Қонақ үй мәлімет қорын құру

 

1-ші кезең Мәліметтердің Инфологиялық моделін жобалау	Пәндік саланы талдау: обьектілер және олардың арасындағы байланыстар
	Пайдаланушының ақпараттық қажеттілігі (сұранысты талдау)
	Қазіргі бар және болашақтағы қолданбалы Программаларды талдау
	Ақпараттық құрылымды құру

 

 

 

 

 

 

 

 

2-ші кезең. Мәліметтер қорының  концептуалдық моделін жобалау  МҚБЖ таңдау. Инфологиялық модельдің  логикалық модельге бейнеленуі

 

3-ші кезең. МҚ физикалық моделін  жобалау. Физикалық жазбалардың  құрылымы.

 

МҚ физикалық моделін бағалау

 

МҚ реализациялау

 

2-кесте. МҚ жобалау кезеңдері.

 

Delphi ортасында мәліметтер  қорын құру

Мәліметтер қоры бір каталогта орналасатын бірнеше кестеден тұрады. Каталог жаңа мәліметтер қоры үшін әдеттегі жағдайдағыдай құрылады, мысалы прводниктің көмегімен құруға болады. Кестені Delphi құрамына кіретін Borland Database Desktop утилитін қолданып немесе мәліметтер қоры серверіне SQL -сұранысты қолдану арқылы құруға болады. BDE кітапханасы мәліметтер қоры файлына кіру үшін, файл орналасқан каталогты емес, оның псевдонимін пайдаланады, онда жаңа мәліметтер қорының кестесін құрудан бұрын, осы мәліметтер қоры үшін псевдоним құру қажет.

Сонымен, мәліметтер қорын құру прцесін келесі қадамдардың тізбегі түрінде көрсетуге болады:

• Каталог құру;
• Псевдоним құру;
• Кесте құру;

Каталог құру үшін, «Телефон кітапшасы» мәліметтер қоры мысалы негізінде, проекті каталогында телефон каталогын және оның ішінде data ішкі каталогын құру қажет.

Псевдонимін құру үшін, мәліметтер қоры псевдонимі Delphi - ге кіретін BDE Administrator утилиті көмегімен құрылады, ол Windows - тан Проводник - Borland Delphi7 мәзірінен BDE Administrator командасын таңдап жіберу арқылы орындалады.

Databases қосымшасында, тереенің сол  жақ бөлігінде компьютерде тіркелген  псевдонимдер көрсетілген. Жаңа псевдоним құру үшін, Object мәзірінен New командасын таңдау керек. Сосын ашылған New Database Alias сұхбат терезеде Database Driver Name  тізімінен құрылатын мәліметтер қорыны типін таңдау қажет.

Псевдоним құру барысында қалыпты жағдайда, Paradox форматында кестеге кіруге мүмкіндік беретін  STANDART драйвері ұсынылады.

Драйверді таңдап болған соң, ok түймесін басу керек, сонда псевдоним тізіміне жаңа элемент қосылады.

Бұдан соң администратор көмегімен автоматты түрде құылған псевдонимнің атын және псевдоним құрылатын мәліметтер қоры файлының жолын көрсету керек. Псевдоним атын Windows тәсілімен өзгертуге болады.: псевдоним атына тышқанның оң түймесін басу, шыққан контекстік мәзірден Rename командасын таңдау және ашылған сұхбат терезеде жаңа атты енгізу.

Мәліметтер қоры файлы жолын Definition қосымшасының Path алаңына пернетақтадан немесе  Path алаңының соңында орналасқан үш нүктелі түймеге шерту арқылы ашылатын Select Directory Path стандартты сұхбат терезесін пайдаланып көрсетуге болады. «Телефон кітапшасы» мәліметтер қоры үшін Telefon псевдонимін құрғаннан кейінгі BDE Administrator терезесінің түрі, мысал ретінде суретте келтірілген. Құрылған псевдоним конфигурация файлында (idapi.cfg) тіркелген болу үшін, Ogject мәзірінен  Apply командасын таңдау керек. Ашылған Confirm сұхбат терезесінде конфигурация файлындағы өзгерісті сақтау керектігін растау қажет.

