Жаңалыққа қарай батыл қадам немесе математиканы үйретудің тиімді жолдары туралы

ЖАҢАЛЫҚҚА ҚАРАЙ БАТЫЛ ҚАДАМ НЕМЕСЕ МАТЕМАТИКАНЫ ҮЙРЕТУДІҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ ТУРАЛЫ

       Мұғалім – ең алдымен жоғары дәрежедегі тұрақты моральдық және психологиялық-педагогикалық даярлықты қажет ететін еңбектің бірі. Оның оқушының жүрегіне жол тауып, педагогикалық шеберліктің қыр-сырын меңгеріп, ұйымдастырушылық қабілеті жоғары  болуы керек.

        Қазіргі кезде көкірегімде жүретін сұрақ «Еркіндікті пайдаланудың нәтижесіне сыни көзбен қарап, оны дұрыс бағалай білеміз бе?». Шынымен-ақ әлі де мұғалімдер мен мектеп басшыларының ішінде дәстүрлі сабақ түрлерін «дұрыс», «жоғары деңгейде өтті» деп бағалайтындар көптеп кездеседі. Олар, Джон Дьюи айтқандай, сынып бөлмесіндегі парталар қатарында орнаған әскери тәртіп пен арнайы рұқсат арқылы орындалатын қимыл оқушының еркіндігін тежеп, оның дамуына кедергі жасайтынына сенбейді. Осы пікірді қолдай келе, оны дәлелдеу үшін мен жаңаша оқыту принципіне негізделген және дәстүрлі сабақтарды бір-бірімен салыстырар едім.

       Қазіргі  заман талабына сай білім беру – бұл қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени дамуының жоғары деңгейлік және кәсіби біліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие беру мен оқытудың үздіксіз үрдісі екендігі белгілі. Осы орайда оқушылардың танымдық қабілетін дамыту, білім сапасын арттырумен қатар ақыл - ой шығармашылық белсенділіктерін жетілдіру үшін жеке пәндерді оқытудың тиімді әдістері мен тәсілдерін іздестіру қазіргі білім беру саласының алдындағы өзекті мәселелердің бірі болып отыр.

      Сондықтан  жалпы білім беру саласының  алдына қойылған осы мақсаттарды  іске асыруда бірінші кезекте мектеп оқушыларының математикалық сауаттылығын арттыруға келіп тірелетіні мәлім. Ал оқушылардың математикалық мәдениеттілігі тек берілген білімге ғана емес, оның деңгейін анықтау критерийіне тексеру құралы емес, тәсіліне де тәуелді.

Қазіргі таңда еліміздің барлық ғылым мен білім саласында қайта құру яғни технологияландыру, жаңа үрдістерге көшу процесі жүріп жатыр. Оқушыларға сапалы білім беру де осындай қажеттілікті керек етуде. Мұғалімнің негізгі мақсаты – математикалық ойлауды қалыптастыру арқылы оқушыны өздігінен оқытуға үйрету, ол үшін оқушылар білім негіздерін мұғалімнің басшылығымен іздестіре отырып, өздері жаңадан ашулары керек. Оқу процесі осылай ұйымдастырылған жағдайда оқушылардың ойлау қабілеті кеңейіп, сабаққа ынтасы артады.

      Көрнекті  педагог В. Ф. Сухомлинский «Егер  мен сабақ беруші ғана болсам, педагогтік деңгейге көтеріле  алмас едім, шәкірттерімнің жүрегі мен үшін қақпасын мәңгі ашпас тас қамалдай болып қала берер еді»-, деген сөзін өз санамызға сіңіріп, бұл тұжырымға көп мән беруге болады. Мысалы, мектеп оқушыларының көпшілігі математика пәнін меңгеруде көптеген қиыншылықтарға ұшырайды. Қайсыбір оқушы болмасын одан осы пән туралы сөз қозғасаң, оның дұрыс түсіне алмай жүргеніне, оған деген құштарлығының жоқтығына көз жеткізуге болады. Әрине, басқа пәндерге қарағанда бұл пәннің қиыншылығы да баршылық. Бірақ кез келген пәнді жақсы меңгеру үшін оқушылардың сол пәнге деген қызығушылығын арттыру керек. Оқушылардың қызығушылығын арттыру мұғалімнің шеберлігіне келіп тіреледі.

    Жас ұрпаққа жан - жақты білім беру әрбір ұстаздың басты міндеті. Қай әдісті пайдалансақ та алға қойған мақсат біреу. Ол оқу бағдарламасының материалдық мазмұнын оқушы бойына сіңіру. Сыныптағы оқушының ойлау қабілеті бірдей болмайды. Сондықтан математика сабағында әр сыныптағы оқушының жас ерекшеліктеріне қарай және білім деңгейіне сай сабақтың түрін тауып, сол тақырыптарды игеруді мақсат ету керек. Бұған оқушылардың қызығушылығын, сабақ сапасын арттырудың бір көзі – математикалық ойын элементтерін қолдану. Бұл айтып отырған мәселе оқушылардың ойлау қабілетін арттырады.

