Ақпараттар жүйесiн математикалық жабдықтау және басқару

 

Кестені құру кезінде өзге жолдарға қосымша бақылау ережесі болады, мысалы, NOT NULL -бос емес, оған белгілі бір мағына болуы керек.

2. Кестенің құрылымын өзгерту операторы мынандай формат түрінде:

ALTER TABLE <кестенің аты>

( {ADD, MODIFY, DROP} < бағананың аты > [< мәліметтің түрі>]

[ NOT NULL]

[,{ADD, MODIFY, DROP} < бағананың  аты > [< мәліметтің түрі>]

[ NOT NULL]…)

Кестенің құрылымының өзгеруі мынадан тұрады: қосу кезінде – ADD, өзгерту кезінде - MODIFY, өшіру кезінде – DROP бір немесе бірнеше кестенің бағанасын өзгерте алады. Бағананы өшіру кезінде мәліметтің түрін көрсету қажет емес.

3. Кестені өшіру  операторы мынандай формат түрінде:

DROP TABLE <кестенің аты>

Оператор көрсетілген кестелерді өшіре алады.

4. Индекс құру

Берілген кестеге индекс құрып, бірінші бағанаға өсу бойынша іріктеу жасау керек, ал екінші бағанаға кему бойынша іріктеу жасау керек. Индекстің аты таңба арқылы толықтырылады_indx tabl_indx. Индексті құру операторының түрі:

GREATE INDEX <индекстің аты>

ON <кестенің аты>

( <бірінші бағананың  аты> [ASC/DESC]

[,<екінші бағананың  аты >[ASC/DESC]…)

5. Индексті өшіру.

DROP INDEX <индекстің аты>

Бұл оператор құрылған индексті өшіруге рұқсат етеді.

6. Ойын құру операторы мынандай формат түрінде:

GREATE VIEW <ойынның аты>

[ (<бағананың аты> [,<бағананың  аты>]...) ]

AS < SELECT операторы >

Бұл оператор ойын құрүға рұқсат етеді.Егер бағаналардың аты ойында көрсетілмесе,онда сұрауда көрсетілген бағаналардың аты қолданылады, SELECT операторы арқылы жүзеге асырылады.

7. Ойынды өшіру операторы мынандай формат түрінде:

      DROP VIEW <ойынның  аты>

8.Жазуларды таңдау операторы мынандай формат түрінде:

SELECT [ ALL\DISTINGT ]

              <мәліметтердің тізімі>

FROM  <кестенің тізімі >

[WHERE<таңдау шарттары>]

[GROUP BY<бағананың аты> [,<бағананың аты>]... ] 

[HAVING <іздеу шарттары >] 

[ORDER BY <ерекшелігі>[,< ерекшелігі >]…]

SQL  операторының ең маңызды операторы болып табылады.Функционалды қабілеттілігі өте жоғары.Ең негізгілерін қарастырайық . SELECT операторы кестедегі таңдаулар мен мәліметтерді анықтайды.Оператордың орындалуының қорытындысы жауапты кесте құру, ALL қайталанатын жолдары бар, DISTINGT қайталанатын жолдары жоқ.Жауапты кестеге барлық жолдар кіргізіледі, онымен қатар қайталанатын жолдарда кіргізіледі.Мәліметтерді таңдау кезінде бір немесе бірнеше кестелерде қатысатын жазулар FROM операндасының тізумунде атап өтеді.

Мәліметтер тізімінде бағаналардың аты болу мүмкін, сұрауда қатысатын және де бағаналардың белгіленуі (+,-,*,/ және т.б.).

Мәліметтер тізімін қолданған кезде, бірнеше кестелердің бағаналардың атының құрылымдық түрі: <кестенің аты>, <бағананың аты>.

WHERE операндасы шарттарды қояды және жауапты кестедегі жазулар қанағаттандыру қажет. <таңдау шарттары> ұғымы логикалық болып келеді.Оның элементтері:бағананың аты, салыстыру операциясы, арифметикалық операциялар, логикалық байланыс ( И, ИЛИ ,НЕ ),жақшалар,арнайы функциялар LIKE, NULL, IN және т.б. болуы мүмкін.

