20 ғасырдағы астана

Бұл оттан да ыстық, қымбат та қасиетті сөз! Өйткені, қай елдің болмасын ең алдымен тілге тиек етер бас қаласы - ол Астанасы! Сосын да астана - айбар, астана - мақтаныш.

Қайсыбір мемлекет жайлы толымды һәм толғамды әңгіме ең алдымен осы астана арқылы соқталы сөзге соқпақ салып, содан әрі қарай тереңге бастау алып кетеді. Және ең қызығы - қай елдің де бір емес, бірнеше астанасы болғандығы. Әр кезеңдерде астана болған қасиетті қалалар әрдайым тарихта ерекше ілтипатпен аталып, өз бағасын, өз орнын ойып алып отырады. Тап осы жағдай қазақ елі үшін де аса жат нәрсе емес. Қазақ мемлекеті де өз астанасын әлденеше рет ауыстырған һәм талай мәрте қоныс аударған елдердің бірі болып саналады.

Қазақ елінің әр жылдардағы астаналары туралы әңгіме әрі қызық, әрі кермек. Сатылы саясат салқыны қазақты да, оның астаналарын да айналып өте алған жоқ. Бағзы бір замандарда еркіндікті қазақ елінің азаматтары ғана арман еткен жоқ, оны астаналары да жылдар бойы сағына-сарғая күткен еді

 

 

1920 жылы Қазақстан Ресейдің  құрамындағы автономиялы республика  болып құрылған соң Орынбор  бас қала болып жарияланды. Орынбор  өлкесі ол кезде қазақ жерінің  құрамдас бір бөлігі саналатын. Орынборда А.Байтұрсынов, С.Сейфуллин, Б.Қаратаев, М.Дулатов, М.Шоқай, Х.Досмұхамедов, ағайынды Сейдалиндер қазақ халқына шамшырақ болды. Алғашқы «Қазақ» газеті және «Айқап» журналы Орынборда басылды. 1924 жылдан бастап астана Орынбордан Ақмешітке көшірілді. Себебі, сол кезде Түркістан республикасы таратылып, Жетісу мен Сырдария облыстары ҚазАКСР-не қосылды. Соның нәтижесінде халық саны 35 пайызға артып, қазақ жері бұрынғы қалпына келтірілді. Сол кезде Ресей Орынборды өздеріне қосып алып, астаналарыңды өздерің таңдаңдар деген мәселе қояды. Қазақ зиялылары Ташкент немесе Түркістан қаласын таңдамақ болады. Алайда қазақ астанасының Қожа Ахмет Яссауи кесенесіне көшуінен қауіптенген біреулер Түркістанды астана етуге кедергі жасап баққан екен. Сөйтіп, Орынбордан кейін астана ретінде сол кездегі уезд орталығы ғана болған Ақмешіт қаласына таңдау түседі. Астананы Орынбордан көшірудің басы-қасында жүрген Сұлтанбек Қожанов әлдебіреулердің өз туған жері Түркістанға бүйрегі бұрды деген әңгіме өрбімес үшін Ақмешіт қаласына тоқтаған деседі. Қазақстанның Астаналары» (Сен білесің бе?) деп аталатын кітапшаның авторы, тарихшы Ахмет Тоқтабаевтың айтуынша, қазақ интеллигенциясы Ташкентті астана қылмақ боп көшіп бара жатқанда Сталиннен «тоқтатылсын» деген бұйрық жетіп, жол бойындағы Ақмешіт қазақтың астанасы болып қалады. Ташкент үшін қазақ пен өзбек оқығандарының арасында үлкен айтыс жүрген. Сол Ташкентті өзбектерге алып беруге қып-қызыл коммунистер Фрунзе мен Куйбышев көп еңбек сіңірді дейді білетіндер. Сөйтіп, 1925 жылы наурыз айында Қазақстанның астанасы Орынбордан Қызылордаға көшті. Ол кезде Сыр бойының табиғаты өте бай еді, Сыр жағалаған ел ешуақытта қыстан жұтамай шығатын. Басқа елдер мен халықтарға Сыр десе, тоқшылық пен молшылық елестейтін. Қазаққа төрт жыл астана болған Қызылордада тұңғыш музыка театры ашылды. Онда Қалибек Қуанышбаев, Серке Қожамқұлов, Шара Жиенқұлова және тағы басқа өнер тарландары өзінің талантымен танылды. Атақты Түрксіб теміржолының салынуы астананы Алматыға көшіруге түрткі болды. Заң жүзінде 1927 жылы 3 сәуірде көшіру басталғанымен, 1929 жылы іске асырылды. Әуелгі кезде Алматыдан 120 шақырым жерде Іле өзенінің бойынан астана тұрғызылмақ болып, тіпті құрылысы басталған. Алайда инфрақұрылымнан жұрдай, жол торабынан алыс айдалаға астана салудың қисыны келмейтіні мәлім. Сөйтіп, 1929 жылы Қазақстан астанасы Қызылордадан Алматыға көшіп келді. Басын қар басқан Алатаудың етегіне орналасқан табиғатының сұлулығы жағынан сирек кездесетін Алматы қаласы сейсмикалық қауіптілігіне қарамастан Қазақстанның орталығы болуға лайық еді. Кеңес жылдарында сәулет өнерінің тамаша ескерткіштері болып табылатын опера және балет театрының үйі, Қазақстан қонақ үйі, Республика Сарайы, Әуезов атындағы академиялық театр, Орталық мұражай, Ғылым Академиясының бас ғимараты сияқты алып құрылыстар салынды. Алматыны бүкіл дүниежүзіне белгілі Медеу мұз айдынынсыз елестету қиын.