Кесте құру үшін, Delphi құрамына кіретін Database Desktop утилитінің көмегімен кесте құрылады.  Database Desktop утилитасы мәліметтер қорымен жұмыс істеуде қажетті барлық әрекеттерді орындауды жүзеге асырады. Ол әртүрлі форматтағы мәліметтер қоры кестелерін құруды (Paradox, Dbase, Microsoft Access), қарап шығуды және өңдеуді қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, утилита сұраныс құру жолымен ақпаратты таңдауды орындауға да көмектеседі.

Жаңа кесте құру үшін, Tools мәзірінен Database Desktop командасын таңдап,  Database Desktop жүктеу.  Database Desktop утилитасының шыққан терезесінен  file мәзірінен New командасын таңдау керек және шыққан мізімнен Table құрылатын файлдың типін таңдау. Сосын Create Table ашылған сұхбат терезесінде құрылатын кестенің типін таңдау (мәні келісім бойынша Paradox7 типі болып табылады).

Нәтижесінде, кестенің жазбаларының құрылымын анықтайтын, Create Paradox7 Table сұхбат терезесі ашылады.

Кестенің әрбір өрісі үшін, өріс атын, типін және керек жағдайда өріс мөлшерін енгізу қажет. Field Name бағанына енгізілтін, өріс аты ретінде ұзындығы 25 символдан аспайтын латын әріптері мен цифрлар тізбегі пайдаланылады.

Мәліметтер типтері - өріске енгізілетін өріс типі мәліметтер типін анықтайды. Тип  Type  бағанына енгізілетін символдық тұрақтымен беріледі. Өріс типі, онда орналасқан ақпараттың типімен анықталады. Өріс типтері және оларға сәйкес тұрақтылар келесі кестеде келтірілген.

 

3-кесте. Мәліметтер типтері

Тип	Тұрақтылар	Өріс құрамы
Alpha	A	Символдар жолы. Ең ұзын жол Size сипаттамасымен анықталатын мәндері 1-255 аралығында болады.
Number	N	10-307-10308 аралығындағы 15 орынды сан
Money	$	Ақша форматындағы сан.
Short	S	-32767-+32767 аралығындағы бүтін сан
Long Integer	I	-2147487648-+2147487647 аралығындағы бүтін сан
Date	D	Ай-күн
Time	T	Миллисекундпен көрсетілген уақыт
Timestamp	@	Уақыт және дата
Memo	M	Ұзындығы еркін символдар жолы
Formatted Memo	F	Ұзындығы еркін символдар жолы. Қаріп типі және өлшемі, символдар түсі мен көркемдеу тәсілін көрсету мүмкіндігі бар.
Graphic	G	Графика
Logical	L	Логикалық мән «ақиқат» true немесе «жалған»false.
Auto- increment	+	Бүтін сан. Кестеге кезектегі жазбаны енгізгенде, соңғы енгізілген жазбаға қарағанда, өрісте бір санға артық жазылады.
Bytes	Y	Екілік мәліметтер. Database Desktop интерпретацияланбайтын мәліметтерді сақтау үшін қолданылады.
Binary	B	Екілік мәліметер.Binary типті өріс audio-мәліметтерден тұрады.

 

  Өріс типін анықтайтын тұрақтыны пернетақтадан енгізуге немесе Type бағанында тышқанның оң жақ түймесін немесе «пробел» түймесін басу арқылы, сонымен қатар өріс типін тізімнен таңдау жолымен де орындауға болады.

Өрісті кілттік өріс ретінде белгілеу үшін, key бағанында екі рет басу керек. Өрістерді сұрыптау үшін индекстеп кету қажет.

Егер өріске жазылатын мәндер қандай да бір аралықта болу керектігін көрсету керек болса, онда minimum value және maximum value алаңында диапазон шекараларын беру қажет.