  GROUP BY  операндасы топтағы көптеген жазуларды  қорытындысын көрсете алады.Топ дегеніміз- бірдей мағынасы бар жазулар бағаналары анықталынған кілтті сөзі GROUP BY.Таңдалған топтар логикалық ұғымы  WHERE және HAVING-де қолданылады және де топтар бойынша берілген операцияларды орындайды.

Логикалық және арифметикалық ұғымдары келесі топтық   операцияларға қолдануға болады:AVG (топтың орташа көрсеткіші), MAX (топтың ең жоғары көрсеткіші ), MIN, SUM, COUNT  топтың ең кіші көрсеткіштері, барлығы (сумма) және топтың сандық көрсеткіштері.

HAVING операндасы GROUP BY  операндасымен бірігіп жүзеге асырылады жәнеқосымша селекция жазулары топты анықтау кезінде қолданылады.Жазу ережесі <іздеу шарттары > және ұқсас ережені қалыптастыру <таңдау шарттары> WHERE операндасы.

ORDER BY операндасы көптеген қорытындыларға іріктеу тәртібін көрсетеді.Әдетте әрбір <ерекшелігі> ұқсас, GREATE INDEX операторының құрылымы сияқты және бірнеше түрін көрсетеді <бағананың аты> [ASC/DESC].

9.Жазуларды өзгерту операторы мынандай формат түрінде:

UPDATE <кестенің аты>

SET <бағананың аты>={<ұғым>,NULL}

[,SET <бағананың аты>={<ұғым>,NULL}...]

[WHERE< шарты>]

UPDATE операторының орындалуы белгілі  бір көрсеткіштерді өзгерту болып  табылады. Нақты SET операндасы арқылы  кестенің бағанасындағы жазуларды, WHERE операндасындағы берілген шарттарды  қанағаттандыру арқылы өзгертулер  жүзеге асырылады.

Полядағы жаңа көрсеткіштер жазулары бос болуы мүмкін немесе арифметикалық ұғымдар арқылы анықталуы мүмкін.     10.Жаңа жазуларды қою  операторы мынандай формат түрінде:

INSERT INTO <кестенің аты>

[( < бағананың тізімі > ) ]

VALUES ( < көрсеткіштердің тізімі > ) және

INSERT INTO <кестенің аты>

[( < бағананың тізімі > ) ]

< SELECT ұсынысы >

1-ші формат түрінде INSERT операторы  бағана арқылы берілген жаңа  жазуларды қосу.Бағаналардың атын  анықтау тәртібі  VALUES операндасындағы  тізіммен берілген көрсеткіштер сәйкес болу керек. Егер < бағананың тізімі >  бос болса, онда тізімдердің көрсеткіштері барлық мағыналары бағананың тәртібімен кесте құрылымында болуы қажет.

2-ші   формат түрінде INSERT операторы  берілген кестеге жаңа жазуларды  қосу, SELECT ұсыныс көмегімен басқа бір кестеден алынған жазуларды қоса аламыз.

11.Жазуларды өшіру  операторы мынандай формат түрінде:

DELETE FROM <кестенің аты>

[WHERE< шарты>].

 

2.5 SQL  командасын қолдануға мысалы

1.Кесте құрамыз: Кадры (Аты-жөні, Жалақы, Меңгеруші, Кафедра)

CREATE TABLE (Аты-жөні CHAR (20),Жалақы  DECIMAL (8,2), Меңгеруші CHAR (20), Кафедра CHAR (20) )

2.Кестенің құрылымын өзгерту, қызметкерлердің мекен-жайын қамтитын жаңа бағананы қосамыз:

 ALTER TABLE ADD (мекен-жайы CHAR (15) )

3.Кестеге жазуларды енгіземіз:

INSERT INTO Кадры

VALUES (`Ежебеков М.А.`,25000,`Рахметова Р.У.`, ` ЭК және КТ` )

4.Жазуларды іріктейміз. Кестедегі жазуларды алфавиттік тәртіп бойынша қызметкерлердің аты-жөнін және жалақының кемуі бойынша іріктеп алу.Ол үшін индекс құрамыз Кадры_indx :

GREATE INDEX Кадры_indx

ON Кадры ( Аты-жөні, Жалақы DESC )

5.Таңдау операциясы. Берілген кестедегі `ЭК және КТ` кафедрасындағы барлық  қызметкерлердің жалақысын 1000 теңгеге өсіреміз.