 

 

 

 

Қазақстан астанасы – Қазақстанның саяси-әкімшілік орталығы, ұлттық бірлік пен тәуелсіздіктің символы. 1920 жылы 26 тамызда Бүкілресейлік ОАК мен РКФСР ХКК “Қырғыз (қазақ) автономиялы социалистік кеңес республикасын құру туралы” Декрет қабылдады. РКФСР БРОАК-тің 1920 жылы 22 қыркүйектегі жаңа Декретімен Орынбор губернаторлығы мен Орынбор қаласы ҚазАКСР құрамына қосылды. 1920 – 25 жылдары Орынбор қаласы Қазақстан астанасы болды. 1925 жылы Орта Азиядағы ұлттық-аумақтық межелеуден соң, Түркістан АКСР-нің құрамында болып келген Сырдария және Жетісу облыстары, сондай-ақ Қарақалпақ автономиялық облысы Қазақ автономиялық республикасы құрамына енді, сөйтіп, ел астанасын шалғайда орналасқан Орынбор қаласынан қазақтың қалың ортасына көшіру мәселесі қайта көтерілді. Қазатком сессиясы (қыркүйек, 1924) ел астанасын Ташкентке ауыстыру, оған рұқсат етілмеген жағдайда Шымкентке көшіру жайында қаулы алды. Алайда, Мәскеудің араласуымен, республика астанасы Ақмешітке ауыстырылады деп шешілді. 1925 жылы 9 ақпанда Қазақ АКСР-і ОАК төралқасы О.Исаевтің баяндамасы бойынша мемлекет астанасын Орынбордан Ақмешітке көшіру туралы шешім шығарды. Сол жылғы 15 – 19 сәуірде Ақмешітте өткен Кеңестердің Бүкілқазақстандық V-съезі халқымыздың орысша “киргиз” деп аталуын “қазақ”, “Киргиз АКСР-і” атауын “Қазақ АКСР-і” деп өзгерту, ал республика астанасы Ақмешіт қаласының атауын Қызылорда деп атау туралы қаулы қабылдады.

