Delphi программалау ортасы туралы түсінік

If a<b then begin c:=a-b;

ShowMessage(‘Кешіріңіз, сіздің ақшаңызға’+#13+inttostr(c)+’ақша жетпей тұр’)

  еnd

else

ShowMessage(‘Сауда жасағаныңызға рахмет’);

                                   end;

                              end.

 

 

5-мысал. Айдың номерін енгізу арқылы жыл мезгілін жауапқа шығарыңдар.

Қажетті компоненттер: Button1, Edit1.

Берілген түймешікті шертіп, ашылған  терезеде есептің бағдарламасын  жазамыз және есептің  жауабы да осы түймешікті шерткенде шығады.

Бұл есепте case of таңдау операторы қолданылған, яғни  Edit1-ге айдың нөмірлерін енгізсек, сол енгізілген ай номері қай жыл мезгіліне жататынын шығарып береді.

     Procedure TForm1. But1Click (Sender: TObject);

     Var k: integer;

       begin

k:=StrToInt(Edit1.Text);

case k of

12,1,2: ShowMessage(‘зима’);

3,4,5: ShowMessage(‘весна’);

6,7,8: ShowMessage(‘лето’);

9,10,11: ShowMessage(‘осень’);

end;

end;

end.

 

 

 

 

 

 

 

 

Өзіндік  жұмысқа арналған тапсырмалар:

1.

2.  a, b, c сандары берілген. Олардың қайсысы d-ға тең екенін анықтау керек. Егер ешқайсысы d-ға тең болмаса, онда max(d-a, d-b,d-c) табу керек.

 

3.Үш оң таңбалы сандар  берілген. Қабырғаларының ұзындықтары  осы сандарға тең болатын үшбұрыш  құруға болатындығын анықтау  керек. Егер  болса, олар  сүйірбұрышты бола ма деген сұраққа  жауап  беру керек.

 

4. Екі сан берілсін. Егер бірінші санның абсолют  шамасы екінші санның абсолют  шамасынан артық болса, онда  біріншісін бес есе азайту  керек, әйтпесе екі санды да  өзгеріссіз экранға шығару керек.

 

5. Екі нақты сан  берілген. Егер бірінші сан екінші  саннан кіші немесе тең болса,  онда оны нольмен алмастырыңыз, кері жағдайда сандарды өзгеріссіз  қалдырыңыз.

 

6. а нақты саны берілген. F(a)-ны есептеу керек, егер

 

7.Егер өзара әр түрлі үш x,y,z нақты сандарының қосындысы бірден кіші болса, онда осы үш санның ең кішісін қалған екеуінің жартылай қосындысымен, әйтпесе х,у сандарының кішісін қалған екі мәннің жартылай қосындысымен алмастыру керек.

 

8. x, y, z оң нақты сандары берілген.

а) Қабырғаларының ұзындығы x, y, z  болатындай үшбұрыш бар ма?

б) Егер үшбұрыш бар  болса, ол сүйір бұрышты ма?

 

9. a, b, c нақты сандары берілген , . Биквадратты теңдеуді толығымен зерттеңіз. Егер нақты түбірлері жоқ болса, экранға хабар берілуі керек. Кері жағдайда нақты түбірлерін табыңыз.

 

9. х,у нақты сандары берілген. Осы екі санның кішісін олардың жартылай қосындысымен, ал үлкенін олардың екі еселенген көбейтіндісімен алмастырыңздар.

Бақылау сұрақтары:

1. Оператор деген не?
2. Тармақталу операторлары қандай қызмет атқарады және олардың қандай түрлері бар?
3. Операторлар программаның қай тарауында жазылады?
4. Операторлардың қандай түрлері бар?
5. Read, Readln, Write, Writeln операторларының қызметтері қандай?

 

 

Қайталанатын  операторлар

 

For циклдік операторын  циклдің қайталану саны белгілі  болғанда қолданылады. Оператордың  екі түрі бар:

1. for цикл_параметрі:=бастапқы_мән to соңғы_мән do

            begin

                       операторлар;

            end;

2. for циклдік_ параметрі:=бастапқы_ мән downto соңғы_ мән do

             begin

                       операторлар;

             end;

 

Осы циклға мысал ретінде  төмендегі есепті қарастырайық.

 

 

 

 

1-мысал. n! –ді есептеу.

Қажетті компоненттер: Button1, Memo, Edit.

Форма бетіне осы үш компонентті  орналастырамыз. Memo компонентін ерекшелеп, Lines қасиетіне шертсек, форма бетінде  терезе ашылады. Осы ашылған терезеде Memo1 деген сөзді өшіріп тастаймыз, яғни Memo компонентінің ішін тазалаймыз. Есептің берілгені осы Memo компонентінде шығады. Edit-ке белгілі бір мән беріп, Button түймешігін бассақ, керекті жауап шығады.

 

Procedure TForm1. But1Click (Sender: TObject);

  begin

    Memo1.Lines.Add(‘n саны берілген’);

    Memo1.Lines.Add(‘есептеу керек’);

    Memo1.Lines.Add(‘k=n!’);

     end;

     Procedure TForm1.Button2Click(Sender:TObject);

     Var  n:integer;

             k:real;

             I:byte;

      begin

      n:=strtoint(edit1.text);

      k:=1;

      for i:=1 to n do

      k:=k*I;

      ShowMessage(inttostr(n)+’фактариалдың мәні=’+floattostr(k));

      end;

       end.

