлекетпен қамтамасыз етілетін ереже-қағида.

Құқықтық норманың элементтері: диспозиция, гипотеза, санкция.

Диспозиция – қатынас мазмұны мен субьектілердің құқығы мен міндеттерін көрсетеді. Мысалы, екі немесе көп жақты мәмілелер мен шарттардағы тұлғалардың міндеттері мен құқықтары айқын көрсетілуі. Диспозицияның үш түрі болады:

Жалпылама түрі: нормада субьектілердің міндеттері мен құқығы айқын көрсетілмейді.

Толық айқын  түрі: мазмұны нормада айқын көрсетіледі. Мысалы, Қылмыстық кодекстің баптарында диспозицияның мазмұны толық  көрсетіледі.

Сілтеу  түрі: мазмұны туралы басқа бір  нормаға сілтеу жасалады. Мысалы, Азаматтық  кодекстің бірнеше баптарында сілтеме  қолданылады.

    Гипотеза – диспозиция қашан басталады, аяқталады, нормативтік кесім қалай орындалуы керек, осы жағдайларды көрсетеді. Мысалы, бұзақылық үшін жауапқа тартылатын адам қоғамдық тәртіпті бұзуы керек. Гипотезаның жалпылама күрделі , альтернативтік түрлері бар.

   Санкция – құқықтық норманың диспозициясы бұзылған жағдайда қолданылатын жағымсыз шараны көрсететін құқықтық норманың бөлшегі. Санкцияда мемлекет қандай іс-әрекеттерді, мінез-құлықты қолдамайтындығын көрсетеді. Санкцияның түрлері: абсолютті анық, баламалы, салытырмалы.

          Құқықтық нормалар бірнеше түрге бөлінеді:

    1. Қоғамның әр саласныа қарай өндірістік, ауылшаруашылық, құрылыс, мәдениет, экономика, әлеуметтік, білім, ғылым т.б. бағыттағы нормалар.
    2. Құқықтың әр саласныа қарай мемлекеттік, әкімшілік, қаржы, еңбек, отбасы, азаматтық, қылмыстық, азаматтық-прцессуалдық, қылмыстық-процессуалдық, т.б. саладағы нормалар.
    3. Атқаратын жұмысына қарай нормалар екіге бөлінеді: реттеуші нормалар, қорғаушы нормалар.
    4. Мазмұнына қарай нормалар үшке бөлінеді: міндеттеуші, тыйым салушы, ерік беруші нормалар.
    5. Мамандандырылған құқықтық нормалар – қоғамның мамандық салаларының қарым-қатынасын реттеп, басқаратын нормалар. Мысалы, азаматтық, қылмыстық, заңгерлер, дәрігерлер, мұғалімдер, инженерлер бағытындағы нормалар және т.б.

     Заңдар адамның құқықтық дәрежесін  анықтайды. Құқық тек заңдардан  ғана тұрмайды. Құқық дегеніміз  – белгілі бір мемлекетте қабылданған  және қолданылып жүрген барлық  құқықтық нормалардың белгілі  нормативтік құқықтық актілерді  де көрсетеледі. Конституцияда,  заңдарда мемлекеттік органдарға  нормативтік құқықтық актілер  қабылдау жөнінде өкілдік беріледі. Президент – нормативтік жарлықтар,  Үкімет – нормативтік қаулылар, Министрліктер – нормативтік  бұйрықтар, жергілікті мемлекеттік  органдар нормативтік шешімдер  т.б. қабылдайды.

     Сөйтіп құқық туралы сөз қозғалғанда,  нақты мемлекеттегі қолданылып  жүрген нормативтік актілердің  барлығы еске алынады. Мұның  өзі – объективтік мағынадағы, яғни дербес біртұтас құбылыс  ретінде өмір сүреді деген  мағынадағы құқық. Құқықты субъектілердің (адамдардың) өз игілігі үшін мемлекет  тарапынан кепілдік берілген  белгілі бір қимыл-әрекеттерді  істеу жөніндегі заңдық мүмкіндігі  ретінде қолданылады. Мысалы, өмір  сүру құқығы, денсаулығын сақтау  құқығы, білім алу құқығы т.т.