 

 

1925 жылдың көктемі мен жазында мемлекеттік басқару органдары Сыр бойына көшірілді. Орынбор шаһары мен губерниясы Ресей Федерациясы құрамына берілді. Жаңа астана құрылысына және Қызылорданың Қазақстанның саяси, экономикалық және мәдени орталығы ретіндегі қызметін орнықтыруға С.Қожанов, Т.Рысқұлов, Ж.Мыңбаев, Н.Нұрмақов, М.Тынышпаев, А.Кенжин, С.Ақаев, А.Серғазин, О.Исаев, С.Сәдуақасов, С.Есқараев, т.б. қоғам қайраткерлері белсенді қатысты. Қызылорда 1929 жылы мамыр айына дейін Қазақ АКСР-і астанасы болды (қ. Қызылорда). Сыр бойының экономикалық және табиғи жағдайы қолайсыз дегенді желеу еткен Ф.И. Голощекин басқарған БК(б)П Қазақ өлкелік комитетті ел астанасын Қызылордадан орысы басым Алматыға ауыстыруды жөн деп тапты. 1927 жылы 3 наурызда Қазақстан астанасын Алматыға көшіру жөнінде Қазақ АКСР-і ОАК мен республика ХКК-нің қаулысы жарияланды. Бұл қаулы Қазақстан Кеңестерінің VІ-съезінде бекітілді (1927 жылы 3 сәуір). Қазақ АКСР-і орталығының Алматыға көшірілуі жөніндегі шешімді РКФСР ОАК мен ХКК мақұлдады (1927 ж. 30 мамыр). Ел астанасының Сыр өңірінен Жетісуға ауысуына Түркістан-Сібір темір жолының іске қосылуы да әсер етті. Ауа райы оңтайлы, табиғи көркем жерде орналасқан Алматы аз уақыт ішінде елдің саяси, экономикалық, мәдени орталығына айналды. Бас қала болған жылдары Алматы миллионнан астам тұрғыны бар, жан-жақты дамыған әсем қалаға айналды. Алматы 1997 жылға дейін Қазақстанның астанасы болды (қ. Алматы). 1991 жылы Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін астананы елдің оңтүстік-шығысынан республиканың орталығы бөлігіне көшіру мәселесі көтерілді. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың тапсырмасы бойынша мемлекеттің жаңа астанасын орналастыруға оңтайлы қаланы анықтау мақсатымен республиканың бүкіл аумағы мұқият зерттелді. Талдау қорытындылары барлық нұсқалардың ішінен ең қолайлысы Ақмола қаласы екендігін көрсетті. Бұл қаланың орналасқан орны сәулетшілік тұрғысынан кез келген жобаны жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Оның үстіне Қазақстанның географиялық орталығы ғана емес, қала елдің аса маңызды шаруашылық аймақтарына таяу, ірі көлік жолдарының торабында орналасқан. Мамандардың бағалауы бойынша Ақмолада тұрғын үйлер мен әкімш., іскерлік ғимараттарын салу бағасы Алматымен салыстырғанда едәуір арзанға түседі, бұл – шығынды азайтуға мүмкіндік береді. Республиканың Жоғарғы Кеңесі ел Президентінің айқын дәлелдерімен келісіп, оның астананы Ақмолаға көшіру туралы ұсынысын мақұлдады. 1995 жылы 15 қыркүйекте Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың “Қазақстан Республикасының астанасы туралы” Заң күші бар Жарлығы жарияланды. Осы уақыттан бастап Республиканың Президенті резиденциясының тұратын жері Ақмола және Алматы қалалары болып белгіленді. Жоғары мемлекеттік органдарды Ақмола қаласында орналастыру жөніндегі жұмысты ұйымдастыру үшін Қазақстан Республикасының мемлекетік комиссиясы құрылып, оған орталық және жергілікті атқарушы органдардың бұл мақсаттағы атқаратын қызметін үйлестіру құқығы берілді. Президент Жарлығы бойынша Республика үкіметі Ақмола қаласын абаттандыру жөніндегі бюджеттен тыс қаражатты жинақтау мақсатында “Жаңа астана” қорын ашты. 1997 жылы 20 қазанда Президент Н.Ә. Назарбаев Қазақстанның жаңа астанасы Ақмола қаласы болғанын ресми түрде жариялады. 1997 жылы 8 қарашада Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері мен Президент байрағын Алматыдан Ақмола қаласына шығарып салудың салтанатты рәсімі өтті. 1997 жылы 3 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Премьер-Министрінің кеңсесі Ақмолаға көшті. Сол жылғы 9 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев Ақмолаға ресми түрде аттанды. 1998 жылы 6 мамыр күні Президент Жарлығымен Ақмола қаласының аты Астана болып аталды. Қаланың Қазақстан Республикасының астанасы ретіндегі ресми тұсаукесері 1998 жылы 10 маусымда болып өтті.^[1]