       Математикалық  ойындар – сыныпта жүргізілетін жұмыстардың ең    қызықтысы. Ойынның қандай түрі болса да балаларды өзіне тартады, теорияны практикамен ұштастыруға жол ашады. Мұның өзі мұғалім үшін өте қажет жағдай. Математикалық ойын элементтерін қолдану оқушылар арасында саналы жарыс туғызған жағдайда жүргізілуі тиіс.

       Білім  беру процесінде оқытудың инновациялық  технологиялары жедел қарқынмен  енгізіліп жатқан қазіргі дәуірде оқу материалын меңгеру үшін Б. Блум ұсынған төмендегідей жүктемесін пайдалану үлкен нәтижелерге қол жеткізгендігін педагогикалық тәжірибелер көрсетуде: танып - білу - түсіну - анализ - синтез - қолдану - бағалау. « Білім болмаса, ойлау да болмайтындықтан» әрбір оқу пәнін меңгеру процесінде оқушы сол пәнге сәйкес ойлау тәсілдерін де меңгере бастайды.

       Танымдық - диалектикалық заңдылықтарына  сүйене отырып, математикалық ұғымдарды  меңгеруде, ұғымға сәйкес термин - сөздермен, символдармен жүйелі түрде мақсатқа бағытталған жұмыс жүргізу керектігін, оқушылардың математикалық ұғыммен білімдерді саналы және белсенді меңгерулерін басқару мүмкіндігін ескере отырып, ұғымдарды қалыптастырудың төмендегі ғылыми - әдістемелік деңгейі көрсетілген.