Кестеге жаңа жазба енгізу барасында өріске автоматты түрде енгізу үшін, default value  алаңына келісім бойынша мән беріледі.

Кестенің құрылымын анықтап болған соң кестені сақтау керек. Ол үшін save as түймесін басу кажет. Нәтижесінде save table as терезесі ашылады. Бұл терезеде alias тізімінен бөлігі құрылған кесте болып табылатын мәліметтер қорының псевдонимін таңдау керек, ал имя файла алаңында құрылған кестені сақтайтын файл атын енгізу қажет.

Сохранить түймесін басу алдында Display table жалаушасын қою керек, сонда сохранить түймесін басқаннан кейін, жаңа ғана құрылған кестеге мәліметтер енгізуге болатын table сұхбат терезесі ашылады.

Егер мәліметтер қорының кестесіне кіру мүмкін болмаса, онда кестеге мәліметтер енгізу үшін, кестені ашу керек. Ол үшін file мәзірінен  open/table командасын таңдау, сосын ашылған  open table сұхбат терезесінде  alias тізімінде керек мәліметтер қорының псевдонимін және кестені таңдау қажет. Көңіл аударыңдар, кесте көру режимінде ашылады, кестенің мәліметтерін өзгерту мүмкін болмайды. Кестеге мәліметтер енгізу мүмкін болу үшін, кестенің редакциялау режимін активтендіру керек, ол table мәзірінен edit data командасын таңдау арқылы орындалады.

Мәліметтер жазба өрісіне пернетақтадан кәдімгі тәсілмен енгізіледі. Келесі алаңға өту үшін <enter> пернесін басу қажет. Егер алаң соңғы жазбаның соңғы алаңы болса, онда <enter> пернесін басудың нәтижесінде кестеге тағы да бір жазба енгізіледі. Егер кестені толтыру барысында қандай да бір алдын - ала енгізіліп қойған алаңға өзгеріс жасау керек болса, онда курсорды жылжыту пернелерін пайдаланып, сол алаңды таңдау қажет, сосын <f2> пернесін басып, қажетті өзгерістерді енгізеді.

Егер кестеге мәліметтерді енгізу барысында орыс алфавитінің әріптері дұрыс бейнеленбесе, онда мәліметтерді бейнелеу үшін пайдаланылатын қаріпті өзгерту керек. Ол үшін edit мәзірінен preferences командасын таңдау және шыққан сұхбат терезенің general қосымшасында сhange түймесін бір рет шерту қажет. Бұл әрекеттердің нәтижесінде орыс қаріптерін таңдау үшін, change font сұхбат терезесі ашылады. Мыналарды ескеріңдер, Windows 2000 (windows xp) жүйелері open type типті қаріптерді қолданады, ал Database Desktop программалары true type қаріптерімен жұмыс істеуге бағытталған. Сондықтан қаріптер тізімінен орысшаланған true type қаріпін таңдау қажет. Бұдан соң Database Desktop-пен жұмыс істеуді тоқтату керек, себебі конфигурацияға енгізілген өзгерістер тек утилиталарды қайтадан жүктегенде ғана орындалады.

 

3.4 Жүйені жобалау. Жоба тапсырмасы

 

Кәсіпорынның атауы – «Ақтөбе» қонақ үйі.

Пән облысының атауы – қонақ үй шаруашылығын ұйымдастыру.

Мақсаты: қонақ үй жұмыстарын автоматтандыру.

Ақпараттық жүйе көмегімен жасалатын іс-әрекеттер:

• Клиентерді тіркеу;
• Клиенттер карточккасы;

Жобаның есебі:

• Қонақтарды тіркеу картасы

 

Жүйенің құрылымы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.5 Мәліметтердің модельдері

 

«Ақтөбе» қонақ үйі ақпараттық жүйесі Delphi ортасында дайындалды.

Ол екі негізгі бөліктен тұрады:

• Басқарушы модуль;
• Экрандық форма модулі.