Орынбор		1920-1925 жж.
Қызылорда		1926-1929 жж.
Алматы	ҚазКСР,  кейін Қазақстан Респубикасы	1929-1997 жж.
Астана	Қазақстан Республикасы	1997 ж. 10 желтоқсаннан ба

Орынбор (1938–57 ж. Чкалов) — Ресей Федерациясындағы қала, облыс орталығы. 1735 ж. бекініс қамал ретінде қаланып, аты Ор өзенінің атына байланысты қойылған. Орынбор Жайық өзенінің жағалауында орналасқан Солтүстік батыс бөдігі Сақмар және Жайық өзендерінің қосылған қиылысына дейін жетеді. 1735 ж. 15 тамызда И. Кирилов бастаған экспедиция Жайықтың сол жақ жағалауына құяр сағасына қала (қазіргі Орск) сала бастады. «Орынборды» 200 шақырым Жайық ағысымен төменірек жерден, Қызылту стансиясының іргесі қаланды.

 

Жаз айларында арадағы сауда қатынасы Жайық өзенінің сол жағалауында жүргізілді. Осы жерде ірі сауда алаңы ашылып, сауда сарайы салынды. Сауда алаңынын Орынбордаға және қазақ даласына қараған екі үлкен қақпасы болды. Орынбор 1868 жылдан Ресейдің Қазақстан және Орталық Азиямен арадағы ірі сауда орталығы болды. 1920 жылы 4 қазанда Орынборда Қазақ өлкесі Кеңестерінің құрылтай съезі өтіп, Қазақ АКСР-і құрылды. Орынбор 1920–1925 ж. Қазақ АКСР-інің астанасы болды.

Қазақстан астанасы

–

Қазақстанның саяси

-

әкімшілік орталығы, ұлттық бірлік

пен тәуелсіздіктің символы.

1920

жылы 26 тамызда Бүкілресейлік ОАК мен

РКФСР ХКК “Қырғыз (қазақ) автономиялы социалистік кеңес  республикасын 

құру туралы” Декрет қабылдады. РКФСР БРОАК

-

тің

1920 жылы

22

қыркүйектегі жаңа Декретімен

Орынбор губернаторлығы

мен

Орынбор

қаласы 

ҚазАКСР

құрамына қосылды.

1920

–

25

жылдары

Орынбор қаласы

Қазақстан

астанасы болды

 

 

 

1925

жылы

9

ақпанда

Қазақ

АКСР

-

і

ОАК

төралқасы

О

.

Исаевтің

баяндамасы

бойынша

мемлекет

астанасын

Орынбордан

Ақмешітке

көшіру

туралы

шешім

шығарды

.

Сол

жылғы

15

–

19

сәуірде

Ақмешітте

өткен

Кеңестердің

Бүкілқазақстандық

V

-

съезі

халқымыздың

орысша

“киргиз”

деп

аталуын

“

қазақ

”,

“Киргиз

АКСР

-

і”

атауын

“Қазақ

АКСР

-

і”

деп

өзгерту,

ал

республика

астанасы

Ақмешіт

қаласының

атауын

Қызылорда

деп

атау

туралы

қаулы

қабылдады

.

"Қызылорда

қаласы"

1925

жылдың

көктемі

мен

жазында

мемлекеттік

басқару

органдары

Сыр

бойына

көшірілді

.

Орынбор

шаһары

мен

губерниясы

Ресей

Федерациясы

құрамына

берілді

.