SELECT Аты-жөні, Жалақы+1000

FROM Кадры

WHERE Кафедра=`ЭК және КТ`

6.Шарттар бойынша таңдаулар  жасау.Қазіргі кезде меңгерушілерінің  орны  бос   кафедралардың атын  табамыз.

SELECT Кафедра

FROM Кадры

WHERE Завед. IS NULL

7.Топтық таңдаулар жасау. Әр  кафедраның ең жоғарғы және  ең төменгі жалақыны табу керек.

SELECT Кафедра, MIN ( Жалақы ), MAX ( Жалақы )

FROM Кадры

GROUP BY  Кафедра

8.Жазуларды өзгерту.Қай  қызметкерлердің  жалақысы 16500 теңгеден төмен болса;онда  оларға 2000 теңгеге жалақысын өсіреміз.

UPDATE Кадры

SET Жалақы+2000

WHERE Жалақы = 16500

9. `ЭК және КТ` кафедрасының Иванова А.Б. жұмыстан шығуына байланысты, оның жазуларын өшіру қажет.

DELETE FROM Кадры WHERE Аты-жөні =“Иванова А.Б.”

 

 

2.6 Мәліметтер базасын жобалау және қолдану

1. МБ жобалаудың сатылары
2. Пәндік облыстағы жүйелік анализ
3. жобалаудың мәселелері
1. мәліметтердің шығындық қайталануы
2. аномалиялар
4. Мерзімдік жобалау – нормалық форманың әдістемесі
1. атрибуттар арасындағы тәуелділік
2. нормалық формалар
5. Біртұтастықпен қамтамасыз ету

 

1. МБ жобалаудың сатылары

Жобалау дегеніміз не? Ол дегеніміз болашақта шындыққа айналатын бір құрылыстың сызба нұсқасы. МБ реляциялық жобасы дегеніміз не? Бұл өзара барлық атрибуттар анықталған, қарым-қатынастың алғашқы кілті берілген және қарым-қатынастың қосымша мәні мен біртұтастықты ұстанудағы принциптерге байланысты қарым-қатынастар.МБ жобалау процесі информациялық құрылымдағы пәндік облыстағы формальді емес сөздік сипаттаудың  түрінен біраз терминдік модельдегі пәндік облыстағы формальді сипаттаау объектілеріне өту арқылы жүреді.

Пәндік облыстағы жүйелік анализ

     ↓

Инфологиялық жобалау

↓

СУБД таңдау

↓

Мерзімідік жобалау

↓

Физикалық жобалау

                        6.1.-сурет. МБ жобалаудың сатылары

 

Жалпы жобалаудың сатыларын келесідей көрсетуге болады:

1. Информациялық объектінің пәндік облысындағы жүйелік анализ және сөздік сипаттар
2. Пәндік облыстағы инфологиялық модельдерді жобалау- пәндік облыстағы кей симантикалық модельдердің терминдерін формальді сипаттау объектілері, мысалы, терминдегі Е- моделі
3. МБ мерзімдік және лгикалық жобалау, терминдік қалыптасқан мәліметтердің мерзімдік модельдерін МБ сипаттау
4. МБ физикалық жобалау, дұрыс жұмысты қалыптастыруда сыртқы тасушыларға дұрыс МБ беру

Екінші және үшінші сатылардың ортасында СУБД таңдау жүредң, онда жоба шындыққа айналады.Соның арқасында МБ жобалау сызба түрінде 6.1.-суретіндегідей көрсетіледі.

 

2. Пәндік облысағы жүйелік анализ

МБ жобалаудың көзқарасы  бойынша, жүйелік анализдің ішінде, бірінші сатыда өтуі керек – сипатталатын нысан мен МБ қажетті талаптарды пәндік облыстағы нысанның сөздік сипаттамасы және шынайы байланыс анықтау.