     Қазіргі таңда  Кембридж университетінің білім  беру факультетімен бірлесіп Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының деңгейлі бағдарламасы бойынша сабағамды мұғалімдер тәжірибесі саласындағы білімді жетілдіруге бағытталған ынтымақтастық педагогикалық тәсілдің бірі – Lesson Study – өткіздім. Осы жұмысты өзім сабақ беретін 8А сыныбында тиімді деп санадым. Lesson Study-ге жоспарлау, оқыту, қадағалау, оқыту мен оқуды талдау, өз қорытындыларын тұжырымдап, құжаттауды бірлесіп жүзеге асыратын мұғалімдер қатысады. Lesson Study-дің циклін өткізген соң мұғалімдер педагогикалық тәсілдерді түрлендіріп немесе жетілдіріп, кейіннен ашық Lesson Study, таныстырылым өткізу, баспада жариялау арқылы әріптестеріне таратады. Қазіргі кезде оқыту әдістемесін жетілдіру, оқушылардың бастауыш және орта мектептегі негізгі пәндер бойынша деңгейін арттыру, сондай-ақ тұжырымды педагогикалық тәсілдерді жасау мақсатында басқа елдерде де қолданылады. Сонымен, менің сабағыма дайындақты бастадық. Үш мұғалім бірігіп осы 8А сыныбында оқитын Мақсат, Анель, Дария атты оқушыларды зерттейтінімізді анықтап алдық. Олар – біреуі қабілеті төмен оқушы, екіншісі орташа қабілеті бар, үшіншісі қабілетті оқушы болып саналады. Енді сабақты жоспарлау аса қиындық тудырған жоқ. Дәстүрлі сабақтардағыдай емес, тақырыпты ашуға қажетті сұрақтарды дайындауда қиналдық, тақырып мазмұнын өзіміз қайта-қайта оқып қарауымызға көп уақыт кетті. Парталарды бес топқа алты оқушыдан отыратындай етіп дөңгелете қойдық. Сабақ тез ұйымдастырылды. Балалар бұрынғы қатарлары бойынша жинақталды. Олар сабақта тыныш отырды. Сабақты ү тапсырмасын сұраудан бастадым. Кешегі өткен «Рационал теңдеулерді» балалардың қалай меңгергендігін алты сұрақ қамтылған тест алу арқылы тексердім. Жауаптарды төрт минуттан соң интербелсенді тақтадан көрсеттім, балалар өз жұмыстарын қызыл сиямен тексерді, бағалады: үш жауаптан төмен болса «қанағаттанғысыз», бес, алты жауап «өте жақсы» деп бағаланады. Жаңа сабақты бастар алдында «Көбелек» бейнетүсірілімнен тек суретті үзінді көрсеттім. Балалар ойланды. Сәлден соң «бұл бізге арналған кино ғой, енді сіз сабақты түсіндірмейсіз, бұл өзіміз оқып түсінуіміз керек екен. Әйтпесе дым білмей қаламыз екен» деп, өздерінің бұдан түйген қорытындыларын жариялады. Ең бастысы, топтардың жауаптары ұқсас шықты. Сабақ барысында тақырыпты оқып меңгеруге арналған сұрақ, тапсырмаларды уақытында таратып беруге тырыстым. Жауаптарды тыңдап тұрып, оқушының жауабы жеткіліксіз болса, толықтыру жасауды сұрадым: сұрақты кеңейтіп, ашық сұрақтар қойып тұрдым. Диалогтік оқыту әдісін сабақтың үш кезеңіне сәйкес қолдандым: екі топқа квадрат теңдеулер арқылы шығарылатын есептерді шығарудың тиімді жолдары дебат әңгіме жасауды, үшінші топқа тақырыпты үйрену барысында нені үйренесіңдер? деген сұраққа жарнама жасауды, ал биквадрат теңдеулерге зерттеушілік әңгіме құрастыруды соңғы топқа бердім. Ең бастысы, диалогтік әдісті тақырыпты түсіну, талдау, қолдану, жинақтау кезеңдерінде жүзеге асырдым. Сабақ соңында оқушылар рефлексиясы тыңдалды. Олар бүгінгі сабаққа аса риза болғанын, әсіресе үш нәрсе қатты ұнағанын айтты: сергіту ойындарының керемет ұнағаны, тақырыпты топ ішінде талқылағандары, постер жасап, жарнаманы қорғағандары қызықты болыпты. Оқушылардың жауаптарын бағалауда формативті бағалаудың техникаларын пайдаландық: «Бағдаршам» тәсілі. Әр бір оқушыға бағдаршамның үш түсті үлестірмелі дөңгелекшелері болады. Оқушылардан осы үлестермелі дөңгелекшелермен белгі беруді сұрадым. Материалды жақсы түсінген оқушылар жасыл түсті дөңгелекшені көтерді. Олардан «сендер нені түсіндіңдер?» - деп сұрадым. Сары және қызыл түсті дөңгелекшелерді көтерген оқушылардан «сендерге не түсініксіз?» - деп сұрап отырдым. Алынған жауаптардың қорытындысынан мен қайталап оқуға, тақырыпты бекітуге және бағдарламадағы материалды оқуды жалғастыруға шешім шығарып отырдым. «Бағдаршам» арқылы баланың сабақты түсіну деңгейлерін анықтауға болады. Келесі қолданған тәсіл – Бір минуттық эссе. Бір минуттық эссе – бұл мұғалімнің оқушылармен тақырып туралы не білгеніне кері байланыс жасау мақсатында қолданылады. Бүгінгі сабақта ең бастысы нені білдің? Қандай сұрақтар сендерге түсініксіз болды? Негізі, оқыту ортасының форматына байланысты бір минуттық эссенің әр түрі қолданылады. Сабақ барысында бірнеше кезеңдерге бөлініп, әр бір кезең бойынша оқушылардың материалды игергендігін бақылайды. Сабақ соңында келесі сабақта не істейтіні жөнінде оқушыларға мәлімет берілді. Үш минуттық үзілісте сабақ идеясын ойлануға, өткен тақырыппен байланыстыруға мүмкіндік берілді, түсініксіз тұстарын анықтады. Бұл жоспарымыз нәтижелі болды. Осы сабақта біз Мақсаттың өз ойын еркін білдіруіне мүмкіндік жасалғанын байқадық, себебі ол ұялшақ бала. Анель топтағы жұмыс арқылы өзінің шын достары бар екеніне көз жеткізіпті. Дария дебатқа қатысып жаңа тақырып бойынша өз білімін жетілдіргенін байқадық. Сабаққа қатысқан әріптестерімнің айтқан пікірлері мынандай болды:

•  Жаңа тәсілдердің бірі  Lesson Study-ді тиімді қолдану сабақтың нәтижелілігіне сендірді;

• Өзімдегі өзгерістерді санамалап айта аламын: балаларға бұрынғыдай ұрыспаймын, орынсыз қатты басқарудың қажетсіздігін түсіндім,балаға сенім білдірдім, топта жұмысты еркін бөлісуге жағдай жасай алдым; сабаққа дайындалу уақытымды кеңейттім, тапсырманы топтарға, балаға қабілет, дарынына қарай бөлуді үйрендім;

• Таңғалдырғаны: бұрын сабаққа енжар қарайтын балалар бір топқа жиылғанда, өз ішінен бір топбасшы еріксіз алға ұмтылып шығады екен; топтағы талқылау барысында бұрын ортаға шығуға ұмтылмайтын балалар постер қорғауға, жарнама жасауға батылдық танытты.