     Құқықтың алғашқы элементі –  құқық нормасы. Құқық нормасы  дегеніміз – мінез-құлық, тәртіп  ережесі, тіршілік процесіндегі  тәртіп  пен мінез-құлық, ережелерінің  үлгісі. Ал мінез-құлық дегеніміз  – жеке алып қарағандағы әрбір  адам емес, тұтас адамдар ұжымына  да тән жағдай. Жеке адаи ғана  емес, бірнеше адамнан құрылған  ұжымдар да бір-бірімен қатынасқа  келеді. Демек, құқық нормаларымен  реттелетін қатынастарға түсе  отырып, адамдар, олардың ұйымдары  өздерінің мінез-құлқымен сол  нормаларды бұзбайтын болуға  тиіс.

     Құқықтық нормалардың жиынығы  ретіндегі құқық, қоғам тіршілігінде  маңызды рөл атқара отырып, өмірдің  қай саласында болса да адамдар  арасындағы қарым-қатынастарда тәртіп  болуына бағытталады. Адамдар  бір-бірімен экономикалық қатынаста,  яғни материалдық игіліктерді  өндіру жөніндегі қатынастарда  болады. Мысалы, заводтарда, фабрикаларда  нормативтік құқық актілері аоқылы  белгілі бір реттілік, еңбек тәртібі  орнатылады. Материалдық игіліктерді  бөлу мәселесінде де экономикалық  қатынастар пайда болады. Қызметкерлер  өздерінің еңбегі үшін сияпат  ақы алуға тиіс. Бұл да тиісті нормативтік актілермен реттеледі. Адамдар бір-бірімен неше түрлі шарттық қатынастарға түсіп жатады. Олардың арасындағы сату-сатып алу, айырбас, жоралғы, қарыз т.б. әрекеттер құқық нормаларының шеңберінде ғана хатталуға тиіс.

4. Құқықтың қайнар көздері, нормативті  құқықтық актлер.

Қазақстан мемлекетінің құқығының объективтік  және субъкетивтік қалыптасу жолдары  осындай. Бұл жолмен әлемдегі, барлық мемлекеттер де өтті. Құқықтық даму негіздері де, нысаны да ұқсас деуге  болады. Тек аздеп  ерекшеліктері  бар. Мысалы, біздің Қазақстан мемлекетіміздің  құқығының даму процесіндегі діни  нормалардың тәжірибесін және прецеденттік  нормаларды өте аз пайдаланады. Дамыған  елдердің демократияны дамыту тәжірибелерін  өте кең пайдаланамыз. Қазақстан  Республикасының құқық нысанының  түрлері:

-құқықтық  әдет-ғұрып, салт-дәстүр;

-құқықтық  прецедент;

-нормативтік  шарттар;

-нормативтік  құқықтық актілер.қазақстан мемлекетінің  нормативтік актілерінің түрлері,  жүйелері Конституцияда толығымен  көрсетілген. Мемлекеттік органдар, қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктер, саяси партиялар, еңбек ұжымдары  өздерінің құзіретіне, өкілеттілігіне  сәйкес нормативтік актілер шығарады. Олар Конституцияға нұқсан келтірмеуге  міндетті. Конституцияның талаптарының  дұрыс орындалуын президенттің  аппараты мен Конституциялық  Кеңкс бақылап отырады. 

Республика  Конституциясында көрсетілген жағдайда Президент заң күші бар  және жай  жай жарлықтар шығарады. Республикалык  Президантінің жарлықтары Конституция  мен Республика заңдарының негізінде  және оларды орындау үшін шығарылады. Республика Президентінің Жарлығымен:

1.Республика  Президентінің актісін  шығаруды  талап ететін Президенттің конституциялық  өкілеттігі жүзеге асырылады.

2.Конституцияда  және өкімет органдарының халқының  алдындағы жауапкершілік заңдарында  белгіленген  мемлекеттік биліктің  барлық тармағының үйлесімді  жұмыс істеуін қамтамасыз ету  мәселелері шешіледі:

Информация о работе Құқық және мемлекеттік- құқықтық құбылыстардың негізгі түсінігі