Қызылорда

1929

жылы

мамыр

айына

дейін

Қазақ

АКСР

-

і

астанасы

болды

 

Қазақ өлкелік комитетті  ел

астанасын Қызылордадан орысы 

басым

Алматы

ға ауыстыруды жөн

деп тапты.

1927

жылы 3 наурызда

Қазақстан

астанасын Алматыға

көшіру жөнінде Қазақ  АКСР

-

і ОАК 

мен республика ХКК

-

нің қаулысы 

жарияланды. Бұл қаулы Қазақстан

Кеңестерінің 

V

І

-

съезінде бекітілді 

(1927 жылы 3 сәуір).

Қазақ АКСР

-

і

орталығының Алматыға көшірілуі

жөніндегі шешімді РКФСР ОАК мен

ХКК мақұлдады (1927 ж. 30 мамыр).

Бас қала болған жылдары Алматы

миллионнан астам тұрғыны бар,

жан

-

жақты дамыған әсем қалаға

айналды.

Алматы 

1997 жылға дейін

Қазақстанның астанасы болды (қ.

Алматы).

 

 

1997

жылы

20

қазанда

Президент

Н

.

Ә

.

Назарбаев

Қазақстанның

жаңа

астанасы

Ақмола

қаласы

болғанын

ресми

түрде

жариялады

.

1997

жылы

8

қарашада

Қазақстан

Республикасының

мемлекеттік

рәміздері

мен

Президент

байрағын

Алматыдан

Ақмола

қаласына

шығарып

салудың

салтанатты

рәсімі

өтті

.

1997

жылы

3

желтоқсанда

Қазақстан

Республикасының

Премьер

-

Министрінің

кеңсесі

Ақмолаға

көшті

.

Сол

жылғы

9

желтоқсанда

Қазақстан

Республикасының

Президенті

Н

.

Ә

.

Назарбаев

Ақмолаға

ресми

түрде

аттанды

.

1998

жылы

6

мамыр

күні

Президент

Жарлығымен

Ақмола

қаласының

аты

Астана

болып

аталды

.

Қаланың

Қазақстан

Республикасының

астанасы

ретіндегі

ресми

тұсаукесері

1998

жылы

10

маусымда

болып

өтті

.

"

Астана

"

-

парсы с

ө

зі. К

ө

не парсылар

қ

ала

ғ

а

кірер бас 

қ

а

қ

паны( табалдыры

қ

ты )

айт

қ

ан. Онда ол "

киелі орын

", "

боса

ғ

а

"

деген ма

ғ

ыналар

ғ

а ие.

Қ

аза

қ

ша ол с

ө

з

елді

ң

бас

қ

аласы

дегенді білдіреді.

 

 

 

Астана (1998 жылдың 6 мамырына дейін - Ақмола) Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 20 қазандағы  Жарлығымен және Қазақстан Республикасы Парламентінің мақұлдауымен 1997 жылғы 10 желтоқсаннан бастап Қазақстан Республикасының  астанасы болып жарияланды. 
 
Қазақстанның жаңа елордасы – Астананың халықаралық тұсаукесері 1998 жылғы 10 маусымда өткізілді. 
 
1920 жылдан бастап Қазақстанның тұңғыш астанасы Орынбор қаласы (қазірде Ресей Федерациясындағы) болды. 
 
1925 жылы Қазақстанның астанасы Қызылорда қаласына көшірілді. 
 
Түрксіб құрылысы астананы Алматыға көшіруде басты себеп болды. Бұл заң жүзінде 1927 жылғы 3 сәуірде, іс жүзінде 1929 жылы жүзеге асырылды. 

 

 

  

 

 

 

 

 

 
АСТАНА – Қазақстан  Республикасының елордасы 

 

 

  

 

 

  

 

 
Астананың аумағы 710,2 шаршы километр, тұрғындардың саны 2007 жылдың 1 маусымында – 584,8 мың адамды құрады. 
 