Жалпы пәндік облыстың құрылымы мен таңдауының екі әдістемесі бар:

• Функционалдық әдістеме – «есептен» деген қозғалыс принципінен шынайыланып, МБ қарастыруда пайда болған информациялық тұтынуға қызмет етуде кей топтың немеесе есептер жиынының функциялары белгілі кезде қолданылады
• Пәндік әдістеме – МБ болашақ пайдаланушылардың информациялық тұтынуы нақты белгіленбеген кезде қолданылады. Олар көп аспектілі және динамикалық болуы мүмкін. Бұл жағдайда сипаттауға қажетті пәндік облыстағы нысандардың ең аз жиынын белгілеу мүмкін емес.Сондықтанда пәндік облыстағы сипаттау мінезделген және өзара байланысты елеулі нысандарды өзіне қосады. Және әртүрлі және алдын ала анықталмаған есептердің шешімінде қолданылатын пәндік облыстағы МБ ие. Бұл әдістеме өте еңбек сіңіруді керек етеді, нақты есептеудегі нәтижесіз өте қиын сызбалы МБ әкеп соқтыруы мүмкін.

Жүйелік анализ былай қорытындылады:

1. МБ сақталатын нақты есептер дің шешімін керек ететін пәндік облыстағы нысандардың толық мәліметтік сипаттамасымен.
2. Қысқа сипаттағы алгоритмдік шешудегі МБ мәліметін қолдануда тұжырымдалған нақты есептермен.
3. МБ мәліметтерді толтырудағы басты кірістік документтің сипатымен
4. Жүйеде генерирленген шығыстық документтің сипатымен.

 

 

3. Жобалаудың мәселелері

МБ  өзіне қосатын информациялық жүйені жобалау, жоғарыда көрсетілгендей, физикалық және логикалық деңгейде қалыптасады. Физикалық деігейдегі мәселелерді шешу автоматтандырылған және тұтынушыдан жасырын  СУБД таңдауымен байланысты.

Логикалық жобалау МБ сұраныстардың қалыптасуымен түрлер анықтамасындағы есеп беру документтерін мәліметтерді алгоритмдік өңдеу,мәліметтер базасына формды енгізу мен қайта өңдеуді жасау және басқа есептерді шешудегі кесте құрылымы және анықталған сандармен қорытындылады.

Автоматтандырылған  жүйедегі мәліметтер құрылымының жобалануы келесі үш әдістемеде көрсетіледі:

1. бір кестенің ішіндегі шешілетін есептердің нысаны туралы мәлімет жинау және келесі декомпазиция кестедегі кей өзара қарым-қатынасты нормалау қатынасы процедурасында жинау.
2. жүйе туралы білімді қалыптастыру (шығыстық мәліметтердің түрін анықтау және олардың өзара қарым-қатынасы) және мәліметтерді өңдеудегі талаптар, CASE- жүйесінің көмегімен (автоматталған жүйенің жобалануы мен мәліметтерді қайта өңдеу)  МБ жылдық сызбасын алу немесе дайын қосымша информациялық жүйені алу.
3. ережелер мен мінездемелердің жиынтығы нәтижесінде жүйелік анализді өткізу процесінде информациялық жүйені қолданудағы мәліметтерді қалыптастыру.

Бірінші әдістеме классикалық және тарихи маңызды. Соны қарастырып өтейік. Ең алдымен, реляциялық модельдердің қатынасындағы мәліметтер құрылымын анықтау орындары бар басты мәселелерді мінездейік.

 

3.1 Мәліметтердің шығыстық қайталануы

Мәліметтердің қайталануындағы жай (шығыстық емес) және шығыстық түрін анықтайық. Біріншісі МБ өткізіледі, ал шығыстық қайталану мәліметтердің қайта өңделуіне әкеп соқтырады.

Мәліметтердің жай қайталануына 6.1.-кестесінде мысал келтірілген, Анықтама қатынасы Жұмысшылар және Телефон атрибуттарымен. Телефонның бір номерінің өшірілуі  жұмысшыға ьелефон шалу мәліметімен бірге жойылады.