 

 

 

 

 

2-мысал. 

Қажетті компоненттер: Button1, Edit1, Edit2.

Edit1-ге х-тің мәнін және Edit2-ге у-тің мәнін беріп, есептің жауабын Button түймешігін шерту арқылы аламыз.

 

Procedure TForm1. But1Click (Sender: TObject);

Var s:real;

n,x:integer;

i:byte;

begin

x:=StrToInt(Edit1.Text);

n:=StrToInt(Edit2.Text);

s:=0;

for i:=1 to n do

s:=s+exp(i*ln(sin(x)));

     ShowMessage(‘sin-тің қосындысы=’+floattostr(s));

end;

end.

 

3-мысал.   

Қажетті компоненттер: Edit1, Label1,Label2, Button.

Label1 компонентінің Caption қасиетіне барып, n= деп жазамыз, ал Label2 компонентінің Caption қасиетіне барып Label2 деген сөзді өшіріп тастаймыз. Өйткені Label2 компонентіне есептің жауабы шығады.                

      Procedure TForm1. But1Click (Sender: TObject);

 Var n,a,x integer;

               I:byte;

          s1,s:real;

  begin

  n:=StrToInt(Edit1.Text);

  a:=StrToInt(InputBox(‘a-ны енгіз’,’ ’));

  x:=StrToInt(InputBox(‘x-ті енгіз’,’ ’));

s:=x;

for i:=1 to n do begin

s:=sqr(s+a);

end;

s1:=s+a;

label2.Caption:=FloatToStr(s)+’ ‘+FloatToStr(s1);

end;

end.

Есептің бағдарламасын Button түймешігіне жазып, F9 батырмасын басып орындауға жіберсек, форма бетіне а-ны және х-ті енгіз деген терезе шығады. Осы жерде а-ға және х-ке мән беріп, Button түймешігін қайта шертсек, есептің жауабы Label2 компонентіне шығады.

 

4-мысал. n натурал саны берілген. Есептеу керек:

                                     1*2+2**4+3*4*5*6+…+n(n+1)*…*2n

Қажетті компоненттер: Edit1, Label1, Button1.

Edit компонентінің Caption қасиетіне барып Edit сөзін өшіріп  тастаймыз, ал Label компонентінің Caption қасиетіне барып Label сөзін өшіріп тастаймыз.

   

      Procedure TForm1. But1Click (Sender: TObject);

Var n: integer;

        S,f,I,j:integer;

  begin

  n:=StrToInt(Edit1.Text);

  s:=0;

  i:=1;

  while i<=n do begin

  F:=2;

  j:=I;

  while j<=2*I do begin

  F:=F*j;

  j:=j+1;

  end;

  ShowMessage(inttostr(s));

  end;

  end.

Есептің бағдарламасын Button түймешігіне жазып, орындауға жіберіп, Edit-ке мән береміз де, Button түймешігін шертсек, есептің жауабы шығады.

 

     5-мысал. n натурал саны берілген. Есептеу керек:

 

Қажетті компоненттер: Edit1, Label1, Button.

Edit компонентінің Caption қасиетіне барып Edit сөзін өшіріп  тастаймыз, ал Label компонентінің  Caption қасиетіне барып Label сөзін  өшіріп тастаймыз.

 

      Procedure TForm1. But1Click (Sender: TObject);

Var n,k,a: integer;

        S,y:real;

  begin

  n:=StrToInt(Edit1.Text);

  s:=0;

  a:=-1;

  fork:=1 to n do begin

  y:=1/(k*(k+1));

  a:=a*(-1);

  y:=a*y;

  s:=s+y;

  end;

  ShowMessage(floattostr(s));

  end;

  end.

Есептің бағдарламасын Button түймешігіне жазып, орындауға жіберіп, Edit-ке мән береміз де, Button түймешігін шертсек, есептің жауабы шығады.

 

Өзіндік жұмысқа арналған тапсырмалар:

1. a, b (a>1) сандары берілген. Экранда ... шексіз тізбегінің берілген b санынан кіші мүшелерін алу керек .
2. n натурал саны, өзара әр түрлі бүтін сандары берілген. тізбегінің ең үлкен мүшесін, оның k реттік нөмірін табу керек.
3. Үш нақты сан берілген, олардың теріс еместерін квадраттау керек.
4. n натурал сан берілген. Есептеу керек: .
5. n  натурал және a нақты сандары берілген.Есептеу керек: .
6. n натурал және a,h нақты сандары берілген. Есептеу керек: мұндағы
7. n натурал саны берілген. Есептеу керек:
8. Бөлгіштерінің қосындысы ең көп болатын 1 мен 10000 аралығындағы натурал санды табыңыз.
9. n натурал саны берілген. Осы санның барлық жай бөлгіштерін табу керек.
10. Алғашқы 100 жай санды табыңыздар.

 

Бақылау сұрақтары:

1. Қайталау операторларының түрлері қандай және оладың әр қайсысы қандай жағдайларда пайдаланылады?
2. While-do, Repeat-until операторларының айырмашылықтары<span class="dash041e_0431_044b_0447_043d_044b_0439__Char" style=" font-family: 'Arial', 'Arial'; text-