Астана халықаралық іскерлік және мәдени орталыққа айналып келеді. Қалада әкімшілік, іскерлік, әлеуметтік-мәдени, ғылыми-білім беру және бизнес-орталықтардың, тұрғын үй кешендерінің, алдыңғы қатарлы мемлекеттер астаналарының стандарттарына сай келетін елордалық инфрақұрылым нысандарының құрылысы жанданып, бой көтерілуде. Әкімшілік орталық аймағында ҚР Президентінің резиденциясы, ҚР Парламенті мен Үкіметінің ғимраттары орналасқан. Елорданың іскерлік орталығында кеңселер мен компаниялар, сауда орталықтары, мейманханалар, ал әлеуметтік-мәдени орталығында театрлар, мұражайлар, демалыс орындары, спорт залдары, ойын-сауық орталықтары орналасады. 
 
Астанадағы терең әрі кең көлемді өзгерістер әлемдік ұйымдар назарынан тыс қалмады. 1999 жылдың шілде айында елордамыз ЮНЕСКО-ның «Әлем қаласы» сыйлығына ие болды. 2003 жылы әлемдік «Moodys Investors Service» рейтингтік агенттігі қаламыздың кредиттік рейтингісін Ва3 –тен (тұрақты) Ва1 –ге (оң) дейін, бірден екі деңгейге көтерді. 
 
Бүгінде елордамызды Мәскеу, Минск, Киев, Кишинев, Ташкент, Рига, Тбилиси, Баку, Каир, Исламабад, Берлин, Будапешт, Варшава, Вильнюс, Анкара, Гданьск, (Польша), Ушак (Түркия) , Бангкок (Таиланд), Сеул (Корей Республикасы), Амман (Иорданиялық Хашимит Корольдығы) секілді әлемнің жиырма қаласымен достық және бауырластық қарым-қатынастар тығыз байланыстырады. 
 
2000 жылдан бастап, Қазақстан елордасы Астана Мәскеу, Минск, Бішкек және тағы да басқа ЕурАзЭҚтің ірі қалалары мүшелік ететін, әлеуметтік және іскерлік қатынас саласында беделді ұйым болып табылатын Астаналар мен ірі қалалар халықаралық Ассемблеясына (ХҚА) мүше болды. 
 
Қала жөнінде жалпы мәліметтер: 
 
Құрылған жылы – 1832 ж. 
 
Теміржол бекетінің атауы – Астана станциясы. 
 
1961 жылғы дейін – Акмола қаласы. 
 
1961 жылдан 1992 жылға дейін – Целиноград қаласы. 
 
1993 жылдан 1998 жылға дейін – Ақмола қаласы. 
 
1997 жылғы 20 қазандағы ҚР Президентінің Жарлығымен Ақмола қаласы Қазақстан Республикасының астанасы болып жарияланды. 
 
1998 жылғы 6 мамырдағы ҚР Президентінің Жарлығымен Ақмола қаласының атауы Астана болып өзгертілді. 

 

Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығы 
 
Ақмола қаласын Қазақстан Республикасының астанасы деп жариялау туралы 

 

 

  

 
"Қазақстан Республикасының астанасы  туралы" Қазақстан Республикасы  Президентiнiң 1995 жылғы 15 қыркүйектегi Заң күшi бар Жарлығына, "Қазақстан Республикасының астанасын көшiру туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң 1994 жылғы 6 шiлдедегi N 106 қаулысына сәйкес қаулы етемiн: 
1. Ақмола қаласы 1997 жылғы 10 желтоқсаннан бастап Қазақстан Республикасының астанасы болып жариялансын. 
2. Ақмола қаласының Қазақстан Республикасының астанасы ретiнде ресми тұсаукесерi 1998 жылғы 10 маусымда өткiзiлсiн. 
3. Қазақстан Республикасының Үкiметi, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Iс Басқармасы, Жоғары және орталық мемлекеттiк органдарды Ақмола қаласына көшiру жөнiндегi мемлекеттiк комиссия осы Жарлықтың орындалуын қамтамасыз ететiн болсын. 
4. Осы Жарлық жарияланған сәтiнен бастап күшiне енедi. 
 
Қазақстан Республикасының Президентi 
Н.Назарбаев