Ақпараттық жүйеде үш негізгі кестелер қарастырылған:

• 1-ші кесте – қонақ үй нөмірінің әрбіріне сәйкес келетін мәліметтерден тқрады: бөлмелер саны, бөлме категориясы, бағасы, қонақ үй нөмірі.
• 2-ші кесте – қонақ үй клиенттері туралы мәліметтерді қамтиды: клиенттің аты-жөні, клиент мекен-жайы, құжаттық мәліметтер.
• 3-ші кесте – клиенттерді тіркеу туралы мағлұматтарды қамтиды: клиента коды, мемлекеттік нөмір коды, келген уақыты, кеткен уақыты.

 

Физикалық модельдер

 

Қонақ үй нөмірі (Nomer.db)

Программадағы аты	Типі	Ұзындығы	Мәні
NOMER	+ (Autoincrement)		Жазба нөмірі
N_KOMN	I (Integer)		Қонақ үй нөмірі
KOL_KOMN	I (Integer)		Бөлмелер саны
KLASS	A (Alpha)	15	Бөлме категориясы
CENA	I (Integer)		Бағасы

 

Клиенттер (Klients.db)

Программадағы аты	Типі	Ұзындығы	Мәні
NOMER	+ (Autoincrement)		Жазба нөмірі
FIO	A (Alpha)	50	Клиенттің аты-жөні
ADRES	A (Alpha)	100	Клиент мекен-жайы
PASSPORT	A (Alpha)	50	Құжаттық мәліметтер

 

Тіркеу (Usluga.db)

Программадағы аты	Типі	Ұзындығы	Мәні
CODE	+ (Autoincrement)		Жазба нөмірі
KLIENT	I (Integer)		Клиента коды
NOMER	I (Integer)		Мем. нөмір коды
DATE_1	D (Date)		Келген уақыты
DATE_2	D (Date)		Кеткен уақыты

Жобаның логикалық сызбасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.6 Программа құрылымын сипаттау

 

Программа мәліметтер қоры Paradox форматында құрылған. Мәліметтер қоры құрылымы бірнеше кестелерден тұрады. Бұл кестелер мұғалімдердің аты-жөні, туған жылы мен мекен – жайы, соңғы өтілген курсы, сондай - ақ, негізгі мамандығы мен қазіргі таңдағы атқарып жатқан қызметі туралы мәліметтерді қамтиды.  

Мәліметтер қорының басты терезесін құру үшін, формаға image компанентін қойып, picture қасиетіне None мәнін меншіктеп, кішкентай picture editor деген терезені шығарамыз. Терезенің төменгі жағынан load деген батырманы шертіп, керекті суретті таңдап, ok батырмасын шертеміз. Picture компонентінің Align қасиетіне alNone мәнін меншіктеп, TranSparent және TranSparent Color қасиетіне true мәнін, Border Style қасиетіне bsNone мәнін меншіктейміз. Сонда форма компиляциядан өткеннен кейін, тек суреттің өзі ғана көрінетін болады. Сонымен қатар, басты терезеде тұрып келесі формаға көшу үшін, SpidButton компонентін орналастырдым. Бұл компонент формада көрінбеу үшін, flat қасиетіне true мәнін меншіктеу керек. SpidButton компонентіне жазылған сөз әдемі болу үшін, font қасиетінен керекті мәндерді таңдауымызша қоямыз.  

Программаның басты терезесін негізгі SpidButton компонентінің SpidButton1 Click оқиғасына Form2. show процедурасын жазу арқылы келесі тереземен байланыстырамыз. Негізгі, яғни бастапқы терезеде екі панель компоненттерін орыналастырып, олардың бетіне екі image компоненттерін қоямыз және SpidButton компоненттерін орналастырамыз. Оларды жаңа формалармен байланыстырамыз.

Программа іске қосылғаннан соң «Негізгі» терезе ашылады.

 

1-сурет. Дипломдық жұмыстың негізгі беті